СӘУЛЕ  КҮЙІГІ

1. Себебі, дамуы,  өту белгісі  және  сәуле  күйігінің  шешілуі.
2. Сәуле  күйігін  дауалау  және емдеу.

Радиациялық қауіпсіздік мәселелерін халықаралық деңгейде радиациядан сақталу туралы халықтық комиссия айналысады. 1950 жылы құрылған. Радиациялық бірліктер туралы халықаралық комиссиямен тығыз байланыста жұмыс істейді. Сонымен қатар атом энергиясы туралы халықаралық агенство да бар. Радиациядан сақтану туралы халықаралық комиссия ұсынысына сәйкес санитарлық ережелермен радиациялық қауіпсіздік нормасы қабылданған. Мемелекеттік малдәрігерлік инспекция осы нормаларға сәйкес өзінің нұсқауларын шығарады. Қазіргі кезде радиоактивті заттармен жұмыс істеу тәртібін радиациялық қауіпсіздік нормалары (РҚН) 76-87. негізгі санитарлық ережелер НСЕ – 80-87 анықтайды. Сәулелену дозасының шегіне байланысты халықаралық III – категорияға бөлінеді. А категориясы радиоактивті заттармен, қондырғылармен жұмыс істейтін адамдар. Б категориясы бұл жұрт радиацияның көзімен жұмыс істемейді. Бірақ белгілі жағдайда сәулеленуі мүмкін. В категориясы Республика көлеміне жатады. Иондаушы сәулелермен жұмыс істегенде қауіпсіздік деңгейін сақтау үшін РҚН шекті сәулелену доза деген ұғым негізделген. Ш.С.Д. деп әр жыл сайын біркелкі доза ала отырып 50- жыл ішінде алынды. Доза қызметінің өзіне және оның тұқымына генетикалық, соматикалық өзгерістерге ұшыратпайтын дозаны айтады. Ал шекті доза деп  халықаралық шектеулі бөлігінің жылдық орта дозасын айтамыз. Радиосезімділіктің азаюына байланысты ағзалар III топқа бөлінеді.I – топ Жалпы дене, сүйек қызыл кемігі гонаттар. II – топ Ет, қалқанша безі, май ұлпасы, бауыр, бүйрек, көк бауыр, ішек – қарын жүйесі, өкпе, көз хрусталигі. III – топ Тері, сүйек ұлпасы, саусақ, білек, сирақ, табан жатады. Шекті сәулелену дозасы белгіленген. А – категориясы – 5, Б – категориясы  -15, В – категориясы – 30. Қызметтер категориясына жататын адамдар қызмет істеген кезде алған дозасы мына формуламен есептеледі. Н = Ш, С, Д х Т. Т – жұмыс істеген уақыт. Барлық жағдайда 30 жаста алынған доза 12 шекті сәулелену дозасынан аспауы қажет.

Радиация өлшем бірліктері. Рентген және гамма сәулелерінің затқа әсерінің сандық мөлшерін есептеу үшін экспозиционды доза ұғымы негізделген. (Э.К.К. Э.П.С). Экспозиционды дозадан белгілі коэфициенттердің көмегімен заттағы жұтылған дозаны анықтайды. Құрғақ ауадағы рентген немесе гамма сәулесінің әсерінен пайда болатын бір белгідегі иондардың заряды.

 Малдың сәуле ауруы:

1.сәулемен зақымдауды жіктеу

2.сәуле ауруы және оның түрлері

3.сәуле ауруының әр түлік малдарының ерекшеліктері

4.сәуле ауруының алдын алу және емдеу

Сәуле ауруы, сәуле күйігі кейіннен білінетін зақымдалулар. Сәуле ауруы қысқа уақытта үлкен доза алғанда пайда болады. Сәуле күйігі мал денесіне радиациямен түскенде пайда болады. Кейіннен білінетін зақымданулар біршама кейін пайда болатын патологиялық өзгерістер. Сәуле ауруы радиация әсерінен болатын жалпы организм ауруы. Сәуле ауруы 2 түрде кездеседі: жіті және созылмалы. Жіті сәуле аурудың III – түрін ажыратады:

1. Церебральдық орталық жүйке жүйесінде болады. Дозасы – 10.000 рент.
2. Ішек қарындық осы жерде байқалады. Дозасы – 5.000 – 10.000 оны екіге бөледі.

1. Токсемикалық
2. 2. ішек – қарын 2 – 3 күн ішінде өлім пайда болады.
3. қан түзілу ағзаларының басым зақымдалған түрі доза 100 – 1000 аралығында пайда болады. Бұл ауруды 4 – топқа бөледі:

1. Жеңіл - сәуле  150 – 200 рент
2. орташа - сәуле  250 – 400 рент
3. ауыр - сәуле   450 – 600 рент
4. өте ауыр - сәуле  600 – жоғары рент

Сәуле ауруының пайда болып өтуіне мынафакторлар байланысты: сәуле түрі, әсер ету уақыты: қысқа және ұзақ. Қысқа уақыт 4 күн ішінде алынған доза. Малдың түрі, жасына, жас сақа малдар байқалады. Жыныстық сәулелердің белгілі бір жерге әсер етуіне де байланысты. Бастың сезімталдығы өте күшті.

2. жіті сәуле аурудың өту кезеңін бірнеше кезеңге бөліп қарайды. Алғашқы, жасырын, аурудың өршуі, аурудың нәтижесі. Алғашқы кезеңінде бірнеше минуттан бірнеше күнге созылуы мүмкін. Малда әртүрлі реакциялар байқалады. Жасырын кезең байқалмай өтеді. Аурудың өршуі әртүрлі мөлшерде организмде қанталаулар, құсу байқалады. Созылмалы сәуле ауруы аз мөлшерде радиоактивті зат ішке түскенде байқалады. Алғашқы кезең жасырын кезеңге ұласады, геморрагиялық синдром аз байқалады. Бұл жерде қатерлі ісік, лейкоз ауруы байқалады.

3. І.Қ.М.  t  0,5 – 1 С 0 жоғарылайды. Іш өту ауруы өте күшті байқалады. Алғашқа кезеңде салғыртану кезеңі байқалады. Аяқта, өкпеде су жиналады, аузы мен мұрнын сілекей шұбырып тұрады. Жылқыда іш өтуі сирек байқалады. Жылқы айналып, қозғалып тұрады. Жылқыда жүн сирек кездеседі. Ал қойда жүні тез арада түседі. Шошқада құсу реакциялары байқалады, гиперемия болады. Сәуле күйігі мал денесіне түскенде байқалады. Малдың арқасында, жауырынында байқалады.

4. лейкоциттер бірден төмендеп кетеді. Тромбоциттер де кеміп кетеді

Сәуле ауруының алдын алуда радиопротекторды адамға немесе малға енгізсе резистенттілігі жоғарылайды. Малды емдеу негізінен асыл тұқымды малды емдейді. Емдеуде  патогенетикалық және симптомдық белгісіне көңіл аудурады.