Мектепке дейінгі жастағы баланың психикалық дамуы мен  мектепке дейінгі жастағы баланың іс-әрекетінің түрлері

                                                   Жоспар:

1. Мектепке дейінгі шақтағы баланың психикалық дамуының ерекшеліктері.

2.  Мектепке дейінгі жастағы баланың іс-әрекетінің түрлері.

 Мектепке  дейінгі  бола  өз  қолымен  құрастырғысы  келсе,  сурет  салуда,  бірдемені  жасауда (слепить)  сәтсіздікке  ұшырады  дейік.  Бірақ  ол  қайта – қайта  іске  кірісіп  ақырында  өз  дегеніне  жетуін  балада  өз  мінезі  бар  деп  есептейміз.  Ал егер,  бала  бір  сәтсіздіктен  кейін – ақ  жұмысты  тастай  саласа, мұндайда  балада  мінезі  қалыптаспаған  деп  есептейміз.

  Өзара  жеке  даралық  қатынастармен  байланысты  қиыншылықтар:  қарым – қатынастағы  өзара  әрекет  пен  өзара  түсіну  шеңберңнде  баланың  жеке  және  іскерлік  қасиеті өзара  қарым – қатнастардағы  өзінің  талпынысымен  жетудегі  табандық  кезінде  айқындалады. Бала  өзіне  назар  аудартқысы  келсе,  адамның  өзіне  ықыласын  табу,  онымен  достық,  іскерлік  қатынасқа  түсуді  мақсат  тұтуынан  байқалады. Біз  кейбір  балалардың  айнала  қоршаған  адамдарға  оларды  дұрыс  түсінсін  деген  талпынысының  болуын  байқаймыз.  Егерде  бала  жағдайдың  ондай  емес  екенін  байқаса,  қайткен  күнде  де  өзінің мақсатына  жетуге  ұмтылады.

Мектепке  дейінгі    балаларды  тәрбиелеуде  маңызды  орын  алатын  іс - әрекет  бұл  үй  жұмысына,  еңбегіне  баланың  қатысуы.  4 – 5 жастан  бастап,  бала  үйде  ылғи  да  істейтін  жұмыс  жүктелуі  тиіс  және  бұны  норма  деп  қарастыру  керек.  Бұл  баланың  жеке  даралық  дамуына  зор  ықпал  етеді.  Үй  жұмысы  барысында   балада  мұқияттылық,  жауапкершілік,  еңбекқорлық  және  т.б.  пайдалы  сапалары  тәрбиеленеді.  Бұл  тек  қана  ата – анасына  көмектесу  үшін  ғана  қажет  емес,  сонымен  қатар  болашақта  еңбекке икемділікті   үйрену  үшін  де  қажет.

         Мектепке  дейінгі  кезеңдегі  ойын  рөлінің  өзгеруі  жас  кезеңіне  қарағанда,  негізінен  балада  көптеген  пайдалы  жеке  даралық  сапалардың  дамуы  мен  қалыптасу  құралының  қызметін  атқаратынымен  байланысты. Мектепке  дейінгі  баланың  ойынында  тәрбиелік  функциясы  баланың  әртүрлі қажеттілігін  қанағаттандыру  құралымен,  оның  мотивациялық  ауқымының  даму  қызметін  атқарады.  Ойында  баланың  жаңадан  қызығушылықтары  мен  іс - әрекеттің  жаңа  мотивтері  пайда  болып,  бекиді. Мектепке  дейінгі  баланың  ойынына: «Символикалық ойын»  бір заттың орнына ұқсас екінші бір затты қойып, оның бастапқы атымен емес, соңғы атымен атаушы ойын түрі және рольдік-сюжеттік ойындар.

         Мектепке  дейінгі   ойын  және  еңбек  іс - әрекет  арасындағы  ауысулар  едәуір  келісім  шартты  болып  келеді,  өйткені  балада  бір  іс - әрекет  түрі  байқаусыз  жайлап  екінші  түріне  немесе  керісінше  ауысып  отырады.  Егер  тәрбиелеуші  баланың  қарым – қатынасында  және  еңбегінде  қандай  да  бір  жеке  даралық  сапаның  жеткіліксіздігін  аңғарса,  онда  ең  алдымен  баланың  ойынын  ұйымдастыруда  сәйкес  сапалардың  пайда  болуы  мен  қалыптасуына  көңіл  бөлу  керек.  Егер  баланың  оқуында,  қарым – қатынасында  және  еңбегінде  кейбір  жеке  даралық  сапалар  байқалса,  онда  осы  сапаларды  басқара  отырып  едәуір  күрделі  жағдайында  жаңа  сапаларды  құрудың  дамуын  жоғарылататын  ойындарды  ұйымдастыруға  болады.

         Олар  - өзін - өзі  бағалау,  талап  ету  деңгейі  тасқа  жетудің  қажеттілігі,  дербестігі,  бастамашылдығын (ынталы   бастауы)  мойындауға  ұмтылысын  т. б.  Жас  кезең  - сензитивті  кезеңінің  бастамасы  осы  жеке  адамнық  сапалардың  маңызды  кешенінің  қалыптасуы.  Айнала  қоршаған  адамдармен  өздерін  салыстыруы  көптеген  балаларда  3 жасар  шамасында  нақты  бір  өзіндік  бағалау  пайда  болады.  Ол  дұрыс  қалыптасса  (өте  жиі  кездесетін  жағдайлар,  мысалы:  баланы  асыра  мақтау  немесе  сөгу).  баланың  психикалық  дамуына  пайдалы  болады.  Өзіндік  бағалауы  «төмен»  балалар  әдетте  өздеріне  деген  сенімі  жоқ,  сондықтан  табысқа  жетуге  мүмкіншілігі  бар  жерде  талпынысы  аз  және  күш  салуға  әрекеттенбейді.  Ал  өзіндік  бағалауы  «жоғары»  балалар  керісінше,  өз  мүмкіншіліктерін  асырып  онша  күш  салмайды.  Баланың  өзіндік  бағалауының  дұрыс  қалыптасуына  1,5 жастан  бастап  көңіл  бөлу  керек.

         Егер  ересектер  баланы  тәрбиелеуде  оның  табысына  көңіл  бөліп  сәтсіздіктерге  назар  аудармаса,  онда  балада  табысқа  жету  қажеттілігі  көбейіп,  тұрақталып,  қалыптаса  бастайды.  Мұндай  бала  белсенді  түрде  кез – келген  жұмыста  осы  сапалардың  қалыптасуында  бірнеше  адамгершілік  қасиеттері  пайда  болады,  мысалы  табандылық,  мақсатты  бағыттылық,  жұмысқа  қабілеттілігі,  өзіне  деген  сенімі   сондай – ақ  жауапкершілік  пен  міндет  туындайды.   Жас  кезеңде  баланы   өнегелік  санасын  емес,  әңгіме  өнегелі  сезімін  қалыптастыру.  Өнегелі  сезімді  құрайтын  эмоциялар  жүйесі  негізінде игілікті,  бекзатты  сезімдер  бар:  адалдығы,  мейірімділігі,  қайырымды – ықыластығы,  ақ  пейілдігі  және  т. б.  және  игіліксіз  сезімдер  болады:  қызғаншақтық,  зұлымдық,  қатыгездік,  дұшпандық,  қастық,  өшпендік  т. б.  Өнегелік  сезімдердің  тууына  балада  өнегелі  пікірдің ,  қылықтардың  қалыптасуы  себеп  болады,  сондықтан  дәл  осыдан  өнегелі  тқасиеттерді қалыптастыруды  бастау  қажет,  балада  осы  кезеңде  айналасында  қоршаған  адамдармен  қарым – қатынас  жасауға  қажеттілігі  жоғары  дамыған. 

 Пайдаланатын әдебиеттер:

Дьяконов Г.В., Психология педагогического общения.- Кировоград.,1992.

Зимняя .А., Гализина И.Ф., Педагогическая психология.-М.,2000.