ТАУ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛДЫ?

Категориясы: География

---

Бәлкім, бұл сұраққа сен де жауап іздеп жүрген шығарсың? Шынында да, таңқаларлық нәрсе ғой: бір жерлерде шетсіз-шексіз керіліп дала жатыр, ал енді бір жерлерде өркеш-өркеш таулар тұр. Неге бұлай?

Бәрінің сыры - жер қыртысында. Ол ешуақытта да тыныш жатпайды: кейде дір-дір сілкініп, бетіндегінің бәрін бір шайқап өтеді; кейде төмен ойысып, ал кейде қатпар-қатпар жиырыла қалады. Тау мен дала да, ойпат пен төбе де  жер қыртысының осындай қозғалыстары нәтижесінде пайда болады. Түсінген жоқсың ба? Онда қолыңа орамал ал да, теп-тегіс жайылған алаканыңның үстіне төсе... Алдымен келісіп алайық, орамал - бұл жер қыртысы. Енді оның астындағы саусақтарыңды қимылдатып байқашы, жайлап бүгіп көр, әне «жер қыртысы» бірден қозғалысқа келді: жиырыла бастады, бедерлене түсті. Көз алдыңда «таулар» тұлғаланып, олардын арасынан «сайлар» пайда болды.

Осыған ұқсас құбылыс табиғатта да өтіп жатады, тек әрине, дәл осылай теп-тез емес.

Кейде жанартаулар қызметінің нәтижесінде де таулар пайда болады. Қалайша дейсін ғой. Жанартау буырқанған кезде оның аузынан тасқын атқылайтынын білетін боларсың. Жердің терең қойнауында болатын отты сұйық зат - магмамен бірге жоғары қарай тас та, күл де, балшық та ұшып жатады. Олар, әрине, қайтып жерге түседі. Ыстық сел суып қатқан соң, сол орнында кіші-гірім таудың немесе жарқабақтың пайда болғанын көреміз. Жанартаудың әрбір жаңа бұрқанысынан соң, әлгі жарқабақ үлкейіп, биіктей береді, биіктей береді, ақырында, тауға айналады. Осылайша пайда болған тауларды бірден танисың: олар үшкір ұшын қырқып тастаған алып пирамидаларға ұқсайды.

  Жарияланған-2016-08-25 16:27:49     Қаралды-38589

Мәлімет сізге көмек берді ма