ШЫҢҒЫС ХАННЫҢ ҰЛЫ ИМПЕРИЯСЫ
Категориясы: Тарих
Шыңғыс хан империясы - XII-XIII ғасырларда Орталық Азиядағы көшпелілер тайпасынан шыққан ұлы қолбасшы Шыңғыс хан (Темучин, 1162-1227 жж.) мен оның ұрпақтары құрған мемлекеттердің ортақ атауы.
Шыңғыс хан мен немерелері дүние жүзінің төрттен үш бөлігінде екі жүз жылға жуық уақыт (1182-1368 жылдар аралығында) билік кұрды. Олардың ортақ иелігінің аумағы шығыста - Тынық мұхиттан бастап, батыста - Альпі тауларына дейін, оңтүстікте - мәмлүктер билеген Мысыр (Египет) елінен солтүстіктегі Сібір ормандарына дейін созылып жатты. Империяның астанасы 1264 жылға дейін Қарақорым қаласы болды.
Империяның негізін қият руының көсемі Есугей батырдың ұлы Темучин қалаған. Ол өзінің әскери дарыны мен қолбасшылық қабілетінің, батылдығы мен көрегендігінің арқасында негізгі жауларын бас көтерместей етіп талқандады да, орасан зор аумақты басып алды. Осы жеңістерімен бытырап жүрген тайпалардың басын біріктіруі оның атақ-абыройын көтерді. Барлык ру-тайпалар енді оны өздерінің бірден-бір билеушісі ретінде мойындады. Сөйтіп, 1206 жылғы Құрылтайда ол әлемнің әміршісі - Ұлы қаған болып жарияланды. Ақсүйектер оған Шыңғыс хан есімін берді.
Шыңғыс хан басып алған жерлерін көзі тірісінде өз ұлдарына еншіге үлестіреді. Кіші ұлы Төлеге - Моңғолия, үшінші ұлы Үгедейге - Батыс Моңғолия, Ертістің жоғарғы ағысы мен Тарбағатай аймағы, екінші ұлы Шағатайға - Шығыс Түркістан, Жетісу мен Мәуереннахрдың көп бөлігі, үлкен ұлы Жошыға - Ертістен батысқа қарай Жетісудын солтүстік бөлігі және Еділдің төменгі ағысының бойына дейінгі жерлермен қоса бүкіл Шығыс Дешті Қыпшақ тиесілі болады.
Бүгінгі Қазақстан аумағы ертеде Шыңғыс хан империясының үш ұлысының кұрамына кірген: үлкен (далалық) бөлігі - Жошы ұлысына, оңтүстік және оңтүстік-шығыс Қазақстан - Шағатай ұлысына, Жетісудың солтүстік-шығыс бөлігі - Үгедей ұлысына караған.
Шыңғыс хан империясының аумағын 1242 жылдан бастап Ұлы қағанның немерелері бөліп алып, дербес мемлекеттерге айналдыра бастайды. Империядан 1242 жылы Алтын Орда, 1256 жылы Елхандар (Илхандар) мемлекеті, 1264 жылы Юань патшалығы бөлініп шығады. Империяның орталық аймағы батысындағы Шағатай ұлысымен бірігіп, дербес мемлекетке айналады. Осы ұлыс аумағында 1346 жылы Моғолстан, ал 1370 жылы Әмір Темір мемлекеттері құрылады.
Жарияланған-2015-11-12 16:26:15 Қаралды-11178
МИФТЕР
Адамның қиялдан, ойдан шығарған барлық ауызекі дүниелері мифтер, аңыздар, әфсаналар, жырлар, ертегілер болып түрлі жанрларға жіктеледі. Бұл жанрлардың ортақсипаттары коп-ақ, дегенмен, оларды бір-бірінен ажыратып, өзгешелеп тұратын бірқатар ерекшеліктері д
ХАЛЕЛ ДОСМҰХАМЕДОВ
Досмұхамедов Халел (1883-1939 жж.) - қоғам және мемлекет қайраткері. Х.Досмұхамедов - тарихшы, табиғаттанушы, тілтанушы, әдебиетші, ауыз әдебиетін жинап, насихаттаушы, аудармашы, дәрігер, ұстаз. Туған жері - казіргі Атырау облысының Қызылқоға ауданы.
ШАБУ ҚАРУЛАРЫ
Қазақтардың шабу қаруы үш түрге бөлінеді. Бірінші түрі - жүзінің жалпақтығы орташа келген «жауынгерлік балта». Екінші түрі - жүзі жалпақ, жарты ай сияқты дөңгелене келген «айбалта».
ШЫМКЕНТ НУГАСЫ
Кептірілген алма жақсылап іріктеліп, жылы сумен жуылады. Суы сорықтырылады. Содан соң пышағының диаметрі 4-5 миллиметр ет тартатын машинкадан өткізіледі.
СҰҢҚАР
Қазақтың кәнігі құсбегілері сұңқардың өзін бірнеше түрге бөліп, түр-түсіне, мінез-бітіміне орай саралай білген. Мәселен, ак сұңқар, ақ бас сұңқар деп атайтын болған. Сол атауларына орай, сұңқардың сырт түсі әр түрлі болып келгенімен, тұлға-бітімінде, міне
ҚАБАТТАЛҒАН ПАХЛАВА
Ішіне жаңғақ салып, ашытқы қосылған қамырдан жасалған май мен балға салынған тағам осылай аталады.