Тақырыбы: Оқыту құралдары, олардың оқу тәрбие жұмысында алатын орны

 

Оқу жабдықтары туралы түсінік

Жалпы білім беретін мектептерде оқу – тәрбие жұмысының табысты өтуі, материалдық-техникалық базасына тығыз байланысты. Олардың қатарына оқу кабинеттерін, лабораториялардыжәне полигондарды жатқызады. Сондықтан да олардың құрамындағы жабдықтарды оқу жабдықтары деп атаймыз. Дегенмен, осы кезге дейін бұл трминнің  пайдаланылуы  туралы  әр  түрлі көзқарастар  бар.   Кейбір кезде оқу жабдықтарына мебельдерді, көрнекі оқу құралдарын, лаборатория жабдықтарын жатқызса, ал кейбір жағдайда «оқу жабдықтарыә» деген терминмен «оқу құралдары» терминнің синоним ретінде қарастырылады.

Көпшілік зерттеушілер кейінгі кезде оқу жабдықтарына  оқыту құралдарынан бөлек, техникалық оқыту құралдарын, мебельді және ұрылғыларды жазып жүр. Сондықтан да оқу жабдықтары – оқушылардың оқу процесіндегі іс-әрекетіне көмеектесетін, мұғалімнің кейбір жұмыстарын жеңілдететін материялдық құралдар десек те болады.

Оқу жабдықтарына жататындар: 1.оқыту құралдары, 2. Техникалық құралдар; 3. Құрылғылар; 4. Мебельдер. Бұлардың арасында белгілі қарым-қатынас пайда болады. Мысалы, оқыту құралдары техникалық құралдардың, мебельдердің, керекті құрылғылардың тізбсін анықтайды. Егер кейбір пәнге тән көптеген кинофильмдер болса, онда техникалық құралдар қатарына киноқондырғыны, құрылғыға -  экран мен қараңғылатқышты жатқызған болар едік.  Осы  кинофильмдерді жайғастыру, сақтау үшін арнайы мебель қажет болған болар еді.  Сондықтан оқу жабдықтары барлық уақытта өзгеріп, дамып отырады.  Олардың әрбір түріне қысқаша тоқталайық.

Оқыту құралдары: кейінгі жылдары педагогикалық әдебеттерде «көрнекі оқу құралдары» терминінің орнына  «оқыту құралдары» термині  қолданылып жүр.  Себебі «көрнекі оқу құралдары» деген түсінік оқу процесіндегі құралдардың барлық тізбесін анықтай алмайды, ал көрнекілік болса олардың жалғыз ғана қасиеті емес. Олардың көрнекіліктен де бөлек эргономикалық, дидактикалық бағыттарын т.с.с. айтуға болады. Былайша айтқанда олардың мүмкіндіктері өсіп, көрнекілік аясы өрістеп отыр. Сонымен оқыту құралдарына мұғалімнің (өндірістік оқыту шеберінің) сабақ барысында информация беруін, оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыруын сабақ барысында тексеру жұмыстарын жүргізе алатын оқу жабдықтарын жатқызамыз. Қолданылып жұрген оқыту құралдарының информация беру мүмкіндігі бойынша бір-бірінен айырмашылықтары бар. Оларды төмендегідей топтарға бөлуге болады.

1. Баспасөз әдісімен жасалған -  оқулықтар, анықтамалар, есептер мен жаттығулар жинағы, нұсқаулар, нұсқау технологиялық картталар плакаттар карточкалар, оқыту программалары.
2. Экранды құралдар – диапоизтивтер дияфильмдер транспоранттар кинофильмдер бейнежазбалар, телехабарлар.
3. Дыбысты құралдар – грамжазбалар радиохабарлар магнит лентадағы жазбалар.
4. Көлемді құралдар – нақты обьектілер модельдер макеттар, муляждар және тенажерлар.

Кебір жағдайда экранды оқыту құралдарын дыбыстылар қатарына да жатқызуға болады ( дыбысты кинофильм не телехабар, дыбысталған дияфильм)

Оқыту құралдарының негізгі қолданылған мақсаты әрине, оқушылардың сабақтағы іс-әрекетін ұйымдастыру, себебі сабақ барысында ғана оның дұрыс ұйымдастырылуына байланысты керекті білімділікті шеберлікті, дағдыны қалыптастыруға болады.  Мұғалімнің (өндірістік оқыту шеберінің) әрбір оқыту құралының дидактикалық мүмкіндіктерін білуіне байланысты оқу процесінің маңызы да арта түспек. Шынында да кез  келген оқыту құралының дидактикалық мүмкіндігі оның оқу тәрбие жұмысындағы рөлін анықтайды.

   Оқушылардың іс-әрекетін басқара отырып мұғалім сабақты түсіндіруді олардың өздігінше жұмыс ұйымдастыруды ұғыну үрдісін тексеруді қолға алады. Мұндай жағдайда оқыту құралдары үлкен көмекші.

    Сабақты түсіндіру барысында оқушылардың танмдық іс-әрекеттерін бақылап отыру қиын, дегенмен оны әртүрлі тапсырмалардың көмегімен шешуге болады. Мұғалім оқушылардың іс-әрекетін олардың тапсырманы орындау барысында бақылап отырады. Жіберілген қателіктер тез арада түзетіледі, ал мұғалім болса өз жұмысына да оқушылар іс-әрекетіне де түзету еңгізе алады. Бұл жағдайда оқыту құралының маңызы зор.

  Өндірістік оқу сабақтарында оқушыларға кәсіптік және жалпы еңбектік шеберлікті, дағдыны қалаптастыру үшін түрлі жаттығулар жасауына тура келеді. Олардың қатарына нақты обьектілер модельдер және де көмекші оқыту құралдары жатады. Мұндағы негізгі мақсат – оқу процесін өндіріске жақындату.

     Кейінгі кезде теориялық сабақтар оқушылардың өздігінше жұмысын ұйымдастыру нығайту мәселесі байқалап келеді.

Оқушылардың өздігінше жұмыс жасауы жекелей немесе тобымен жүргізілуі мүмкін, сондықтан да сабақ барысында  оқыту құралдарының  маңызы да арта түспек.  Мұндай жағдайда  оқушылар өздерінің оқу барысындағы іс- әрекетін бақылап, қателік жіберсе түзету ееңгізе алады.  Әр оқытушының қабілетіне байланысты білетін тапсырмалардың да  мүмкіншілігін дұрыс ұйымдастырған жөн.  Былайша айтқанда оқушылардың өздігінше жұмысын ұйымдастыруда оқыту құралдарының көмегі аса үлкен орын алады.  Мысалы, карточкалар, темттер, оқулықтар, есептер мен жаттығулар жинағы, оқыту программалары.

Оқыту құралдарын жасау қолданудағы негізгі мақсат  оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру дедік.  Сондықтан да оларды  осы мақсатта пайдалану  барысында  басқаша да топтастыруға болады. Олар үш топқа бөлінеді.

• Сабақ түсіндіру барысында ақпарат беру;
• Оқушылардың өзідік жұмысын ұйымдастыру;
• Сабақ барысын тексеру және басқару;

Оқу-іс-әркетіндегі  пайдаланылатын формасына байланысты оқыту құралдарын басқа да топтарға  бөлуге болады:

• Оқушылардың фронтальды жұмысын ұйымдастыру;
• Оқушылардың топтық жұмысын ұйымдастыру;
• Оқушылардың жекелей жұмысын ұйымдастыру;

Мұндай топтастырудың тек шартты түрде екенін айта кеткеніміз жөн, себебі кейбір оқыту құралдары оқу-іс-әрекетінің әр түрлі формасында да пайдаланылуы мүмкін.

Кәсіптік мектеп ұрдісіндегі оқыту құралдары

§1. Оқыту құралдарының жіктелуі

Оқыту құралдары - адамның табиғи тұрғыдан ойлап тауып, білім берудің алға қойылған мақсаттарына жету ұшін және оқушыларды оқытып-тәрбиелеуді жүзеге асыру үшін мұғалім мен оқушылардың қызмет құралы мен оқу информациясы ретінде оқу-тәрбие процесінде қолданылатын материалдық объектілері мен табиғаттың табиғи заттары.

Оқыту құралдары мазмұндылық, әдістер, ұйымдық формалар сияқты оқу жұйесі (жобадағы ұлгі) мен оқутәрбие процесінің, сонымен бірге кез келген оқу орнының материалдық-оқу базасының басты базасының да компоненті болып есептелінеді.

Педагогикалық ғылым мен тәжірибедегі сансалалы жүйелік құрылымдардың компоненті болып саналатын білім берудің материадық құралдары барлық басқа компоненттерге де ерекше ықпал етеді.

Мысалы, жаңа информациялық технология құралдарының кеңінен қолданылуы - дәстұрлі сабақтың аясында тұрып қалмай, оқушылардың өзіндік қызметінің тұрлі формаларын (жеке, топтық) жан-жақты қарастыратын зерттеу, жобалау және проблемалық әдістерді тәжірибе жұзінде кеңінен қолдануға міндетті тұрде алып келеді.

Сонымен қатар білім берудің мақсаты да, оның мазмұны да белгілі бір өзгерістерге ұшырайды. Дәлірек айтсақ, жаңа құралдар мен техникалық жаңалыктардың туындауына байланысты ғана оқу бағдарламаларына оқушылардың бұрынғы кездерде танысып-білуге мұмкіндік ала алмаған ғылым салаларының материалдары батыл түрде енгізілуде. Ал бұгінгі танда оқушылар жаңа техниканың аркасында білім алудың жаңа әдістері мен технологиясын меңгере отырып, өздерінің шығармашылық потенциалының көзін ашуға, табиғи қасиеттері мен қабілеттерін одан әрі дамытуға толық мұмкіндік алып отыр.

Сонымен, дидактиканың категориялық аппаратында материалдық кұралдар (еңбек құралдары) білім берудің мақсатымен, әдістерімен, ұйымдық формаларымен қоса өзіндік статусқа ие болды.

Сонымен қатар оқутәрбие қызметінің құралы ретіндегі оқу құралдарының рөлі қоғамдық өмірдің барлық салаларының техникаландырылуына байланысты одан әрі арта түсуде.

Оқыту құралдарын жасау мен қолдану мәселесін көтерген ғылыми-зерттеу жұмыстарында оны жіктеудің (классификациялаудың) екі әдісі қамтылған: педагогикалық және инженерлік әдістер. Педагогикалық әдіс оқу процесінде тұрлі дидактикалық әдістерді жұзеге асыруға негізделген. Осы орайда, ең бірінші кезекте оқушылардың білім алу мен танымдық қызметінің сан алуан тұрлерін ұйымдастыруға, оқытушының оқу-тәрбие, мотивациялық және бақылаушылық және т.б. қызметтерін жұзеге асыруына ерекше мән беріліп отырады. Ал инженерлік әдіс болса оқу құралдарының конструкторлық-технологиялық өзгерістерін, өндіріс тәсіліне байланысты оларды топқа бөлуді, оқушылардың білім алуына жағымды әсер ету жолдарын, эргономикалық мінездемелерді және т.б. үнемі ескеріп отырады.  Дидактикалық тұрғыдан алып қарастырғанда, біздің ойымызша, оқу құралдарын жіктеудің  С.Г.Шаповаленко ұсынған жобасы көңілге қонымды сияқты.

 1.Табиғи обьектілер нақты зерттепбілу мақсатында объективтік шындықтың заттарын қамтиды. Олар: тұрлі материалдардың, шикізаттардың, кұралдардың, бөлшектердің, өсімдіктердің, гербарийлердің, жануарлардың, тұлыптардың (чучело), микропрепараттардың, реактивтердің және т.б. үлгілері мен коллекциялары. Оқу кұралдарының бұл тобына табиғи көрнекі кұралдар, өндірістік-оқу, демонстрациялык, зертханалық кұралдармен қоса оқушылардың кәсіби тәжірибелері мен шеберліктері шындалатын өндірістік-оқу құрал-жабдықтарын да жатқызуға болады.

2. Материалдық объектілерді суреттеу мен бейнелеу тобына жататындар: ұлгілер, муляждар (бедерлер), макеттер (ұлгілер), кестелер, иллюстрациялық материалдар (фотосуреттер, суреттер, портреттер), экрандық-дыбыс құралдары (диафильмдер, диапозитивтер (слайдтар) сериялары, кинофильмдер, транспаранттар, дыбыс және видео жазбалары, күй табактары, радио және теледидар хабарлары).

Мысалы, үлгілер:

1) түпнүсқаны ауыстыру тәсілі бойынша - материалдық және идеалдық (саналық, белгілік және рәміздік);

2) объектінің ішкі құрылымы бойынша (құрылымдық, функционалдық және аралас);

3) функционалдық қызметі бойынша (демонстрациялық, таратушылық);

4) затты бейнелеу тәсілі бойынша (динамикалық, көлемдік, аралас, статикалық, жазыктық).

3. Заттарды және объективтік шындықтың құбылыстарын шартты құралдармен (сөз, белгі, графика) көрсететін оқу құралдары тестік кестелерді, схемаларды, графикаларды, диаграммаларды, жоспарларды, карталарды, оқу кітаптарын: оқулықтар мен оқу құралдарын, есептер жинақтарын, өзіндік жұмысқа арналған нұскауларды,  дидактикалық материалдарды және т.б. қамтиды.

Өз кезегінде білім берудің техникалық құралдары ерекше топты құрайды. Бұл оқу құралдары оқу процесі барысындағы хабарларды тарату кұралы болып табылады және ол үшін арнайы техникалық жабдықтар қажет болады. Оларға жататындар:  транспаранттар,  диафильмдер және кинофильмдер,  видеофильмдер,  дыбыстық  таспа  жазбалары,   компьютерлік бағдарламалар және т.б.

Техникалық құралдар тобына сонымен қатар тұрлі проекциялық және дыбыстық аппаратуралар (кинопроекторлар,  диапроекторлар,  графапроекторлар, магнитофондар, бейнемагнитофондар); тренажерлар, әмбебап техникалық құралдар, лингафондық кұралдар, электрондық  есептеу техникасы жатады.

Біздің ойымызша, сан алуан информациялық ортаны да жеке алып қарастыру керек сияқты. Мысалға, шын мәнісінде оқу кұралдарының санатына қосылмаса да, өзіндік ортаға тән жағдайды туындата алуға қабілетті және белгілі бір педагогикалық технологияны қолданған кездерде таным процесі, оқушылардың интеллектуалдық дамуы жүзеге асырылатын телекоммуникацияны (электрондық почта, электрондық конференциялар, информациялық ресурстар, интернет, жүйенің мультимедиасы) болады.

Бұл классификация (жіктеу) - факторларды жіктеу теориясындағы «даму факторы» сияқты ең маңызды факторды ескере отырып жасалған. Сондыктан да ол оқу кұралдарының мүлде жаңа тұрлерінің пайда болуына байланысты туындайтын классификациялық белгілерді бөліп алып қарастыруға мұмкіндік бере алады. Осы жіктеу жайындағы ғылыми тұжырымдар жарияланғаннан кейін біраз уақыт өткізіп пайда болса да видео жазбалары, электрондық есептеу техникасы, тренажерлар сиякты неше тұрлі оқу кұралдары білім беру жұйесінде өзіне лайықты орнын таба білді.

 

§2. Оқыту құралдарының дидактикалық мұмкіндіктері

 

Оқу кұралдары жүйесінің қалыптасуы - білім беру құралдарының тұріне өзіндік белгілері бойынша классификациялық тұрғыдан жатқызуды ғана емес, сонымен қатар олардың дидактикалық қасиеттері мен қызметтерін білуді де қажет етеді.

Дидактикалық қасиеттер дегеніміз - оқу құралдарының басқалардан айырмашылықтарын көрсететін белгілері мен дидактикалық функцияларында (қызметінде) көрініс табатын өзіндік ерекшеліктері. Дидактикалық қасиеттер тек қана оку құралдарына тән болып келетін мұмкіншіліктерді ғана қамтиды. Оқу-тәрбие жұмысында тұрлі әдістерді қолданудың объективтік тенденциялары (бағыттары) ретінде  қарастырылатын  дидактикалық  мұмкіндіктер  дидактикалық функциялар мен дидактикалық қасиеттердің өзара байланыстарына дәнекер болып отырады.  «Дидактикалық қасиет» пен «дидактикалық мүмкіндік» ұғымдарының өзара жақындығынан да болар, педагогикалық әдебиетте оларды бірге қарастыру дәстұрге айналған.

Оқыту құралдарының дидактикалық қызметтерінің әр-тұрлі болып келетіндігіне қарамастан, олар ортақ қызметтер атқарады. Атап айтқанда:

-   оқушылар   қабылдаған   хабарларды   ұғынып   тұсінуді, тұсініктер мен ұғымдарды қалыптастыруды қамтамасыз ете алатын көрнекілік қызмет;

-  хабарлау қызметі, өйткені оқу құралдары білімнің нақты көздерінің бірі болып саналады,  яғни белгілі бір хабарларды жеткізушінің рөлін де аткара береді;

- орнын толтырушылық қызмет оқу процесін жеңілдетеді, көздеген мақсатқа көп күш, денсаулық, уақыт жұмсамай жетуге бағытталған;

-   бейімделушілік қызмет оқу процесіндегі қолайлы жағдайлар туғызуға, демонстрацияларды, өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруға, оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты ұғымдар мазмұнының бірдей болуына, білімнің бір қалыпты сабақтастығына бағдар алған;

-  интеративтік қызмет белгілі бір объектіні немесе кұбылысты тұтастай да және оның бір бөлшегі ретінде қарастыруға мұмкіндік береді. Бұл қызмет (функция) оқу құралдарын комплексті тұрде қолдану мен жаңа информациялық технологияның құралдарын қолдану арқылы жұзеге асырылады.

Жалпы қызметке (функцияға) оқушылардың іс-әрекеттерінің, қызметінің, операциялардың белгілі бір түрлерін жүзеге асыру мен алға қойған мақсатқа жетуді қамтамасыз етуге бағытталған инструментальдық функция мен оқу процесінің сыртқы тұрақты мотивациясын қалыптастыру мақсатын көздейтін мотивациялық қызметті жатқызуға болады.  Оқыту кұралдарының барлық функциялары бір-бірлерімен тығыз байлаыысты болып келеді және оқу-тәрбие процесіне комплексті тұрде әсер ете отырып, оның ұйымдастырылуының дұрыс жолға қойылуы мен басқарылуын ұнемі қамтамасыз етіп отырады.

Жоғарыда біз жалпы дидактикалық тұрғыдан оқу құралдарының қалай жіктелетіндігін атап өттік. Ал сол белгілердің ішіндегі ең мәндісі ­­- бізді қоршаған ортаның заттарын бейнелеу тәсілі арқылы ғана олардың жалпы дидактикалық функцияларын белгілі бір дәрежеде көрсетіп бере алған сияқтымыз. Ендігі жерде өзіміз атап өткен оқу құралдарының топтарына сипаттамалар беріп көрелік.

Табиғи объектілер. Табиғи объектілерге, әдетте оқушылар таратылған материалдар немесе көрсету арқылы таныстырылатын табиғаттың сан-салалы жанды және жансыз объектілерін жатқызады.

Көрнекілік - компоненттер ретінде жанды объектілерді қамтитын табиғи объектілерді таңдаудағы немесе көрнекіліктің әр тұрлерін жобалаудағы басты талаптардың қатарына жатады.

Дәл осы мақсатқа сай оқылатын ұғымдардың мазмұнын ашып-көрсетуге қажетті өзіндік белгілері айқындалған объектілер таңдап алынады. Табиғи объектілердің көрнекілігін одан әрі күшейте түсу мақсатында кодтың әр тұрлі әдістері қолданылады. Атап айтқанда: түспен, сандармен, әріптермен белгілеу (кодтау). Оқу процесінде табиғи объектілерді қолдануда олармен жұмыс істеудің ең басты әдісі - бақылау мен тәжірибе (эксперимент) болып табылады.

Көрнекі құралдар ретінде пайдаланудағы ең бірінші кезектегі табиғи объектілер болып табылатын нәрсе, ол — құрал-жабдықтар және оның бөлшектері. Ал оларды арнайы дайындайды және өңдеуден өткізеді: кесіп, қиылады, жекелеген бөлшектерді арнайы бояулармен бояйды, қапқаларына, сыртқы жақтарына (корпустарына), қаптарына көрінетін арнайы терезелер ойылады, ішкі қуыстарына жарық  тұсіріледі,  белгі беретін шамдар (лампочкалар) орнатылады және т.б.

Оқу үлгілері, муляждары (бедерлері), макеттері. Үлгілер - табиғи объектілерді жасанды түрде қабылдап және оның құрылымын, өзіндік қасиеттерін, байланыстарын және т.б. бере алатын көрнекілік-оқу бейнелеу құралдары болып саналады. Бұл арада атап өтетін бір жайт, нақты объектіні бейнелеп беруде шарттылыққа (ұлкен және кіші әлем) да жол беріліп отырады: оның көлемін ұлкейту немесе кішірейту, объектілердің құрылымын берудегі схематизация, олардың тұстерінің шартты тұрде алынуы және т.б.

Ұлгілердің ең типтісі және көп таралғаны материалдык, (заттық) үлгілер болып есептелінеді. Олар көлемдік және жазықтық болып екіге бөлінеді. Олардың арасындағы аралық жағдайды рельефтік кестелер алады.

Көлемдік ұлгілер жиналатын (кескіш, жонғыш, атомдардың өзекті жиынтығы, (түтік) муфта), статикалық (таңба салатын құралдар комплектісі) және динамикалық (су тартатын аспап (насос), іштен жанатын двигательдің ұлгісі) болып бірнеше түрге бөлінеді.

Муляждар (макеттер) деп табиғи объектілерді өздеріне өте ұқсас етіп көрсететін көрнекілік құралдарды атаймыз. Муляждар мен макеттерді жасаған кезде нақты объектілер нақты бейнеленеді, яғни шартылыққа жол берілмейді. Дәлірек айтқанда олардың көлемі, тұсі, формасы және құрылымы өте дәлдікпен берілуі қажет.

Муляждар мен макеттер бізді қоршаған ортаның кұбылыстары мен заттарының сыртқы қасиеттері мен өзіндік белгілерін жан-жақты зерттеп білу мақсатында қолданыс табады. Үлгілер зерттелетін объектілердің ішкі құрылысын және олардың іс-әрекеттерінің принциптерін, одан қалды машина мен механизмдердің кинематикасьн және т.б. зерттеп  білуге мұмкіндік береді.

Өздерінің қалай қолданылатындығына байланысты ұлгілер, муляждар (макеттер) табиғи объектілер сықылды демонстрациялық (көрсетілетін) және үлестірілетін болып екіге бөлінеді.

Түрлі үлгілерді жобалаған уақытта дидактикалық мұмкіндіктері мен оқу құралдарының белгілі бір тұрінің функцияларына негізделген жалпы педагогикалық-экономикалық талаптарды ескеріп отырған жөн. Ал олар төмендегідей болып келеді: информативтілік, белгілі бір қызметке бейімделушілік,  инструменталдылық, комплементарлылық (жетпейтін белгілердің орнын толтыруға тырысушылық) және т.б. Сонымен қатар бұлардың қатарына оқу пәнінің өзіндік ерекшеліктеріне және оқушылардың көңілінен шығатын көрнекілік құралдарды тандауға байланысты туындайтын талаптарды да жатқызуға болады.

Үлгілердің құрамы, оларды жасаудың ерекшеліктері, көрнекілік сипаты, үлгісі жасалынатын объектінің немесе оның жекелеген жақтарының өздеріне ғана тән ерекшеліктеріне тығыз байланысты болып келеді. Мысалы, жанды және жансыз объектілер заттарының құрылымы, зерттелетін аппараттардың, механизмдердің, электротехникалық бұйымдардың, құрал-жабдықтардың, технологиялық байланыстардың жұмыс істеу принципі, зерттелетін объектідегі компоненттердің өзара байланыстарының ерекшеліктері, информациялық қабылдау кұралдары және т.б. оқу кезінде үлгілердің сан алуан түрлері арқылы берілуі мүмкін.

Оқу кестелері (плакат, схема, диаграмма, графика және т.б.). Бұлардың барлығы да білім берудің жазықтықтық сипаттағы материалдық құралдары болып саналады. Олар зерттелетін объектілер және құбылыстар жайында, дәлірек айтқанда олардың құрылымы, өзіндік қасиеттері, белгілі бір ұғымдарды, дағдыларды, тәжірибені калыптастыруға қажетті түрлі операциялар мен іс-әрекеттерді орындау кезіндегі қолданатын әдістері мен тәсілдері жайындағы толып жатқан ғылыми мәліметтерді нақты көрнекілік тұрғыдан бере алады.

Оқу кестелеріне қалыптасқан дәстүр бойынша оқу барысында көрсетілетін құралдарды жатқызамыз, алайда соңғы уақытта үлестірілетін материалдар түріндегі кестелер сериялары (әсіресе, анықгамалық мазмұндағы) кеңінен қолданыс таба бастаған сияқты.

Қажетті хабарларды беруге байланысты кестелерді бірнеше түрге бөледі: түрлі табиғи объектілер мен құбылыстарды бейнелейтін (суреттер, фотосуреттер) және олардың өзара ұйлесімділігін бейнелейтін (плакаттар) объектілік-композициялық;  графикалық (чертеждар, графикалар, диаграммалар, схемалар және т.б.); белгілер, формулалар,  әріптер,  жасанды  және табиғи тілдердің сөздері арқылы берілетін белгілік (рәміздік).

Іріктелуіне қарай кестелерді жекелеген және сериялық деп екіге бөлеміз. Кестелердің ең соңғы тұрінде жекелеген тақырыптар бойынша жасалған кестелер сериясын, анықтамалық және нұсқаулық кестелерді жатқызуға болады.

Соңғы кездерде тұрлі пәндердің оқу тәжірибесінде электрлендірілген кестелер (стендтер) барған сайын жиі қолданылуда. Оларға, ең бірінші кезекте анықтамалық және нұсқаулық кестелер (әсіресе, техника қауіпсіздігі бойынша) жатқызылады.

Кәсіби білім берудің тәжірибесінде кестелердің ең көп тараған тұрі - плакаттар болып табылады. Олар кей жағдайларда (жаппай мамандықтарға оқыту кездерінде) бір орталықтан шығарылады. Алайда плакаттарды мұғалімдер мен өндірістік оқу шеберлерінің өздері немесе олардың басшылығымен оқу орнының өзінде де дайындап, жасайтын кездер аз болмайды.  Ал мұндай оқу плакаттарының мазмұнын жасау мен оларды дайындау барысында төмендегі талаптар ескеріліп отырады:

• плакаттың мазмұны оның атауында көрсетілген тақырыптарға сәйкес, ал мазмұны мұмкіндігінше түсінікті және көрнекілік жағы басымдау болуы керек; плакатка салынған бейнелерді оқушылар оқу бөлмесінің кез келген жерінен көре алатындай ұлкен болуы керек;
• иллюстрациялардың (бейнелердің) объектілері плакаттарда өздерінің табиғи қалыптарында бейнеленулері қажет;
• плакатгардағы бейнелерді жасаған кезде олардың бөліктерінің көлемдік сәйкестіктерін дәл сақтауға тырысып отыру керек (әсіресе, бұл талап мәнді бөлшектерге байланысты болып келген сәттерде);
• бейнелердің ең мәнді бөлшектерін бояу арқылы бөліп көрсетуге де болады. Мұндай жағдайда тым ашық бояуларды қолдануға болмайды;
• іс-әрекеттердің принципін немесе объектілер мен иллюстрациялардың конструкциясын ашып көрсететін элементтер мен сол бейненің бөлшектерін ашық тұске, ал қалғандарын ашық емес түстерге де бояған дұрыс болады;
• плакаттардағы жазулар ірі, анық жазулар арқылы берілуі керек: плакатты текстермен (әсіресе, ұсақ әріппен жазылған) толтыра бермеу керек;
• плакаттың мазмұнын анықтаған кезде оған салынатын суреттердің санын мұмкіндігінше 3-4-тен асырмаған жөн;
• ал егер ұсақ бөлшектер өте маңызды болатындай жағдай туындаса, оларды ұлкейтіп қосымша көрсетуге де болады;
• плакатқа соншалықты көп бейнелерді орналастыру қажет бола қалатындай болса, оларды оқытылу ретімен орналастыру қажет.

Оку құралдарының экрандық және экрандық-дыбыстық құралдары.

Оқу кестелерінен кейінгі білім беру тәжірибесінде кеңінен қолданылатын оқу құралдарының бірі - экрандық және экрандық-дыбыстық құралдардың әр түрлері болып есептелінеді

Оқудың экрандық және экрандық-дыбыстық жұйесін қалыптаскан дәстүр бойынша оқу пәндері мен пәнаралық курстар шеңберінде жасайды. Оларды жасауға байланысты қойылатын бастапқы талаптар, ең бірінші кезекте, бір жағынан сол пәннің өзіндік ерекшеліктерінен, ал екінші жағынан белгілі бір оқу сәттерінде туындайтын аудиовизуальдық көрнекіліктің табиғи қасиеттерінің ерекшеліктерінен келіп туындайтын біздің назарымыздағы көрнекілік тобының тақырыптық жұйесін айкындап береді.

Диапозитивтер (слайдтар) - бұлар статикалық экрандық көрнекілік құралдардың қатарына жатады. Олар оқылатын пәннің өзіндік ерекшелігіне байланысты көп мәселелерді қамтиды. Диапозитивтегі бейнелер плакаттардағы бейнелерге қарағанда әлдеқайда жақсы қабылданады, өйткені экран көлемінің ұлкен болуы мен оған түсірілетін жарыққа байланысты бейнелердің көріну сапасы өте жоғары болып келеді.

Диапозитивтер қолдануға өте тиімді болып келеді және олардың көмегімен кадрлардың көрсетілу ретін қалаған кезде өзгертуге де, ал қажет болмаған жағдайда серияларды толық көрсетпеуге де мүмкіндік аламыз. Сөйтіп оқытушы диапозитивтегі серияларды өзінің әдістемесіне сәйкес тұрлі оқу жағдайларында кеңінен қолдана алатын болады.

Диапозитивтер көмегімен бейнені, графикалық схеманы, символикалы және тексті информацияларды көрсетуге болады, олар қара - ақ, тұсті де болуы мұмкін.

Диапозитивтерді арнаулы картонды немесе пластмассалы рамаларға салынатын   фотопленкада  жасайды,   негізгі  мөлшері  24X36 мм   (рамасы 50X50 мм ) соңғы уақытта мектептер мен орта кәсіптік - техникалық мектептерде көптеп қолданылып жүрген автоматты диапроекторлар көмегімен әрбір кадрды тез арада ауыстырып, уаққытты тиімді пайдалануға болады. Мұндай аппараттардың жарық күшінің көптігін пайдалана отырып, экраннан үлкейтілген бейне ала аламыз, бөлменің қараңғылаудың да қажеті жоқ.

Диапозитивтерді кез келген жылдамдықпен көруге болады.  Демек, мұғалімге (өңдірістік оқыту шеберіне) көрсетілген материалды оқушылардың қабілетіне қарап реттеуіне болады.

Диапозитивтер көмегімен кабинетте не шеберханада жиып көрсетуге мүмкін емес қондырғыларды көрсетуге де болады.

Диапозитивтер арқылы үй тапсырмасын тексеру оңай, олардың керектілерін ғана көрсете отырып, сұрақ қоюға мұмкіндік бар. Сонымен диапозитивтерді көрсетуді мұғалімнің басқаруына болады, әрбір кадрды қанша уақыт болса да талқылап, проблемалық ситуациялар туғызуға болады.  Орта кәсіптік - техникалық мектептер мұғалімдері (өндірістік оқыту шеберлері) өндірістік оқыту кезінде нұсқау жүргізу үшін диапозитивтерді кең қолдануына болады, әсіресе диапозитивтер көмегімен нұсқау - технологиялық карталарды көрсету ыңғайлы.

Диапозитивтер басқа да оқыту құралдарымен бірге кең пайдаланылады, әсіресе магнитті лентадағы жазулармен.

Диапозитивтерді тәрбиелік жұмыстарда да кеңінен пайдалануға болады. Атақты ғалымдарға, музейлерге, қалаларға, сурет галереяларына арналған сериялы диапозитивтер оқушылардың дүниетанымдылығын кеңейтіп, эстетикалық талғамдарын арттырады.

Диафильмдер.  Бұл да статикалық оқу құралдарының қатарына жатады. Бұл оқу құралында бейнеленетін материалдардың автордың әдістемелік идеяларына байланысты көрсетілетін кадрлардың өзіндік ретін қарастыратын өзіндік құрылымы болады. Диафильмдер өте әсерлі экрандық құрал болып табылады.

Олар фото әдісімен жасалынады. Жарық өткізгіш лента бетіне түсіріліп, әр кадры бірінен соң бірі жалғасып мөлшері қара - ақ және тұсті диафильмдер 35 мм - лік кинофотопленкасына  шығарылады.  Диафильмнің  негізгі кадрының мөлшері 18X24 мм, қосымшасының (өз бетімен жасалынатын) - 24X36 мм. Олардың бағасы арзан, сондықтан да өзіндік диафильмдер кітапханасын (диатекасын) жасау әр мектептің, орта кәсіптік-техникалық мектептің қолынан келеді.

Кадрда қажетті информация тексінің толық жазылатыны диафильімдердің кемшілігі болып табылады. Жазулар көбінесе кадрдың едәуір жерін алып жатыр, оларды оқу біршама қиын. Егер мұғалім (өндірістік оқыту шеберінің ) түсіндіруін зейін қоя тыңдамайды. Рас, қазір кадырдың астындағы тексті шұғыл қысқарту байқалды.

Қазіргі кезде дыбысты диапроекторлар шығарыла бастады, бұлар диафильмдердің дидактикалық мұмкіндіктерін кеңірек пайдалануға көмектесті. Ал дыбыстық қоса шығуы кадрды текстен босатуға мұмкіндік береді.

Қазіргі диапроекторлардың жарық күшінің көптігі диафильмдерді қараңғыланбаған   бөлмелерде көрсету мүмкіндігін туғызып отыр, ал оқушылар болса, мұндай көріп отырып та өз дәптерлерін жазу, сызу жұмыстарын қатар жүргізе алады.

Диафильмдерді грамжазба немесе магнитті лентадағы жазулармен бірге қолдану да көптеген мұғалімдер (өндірістік оқыту щеберлері) практикасында кеңінен таралып жүр.

Дегенмен кейбір мұғалімдердің сабақ барысында диафильмдердің кейбір программаға қатысы жоқ кадырларын пайдалануына тура келеді. Оларды пайдалануы барысында керек емес кадырларды өткізіп жіберу оқушылардың ұғынуына кедергісін тигізеді, себебі олардың көз алдынан өтіп жатқан керек емес кескіндер ойын бөледі. Мұндай жағдайда керек емес кадірлерді қырқып алып тастап, тек керек кадырлардан ғана диапозитивтер жасаған дұрыс.

Әрине теориалық сабақтармен өндірістік оқудағы көрсетілетін диафильмдердің айырмашылығы болу керек. Егер теориялық сабақта диафильм негізгі информация беру құралы болса, өндірістік оқу сабағында оны тек теория мен практиканы толықтырғыш кұрал есебінде пайдаланған жөн.

Кадрдың астында тексті жоқ диафильмдер арқылы оқушыларға сұрақ қойып, білімдерін тексеруге де болады.

Басқа қарастырылған суреттеу құралдарына қарағанда диафмльмдер оқушыларға   едәуір   эмоционалды  әсер етеді, себебі олар қарастырылып отырған  объектілерді,   оқиғаларды,  процесстерді  толық  та,  терең  көрсете алады.

Диафильмдер мен диопозивтерді жасайтын арнаулы студиялар бар.  Олардың сценарийін жасауға жоғары дәрежедегі метадистер шақырылса, ол көркемдеу жағын суретшілер жасайды. Дегенмен жасалынып жүрген диафильмдерде кемшіліктер кездесіп тұрады, олардың көпшілігінде берілген тақырыпты түсіндірілген, арналған кадрлар саны көптеп артықша информациялар да кездеседі.  Ал  фрагменті  жасалынған  диафильмдер  әлі  де жеткіліксіз, сондықтан өз әрекеттерімен диафильмдер, диапозивтер жасайтын мұғалімдерге (өндірістік оқыту шеберлеріне ) төмендегі қағидаларды білген дұрыс.

1.      Диафильмде берілетін оқу материалының әрбір кадры бір-бірімен логикалық қатынаста болу керек.

2.  Диафильмдегі оқу информациасының  көлемін  анықтағанда есте болатын жағдай; оқушының психофизиологиялық қасиетіне тән 45 мин не бары 12 кадр көрсетілуі тиіс.

3.   Егер диафильм жасағанда текстер жазатын болсаңыз, оның оқушыларға әсері болуы үшін, олар 3 қатардан, ал әр қатардағы әріптер мен тыныс белгілерінің саны 52-ден аспауы қажет.

4.  Тұсірілетін материалды ұлкен не орташа планмен түсірген дұрыс.

5.   Дыбысты диафильм жасағанда әрбір бейнемен дыбыс тығыз байланыста болуы керек. Диктор тексті қысқа, түсінікті болуы керек.

6.   Диафильмнің фотографиалық сапасы Мемлекеттік стандарт талабына сай болуы тиіс.

Диафильмдегі кадрлар ретінің өзгеруі оның мазмұнының логикалық құрылымының бұзылуына, хабарларды тұтастай қабылдауға әкеліп соғады. Көрнекі  құралдардың  осы түрінің  дидактикалық қасиеттері диафильмдердің түрлі варианттарын жасаған кезде айқындала бастайды. Атап айтқанда доминанттық иллюстрациялар, проблемалық, нұсқаулық функциялар; тұтастай немесе фрагменттік құрылым.

Диафильмдерді қолдану  барысында хабарлар  легінің соншалықты көп болуы айтарлықтай қиындықтар туғызады, нақтырақ айтсақ оқу бағдарламаларының көлемі шамадан  тыс  ұлғайып  кетеді  де,  соның  салдарынан  сабақты  өткізуге қосымша уақыт бөлуге тура келеді. Бұл кемшіліктің  орнын  диафильмдерді  фрагменттік   жолмен  көрсету  арқылы жоюға болады.

Өз кезегінде транспаранттар да статикалық экрандық оқу құралдарына жатады. Транспаранттарды қаранғылықсызақ графопроекторлардың  көмегімен көрсете білу көрнекі кұралдардың осы түрінің өзіндік артықшылығы болып саналады.

Транспаранттарды алғашқы кездерде сынып тақталарының орнына пайдаланып келді. Сондықтан да болар ленталық фолилер оқу процесінде осы уақытқа дейін кеңінен қолданылып келеді. Оқытушы оқушымен қатар отырып тақырыпқа байланысты экранда көрсетілетш көріністердің мән-мағынасын түсіндіру мақсатында қажетті жерлерін жазып отырады. Тақырыпты түсіндіру барысында   оқытушы   қажетті  көріністерді таңдап  алады, оқушылардың дәл осы сәттегі жұмыстарына басшылық жасайды, оларды белгілі бір танымдық есептерді шешуге (салыстырмалар келтіру, талдау, синтез жасау, схемалардағы немесе кестелердегі хабарларды толықтыру және т.б.) араластырады.

Транспаранттардың көмегімен қажетті хабарларды алудың тағы бір жолы - бір кадрдан екінші кадрға іле-шала  көшіп отыру болып саналады. Сөйтіп, оқушыларға   хабарларды  бірден  емес,  біртіндеп  жеткізуге  мұмкіндік  туады,  ал бұл шараның логикалық қорытындысының шығарылуы ең соңғы кадрдің көрсетілуіне байланысты болады. Сонымен, тарнспаранттарға кейбір динамикалық қасиет тән деп айтуға негіз бар сияқты, ал оның үлгілік оқу тұжырымдарын қалыптастыруда атқаратын рөлі зор болып келеді: заттардың құрылымы, машина мен аппараттардың құрылысы,  тірі объектілердің құрылымын  көрсету;  электр тогының тигізетін әсерімен таныстыру, двигатнльдің жұмыс циклдері, молекулалар мен атомдардың өзара әсерлері, графикалық бейнелердің құрылысы және т.б.

Транспаранттарды, әдетте, 6-8 кадрдан тұратын сериялармен шығарады. Оларды оқытушылар өздерінің әдістемелік тәсілдеріне сүйене отырып өздері де дайындай береді. Соның біріне қағаз бетіне түсірілген транспорантты жатқызамыз.

Мұндай құралдардың эпископиалық әдіспен көрілетіні барлық мұғалімдерге (өндірістік оқыту шеберлеріне) белгілі  қағаз бетіндегі транспоранттар арқылы экраннан бірнеше рет үлкейтілген ақ - қара, тұрлі - тұсті суреттерді, сызбаларды, схемаларды,  жасалған әр тұрлі текстерді, мысалдар мен есептердің шарттарын көре аламыз. Экрандағы бейнені қанша уақыт болса да көруге болатыны мұғалім үшін өте қажет екені белгілі:  Мысалы,  топ болып, не болмаса жекелей кез келген мәселені талқылау, берген сұраққа экрандағы бейне арқылы жауап алу, сабақты түсіндіру. Сонымен, транспорантты көрсету кезінде мұғалім (өндірістік оқыту шебері) оқу процесін басқара алады. Сабақта транспоранттарды пайдаланудың негізгі ұтымды жері оқулықтарда жоқ ғылыми - техникалық жетістіктерді көрсету.

Сондықтан мұғалім үшін транспоранттарды жасай, әрі дұрыс пайдалана білуі маңызды мәселе.

Қағаз бетіне салынған трансторантты сабақтың барлық кезеңінде толық пайдалануға  болады.  Мысалы,  үйге берген тапсырманы   тексеру үшін оқушының дәптеріндегі жазуын эпидиаскоп  арқылы  көрсетіп, оған осы тапсырманы барлық топ үшін түсіндіріп беруін өтінуге болады.

Пайдалану қажетіне байланысты қағаз бетіндегі транспоранттарда түсініктеме жазу болуы ықтимал, ал кейбір транспоранттарда түсініктеме жазылмайды.  Мысалы,  өтілген  сабақтың  оқушылардың  қалай түсінгенін тексеру үшін түсініктеме жазуы жоқ транспоранттарды пайдалану қажет. Қағазға салынған транспорант арқылы үйге тапсырма беруге де, көрсетілген сызбадағы кейбір элементтерге көңіл бөле отырып, тапсырманың қалай орындалу керектігін түсіндіруге де болады. Транспорантты пайдаланудың бір ерекшелігі, мұнда классты мүлдем қараңғылауды талап етеді және оны ауыстыру үшін де біраз уақыт жұмсалады. Сондықтан оны басқа суреттеу құралдары жоқ болған жағдайда ғана пайдаланған дұрыс. Транспоранттарды өз бетінше жасағанда мынадай жағдайларды есте сақтаған жөн.

1. Көрсететін проекциялық аппараттың ерекшелігіне байла-нысты тексті не графикалық информацияны 140X140 немесе 150Х150мм мөлшерлі қағазға түсіру керек.
2. Жазылатын не сызылатын қағаздың қалың (ватман не ақ картон қағаз) болғаны дұрыс, ал жазылатын әріптер мен цифрларды жазу үлкен әріптерімен жазған қолайлы.
3. Егер сурет, чертеж не схема сызатын болса қара тушьты пайдалану керек, ал кейбір элементтерді айрықша бөліп көрсеткің келсе, түрлі - түсті тушьты пайдалан.

Транспоранттың екінші тұрі - пленкаға түсірілген транспорант.

Пленка бетіндегі транспоранттар өндірістік жолмен және жекеше де жасалынады. Мұндай трансторанттар арқылы қиын әрі кұрделі бейнелі информацияларды көрсетуге болады. Кейбір транспоранттар тұрлі - тұсті етіп жасалынып, бір емес бірнеше пленкаға тұсірілуі мұмкін. Егер пленкаларды бір - біріне беттестіріп пайдаланатын болсақ, кұрделі сызбалардың бірнеше бетке тұскен қалпын жинақтай отырып, толық бейне алуға болады.

Мұндай пленкаларды көпқабатты ірі форматты диапозатив деп-те атайды, ал транспорант мөлшері 144X144 немесе 250Х250мм болып, 5-6 жарық өткізгіш пленкадан тұрады. Мысалы, бірінші пленкада схема тұрінде қалпақша мен блок көрсетілсе, екіншісінде - радиатор, үшіншіде - жалғанушы түтіктер, төртіншісінде -су насосы, бесіншіде-термостатт.с.с. көрсетіліп, двигательдің салқындату жүйесін қарастыруға мүмкіндік аламыз. Транспоранттар графопроектор аппаратының көрсетуге арналған сто-лында жиналынып көрсетіледі. Пленка орнына тұрлі - тұсті оргстекло пайдаланса бір жазықтықта жиналған кинематикалық цептерді жинақтап көрсетуге қолайлы болады

Транспоранттарда көрсетілетін схема, графиктерді толық бітірмей, мұғалім қалған жағын сызып толықтырса да өз еркі. Мұндай жағдайда толықтыру жұмысы пленка бетінде жалғастырыл ады.

Мектептерде, кәсіптік - техникалық мектептерде жаса-лынатын транспораттардағы информация кұрделі болмауы тиіс, оқушылар ұшін дәптерге тұсіру оңай болуы керек. Бі-раз мұғалімдер (өндірістік - оқыту шеберлері ) транспорант-тарды көбірек пайдаланып сабақ бойы графопроектормен жұмыс істейді. Дегенмен педагогика тәжірбиесі көрсеткендей мұндай техникалық құралдарды көп пайдалану да ұлкен табыс әкелмейді. Сондықтан мұғалім әрбір құралды пайдалану алдында оның пегогогикалық, дидактикалық мақсатын білгені жөн.

Беттестіріп қолданылатын транспоранттардың бір - біріне дұрыс орналасуы ұшін арнаулы рамкалар қолданылады, кей кез-дерде оларды арнаулы штифтерге бекітеді.

Мектептерде, орта кәсіптік - техникалық мектептердің оқу процесінде өндірістік жолмен жасалған транспоранттар сери-ясы көп пайдаланылып жұр. Мұндай сериялар, әсіресе жалпы білім беретін пәндерге арналып жасалынған.

Егер сериялы транспоранттарды өз бетіңмен жасауға кіріссең, оның әрбір сериясын жақсылап ойластырған жөн. Мұндай жағдайда пленкалардың саны мейлінше аз болғаны дұрыс, себебі әрбір «қабаттаса» тұскен пленка жарық ағымен азайтады.

Транспоранттарды дұрыс пайдалану ұшін олардың тұрлеріне, пайдалану әдістеріне тоқталып өтейік

«Маскалы» транспоранттар. Мұндай транспоранттар пленкадан, ал маскалары жарық өткізбейтін жалпақ табақты материалдан жасалынады. Масканың негізгі мақсаты - пленкада берілген кескінді экранға біртіндеп бөліп шығару. Ма-скаларды пайдалана отырып транспоранттар санын ұнемдеуге мұмкіншілік бар, себебі беттестіру ұшін артық пленкалар жаса-лынбайды. Мұндай транспоранттар көмегімен оқушыларға берілетін информацияны біртіндеп көрсетеді, ал оқушылар сабақ барысында өз кезегімен берілген хабарды толық ұғына алады.

Мұндай транспоранттарды сабақ тұсіндіру барысында да, оқушылардың өз бетімен жұмысын ұйымдастыру ұшін де пай-даланады. Мысал келтіре кетейік «актив, индуктивті және сыйымдылық кедергілерден тұратын айнымалы тоқ тізбегі» тақырыбын тұсіндіруге арналған «маскалы» транспорант схемасы көрсетілген. Бұл транспорант информациясы төрт блоктан тұрады. Сабақ тұсіндіру кезінде мұғалім транспорантты графопроектордың көрсету столына қояды да, электор схемасынан бөлек жердің бәрін екі қағазбен жауып қояды. Сабақ барысында, электр схемасын тұсіндіріп болған соң, біртіндеп қағазды ашып, векторлық диа-грамманы, кедергілер ұшбұрышын және тізбектегі толық кедергі-ні, тоқ кұшін анықтау формулаларын тұсіндіруге болады.

Бірқалыпты ауысатын транспоранттар сериясы.

Мұндай транспоранттар, әдетте, екі транспоранттан тұрады.

Оның біреуінде заттың шартты белгісі көрсетілетін бол-са, екіншісінде сол заттың шынайы бейнесі көрсетілуі мұмкін. Графопроектордың көрсету ұстеліне екі транспорант қатар қойылады да, экрандағы бейнелер қатар көріледі. Тұсіндіру бары-сынды мұғалім оқушылардың назарын бір бейнеден екінші бейне-ге аударып, шартты белгіден абстрактілі тұсінікке көшіре алады.

2 - суретте осындай транспоранттар сериясы көрсетілген.

Бұл транспоранттың біреуінде тоқ тұзеткіштің электрлі схе-масы көрсетілген, ал екіншісінде оның элементтерінің шынайы бейнелері белгіленген. Сабақ барысында мұғалім оқушыларды элементтердің символикалық белгілерімен ғана таныстырмай, олардың сырт көрінісіне де көңіл аударады.

3 - суретте осы әдіспен көрсетіледі «Тракторлардың кұш бе-рілісі» (трансмиссиясы) тақырыбына арналған транспоранттар сериясы көрсетілген. Оның көмегімен артқы доңғалақтар же-текші трактордың, кұш берілісінің кұрылысының, жұмыс істеу принципін тұсіндіруге болады. Әсіресе, ілінісу муфтасы, аралық жалғастырғыш, беріліс қорабының (2 -ші трансопрант) диффе-ренциал мен артқы (бұйір) берілістің (транспорант) қосылуын тұсіндіру ерекшелігін айта кеткен жөн. Соңғы транспорантты беттестіргенде кұш берілісінің жалпы схемасы алынады.

2-сурет. Бірқалыпты ауысатын траспоранттар сериясының ұлгісі. Тізбектеліп беттесетін не алынатын транспоранттар

Мұндай транспоранттар көмегімен кейбір қиын кұбылыстарды, не заттарды тұсіндіру ұшін қолданады, олардың әрбір бөлшектерін бірінен соң бірін тізбектей беттестіреді.

Мұндай жағдайда қиын схеманы транспоранттар көмегімен біртіндеп тізбектей жиып алады. Бұл әдісті қолданудағы негізгі мақсат - таным әрекетін жеңілдету.

3-сурет. Тізбектесіп беттесетін не алынатын траспоранттар ұлгісі.

1 - ілініс; 2 - білікше; 3 - беріліс цорабы; 4 ~ басты беріліс; 5 - диференциал; 6 - соңгы беріліс; 7 - жартылай ось; 8 - арткы белдік.

Осы аталған әдіспен керісінше жалпы схемадан кұш берілісі механизмдерін біртіндеп бөліп алуға болады.

Оку кинолары кейінгі кезге дейін оқудың ең көрнекілік әдісі ретінде саналып келді. Өйткені оку киносының дидактикалык мұмкіндіктері өте бай болып келеді. Солардың ішіндегі ең басты-лары: хабарлар легінің көптігі. Бұл тәсілдің арқасында ауызшадан гөрі хабарларды әлдеқайда көбірек алуға мұмкіндік туады; ғылым мен техника әлеміне саяхат жасау мұмкіндігі; тікелей бақылау объ-ектілерді, процестер мен кұбылыстарды көрсету мұмкіндігі; белгі-лі процесті тездетіп немесе ақырындатып көрсете білу мұмкіндігі; объектілер мен құбылыстардың ішкі кұрылымын ұлгілік (модель-дік) бейнелер мен мультификацияның көмегіне сұйене отырып көрсету; бақылау мақсатына зауыттык аппараттар мен кұралдарды пайдалану, окушыларды басқарудың жаңа инструменталдық техникасымен таныстыру, ғалымдардың, ғылыммен айналысу-шы ізденушілердің зертханаларында атқарылып жаткан ғылыми жұмыстарға ден қою, жұмыс техникасы мен тәсілдерін орындау жөнінде қажетті нұсқаулар беру, туындаған проблемаларды салы-стыру, қорытындылау, оларды кұн тәртібіне қойып шешу.

Соңғы жылдары оку кинофильмдері шығарылмайтын болды да, оның орнын оқудың видео жазбалары баса бастады.

Оцудыц видео жазбаларыныц кино, радио, телевидение, диафильмдер, диапозитивтер сияқгы жекелеген экрандық-дыбыстық оқу кұралдарына тән болып келетін хабарлардың барлығын да біріктіре алатындай мұмкіндігі бар.

Бір артыкшылығы, видео жазбаларды қажет болған жағдайларда бірнеше рет кайталауға, тіпті бейнелерді экран бетінде көрсетуге де болады (стоп-кадр), көрсету барысында кадр мен оның жекелеген жактарының көлемін өзгертіп отыруға да мұмкіндік туады және видео жазбалар уақытында тұрлі тұсті «көрсеткіштер» қолданылып, нәтижесінде экрандағы кадрлар-да қажетті жазбалар пайда болады. Сонымен қатар таймердің көмегі аркылы автоматтық режимде кез келген телевизиялық хабарларды жазып алуға болады.

Біздің пайымдауымызша, оқытушыларды кәсіби жағынан дайындау мен олардың мамандығын арттыру мақсатында видео жазбалар жұйесін жасаудың болашағы өте зор.

Қазіргі уақытта бұрыннан белгілі болған техникалық оку құралдарының орнын дидактикалық мұмкіндіктері өте мол жаңа заманның техникасы біртіндеп баса бастады. Олардың ішінде кеңінен тарала бастағандары: біртұтас эпидоскоптар, табиғи тұсті, сан алуан бейнелерді тез арада өзгертуді жэне т.б. камтамасыз ете-тін сұйық кристалл панелдері бар проекторлар, сонымен қатар тұрлі техникалық кұралдар (лазерлік көрсеткіштер, маркерлер, тақгалар, сандық фотокамералар және т.б.)- Мысалы, графопроектордың план-шетіне орналастырылып, компьютерге немесе видеомагнитофонға қосыжан сұйық кристалдары бар панелдердің көмегімен ұлкен экран бетінде тұрлі бейнелерді көруге мұмкіндік аламыз. Мұндай көрсетулер кезінде алға қойылған мақсатка байланысты статикалық немесе динамикалық тұрлі тұсті немесе бір тұсті бейнелер ұшін әр тұрлі ұлгілер қолданылуы мұмкін.

Эксперимент және практикалық жұмыстар ұшін пайдаланы-латын оцу цұралдары, цондыргылар, саймандар, зертханалъщ жабдьщтар оқу құрал-жабдықтары жұйесінің ең маңызды бөлшегіне айналған.

Оку кұрал-жабдықтарьш тандау қажеттілігі, ең бірінші кезекте, оқытушы мен оқушылардың оку кұралының дәл осы тұрімен жұмыс істеу тәсілі мен ол жұмыстың ойдағыдай өтуі ұшін қандай жағдайлар туғызу керек екендігін анықтауға байланысты болып келеді.

Оқу кұрал-жабдықгарының бұл тобы кұрамының компонент-тілігі, ең бірінші кезекте, оқытушы мен окушылардың қызметі эргономикалық тұрғыдан алып қарастырғанда экспериментал-дық-тәжірибелік сипатта болып келетін оқу эксперименттерінің (тәжірибелерінің) тұрлі формаларын ұйымдастыруға қойылатын талаптармен өзара ұндестік тауып отырады.

Оқу құрал-жабдықтарының дидактикасында білім берудің бұл тобын жікгеу (классификациялау) мәселесі, біздің ойымыз-ша, дұрыс шешілген сияқты.

Классификацияның негізі ретінде оқу құралдарын, тұрлі саймандарды, зертханалық жабдықтарды дұрыс қолдана білуде маңызды болып табылатын белгілер алынған.

Бұл арада ең алдымен құрал-жабдықтардың кімге қажет екен-дігін, яғни «ол оқытушыға қажет пе, әлде оқушыларға қажет пе?» деген мәселені шешіп алу керек болады, ал бұл қадам олардың дидактикалық маңыздылығын айқындай білуді көрсетеді. Айқындалған белгі бойынша оқу кұралдарының бұл тобын окушыларға арналған демонстрациялық кұрал-жабдықтар және зертханалақ кұрал-жабдықтар (оқушыларға арналып ұлестірілетін материалдар) деп екіге бөлеміз. Алайда дәл осы кұрал-жабдықтар-дың қандай арнайы функцияларды орындауға пайдаланылатын-дығын білудің маңызы өте зор болып келеді. Орын алған дәл осы факторға байланысты арнайы құрал-жабдықтар тобындағы кейбір аспаптарды, кұралдарды және т.б. бөліп алып қарастыруға тура келеді. Ал олар өз кезегінде өздерінің басты белгілеріне (бөлшек, электр тогын пайдалану, қыздыру, тұрлі кұбылыстардың туын-дауы және т.б.) байланысты өлшейтін, электрлік, қыздыратын, оптикалық деп бірнеше тұрге бөлінеді.

Біздің ойымызша, кұрал-жабдықтардың бұл тобын пайдаланудың (жұмыс режимінің) жағдайларын ұнемі есепке алып отырудың да маңызы зор сияқты, өйткені құрал-жабдықтарды пайдаланудың нор-малары мен ережелерін дұрыс сақтамау - бұл кұралды дидактикалық тұрғьщан дұрыс қолдана білмеумен қатар, жұмыс барысында техни-ка қауіпсіздігінің сақталмауына және ол кұралды қолданудың режи-мі мен жағдайының бұзылуына да әкеліп соғады.

Ең соңында оқытушы мен оқушылардың жұмыс орындарын-дағы құрал-жабдықтардың орналасу тәсілін нақты ескере білген жөн. Сондықган да болар құралдарды стационарлық және тасы-малданатын деп екіге бөледі.

Аталған бұл белгілер құрал-жабдықтарды, саймандарды, қон-дырғыларды педагогикалық-эргономикалық тұрғыдан жобалап, конструкциялауға ғана емес, сонымен қатар оқу тәжірибесінде оларды қолданудың тиімді дидактикалық жағдайларын анықтауға және техника қауіпсіздігі ережелерін жасауға да өз ықпалын тигізіп отырады.

Тренажерлар техникалық құрал-жабдықгардың ерекше то-бын құрайды.

Тренажерлар - өндірістік-оқу процесіндегі қалыптасқан еңбек (өндірістік) жағдайларды қайталауға мұмкіндік беретін оқудың техникалық құралдары болып табылады.

Тренажерлар окушылардың бойында технологиялық проце-стерді басқарудың өндірістік тәжірибелерін қалыптастырудың тиімділігін арттыруға, техникалық объектілердегі істен шыққан құрал-жабдықтардың себептерін анықтауға, кұрделі еңбек про-цестерін орындауға және т.б. мұмкіндіктер туғызады. Қазіргі кезде автомобильдердің жұргізушілерін, энергетикалық және хи-мия-технологиялық қондырғылардың операторларын, металды пісірушілер мен тұрлі мамандықтар бойынша жұмысшыларды дайындауда тренажерлардың неше тұрлері қолданылады.

Зерттелетін объектіні немесе құбылысты (процесті) нақгы жағдайлар аясында тұтастай қарастыруға мұмкіндік болмаған кездер-дегі тренажерлардың тигізетін көмегін айтып жеткізуге болмайды.

Мысалға, оқушыларды кұрал-жабдықтарды басқаруға ұйрету шаралары кей кездерде олардың бұл істі белгілі бір кезеңдерде жеке-жеке біртіндеп игеруін қамтамасыз ете алмайды. Ал кей жағдайларда оқушылардың қажетті операциялар мен өндіріс тәсілдерін қайталау мұмкіншіліктері, өкінішке орай, шекте-ліп отырады, тіпті кей уакытта кұтпеген жерден туындаған апаттарға, кұрал-жабдықтардың істен шығуларына байланы-сты окушылар құрал-жабдықгарда жұмыс істеуге ұйренуден уақытша болса да шеттетіліп қалатын көрінеді.

Сонымен, тренажерлардың төмендегідей артықшылыктарын атап көрсетуге болады:

арнайы технология сабақтарында теорияны оқып-білуден практикалық әрекеттерді игеруге көшу барысында оқушылардың дұрыс бағыт-бағдар алуларына жәрдемдеседі және оқу процесін одан әрі жандандырады;

апаттардың қаупін, кұрал-жабдықтардың істен шығуын болдырмай, окушыларды өндірістік жағдайға барынша жақындатуға қолайлы жағдайлар туғызады;

оқушыларға тұсінбеген сұрақтарына нақты жауаптар ала алады, тіпті жұмыстың қажетті режимі мен өндірістік жағдайды кез келген уақытта қайталай да, оның туындауына тікелей қатыса алады, ал нақты өндіріс жағдайында дәл осындай мұмкіндіктер туғызыла бермейді;

жұмыстың қиын жағдайларын, тіпті апаттық жағдайларды туғызу (нақты өмірде болатын қауіпті жағдайларға жақындата от-ырып), ал дәл осындай жағдайды дәл жоғарыдағы сияқты нақты өндіріс процесі кезінде оқушыларға көрсету мұмкін емес;

құрал-жабдықтардың істен шығу себептерін анықтайды және қажет болған жағдайда оларды жөндеуді жұзеге асырады;

окушылардың өз-өздеріне бақылау жасай білу тәсілдерін дамытуларына көмектеседі, өйткені бұл көптеген тәжірибелік қасиеттерге ұйретудегі (әсіресе, тренажерларды арнайы құралдармен және кері байланыс құралдарымен қамтамасыз етудегі) шешуші фактор болып саналады.

Тренажерлар техникалық объектілерді, өндірістік ортаны бемнелейтін құрал ретінде және оқушылардың қызметіне сай техникалық, психологиялық-физиологиялық, дидактикалық пара-метрлерді қамтитын педагогикалық-эргономикалықталаптарғажа-уап бере білуі қажет. Классификациялықжұйеде олар басқарылатын техникалық объектілердің ұлгілеріне жатқызыла береді.

Тренажерларды жасаудағы басты фактор - оқушылардың білім алуын нақты өндірістік жағдайда жалғастыру мақсатында олардың оқу процесіндегі еңбегін барынша жеңілдету мен бөліп жіберу бо-лып табылады. Демек, білімді жетілдіру міндетіне сай өндірістік ортаның барлығын, оған қоса операциялар мен оқушылардың жұмыс барысында игерген барлық тәжірибелерін модельдей беру тіпті де шарт емес. Сондықтан да мұндай өзгерістер оқушылардың болашақ өзіндік жұмыстарының жетістігіне себепкер болатын, білім берудегі ең қиын да, ең маңызды салаларды қамтығандығы дұрыс болады. Алайда белгілі бір модель (ұлгі) операцияларды орындаудың нақты жағдайларына жақындаған сайын, оның оқу құралы ретінде тиімді болатындығын тағы да жоққа шығаруға болмайды.

Құрылымы мен қызметіне байланысты тренажерларды ұш топка бөлуге болады:

1. Техникалық объектілердің құрылысы мен атқаратын функцияларының (қызметін) ұлгісін (моделін) беретін тре-нажерлар. Дәл осындай тренажерларды нақты объектілер-ді басқару мен қызмет етудің тәсілдерін ұйрену барысында кеңінен қоданады. Оларға, мысалы, мыналарды жатқызуға болады: автомобильдік тренажерлар, химия өнеркәсібінің технологиялық қоңдырғыларының ұлгісін беретін трена-жерлар және т.б. Өз кезегінде бұл тренажерлардың өздері де объектілердің нақгы құрылысын көзге елестетіп қанақоймай, дәл солардың көлеміндей объектілердің ұлгісін (моделін) бере алатын тренажерлар және оқу процесі барысында техникалық объектілердің нақгы ұлгілерін басқаруды жатқызулар арқылы жұзеге асырыратын тре-нажерлар болып тағы бөлінеді.

Техникалық объектілердің құрылысы мен функцияларын ұлгі ретіңде көрсететін тренажерлар электрондық-есептеу техникасының негізінде физикалық және математикалық ұлгілеу принциптерінің негізінде жасалады. Көп жағдайларда физикалық ұлгілерге жататын трена-жерлар қолданылады. Физикалық модель (ұлгі) деп нақты заттың өзіне қатты ұқсас, бірақ олардан көлемі, салмағы және артық бөлшектерінің жоқтығы жағынан ерекшеле-нетін затты, процесті, жағдайды және т.б. айтамыз. Мы-салы, автомобиль тренажері жұргізушінің жұмыс орнын да және жол бойындағы қозғалысты да нақты өмірдегіге ұқсас етіп көрсете алады

Окушылардың белгілі бір интеллектуалдық қызметімен байланысты олардың тәжірибелерін қалыптастыруға арналған тренажерлар. Оларға жататындар: құрал-жабдықгардың, аппаратураның істен шыққандығын анықтайтын және олардың бұзылған жерлерін табуға көмектесетін имитатор-тренажерлар; автомат-станок-тарды және т.б. жөндеушілерді ұйрететін және жіберіл-ген ақауларды іздестіруге арналған тренажерлар және т.б. Мұндай тренажерларды жасаған кезде техникалық объектілердің функцияларының, құрылысының ұлгілерін, көшірмесін алу мақсаты қойылмайды. Сондықтан да олардың басты қызметі - оқушыларды алгоритмдерге, белгілі бір іс-әрекеттерді орындау ережелеріне (мысалы, ақаулардың орын алу себептерін талдау ережелері) ұйрету болып табылады.

Тренажерлардың ерекше тұріне жұмыс барысындағы дене қозғалысының белгілі бір тұрін қалыптастыруды жеңілдететін жаттығулық құрылғыны жатқызуға болады. Жаттығулық құрылғы әдетте, техникалық обьектілердің құрылысы мен қызметінің моделін жасамайды. Кейбір еңбек дағдыларының қалыптасуы қарапайым аспаптардың көмегімен де жұзеге асырыла береді. Мысалы, металды егеу, слесарьлық арамен кесу кезіндегі немесе әр тұрлі бөлшектерді мәнерлеп тегістеу және т.б. кездеріндегі қолдың қозғалыстарының координаци-ясына арналған жаттығулық құрылгылар. Тренажерлардағы жаттығуларды ұйымдастыру кезінде оқушы-ларды хабарларды кодтаудың (белгілеудің) әдістерімен таныстыру-дың маңызы өте зор. Атап айтканда: дисплейлерде, индикаторлардың <әр тұрлерінде, әкрандарда, таблоларда қолданылатын формасы-мен, көлемімен, кеңістіктік бағыт-бағдарымен, әріптермен, сан-дармен, ашықтығымен, логораммасымен, бейнелеу белгілерімен берілетін хабарлар. Өйткені, бұлардың барлық кәсіптер бойын-ша мамандар даярлауға тікелей қатынасы бар (мысалы, химиялық және мұнай-химия өнеркәсібі ұшін операторлар дайындау және т.б.). Дәл осы сияқты маманды дайындауға арналған тренажерда тұрақты технологиялық режиммен қатар апаттық жағдайлар нақты өмірдегідей қалыпта көрсетіліп отырады. Мұндай жаттығутар ке-зінде белгілі бір параметр шектен шыға қалатындай жағдай туын-даса, тез арада дыбыстық және жарықтық белгілер беріле бастай-ды. Бақылағыш-өлшегіш кұраддардың көрсеткіштері бойынша белгілі бір параметрдің бұзылуы жайында хабар алған оқушылар тез арада шешім қабылдап, бұл процесті қалыпты режимге келтіре білулері керек. Ал бұл шаралар кашықтан басқару кілтінің немесе қол вентилінің көмегімен жұзеге асырылады. Тренажерлар соны-мен бірге қондырғылардың автоматтық режимдегі жұмыстарын да көрсете алады. Оқушылардың жұмыс барысындағы іс-әрекеттерінің дұрыс-бұрыстығы бақылағыш-өлшегіш кұралдардың көрсеткіштері арқылы да, одан қалды жарықтық-дыбыстық белгілер арқылы да қадағаланып отырады. Сонымен қатар оқушылардың жасаған жұмыстары өздігінен жазылатын арнайы кұралдар арқылы белгіле-ніп отырады, ал бұл жағдай бақылау мен өзін-өзі бақылауды жұзеге асыруға толық мұмкіндік туғызады.

Тренажерлардың тағы бір артықтылығы оның жеделдетілген уақыт шеңберінде қолданылуы болып табылады. Өйткені мәселе мынада: химия және химия-мұнай өнеркәсіптеріндегі нақты технологиялық процестердің параметрлерін өлшеу басқалармен салыстырғанда   баяу   жұретіндіктен,   қажетті   жаттығуларды процестердің қалыпты жағдайында орындап шығу ұшін оқу уақытын бірнеше есе көп жұмсауға тура келеді. Ал технологиялық процесс ұлгісінің тезірек жұзеге асуы, оның параметрлерінің өзгерістеріне одан сайын көрнекілік сипат береді.

Жұргізілген ғылыми зерттеу жұмыстары мен алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе тренажерлардағы оқудың төмендегідей құрылымының тиімді болатындығын дәлелдеп отыр: шебердің (оқытушының) тренажерда белгілі бір жағдайды, жаттығулардың режимін тудыруы; оқушылардың берілген тапсырманың мазмұнын талдауы; тренажерда ұлгі ретінде көрсетілетін жұйенің жағдайын айқыңдау, белгілен-ген мөлшерден ауытқушылықты, олардың мөлшері мен сипа-тын анықгауы; оқушылардың өз беттерімен шешім қабылдауы және жұйені тұрақты кұйге келтірудің алгоритмін анықтауы; тренажердың хабарлар бөлімінің мәліметтерінің негізінде жұйенің жағдайына кұнделікті бақылау жасап отыруы; шебердің (оқытушының) және оқушылардың тренажерды басқарудың бақылау пультінің көрсеткіштері бойынша жаттығулардың қалай өткендігін талдауы; оқушылардың тренажерда орындаған іс-әрекеттері мен алынған нәтижелерін негіздеуі.

§3. Өндірістік оқыту құралдары

Өндірістік-оцыту цұралдары - өндірістік-оқу шеберхана-ларын, олардағы орналаскан кұрал-жабдықтарды, қосымша қызмет орындарын қамтитын өндірістік окудың материалдық-оқу базасының негізі болып саналады.

Оку (өндірістік-оку) шеберханалары кәсіптік білім беретін оку орындарының кұрамдас бір бөлігіне жатады және ол окушылардың белгілі бір мамандықты игеру мақсатындағы өндірістік окуы мен шаруашылық есептің бастапқы кезеңіндегі өндірістік қызметтің жұзеге асырылуына тікелей ықпалын тигізіп отырады.

Оку шеберханаларындағы өнімдерді дайындау, өндірістік тап-сырмаларды, дәл осындай жұмыстарға сәйкестендіре отырып, халыққа қызмет ету тапсырмаларын, одан қалды өндірістік оқу бағдарламаларының талаптарынын туындаған тапсырыстар мен оның тапсырмаларды орындау процесі барысында оқушылардың кәсіби тәжірибелері мен қабілеттері калыптасады. Бұл жерде оқушылар жұмыс орнын тиімді пайдалана білудің тәжірибесін жинақтайды; жұмысты аткаруға қажетті тұрлі механизмдермен, кұрал-жабдыктармен танысады; еңбек тәсілдерін, операцияларын жұзеге асырудың және комплексті сипаттағы жұмыстарды аткаруцың ең алғашқы тәжірибелерін игереді; өндірістік мәдениетке, оку уақытын тиімді пайдалана білуге, еңбек кауіпсіздігі талаптарын, өндірістік және технологиялық тәртіпті сақтай білуге ұйренеді.

Оқу шеберханаларындағы өндірістік оқудың тиімділігі қолайлы өндірістік-оқу жағдайларын туғыза білуге тікелей байланысты бо-лады және олар төмендегідей компоненттерді қамтиды:

материалдық-техникалық; жеткілікті алаң; жұмыс алаңының болуы, құралдардың, саймандардың, жабдықтардың жағдайы және оларды дұрыс орналастыра білу; шикізат-пен және материалдармен дер кезінде қамтамасыз етіп от-ыру; құрал-жабдықтарға уақытылы және сапалы техникалық қызмет көрсету; еңбек қауіпсіздігін сақтау мен өрт қауіпсіздігі талаптарының өзара сәйкес келуі.

санитарлық-гигиеналық; қалыпты табиғи және жа-санды жарық беру; оқу шеберханалары орналасқан ғимарат жағдайының санитарлық-гигеналық талаптарға сай болуы; тұрақты температуралық режимнің сақталуы, ауаның уақытында тазар-тылып тұруы және вентиляцияның (ауа тазартқыштың) болуы; шудың, шаңның, газдың ең төменгі қалыпты деңгейін сақтап тұруы; шеберхананың санитарлық-гигиеналық кұралдармен қатар, алғашқы медициналық көмек көрсету кұралдарымен де қамтамасыз етілуі.

эстетикалық: шеберхана ғимаратын дизайн талаптарына сәйкес жабдықтау және сырлаудың тұстік гаммасын сактай білу; шеберхана алдын көгалдандыру; шеберхананы әсемдеу стилі мен мазмұнының бұгінгі кұннің талаптарына сай болып келуі.

техникалық-педагогикалық: өндірістік-оқу жұмыстарын (тапсырмаларын) орындау барысындағы оқу шеберханаларының өзара байланыста болуы; оқушылардың қалыпты еңбек режимін әрдайым қадағалап отыру; әрбір оқушыны жарық жақсы тұсетін жұмыс орнымен қамтамасыз ету; оқушылардың өндірістік еңбегінің бригадалық тұрғыдан ұйымдастырылуына қолайлы жағдайлар туғызу; шеберханалардың еңбекті ғылыми тұрғыдан ұйымдастыру талаптарына сай болып келуі.

Оқушылардың оқу шеберханаларындағы оқуы арнайы ұйымдастырылған жұмыс орындарында өткізіледі.

Окушылардың жұмыс орындары олардың кәсібі мен маман-дықгарына қарамастан төмендегі талаптарға сәйкес келуі қажет:

кұрал-жабдықтардың техникалық жағынан жарамдылығы, ғимараттың арнайы қоршауының, найзағай тартқыштың, корғағыш кұрылғыл ардың, сақтандырғыштардың (предохра-нитель) және дәл осы сияқты т.б. қауіпсіздік құралдарының міндетті тұрде болуы;

жұмыс аймағының жарық болып тұруы; окушылардың шаршап-шалдығуларына жол бермейтін жұмыс қалпын сактай білулеріне байланысты қолайлы жағдайлар туғызу; отырып атқарылатын жұмыстар кезінде жарықтың дұрыс тұсуін қадағалау және осыған қажетті құрылғылармен қамтамасыз ету;

қажет болған жағдайларда апаттық белгілерді беретін не-месе өндірістік оқу шеберімен қашықтық байланыс жа-сайтын құралдармен қамтамасыз ету;

құрал-жабдыктарды кұнделікті тазалау, жөндеу сияқгы шараларының дұрыс жолға қойылуы.

Оқу шеберханаларында өндірістік оқу шеберіне арнайы жұмыс орны бөлінеді. Шеберхананы окуға кажетгі құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету және ондағы оқу процесін тиім-ді ұйымдастыра білу сияқты шаралар шебердің педагогикалық қызметінің сапасына тікелей әсер етеді. Шебердің жұмыс орны оның өндірістік-оқу процесін ойдағыдай басқару қызметінің орындалуының тиімділігін, жылдамдығын және қолайлылығын қамтамасыз ете алатындай кұйде болуы шарт. Ал бұл қызметті былай саралауға болады: ғылыми ұйымдастырушылықтың ұлгісі болу, оқушыларға ұжымдық нұсқаулар берудің қолайлы жағдайларын туғызу, окудың мазмұндылығы және т.б.

§4. Оқыту құралдарын жетілдіру болашағы

Болашақтағы кәсіптік мектептердің материалдық-оқу база-сын дамыту саласында жеке адамды қалыптастыру мен оның өзіндік қасиеттерін жан-жақты дамытуға бағытталған бұгінгі таңдағы оқу процесінің ең тиімді қажеттіліктерін ескеретін бір-неше бағыттарды атап көрсетуге болады:

Оқушылардың   тұрлі   хабарлар   көздеріне   еркін   араласу мұмкіндіктері:

олардың қатарына интернеттің барлық информациялық ресурстары, СВ - ЯОМ және т.б;

алынған хабарларға байланысты тұрлі қызметпен айна-лысу мұмкіндігі. Атап айтқанда: қайтадан нұсқаулар беру, монтаждау, көрнекі құралдардың әр тұрлерін пайдалану (графикалық, дыбыстық және т.б.);

қажетті оқу жұйелерінде интерактивтік (өте белсенді) сипаттамалардың болуы.

Кәсіптік мектептердің материалдық-оку базасы (МОБ) қалыптасқан жағдайларға байланысты тұрлі өзіндік шешімдерге ке-ліп отырады. Мысалы, оку формасына байланысты (кұндізгі оқуда - компьютерлік коммуникация немесе интерактивтік теледидарға негізделген дистанциялық (қашықтан) баскару). Бұгінгі танда оқу процесінде кеңінен қолданылып жұрген және қазіргі әлеуметтік сұраныстарға нақты жауап бере алатын жаңа информациялық технологияның (ЖИТ) төрт басты бағытын атап көрсетуге болады: текстік редакторлар мен баспа технологиясын қолдану; телекоммуникациялар; гипертекстілер мен интерактивтік (өте белсенді) мультмедиа; компьютерлік робот техникасы.

Сонымен қатар қазірдің өзінде радио толқынды компьютер-лік технологияны, виртуальдық шындық технологиясын жасау жөнінде шешімдер қабылданған. Ал оларды ойдағыдай жұзеге асырудың арқасында бұрыннан қалыптасқан информациялық технология саласында қосымша және тұбегейлі өзгерістерге айқара жол ашылады. Дегенмен де, бұл технологиялар, әсіресе виртуальдық шындық технологиясы педагогтардың ғана емес, сонымен бірге гигиенистердіңде, психологтардың да тұбегейлі ғылыми зерттеулерін қажет етеді.

Мұндай оқу құралдары тобын жасаудың қажеттлігін тек қана олардың технологиялық мұмкіндіктерінің молдығымен ғана байланыстырған дұрыс болмас еді. Өйткені, бұл сұраныстың аясында ілгері даму ұстіндегі білім беру процесінің педагогикалық қажеттіліктері мен жастарға білім берудің тиімділігін одан әрі арттыру мақсаты жатыр. Солардың ішінде: оқушылардың өзіндік оку қызметінің тәжірибелерін қалыптастыру қажеттігі, білім беруді ғылыми тұрғыдан жұзеге асыру, еңбек мәдениетін, сын көзімен қараушылық көзқарасты және т.б. қалыптастыру.

Біздің ойымызша, бұл оқу құралдарының кейбір дидактика-лық мұмкіншіліктеріне ғана тоқталған дұрыс сияқгы.

Мысалы, ғылыми жаратылыстану және кәсіптік-техникалық циклдердің пәндерін оқыған уақытта ғылыми информациялық технологияның негізіндегі жұйелерді (атап айтқанда: арнайы компьютерлерге қосылған қондырғылар мен берілгіш құралдар) қолданудың арқасында оқушылар ғылыми зерттеулер жұргізуге айтарлықтай мұмкіндіктер алады:

тәжірибені немесе фрагментті қажетінше қайталау; оның қажетті параметрлерін тіркеу;

ұғымдар мен ойдағы заттарды оқу материалына сәйкес тұрлі формалар арқылы беру (графика, тұс, ұлкейту, ди-намика және т.б.);

ұлгілеудің әр тұрлері (сонымен қоса эксперименттік нәтижелерді пайдалану);

мәліметтерді өндеуді автоматтандыру;

техникалық қондырғылар мен тұрлі механизмдердің қызметін атқаратын оқу роботтарының жобасын жасау.

Тұрлі бағыттағы қолданбалы бағдарламаларды ойдағыдай қолдана білушілер ғылымның тұрлі салаларын игеру мақсатындағы танымдық қызмет мұмкіншіліктерінің өрісін одан әрі кеңейте тұседі, өйткені оқушы хабарлармен жұмыс істеуді ұйреніп қана қоймайды, олар өз кұштерімен графикалық жағынан да, дыбыстық жағынан да толықтырылған текстерді дайындауға тырысады. Сонымен қатар әр тұрлі математикалық есептерді шешіп, тұрлі жағдайлардың ұлгісін жасайды, ғылыми жаратылыстану, экологиялык, экономикалық  және гуманитарлық ғылымдар саласында неше тұрлі тәжірибелер жасайды.

Компьютерлік телекоммуникация (электрондық пошта, телеконференциялар, аудио, видео конференциялар, Интер-нет жұйесі) әлемнің тұпкір-тұпкірінен алынған хабарлармен қамтамасыз етіп отырады.

Гипертекст технологиясы хабарлар легімен жемісті жұмыс істе-уге мұмкіндік береді және хабарлардың кұрылымын текстік мате-риалдармен қатар графикалық метериалдарды да қолдана отырып, өз қалауы бойынша жасай алатындай дәрежеге жетеді. Кез келген оқушы гипертекстің немесе гипермедианың (бұларды интерактив-ті мультимедиа деп те атайды) көмегіне сұйене отырып, тіпті видео дыбыстарды, гиперкадрларды қолдана отырып, статикалық бейне-лермен қатар динамикалық бейнелерді де жасай алады.

Сонымен қатар жаңа информациялық технологияны объек-тивтік-заттық және проблемалық-болжамдық багдарламалық құрал ретінде де пайдалануға болады.

Ерекше атап өтетін бір жайт, компьютерлік телекоммуникация негізіндегі дистанциялық (қашықтық) оқудың да болашағы зор.

Дистанциялық оку жоғары сапалы материалдарды таратуға және оқу тәжірибесіне педагогикалық инновацияларды енгізуге (оларды жасаушыларды да тарта отырып) қолайлы жағдайлар туғызады.

Дистанциялық оқу жаңа информациялық технологияның көмегіне сұйене отырып, қоғамымыздың информациялық мәдениетін жетілдіру ұшін компьютерлік техниканы кеңінен қолдану негізінде оқу процесінің сапасын жақсартудың алғышарттарын жасап бере алады.

Дистанциялық оқуды ұйымдастырудың тұрлері:

сақталған оқу материалдарын компьютерлік бағдарламалардың, видео және аудио жазбаларының көмегі арқылы тарату;

әр жерде орналасқанына қарамастан, бірнеше оқу топта-ры мен сыныптары қатысатын сабақтарды өткізу;

белгілі ғалымдардың, білікті педагог-әдіскерлердің, алдыңғы қатарлы мұғалімдердің жекелеген дәрістері мен дәрістер циклдері;

телеконференциялар, пікір таластары;

-        әдістемелік-оқу материалдарымен өзара алмасып отыру.
Телекоммуникация жұйесін пайдаланудың арқасында алдыңғы қатарлы педагогикалық технологияны, тұрлі салалардағы кәсі-би білім тәжірибелерін аз уақыт ішінде таратуға, оқушылардың бойында информациялық деректермен жұмыс істеу қабілеті мен коммуникативтік тәжірибені қалыптастастыруға жол ашылады.

Ал мультмедиа технологиясын қолдану мұндай оқудың көрнекілік сипатын одан әрі арттыра тұседі. Қазіргі уақытта дыбыстың көмегі арқылы қойылатын кинофильмдерді, кез келген видео бейнелерді телекоммуникация жұйелері бойынша таратуға да және қажетті хабарларды Интернеттің информациялық қорынан қалаған уақытта алуға да болады. Интерактивтік видео технологиясын (СВ - КОМ, лазерлік дискілер) жасап және оны оқу процесінде қолдануды -білім берудің барлық сатылары мен дәрежелерінің (сонымен қатар, кәсіптік білім беру жұйесі) материалдық-оқу базасын дамытудың перспективті бағыттарының бірі ретінде қабылдағанымыз дұрыс болар.

Болашағы мол оқу құралдарын жасаудағы басты орын-ды электрондық база негізіндегі оқу құралдары алады. Олар демонстрациялық эксперименттерді (тәжірибелерді) және жал-пы білім беретін және техникалық пәндердің (геоинформатика қаржысының арқасында жасалатын ұлестірілетін материалдар-дың комплектілері мен кұралдары, компьютерлік практикумдер, электрондық контурлық карталар, электрондық атластар мен ән-циклопедиялар) курстары бойынша тұрлі дәрежедегі практикум-дарды өткізу барысында қодданылады.

Жаңа электрондық технологияның техникалық мұмкіншіліктері зерттелетін құбылыстарды сапалық жағынан суреттеуден сандық параметрлерге көшуге мұмкіндік береді, ал бұл жағдай жұргізілетін ғылыми зерттеулердің накгылығы мен ғылымилығын одан әрі арт-тыра тұседі.

Информациялық технологияның дамуына байланысты білім беру саласында тағы да бір болашағы мол бағыт - медиалық білім беру бағыты қалыптаса бастады. Оның мақсаты - окушы-ларды жаппай коммуникация (баспасөз, теледидар, радио, ви-део және т.б.) құралдарын игеруге ұйрету және хабарлардың сан алуан көздерімен жұмыс істей білу кабілеттерін қалыптастыру: материалдарды таңдау, алға қойылған мақсатка байланысты өзіне кажетгі хабарларды кабылдау және пайдалана білу, ин-формациялык мәдениетті жетілдіру.

Қазіргі кезде аудиторияларды техникалық оқыту кешенде-рімен жабдықтау мәселесі жолға қойылған. Аталған жабдықтар кешенінде мынадай техникалық құралдар бар:

мультимедия проекторы;

DVD плеер - бейнежазба магнитафоны;

видеомикшер;

аудиомикшер;

радиомикрафондар (3 дана);

копи- тақта; экран;

LCD мониторы; кафедра;

проекциялық сканер

акустикалық жұйе;

компьютер, видеокарта.

Қорытындылап айтқанда жетілдірілген және жаңадан пайда болған оқу кұралдары жұйесінің дамуының төмендегі өзіндік бағыттарын ерекше атап өтуге болады:

көрнекі құралдар номенкяатурасының қыскартылуы (ком-плектілік, қажеттілік және толығу принциптері);

олардың функциональдық мұмкіншіліктерінің кеңеюі (жартылай функциональдық принципі);

оқу құралдарын топтастырып жинақтауға және оның жұйесін жасауға (комплектілік принципі) қолайлы жағдайлар туғыза білу;

оқушылардың өзіндік жұмыстарымен қатар оқудың тұрлі дәрежелері (варианттық дифференциация принципі) бой-ынша ғылыми және тәжірибелік жұмыстарына арналған оқу құралдарының комплексін дайындау;

оқудың жаңа технологиясын (модульдік және интерак-тивтік принцип) енгізуді қамтамасыз ететін арнайы және интеграцияланған практикумдарға арналған модульдік комплектілерді (онымен қоса компьютерлік комплектіні де) жасау.

Оқу құралдарын тиімді пайдалану ұшін көрнекі кұралдарды, оқудың техникалық және басқа да құралдарын қолданудың кей-бір жалпылама жағдайларын бөліп алып қарастыруға болатын болар, өйткені оларды жұзеге асыра білудің нәтижесінде оқу құралдарын оқу процесінде тиімді қолданылуын қамтамасыз ету мен оны дайындауға қойылатын ұсыныстар мен талаптарды қатаң сақтай білу:

а)  оқу материалдарын нақты, толық және тұсінікті етіп тұсіндіру ұшін сабақ кезінде қолданылатын көрнекі құралдар, ұйлестірілетін материалдар, мен оқудың басқа
да құралдары жеткілікті болуы керек. Осы орайда сабақта оқу құралдарын шамадан тыс пайдалану да зиянды екендігін ескерте кеткіміз келеді;

б)  сабақга қолданылатын оку кұралдарының барлығы да (тұрлі ұлгілер, плакаттар, схемалар, макеттер мен муляждар, кұралдардың бөлшектері, коллекциялар, тапсырмакарточкалар және т.б.) алдын ала іріктеліп, тексеріледі және қолдану ретіне қарай алуға қолайлы етіп орналастырылады;

в) кұнделікіі оқу барысында пайдаланылып жұрген көрнекі кұраддар мен техникалық құралдарды (тұрлі ұлгілер, аспаптар, құралдар және оның бөлшектері, электрлендірілген стендтер, бағдарламаланган оқуга арналған қондырғылар, репетиторлар, тренажерлар, видеоаппаратура, компьютерлік құрал-жабдықтар және т.б.) қолданардың алдында міндетті тұрде тексеріп алу керек;

г) оқушылардың жеке пайдалануларына берілетін оку кұралдары (кітаптар, тапсырма карточкалар, окушыларға ұлестірілетін материалдар, бағдарламаланған бақылауға арналган кестелер, зертханалық-тәжірибелік жұмыстар мен тренажерлардағы жаттығуларды өткізуге арналған тапсырма-нұскаулар, нұсқаулык, және технологиялық карталар және т.б.). окушылар ұшін жеткілікті екендігіне көз жеткізілуі керек.

оқу процесі кезінде оқу құралдарының көзге көрінетіндей және құлаққа естілетіндей болуын қамтамасыз ету: көрнекі құралдардың көлемі, оларды көрсететін жер, бейнелер мен жазулардың айқындығы, экранның көлемі, жарықгың ағыны, ғимараттың дұрыс қараңғыпануы, дауыстың анық және қатты шығуы және т.б.:

оқу кұралдарының басты дидактикалық функциялары мен мұмкіншіліктерімен катар, оку материалының мазмұнын ескере отырып, олардың сабакта қандай мақсатпен қолданылатынығын да, сабақгың қай жерінде қолдану керектігін де жете білу;

«оқу құралдарын қолдану өзіндік мақсат емес, ол -оқушылардың танымдық қызметінің тиімділігін арттырудың педагогикалық құралы» деген педагогикалық қағиданы оқу процесі барысында ұнемі ескеріп отыру кажет;

оқушылар оқу процесін бақылап қалумен ғана шектеліп қалмай, өздеріне керекті хабарларды көрнекі құралдар мен техникалық оқу құралдарынан ала отырып, олармен жұмыс жасау мұмкіншіліктеріне ие болулары да керек;

оқушылардың оку құралдарымен жұмыс істеу кезін-де кеңінен қолданатын тұрлі формалары мен әдістері: бақылау; оқытушының, шебердің сұрақгарына берілетін жауаптар; бөлшектеу-жинау; көрсеткішті алып тастау; өзара бақылау жасау;  бағдарламаланған оқу; 

емтихан алушының, репетитордың, консультанттың, тренажердың режимінде техникалық құралдармен жұмыс жасай білу;

керекті  мәліметтерді  іздестіру  және  есеп  айырысуды  орындау;

көрнекі кұраддарды көрсету мен техникалық оку құралдарын қолданудың - тұсіндіру, жаттығулар, оқушылардың өзіндік жұмыстары сияқты оқудың басқа  да тұрлері және әдістерінің өзара ұндестік табуы;

- оқу материалдарын қабылдау процесіне оқушылардың  сезім мұшелерін (көру,  есту, сезіну, ал қажет болған жағдайларда дәмді сезіну мен иісті ажырату) неғұрлым    көп қатыстырған дұрыс болады.

Өздеріңіз   аңғарып   отырғандай,   кәсіби   білім   берудегі технологиялардың барлығы да оқытушы мен окушылардың  қызмет жұйесінің жаңа тәсілі ретінде білім берудің перспекти валы техникалық құралдары мен пәндік оку ортасының негізінде жасалады екен.

Жоғарыда айтылған прицтптерге сұйене отырып, 2003 жылы Республикалық білім беруді ақпараттандыру ғылыми әдістемелік Орталығында сынақтан өткен «Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу және қызмет көрсету» пәні бойынша мультимедиялық оқыту бағдарламасы жасалған болатын. Сол бағдарламаны пайдалану әдістемесін төменде беріп отырмыз.( Авторлары: п.ғ.д. Қозыбай А.Қ, Нұрғалиева Г.Қ)

«Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу және қызмет көрсету» арнайы пәні бойынша жасалған мультимедиялық оқыту бағдарламасының мақсаттары мен міндеттері әдеттегі қарапайым оқулықтардың мақсаттары мен міндеттеріне сай ке-леді, алайда ол компьютердің барлық мұмкіндіктерін пайдала-нумен ерекшеленеді, атап айтқанда: гиперсілтеме, анимациялар, дыбыспен қамтамасыз ету, оқушының білім деңгейін бақылау мен өзін-өзі бақылау мұмкіндіктері және т.б.

«Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу және қызмет көрсету» арнайы пәні бойынша жасалған мультимедиялық оқыту бағдарламасының ерекшелігі практикалық тапсырмалардың интерактивтілігінде, оны орындау кезінде оқушы мыналарды ұйренеді: Бағдарламаның мультимедиялығы анимация немесе бейне сюжет тұрінде ұсынылған негізгі технологиялык операциялар-ды орындауды ретпен тұсіндірумен қамтамасыз етіледі.

Аталған электрондық оқулықтың құрылымы осы бағдарламаны пайдаланушы практикалық немесе теориялық курсты таңдап алып, оқу траекториясын өзі жасай алатындай етіп құрылған. Кешенді практикалық тапсырманы орындау ба-рысында қиынықтар туатын болса, оқушы анықтаманы қарауына болады немесе теориялық курстың соған сай модулінен өзіне керекті сұрақ жауабын ала алады. Және керісінше, теориялық курс модулін оқи отырып осы модуль бойынша жекелеген практикалық тапсырманы орындауға шығуына болады. Егер кешенді практикалық тапсырманы дұрыс орындау практикалық дағдыларды меңгерудің өзіне тән тесті болып табылса, ал өзі меңгерген теориялық білімді өзі тексеру ұшін тестілеу (тести-ровщик) ұсынылады.

Қызығушылық пен мотивацияны жоғалтпау ұшін материал-ды ары қарай меңгеруде оқыту модульдерінде өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар, оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсен-ділендіру құралдары бар (ашық тұсті суреттер, сұлбалар, фото-графиялар, графиктер, анимациялар, гиперсілтемелер).

Сонымен, жұйелілік принципі - оқу элементінің ішкі және сыртқы құрылымында, ақпараттық және тұсініктілік прин-ципі - оқу-сипаттау мәтінінің, графиктердің, көркемдеудің әдістемесінде және құрылу логикасында, көрнекілік принципі компьютерлік рәсімдеуде іске асады.

Төменде осы электрондық оқулықтың титульдік беті көрсетілген.

Ескерту: аталған оқу бағдарламасын компьютер көмегімен көріп, әр оқушы жеке жұмыс жасай алады. Дегенмен, бұл оқу бағдарламасын іске асыру ұшін компьютерлерге қойылатын ар-найы жұйелік талаптарды ескеру қажет. Олар: РепһитШ-800-МНг, видео 8 МБайт, видеокодек Мре£ 4 БіуХ, 850 МБайт бос орын.

Бағдарламаны іске қосқан кезде титульдік бет ашылады, ол жерде мультимедиалық оқыту бағдарламасы (МОБ) жөнінде дыбысталған ақпарат бар.

Титульдік беттегі оқулық атауына басқан кезде негізгі менюге шығуға болады. Төменгі суретте сол менюдің екі блогы да көрсетілген. Олар:

Машина жөндеу

Техникалық қызмет көрсету.

Екі блоктың бірін таңдап алу ұшін шеберхана суретінің ұстіне басу керек.

Осы блоктардың төменгі жағында мынадай нұсқауларды көруге болады:

Пайдаланушыға нұсқау

Білім беру стандарты

Оқу бағдарламасы

Тұжырымдама

Әдебиеттер

Авторлар

Шығу

Егер «Пайдаланушыға нұсқау» белгісіне басатын болсақ, онда осы электрондық оқулық мазмұнымен тансуға арналған нұсқау алуға болады.

Мультимедиялық оқу бағдарламасымен жұмыс істеу кезінде, терезенің жоғары жағында көлденеңінен орналасқан жолдардан әртұрлі батырмаларды (кнопкаларды) көресіздер.

Ақпараттық технологиялар және бiлiм беретiн процесстегi Тсо

Информатизация бiлiм үшiн жаңа мазмұнның оқу барысына және жаңа технологиялардың енгiзуi жай ғана ретiнде едәуiр көп бiлдiредi. Информатиканың дамытуын деңгей мемлекеттiң дамытуын деңгей қазiргi әлемде мiнездейдi.

Информатизацияның бағдарламаларынан ресей федерациясындағы бiлiмдерi

Уақыттың әмiрi сияқты бiлiмнiң информатизациясы

Технизация және оқу барысының автоматтандыруының перспективалары бейне, өрнектеу және мәлiметтiң берiлуiнiң жаңа техникалық құралдарын өңдеумен, сонымен бiрге есептеуiш және көбейткiш аппаратураның кең қолдануымен байланған. Басында 80-шi жылдар XX. Ұлт баяндамадағы К.сиборг АҚШтағы қазiргi бiлiмiнiң негiздi мақсатымен табысқа азаматтарының жетiстiктердiң ақпараттық ғасырындағы әзiрлеу болуы керек болатынын қауiп төнгенде көрсеттi. Информациялық емес технологиялар және дәстүрлi өндiрiстерге - Қазiргi техникалық құралдармен жұмыс адамның өзара әрекеттесуiн жаңа түр және машинаны тудырады, белгiсiз басқа,- деп. Қазiргi адам баласы информатизация деп аталатын жалпы тарихи процесске енгiзiлдi. Жұмыстың негiзгi түрiнiң мәлiметтiң өндiрiсiнiң қоғамының дамытулары, және компьютеризация осы мерзiмде бұл процесстiң бөлiгiн сияқты сөз сөйлеген болып қалыптасады. Информатизацияның дамытуы адам баласы өндiрiстiк қатынастардың күрделенуiмен өз мекендеуiн ортаның табиғи қорларын өресiздiк байланысты сезiнген, мүмкiн емес бұрынғы құралдармен шешiм глобалдi мәселелердiң пайда болуымен шақырған. Ғылыми-техникалықпен мәлiмет және дүниелiк бiрлестiктiң әлеуметтiк-экономикалық дамытуы және ғылым, техниканың жылдамдатылған дамытуына және шаруашылықтың әр түрлi салалары айтарлықтай ықпал етiп, адамдардың арасындағы тәрбие және бiлiм, мәдени қарым-қатынас процесстерiндегi түбегейлi рөлдi ойнайтын бас қор болып қалыптасады, сонымен бiрге басқа әлеуметтiк облыстарда.

(А.П.Ершов бойынша) информатизация - бұл келесi өзара байланысты процесстердiң жүйесi:

 ақпараттық - формадағы жекелеулер және барлық әлеуметтiк мағыналы мәлiметтiң ұсынысы, электрондық құралдардың сақтау, өңдеу және берiлуi үшiн түсiнiктi;

таңырлық - құрастырулар және әлемнiң бүтiндiк ақпараттық үлгiсiнiң сақтауы, мүмкiндiк беретiн қоғамға барлық деңгейлерде өз дамытуын упреж беретiн динамикалық реттеудi жүзеге асыру: жалпы адамдық институттардың жұмыс жасауларына жеке қызметтен;

заттық - сақтау, өңдеу және мәлiметтiң берiлуiнiң электрондық құралдарының глобалдi инфрақұрылымының құрылыстары. Қазiргi қоғамның информатизациясы келесi әлеуметтiк зардаптарға әкелiп соғады: бос емес (мәлiметтiң өндiрушiлер, өңдеушiлер, таратқыштары) ақпараттық салалардағы санның үлкеюi; (тұрғынның көпшiлiгi автоматты ақпараттық жүйелермен жұмыс iстеуге икемi болуы керек бол) еңбектiң көп түрлерiнiң интеллектуализациясы және мамандардың орта бiлiм әзiрлеуiне талаптарының жоғарылатуы, (жаңа ақпараттық технологиялар) Ниттi негiзде кәсiби әзiрлiкке; құруының (көп жұмыс мамандықтарының роботизациясы және жасанды ақылдың жүйелерiнiң енгiзуiмен әсiресе байланысты) қазiргi су жаңа мамандықтарының пайда болуы. Бұдан бiлiмнiң информатизациясы қоғамның дамытуын шартпен Ключевое болып қалыптасатыны анық.

Бiлiмнiң саласындағы Нит адамның құрастыруының бастаушы факторларының бiрлерiн сөз сөйлейдi. Мәлiметiнiң ұғымы негiзiн қалайтын процесс бұл болып табылады. Адам кез келген қызмет шешiмдердiң оның негiзi және олардың орындауында жию процессi және мәлiметтiң өңдеуi, қабылдану болады. Мәлiметтiң есептеушi техниканың қазiргi құралдарының пайда болуымен ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң ең маңызды қорларының бiрi ретiнде бола бастады. Мәлiмет адам радио және дидар, құралдардың көрсетулерi және тағы басқалар адам тiлiнде, кiтаптар, журналдар және газеттердiң мәтiндерi, қатынастарда болады мәлiметтi сезiмдерi органдары арқылы қабылдайды, ол ми арқылы сақталып қайта өңдейдi және орталық жүйке жүйесi. Мәлiметтiң ұғымы барлық салалардағыны қолданылады: ғылым, техникалар, мәдениетке, социология және күнделiктi өмiр. Мәлiмет ұғымға қатысты элементтердiң нақты түсiндiрмесi нақты ғылымның әдiсiнен, зерттеудiң мақсаттарына тәуелдi болады немесе бiздiң ұсыныстарлар жай ғана.

Мәлiмет термин латынша informatioлердi болады - түсiнiктеме, мазмұндама, мәлiметтiлiк. Тарихи эволюциядағы анықтайтын мәлiметiн (1990-шi М,) энциклопедиялық сөздiк: мәлiмет (шартты сигналдар, техникалық құралдар және тағы басқалар көмегiмен) ауызша, жазбаша немесе басқа әдiспен адам берiлетiнi бастапқы -; орталармен XX. - мал және (Клеткеге торшасы, организмға организмнан белгiлердiң берiлуi) өсiмдiктер дүниесiндегi сигналдармен айырбас адамдардың арасындағы мәлiметтермен айырбас, адаммен және автомат қосатын жалпы ғылыми ұғым қалай. Анықтау тарлау бұл ұғым объект болатын сақтаулар, берiлу және өрнектеудiң барлық Хабар-ошары тұратын техникада берiледi. Жұртқа белгiлi түсiндiрме философияда орын алады. Мәлiметтi бұл философиялық дәреженi оның құрылым шағылатын материялардың атрибуттардың бiрлерiн ретiнде қарайды. Американдық ғалым енгiзiлген мәлiметтер классикалық анықтау оны қалай мұндай (энтропияны ) екiұштылық дейiн бар болған олардың алуларын азайтып немесе толық шешетiн Хабар-ошар болғанын түсiндiредi. Бiр битке тең екi тең ықтимал күйлермен жүйеге екiталайлықты тең түсiретiн ең кiшi ақпарат санына. Коммуникациялардың барлық қазiргi жүйелерi негiзге бұл құрастырылған. Осылай, (иә - жоқ) катушкадағы бұл электр тогiнiң бар болуы реле үшiн, морзе әлiппесi үшiн - (нүкте-сызықша ) сигналдың ұзақтығы, ЭЕМ үшiн - (0-1 ) жад ұяларындағы нөлдер және бiрлiктерiнiң тiзбегi.

Зат эволюциялық қатарда - энергия - алдыңғы ол адамдарға айырып танитын материяның әрбiр келесi әсер етуi мәлiмет, таза түрде ерекшелеп қолдануға айырмашылығы болады. Мәлiмет бұл өндiрiстiң өнiмi өнiмнiң шығарылған адамының басқа түрлерiнен келесi сапалы айырмашылығы болады:

а) тұтынуда азаймайды;

б) көп тұтынушылардың бiр уақыттағы қолдануының мүмкiндiгiмен ие болар едi;  

в) түбегейлi қашықтықтарға оңай және тез тасиды;

г ) түрлi мәлiметтiң өндiрiсi әмбебаб құралдар көмегiмен болуы мүмкiн;

д ) мәлiметтегi қажеттiктерiнiң өсуiндегi шектерiн болмайды;

е ) мәлiметтiң өндiрiс және тұтынуы бiртұтас процесстерге қосылады.

ақпарлық үдерiстер (мәлiметтiң жиын, өңдеу және берiлуi) ғылымға, техникаға және қоғамның өмiрiндегi маңызды рөлдерiн әрдайым ойнады. Негiзiнде олардың iшкi мазмұны өзгерiссiз қалғандығымен, адам балалары эволюция барысында бұл процесстердiң автоматтандыруына орнықты тенденция қаралады.

Мәлiметтiң жиыны - жүрiсте ол құнтты оның объектi туралы Хабар-ошар алатын субъекттiң қызметi. Мәлiметтiң жиыны адаммен, немесе техникалық құралдар және жүйелер көмегiмен - аппаратты да өндiрiп ала алады.

Ақпар алмасу - жүрiсте мәлiметтiң көзi оны алып берген процесс алушы қабылдайды.

Ақпар алмасу оның сақтаушы болатын болып сигналдар арқылы өндiрiп алады. Мәлiметтер көздермен нақты дүниенiң нақтылы қасиеттер және қабiлеттiлiк ие болатын кез келген объекттерi бола алады. Алушы қабылданған мәлiметтi әлденеше қолдана алады. Осы мақсатта ол оның (магниттi, фото, кино тағы басқалар) сақтаушысында жазып қоюы керек.

Тұрғын үй алапты бастапқы несистематизированногоның құрастыруын процесс мәлiметтiң жинақталуымен деп аталады. Жазып алған сигналдардың арасында бағалы немесе жиi қолданылатын мәлiметтердi қамтып көрсететiн бола алады. Болуы мүмкiн, ендiгәрi талап ететiндiгiменнен, осы кезде ерекше құндылықтың басқа мәлiметтiң бiр бөлiгi ұсынбауы мүмкiн.

Ақпаратты сақтау - бұл тиiстi мерзiмдерде мәлiметтердiң беру қамтамасыз ететiн түрдегi бастапқы мәлiметтiң сүйемелдеуiн процесс.

 Ақпаратты өңдеуi - бұл есептiң шешiмiнiң алгоритмымен сәйкес оның өрнектеуiнiң ретке салған процессi. Тиiстi түрде пайдаланушыларға нәтиженiң ақпаратты өңдеуiнiң есебiнiң шешiмдерiнен кейiн беруi керек. Бұл операциялар мәлiметтiң беруiн есептi шешiм барысында жүзеге асырылады.

Ақпараттық техника көмегiмен жиын, сақтау, берiлу және ақпаратты өңдеулерi iске асатын ақпараттық технологияның заттық негiзiн болады. Орталарға дейiн XIX., үстем болатын жию процесстерi және мәлiметтiң жинақталуы, ақпараттық техниканың негiзiн қашан қауырсын, сиясауыт және қағаздарды құрайтын болды. (байланыс ) коммуникация әдейi құс қанаттармен жiберумен iске асты. Қол ақпараттық техникасына қол ауысымға XIXтердiң соңында. ақпаратты өңдеуiнiң технологиясындағы маңызды өзгерiстерi үшiн базасымен қызмет еткен (баспа машинкасы, телефон, телеграф тағы басқалар) механикалық келдi. Оның өңдеуiне есте сақтау және мәлiметтiң берiлуiнен өту үшiн жыл көп әлi керек болды. Бұл мұндай компъютер технологиясының бас қойған электрондық есептеу машина ақпараттық техниканың XX жүз жылдықтың екiншi жартысында болуы мүмкiн пайда болумен болды.

Ежелгi гректер бұл (көркемөнер ) ұста iстеу болжағыш (techne - + logosтың ұстасы - оқу) технология санады. Сыйымды анықтаудан астам бұл ұғымдар қоғамның индустрияландыруын процессте алды. Технология - бұл жанында жұмыстанылатын объекттердiң сапалы өзгерiсiнде болған өндiрiстiк процесстердi өткiзу әдiстер және құралдары туралы бiлiмдердiң жиынтығы.             

Өзiндiк реттiлiк және күтпеген апат процесстер үшiн ерекше болатын ұйымшылдық процесстердiң басқарылуларының технологияларына. Ақпараттық технологияны пәндiк облыс есептеушi техниканың программалық-аппаратты құралдарының қолдануының технологиясымен қандай болмасын осы контекстте санауға болады.

(итолар ) ақпараттық технология - бұл әдiстер, өндiрiстiк процесстер және жиын, өңдеудi, ақпараттық қордың қолдануының процесстерiнiң қиындықтың төмендетуiн мақсаты бар мәлiметiнiң сақтау, тарату және бейне қамтамасыз ететiн технологиялық тiркес бiрiккен программалық-техникалық құралдар сонымен бiрге олардың сенiмдiлiгiнiң жоғарылатуы және жедел қимылдаушылықтың жиынтығы. «* академик В.М.Глушковоны - Сақтау және ақпаратты өңдеуiнiң жаңа технологиясы ой еңбегiнiң ұйымындағы төңкерiсiн қозғаушының өнертабысы дене еңбектi автоматтандыруды дәуiрдi ашқаны әлгiндей болды,- деп санайды.

Ақпараттық технологиялар келесi негiзгi қасиеттермен бейнеленедi:

а) (процесс ) өңдеулер (объектпен ) зат мәлiметтер болып табылады;

б) процесстiң мақсаты мәлiметтiң алуы болып табылар едi;

в) процесстiң жүзеге асырулары құралдармен программалық, аппаратты және бағдарламалы-аппаратты есептеуiш кешендер болып табылады;

г ) деректердi өңдеудiң процесстерi осы пәндiк облыспен сәйкес операцияларда бөлiнедi;

д ) процесстiң ықшамдауының белгiлерiмен қолданушыға мәлiметтiң жеткiзуiн уақытылы болу, оның сенiмдiлiгi, ақиқаттық, толықтықтар болып табылады.

үш техникалық табыстар итоларды негiздердi құрайды:

(магнит таспасы, кинофильмдер, магниттi және лазер дисктерi тағы сол сияқтылар) машинамен оқу сақтаушыларға мәлiметтiң жаңа қорландыру қаражаттарын пайда болу;

 (радиохабар, дидар, деректiң тапсыруының желiсi, спутниктi байланыс, телефон желi тағы басқалар) байланыс құралдарының тұрғынының кең қамтуының мәлiметтiң жеткiзуiн iс жүзiнде жер шарының нүктесiн маңызды уақытқа шек қоюларсыз сұқтануға және қашықтық қамтамасыз ететiн байланыс құралдарының дамытуы;

тап қалған ( iрiктеу, классификация, ұсыныс формаға керек тағы басқалар) алгоритмдар бойынша автоматтандырылған өңдеу мәлiметтiң мүмкiндiгi компьютер арқылы.

Ақпараттық технологиялар үш топтарда бөледi: сақтайтын, ұтымды ететiн және жасайтыны. Сақтасы еңбек, уақыт, заттық қорларды сығымдап ұстайды. Ұтымды етi iздестiру, тапсырыстың автоматты жүйелерiн жақсартады (творчестволық ) жасайтын ақпараттық технологиялар тағы сол сияқтылар өңдеу және мәлiметтiң қолдануының жүйесiне адамдар қосады. Мысал соңғы мәлiметтер, есептеуiш құралдар нақтылы мәселенiң ақылдасуы ашық қораны қолданып iске аса алатын конференция ұйымдастыруды технология пiшiндеу Ниттiң техникалық құралы тағы сол сияқтылар оның қолданушыларға дейiн су бұрғыш өте алыс жерлерге сақтау және мәлiметтiң өңдеу қамтамасыз ететiн компьютер техникасы және (телефон, телеграф, радио, дидар, спутниктi байланыс, ЭЕМ желiсi) коммуникациялық техниканы, жiберушi бұл мәлiметтердi қосады болып табылады.

(Нито ) үйренудi қазiргi жаңа ақпараттық технологиялар, (салатын ) енгiзiлетiн бiлiмдi ұйымдастыру басқаруын жүйелерде және принциптi жаңа жүйелер және өзiменмен бүтiндiк үйретушi программа ұсынатын жүйелердiң деректердi өңдеуiнiң әдiстерiнiң үйренудi жүйесiндегi жиынтығы, және ең кiшi шығындармен (мәлiметтер, идеялар, бiлiмдер) ақпараттық өнiмнiң бейнелерiмен қағида Б.Е.патон сипатталған В.И.Гриценколардан және Б.Н.Паньшинмен сүйене сияқты анықталады және оларда дамитын орталары заңдылықтармен сәйкес. Педагогикалық ғылымның қазiргi табыстары және құралдардың техниканың информациялық есептегiшiнiң бұл синтездер. Нито оның ықшамдау және тиiмдiлiктiң жоғарылатуының мақсаты бар оқу-тәрбиелiк процесстiң ұйымына ғылыми жолдары, сонымен бiрге бiлiм беретiн мекемелердiң материалдық-техникалық базаны тұрақты жаңартулары түсiнедi.

Нито келесi бағыттар дәл қазiр дамиды:

1 ) (мәтiндiк редакторлар, график түрiнде пакеттер, деректер қорының басқару жүйесi, электрон кестесiлердi процессорлар, пiшiндеудi жүйе, сарапшылық жүйелер тағы сол сияқтылар) әмбебап ақпараттық технологиялар;

2 ) телекоммуникациялардың компьютер құралдары;

3 ) компьютер үйретушi программа және тексенетiн бағдарламалары, компьютер оқулықтары;

4 ) мультимедиа программалық өнiмдерi.

Мұндай ( ) компьютер үйренуi және (Эо ) электрондық үйрену ұғымдарда бәрi қолының келу керек. Юнеско, компьютер үйренуiн анықтауға сәйкес - үйренудi Тсоның бiрiне компьютердi сөз сөйлеген жүйесi. Қазiргi түрлi Тсолар дегенмен барлық макро және микроэлектрониканың соңғы табыстарының негiздерiнде көбiрек дамиды, сондықтан көп мамандар ортақ терминнен астам қолдануға ұсынады - е электрондық үйрену, өйткенi. үйрену жүйелер арқылы және қазiргi электрониканың құрылымдары. ЭО-ның екi негiзгi түрлерi танып бiледi:

Рецептiлi - (ұқсас Тсолар тағы басқалар эпидиапроекторлар, киноқондырғылар, магнитофондар, видеомагнитофондар, дидар) дыбыс және көз көрет құралдар көмегiмен берiлетiн бiлiмдердiң қабылдау және меңгеруi;

 өздiгiнен - адам өзара әрекеттесудi процесстегi үйрену және компьютер диалогтi тәртiппен, сонымен бiрге гибридты адам-машина антропо орталық парасат жүйелерi, сарапшылық үйретушi программа жүйелерде тағы басқалар.

 Бiлiмнiң информатизациясы - процесс белгiлi бiр уақыт және жүзеге асыруды кезеңдiлiк талап ететiн болды ендi күрделi:

1 ) Ниттiң құралдарының жаппай игеруi - компьютер класстары, телекоммуникациялардың құралдары, жедел полиграфия, жүйелердiң жасауы өздiгiнен видео, деректер қоры және мұғалiмдер және оқушылардың жолымен негiздi әзiрлеуiнiң программалық құралдары;

2 ) дәстүрлi оқу пәндерiнде, қайта қараудың Ниттiң құралдарының белсендi енгiзуi бiлiмнiң мазмұныды, программалық қамтамасыз етудi өңдеу, компьютер курстерi; (оптикалық ) тығыз дисктерге видео және дыбыстық материалдары;

3 ) үздiксiз бiлiмнiң батыл қайта құруы, дистанциялық үйренудi кiрiспе, үйренудi әдiстемелiк негiздiң ауысымы, ауызша үйренудi алмастыру дыбыс және көз көрет.

Микрокомпьютерлер, мультимедианы жүйе үшiн лазер дисгi, электрондық кiтаптарға кiтап телеконференцияған мұндайдың өте жаңа технологияларының игерулерi қажеттiлiктiң алдында тұрып қойылдарды мұғалiм электрондық почта. Оқушылардың дербес, жеке және ұжымдық жұмыстың еншiсiн үлкеюi, iздестiру және зерттеушi сипаттың жаттығу және лабораториялық жұмыстарының көлемi, кең өткiзуден астам аудиториядан тыс жұмыстары оқу барысының ұйымдастыру формаларының болмай қалмайтын қайта қарауы жолымен. Ұстаздармен де, қоғаммен де бұл тенденциялары бiлiм беретiн парадигмалардың ауысымындағы айқын сезiнiлетiн қажеттiктерi сонымен бiрге күшейтедi. Оқушылар дайын айғақтар, заңдар, ұғым, пiкiр, олар барлық қабылдауға пассивтi басылуы керек е мәселенiң есептерiнiң дербес шешiмнiң ахуалында, өйткенiлерге жиiрек тұрғызылады. үйренуге жолдар пайдалыға және коннективистский өткел iске асады. Бiрiншiсi екiншi оқушылардың дербес iздестiру қызметiнiң түбегейлi кеңейтуi ойлайды - iздестiруi ұғымдармен және сырттай қарағанда жекеленiлген және байланыспаған өзара танысатын құбылыстардың арасындағы байланыс оқушы. Оқу-тәрбиелiк процессiне Нитi енгiзу ұстазының функцияларының азу өзгерiсiне қай бiрге алып келедi барлық көп зерттеушiмен, бағдарламашымен, ұйымдастырушымен, консультант болып қалыптасуға оқушы.

Көп зерттеушiлермен бiлiмдегi технологиялық төңкерiспен сияқты анықталатын үйренудi процесске Тсоны енгiзу АҚШта 30-шi жылдарындағы дыбыс және көз көрет үйренудiң бiрiншi бағдарламаларының өңдеуiнен басталды. Бұл құралдардың мектебiнде 40-шi жылдардағы көрiнiп қалады. 50-шi жылдардың орталарымен теориялық базасымен программалы оқытуды идея болып қалыптасатын олардың қолдануына технологиялық жол болайын деп жатады. Оқу мақсаттары үшiн әдейi қолайлы дыбыс және көз көрет құралдар өндейдi: керi байланыстың құралдары, электрондық сыныптар, үйретушi программа машиналар, лингафон кабинеттерi, тренажерлер тағы басқалар 70-шi жылдарда үйренудi процесстегi Тстың қолдануының теориялық өңдеуi екпiндейдi және өте жаңа құралдар, сондай видеомагнитофондар, әткеншек кадропроектор, полиперде, электрондық тақтайлар көрiнiп қалады тағы басқалар. Жылдар е 80-шi дисплейлiк сыныптар жасала бастады, (ПОҚ ) педагогикалық программалық құралдардың сан және сапасы, жүйелердiң қолдануы өздiгiнен видео үлкейдi. Бiлiм беретiн мекемелердегi жылдары е 90-шi мультимедиа аппаратурасын қолданыла бастады. (myltimedia ) мультимедиа - мәтiн, дыбыс, видеобейне, график түрiнде суреттер және анимацияны компьютерлiк жүйеде топтастыруға мүмкiндiк беретiн қазiргi компъютер технологиясы; VRML жасалады - (Virtual Reality Modeling Language ) виртуалды нақтылықтың пiшiндеуiн тiл.

(VR ) қолдану виртуалды нақтылықтар - нақтылығының компьютер ортасында және қолданушының белсендi оған араласу болып жататын бос қиялының түрлi техникалық құрылымдарының программалық құралдарының педагогикалық процессiнде жиынтық арқылыдағы жасаулары интегратия технологиясы қатысуды эффекттi тудырады, бұл тәлiм-тәрбиенi барлық жүйенi өзгертуге iстей алады. Көп ақпараттық материалдары мүмкiндiгi оқушы оқылытын объекттер және құбылыстармен оның тiкелей жақын болуы арқылы алып берiп, қандай болса да шешiмдердi тәрбиеленушiде және нақтылы әсерлердi қолдануға қабылдау керек ейтiн тәрбиелiк ахуалдар жобалауға пайда болады. Әдеп те, (көздi бұзылысы және тепе-теңдiк аппарат, оқиғалардың виртуалды нақтылықтан социализацияның процессi және қайта бейiмдеудi қиыншылыққа алып келген тағы басқалар нақты дүниеге жылжу) медицина - физиологиялық және психологиялық та қиял-ғажайып дерлiк бұл, сондықтан болғанша, дегенмен бейнеленiп көрiнiп қойылдарды күрделi мәселелер (жасау және педагогикалық тәжiрибеде тағы басқалар қолданылатын виртуалды ПОҚтардың сценариларының сараптамасын оңайлатқан виртуалды әдiстемелердiң қолдануының жас шамасына байланысты шектеу жасанды әлемдегi бөпенiң мiнез-құлығының адамгершiлiк - әдеп бағалау белгi виртуалды әлемдегi қаракеттердiң таңдауының бостандығын тәрбиеленушiге шек қою) әдеп - педагогикалық жеткiлiктi.

Ендi бүгiн Нито енгiзудiң мүмкiндiк туғызатынын бекiтуге боладыл:

дайындықтың деңгейiнiң есепке алуы бар оқу-тәрбиелiк процессiнiң индивидуәлизациялары, қабiлеттiлiктер, материалдың меңгеруiнiң жеке-жеке - типологиялық ерекшелiктерi, қажеттiктерiнiң оқушы мүдделерi;

оның үлкенiрек дербестiгi және iздестiру сипатының тарабына оқушылардың таңырлық қызметтiң сипатының өзгерiсiне;

тұрақты әбден жетiлдiруге оқушыларының талпынысы және дербес қайта үйретуге дайындықтың ынталандыруына;

пән аралық байланыстардың үйренуiнде күшейтуге, құбылыстар және оқиғалардың кешендi зерттеуiне;

иiлгiштiктер, оқу барысының мобилдiлiгi, оның тұрақты және динамикалық жаңартуы жоғарылатуға;

тәрбиеленушiлердiң оқудан тыс тiршiлiк әрекетi және олардың бос уақытының ұйымының ұйымдарын формалар және әдiстердiң өзгерiсiне.

§ 2. Оқу-тәрбиелiк процесстегi үйренудiң техникалық құралдары және олардың қолдануындағы мұғалiмнiң құзыреттiлiгi

Адамды тыңдайтында, ол қарайтында - көрiп тыңдайтында 25% көрнектi мәлiмет 65% алынатын мәлiмет 15% ауызша ақпарат есте сақтайтында осы юнеско арналған. Сөз жоқ сөз жоқ әр түрлi сезiм мүшелерiне дыбыс және көз көрет құрдар ретiнде ал әсер ете алатын Тсоның қолдануын қажеттiлiк. Тсо қажеттiлiк ауылы басқару, жобалау, зерттеу және өйткенi - Таңдаудың қолдану техникалық құралдары, берiлулер, өрнектеу және мәлiметтiң бейнесi мұндай әрдайым адамның айрықша құзырет болатын зияткерлiк процесстер механикаландырып автоматтандыруға мүмкiндiк бередi,- деп үйренудiң объекттерiнiң түбегейлi күрделенуiмен: де шартталған күрделi техникалық құрылым, микросхеманы немесе тек қана ауызша құралдармен технологиялық үдерiстiң мүмкiн емес көрсетсiн және көмегiмен тақтай да борады. Тсо оқу дәрiсханасының шеңберлерiнде шығуға мүмкiндiк бередi; жай көзбен ЄдЄ көрiлетiн көрнектi жасалсын, кез келген ахуалдар дәл келтiру. Дербес компьюлер көп қазiргi техникалық құралдар шейiн немесе көп үйреншiктi оқушы күнделiктi тұрмыс-салт болып қалыптасатын болады.

Сонымен бiрге, оқушылар да, мұғалiм де Тсо олардың құндылығының еңбек жағдайы сол үлкен шектердегi олары оқу кеңiстiгi және уақыттарды басқа түрге өзгертуге мақсаттылық мүмкiндiк беруге қарағандасы жоғары тиiмдi қолдануда жақсартады. Тсо қолдану мәлiметтiң берiлуiн үдетедi, көрнектi материалды едәуiр кеңейтедi, мәселенiң ахуалдарын құрады және оқушылардың iздестiру қызметiн ұйымдастырады, үйренудi қызу фонды күшейтедi, қасында оқу себебiн қалыптастырады оқу барысын жекелеп дифференциалдауға оқушы. Тсоның көп жаңа мүмкiндiктерi балалары бар оқудан тыс және бос уақыт жұмысының өткiзуi үшiн ашады.

Интенсивтi түрде, әсiресе соңғы жыл, бiртума Тсолар және сыбысты бұзылысы бар балалардың тәлiм-тәрбиесi, көз үшiн қолайлы компъютер технологиялары зерделi мешеу өндейдi. Мысалы, сурдотехникалық құралдарға сондай көмегiмен қасында және сыбыстың қалдық болатын керең бала нашар естi бұзылған акустикалық қабылдауларын дамытуы бойынша жұмысын апаратын ұжымдық және жеке пайдалануды дыбыс күшейiткiш аппаратура жатады; құралдар және дыбыстық құбылыстар туралы мәлiметтердi олардың көз қабылданатын жарық арқылы ескертпе дабылдары немесе бет қабылданатын денелердiң жанасу - дiрiлдi ескертпе дабылдарында өзгерте алып берген құрал-сайман тағы басқалар қолданылады.

Тсоның қолдануының тиiмдiлiгi оның қамтамасыз етуiнiң үш өзара байланысты тұрғыларымен анықталады - техникалық, әдiстемелiк және ұйымдастыру. Техникалық қамтамасыз ету бейiмделудi, әбден жетiлдiру және мәлiметтiң берiлуi үшiн жиiленуге қолданылатын оқытушыға оқушылары, бiлiмдердiң бақылауы, дербес жұмыстардың ұйымы, өңдеу және мәлiметтiң құжаттауынан керi байланыстардың Тсо өңдеуiн тұрды. Егер оларды олақ қолданылса, осы замандағы ең жаңа Тсолар тiптi бiрақ қажеттi эффекттермен қамтамасыз етпейдi, қажеттi әдiстемелiк әзiрлеу және дидактикалық материалдардың өңдеуiсiз, е олардың қолдануының облыстары, өйткенi эргономиялық және психология педагогикалық талаптардың бұзушылығымен, айғақсыз кеңейтумен. сауатсыз әдiстемелiк.

үлкен мән бiлiм беретiн мекемелердегi Тсосы ұйымдастыру қамтамасыз етуi болады - олардың қызмет көрсетуi және сүйемелдеу жұмыс жасап тұрғанда, жабдықтың жаңғырту және дер кезiнде алмастыруы. Және де, мектептiк мекемелердiң көп мұғалiмдер және тәрбиешiлерiнiң Тсоның әлсiз қолданудың себептердiң бiрлерi кiлегейленiнiң техникада барлық мұғалiм емес бiлетiн әйелдерi олардың құрамында көп болған тұрады, - еркек, гуманитарлық бiлiммен әсiресе, үйренудiң ұқсас құралдарының техникалық жұмысқа қабiлеттiлiктерiн қамтамасыз етуге икемi болады. Аппаратураның техникалық күрделiлiгiнiң қорқуы және оның ақаулығының жанында пайда болатын қиыншылықтар Тсоның кең қолдануы үшiн ең күштi психологиялық кедергiсi болып табылады. Қазiргiрек болған сайын және олар баға ©дюж¦в¦ггұн қымбаттау болып қалыптасқан сайын және, шын көңiлiмен көп мұғалiмдер сол кем олардың қолдануларына көңiлiн аударылады. Сондықтан осы курс бойынша Тсомен келешек ұстаз және жұмыстарында олардың қолдануының әдiстемесiмен таныстыруғана емес, студенттердiң Педтәжiрибе барлық түрлерiнде Тсоны белсене қатыстырсын, олардың қолдануы бойынша түрлi жаттығу тапсырмаларын беру де керек.

Тсоның қолдануын дәреже сабақ берiлетiн пәннiң сипаты, дайындық және оқушылардың мүдделерi, сабақ түр, мейiлдер және құмарлықтардан оқытушының өзiне тәуелдi болады, ақшалар, программалық-әдiстемелiк қамтамасыз ету. Тсо қолданулар шартты ерекшеленетiн үш деңгейлер болуы мүмкiн: эпизодтық, жүйелi түрде және iлеспесi. Тсо эпизодтық деңгейде iшiнараға мұғалiмдермен қолданылады. Жүйелi түрдесi және сабақ берудi процесске Тсо дәйектi түрде қосуға ойланылған мұғалiмi қашан қабылдауы үшiн оқылытын мәлiметтiң көлемi және оның ұсынысының әр түрлiлiгiн кеңейтуге едәуiр мүмкiндiк бередi. Iлеспе деңгей Тсо қолдануды материалды айтып берудi iс жүзiнде үздiксiз бақылап отыру жұмыс бойы ойлайды немесе түбегейлi оның бөлiгi.

Бастаушы және шешушi рөл оқу барысының технизациялары кез келген дәреженiң жанында дегенмен оқытушыға жатады, Тсо, тiптi өзi қазiргi варианттарда, тек қана оның көмекшiлерiмен әрдайым болады. Өзi оқу-тәрбиелiк процесстiң технизациясын биiк деңгей оқушылардың жеке сапаларының тәлiм-тәрбиесiне оқытушының адамының оң ықпалын алмастырмайды.

Барлық жоғарыда айтылғаны Тсо және (есептеушi техника ) Вттың зерттеуiн орын және мән және келешек тәрбиешiлер және қазiргi ақпараттық қоғамда жұмыс iстеуге тура келген мұғалiмдердiң кәсiби әзiрлiгiнiң процессiндегi олардың қолдануының әдiстемесi анықтайды. Олар мақсаты Нитоның қолданудың төңiрегiдегiн педагогикалық оқу орынның құзырлы әрбiр бiтiрушiсiн жасалатын арнайы курс естуi керек.

Студенттер Тсоның курсi зерттеудiң нәтижесiнде тиiстi:

 - Тсо күй және қолдану перспективалары туралы ұсынысты алынсын және компьютерлердiң әртүрлi түрлердiң бiлiм беретiн мекемелерiнiң оқу

-тәрбиелiк процессiнде;

 - жалпы педагогикалық және психологиялық талаптардың негiзiнде оқу және тәрбиелiк процесстердегi Тсо әртүрлi түрлердi қолданып, Тсоның қолдануының тәжiрибесiн талдап жалпылауға ұтымды үйрену;

- (Ппп ) программалық педагогикалық өнiмдермен пайдалануға үйрену; - оқу жоспары және тәрбиелiк жұмыстар Тсоны қолданып өндеуге икемi болсын және олар өткiзу;

 - оқу және тәрбиелiк жұмыстар Тсоны қолданып талдауға икемi болсын және компьютерлер;

- мәлiметтiң жиынға, өңдеуге, сақтауға және берiлуi бойынша еңбектiң жеңiлдетуi үшiн Тсо және компьютерлердi қолдануға икемi болу;

 - презентация және экрандық көрнекi материалдардың презентациясын дайындауға икемi болу;

 - үлестiрме материалды әзiрлеуге икемi болсын, оқушылардың жеке жұмысы үшiн программалық қамтамасыз ету және тапсырманы теру;

 - видеотүсiру, фотоға түсiрудiң қазiргi құралдары көмегiмен бiлiм беретiн процесстiң элементтерiн бекiтуге икемi болу;

- дүниелiк ақпараттық жүйедегi мәлiметке қажеттi оқу барысында табуға икемi болу;

 - меншiктi творчестволық қабiлеттiлiктердiң дамытуы, таңырлық және кәсiби қажеттiктердiң қанағаттандыруы үшiн Нитоны пайдалану;

- техникалық аппаратураның қолдану ережесi, санитарлық-гигиеналық талаптар және өрт қауiпсiздiгiнiң талабы және техника қауiпсiздiгi Тсо қолдануда бiлу.

Тсо және олардың қолдануын әдiстеменiң игеруi педагогиканың облысы, жас шамасына байланысты және педагогикалық психология, информатика және ақпараттық мәдениет, физика, математикадан студенттерi тығыз бiлiктiлiкпен байланған тағы басқалар үйренудi техникалық құралды курс сондықтан психология және педагогиканың курстерiнен кейiн үйренуге орындырақ, дейiн немесе дербес әдiстеменiң курсiмен бiр уақытта.

Қалай ендi көруге болатын педагогикалық процесстегi дәстүрлi және қазiргi ақпараттық техника және оның қолдануының әдiстемесiнiң барлық алуантүрлiгiн құрауға бұрын айтылған болғанын курстiң мазмұныды.

 

§ 7. Мультимедиа аппаратурасы

Арқылы сезiм жатықтыру керек затпен ықыласты танысу, туа бiткен әсерленгiштiктi сақтау және жандылық және негiздеушi меңгерудi қамқорлығына алу.

А. Дистервег

Шетел өндiрiсiндегi үлгiлердiң көптiгiмен отандық нарық көрсетiлген қазiргi проекциялық аппаратурасы, қалай болып табылады, (көп қызметтi ) мультимедиа. Кездесiп отыр ол да мультимедиа құрылымдары болатын компьютерлермен көп үлгiлер.

 Термин ауыстырылатын орта mediaдiң латынша сөзiнен немесе ақпарат көзi медиа болады. «Мультимедиа әр түрлi түрлердегi мәлiметi бар жұмысының мүмкiндiгiн бiлдiредi, кәдiмгi компьютер цифрларға түрде ғана емес. Ең алдымен, дыбыстық және видеомәлiмет бұл жерде ескередi. Мультимедиа - компьютерлер - программалық және аппаратты құралдар сонымен бiрге (бейнероликтер, анимация фильмдерi тағы басқалар) видеомәлiметтi жиынтығы бар (музыка, сөз тағы басқалар) дыбыстық шығаруға мүмкiндiк беретiн компьютерлер. Мультимедиа - құрал барлық кеңiрек таралады, және таза iскер тағайындаудың көп бағдарламалары ол да әрқалай мультимедиа болды.

Мультимедиа - компьютер алуы керек: - тығыз-диск үшiн дисковод; - дыбыстық жазуларды шығаруға мүмкiндiк беретiн дыбыстық картаны, сонымен бiрге (НОТ электрондық аналог) MIDIнiң қалып жазып алған музыканы синтез жасау; - 65 536 түстерi бар 480 нүктелердiң 640 холарының шешуi бар бейнережимiндегi минимум пердеде сияқты жұмыс iстеуге мүмкiндiк беретiн видеожүйенi; - программалық, немесе аппаратты, MPEG - 240 нүктелердiң 352 холарының шешуi бар CD-Videoнiң стандартындағы видеодисктерi және в/стың 30 кадрларының жиiлiгi бар 32 768 түстерiмен кадрлардың рұқсатнамаларысыз қарап шығынуға мүмкiндiк беретiн 1 декодер. Дыбыстың көшiрмелерi үшiн басқа аталған (баған ) дыбыстық жүйе немесе құлаққап әлi қажеттi. Ойын, интернет, дизайнер бағдарламалары, фотосуреттердiң кiтапханасы, музыканың жасауы және тағы басқалар CDқа бейне фильмдер, музыка компьютердiң барлық мультимедиа мүмкiндiк iске асыратын қазiргi компьютер орталығы.), сүзiп шығу кез келген материалдар, олардың басып шығаруын қажеттi.

Арқасында (Line MEmory Scan Converter) LIMESCO TMнiң әдейi игерiлген конвертерiне үйлесiмдi барлық график түрiнде стандарттармен Philips ProScreenнiң проекторларының топтамасы VGA XGAға. Бұл конвертер проекторы бар компьютердiң сәйкес келмеушiлiгiнiң мәселесiн шешетiн кез келген түрдiң компьютерлерiмен проекциялауды мүмкiндiк қамтамасыз етедi. Топтама ол үшiн шығынсыз жарықтықтар 1000 сағатқа дейiн орнықты жарық ағыны бере жұмыс iстей алатын UHPның шамы әдейi жасалған. Шам жылынбайды, желдеткiш iс жүзiнде дыбыссыз жұмыс iстейдi. Бұл топтаманың проекторлары компьютермен немесе тышқанмен (проекторға кез келген бұрыш жұмыс iстейтiн инфрақызыл қабылдағыш қойылған) дистанциялық жүргiзiледi. Лездiк орнату - қосып жұмыс iсте, (PAL/SECAM/NTSCтың видеоформаттары) видеобейненi тамаша сапаның қамтамасыз етуi үшiн жолдың екi еселеуiн технология. Проекторлар онша ауыр емес - 8 кгтер.

Мультимедиа проекциялық аппаратурасы бар тiркестегi қазiргi компьютер iс жүзiнде барлық дерлiк дәстүрлi Тсолар негiзiнен алмастыра алады, бiрақ бұл психология педагогикалық және әдiстемелiк көзқарас және ұқсас жабдықтың биiк құнының пiкiрлерiнен әрдайым ақтаған.

§ 8. үйренудi қосалқы техникалық құралдар

Оқу барысында маңызды соншаның қосалқы Тсолар, сонымен қатар тиiмдiден кем олардың жоқтығында бола алатын негiзгi. Егер мұндай құрылымдар алса немесе олардың өз күштерiмен жасауға керек санаса, деп ойлайды, мағына алдақашан жұмыс iстейтiн мектептердiң В ауылы тиiмдi қолданудан астам мектеп тақтайлары және өйткенi үшiн перделеудiң түрлi жүйелерi, құрылымдарда толық тоқтауға осы оқу құралында жоқ, оларларды алып жасады. Өте көп дәстүрлi қосалқы құралдардағы қазiргi мектептерiнде қажетi жоқты, өйткенi мультимедиа Тсолары басқа шарттарда қолданылады. Бұдан басқа, керексiз iстеуге өткенi көп күрделi құрылымдары сонымен бiрге көп қазiргi қосалқы Тсолары пайда болған. Жаңадан көрiнген және келешек мұғалiмдердiң энтузиаст Тсоларының арасында дегенмен, дайын барлық жүйеде механикаландырып, электрлендiрiп, топтастырып, автоматтандыруға кездеседi.  Оларға бұл сұрақта (әдебиеттiң тiзiмi оқу құралының соңында қара) ықыласты көп бiлдiрген Тсо бойынша бұрын шыққан оқу құралдары қосымша мәлiмет үшiн және В.М.бай тағы басқалар үйренудiң Техникалық құрылымдары техникалық құрылымдар бойынша өте толық және маңызды анықтамалардың бiрi кеңес беруге болады. - Киев, 1985. Бұл анықтамадан тап. 268, 269 ) мысалдар кейбiр төменде тура келедi кезiнде шулатпайтын және iлуде бiр мектептердегiмен кездесетiн қызықты қосалқы Тсолар жеткiлiктi.

Химиялық элементтердi Периодты жүйе жарық арқылы кестесi Д.И.менделеевтiң - бұл 1730x200 ммнiң 1750 холарының өлшемдi тiк төртбұрышты форманың стендi 104 - химиялық элементтердiң Мяолары. 76 элементтердiң терезелерiндегi (ашуды тығыздық, химия мiнездемесi, балқу температурасы, жыл, электр өткiзгiштiк, иондық және атом радиустары, электр терiстiк) ауыстырып қосқыштардың басқару пультiнiң тиiстi батырмасына мәлiметтiң ауысымы басу кезiнде өндiрiп алады. Әрбiр элемент үшiн орналастырылған мәлiметтiң терезесiнде жарық түсiру клавиатураны басқару пультiнiң перненiң бiрiнде басумен өндiрiп алады. Стендтегi тиiстi жағдайға басқару пульттерiн ауыстырып қосқыштың қоюының жанында топтарға және шағын топтарға, мерзiмдерге, аз және үлкен мерзiмдерiнiң шектерiндегi олардың қасиеттерi және Қосулары мәлiмет салынған терезелерiне байланысты өзгерiстi теңестiруге мүмкiндiк берген жұп және тақ қатарлар бойынша химиялық элементтердi орналастырылу алуға болады.

Химиялық элементтердiң қасиеттерiнiң олардың атомдарының Құрылысынан тәуелдiлiктi байқау мүмкiн кестемен элементтердiң қасиеттерiне мiнездеменi берiп және (металличность, неметалличность) заттың бос тұруының сыртқы қасиеттерiн анықтап, элементтердiң ең маңызды Қосуларының формуласын құрап және (тотықтар, су тотықтар) бұл Қосулардың мiнездемесiн тәуелдiлiктi байқау анықтауға боладуға пайдалана отырып. Қою бола алады дербес әзiрлеуi үшiн оқытушының және тексерiс үйренушi жаңа материалдарының түсiндiруiнде қолдану.

Желi, квт тұтынылатын 220 В.қуат 50 гцтiң жиiлiктi айнымалы тоқтың желiсiнен қоректену және кернеумен.

1-шi аудиториялық iлгергi Оа қабырға борлы жазулар және экрандық демонстрация үшiн арналған. Ол екi жылжымалы борлы панелдер, тұрақты киноэкран, электр қозғағыш, екi бағдарлаушы бағандар, теңестiрушi салмақ, басқарудың екi кнопкалы орындары, екi дифференциалды самай асттары, бiлiк өзiне, жұлдызша қосатын фрикциялық муфтаны трансмиссиядан тұрады.

Қабырғаның конструкциясы жұмыс өрiсiнiң тiгi туралы борлы панелдердiң жағдайын өзгертуге мүмкiндiк бередi. Панелдер биiктiгiне бағдарлаушы деп 2, 8 моларға дейiн бойынша жылысуға немесе беткi жиектеудiң бiр бөлiгiне киноэкран бұл өрiсте босата жинап бiтiре алады. Панелдердiң орын ауыстыруы тiзбектi берiлiс арқылы электромеханикалық ерiксiз келтiрумен iске асады және жиектеудiң алдыңғы бөлiк орналасқан екi кнопкалы орындармен жүргiзiледi. Борлы панелдер электр қозғағышының қуатының кiшiрейтулерi мақсатпен шойын жүктердi жиыны бар швеллерден арқалықтың түр iстелiнген теңестiрушi салмақпен теңестiрген. Панел және теңестiрушi салмақ ортақ бiлiктiң жұлдызша ауналған өзара екi шынжырлармен тұйықтаған. Фрикциялық муфта арқылы ортақ бiлiк электромеханикалық ерiксiз келтiрумен тұйықтаған.

Қабырғаның электр жүйесiсi реверстiк қозғалыстың электр қозғағышы, екi релесi, басқарудың екi кнопкалы орындары және желiнiң кернеуiн ортақ автоматты сөндiргiш тұрды. 500 Вт - Қоректену желi тұтынылатын 220 В.қуат 50 гцтiң жиiлiктi айнымалы тоқтың желiсiнен және кернеумен iске асады,- деп. Борлы панелдердiң жұмыс бетiнiң максимал ауданы - 8 м2. Киноэкранның максимал ауданы - 8 м2. Борлы перделердiң көтеруiн максимал биiктiгi - 1800 мм. Панелдердiң орын ауыстыру жылдамдығы - 0, 15 м/с.

 450 ммнiң 2900 холарының 5400 холарының габариттерi. Масса - 600 кгтер.

PP182 механикаланған аудиториялық тақтай оқу орындардағы дәрiс дәрiсханаларының жабдықтауы үшiн арналған. Ол мөлдiр емес оргшыныдан орындаған және түрлi түстi фоны болады. Қажеттi биiктiкке оның көтеруi және түсiру тақтайдың алдында қойылған көлденең панел құрастырылған екi басқару пульттерiмен редукторы бар электр қозғағыштарымен iске асады. Тақтай жазуларды өшiру үшiн плакаттардың салпыншағы және құрылымдар үшiн арнайы қысқыштармен жабдықталған. 500 Вт - Қоректену желi тұтынылатын 220 В.қуат 50 гцтiң жиiлiктi айнымалы тоқтың желiсiнен және кернеумен iске асады,- деп. Көтерудi жылдамдық - 0, 14 м/с. 2000 ммнiң 4500 холарының жұмыс бетiнiң өлшемi. Көтерудi максимал биiктiгi. (ерiксiз келтiрумен, теңестiрушi салмақтармен және монтаждың жүйесiмен) масса - 480 кгтер.

үйренудiң техникалық құралдарының кешендерiнiң құрамда жұмыс iстеуi үшiн 311.01-шi Мма ақпараттық өрiс арналған. Ол тақтайда бормен жазу өндiрiп алып, оқу фильмдерi, диафильмдер, диапозитивтар қопарылатын шағылдыру пердесiндегi көрсетiп, диапозитивтар жарық сәуле полипердесiндегi көрсетiп, планшеттер, схема, картаның бекiтiлген оны механикаланған тақтайшасы көмегiмен көтеруге мүмкiндiк бередi, төрт диапроекторлардың жұмысымен басқарып, қопарылатын перде, механикаланған тақтайша және жарық түсiру борлы тақтайының жұмысымен басқарып, оқытушының сөзiнiң күшейтуi үшiн алып шығу пультi микрофонды пайдалануға тағы сол сияқтылар.

Қолдану әр түрлi проекциялық аппаратура қолдану перделердiң бар болумен және сапасымен байланған. Перде - әрбiр бөлiмшесiнен суреттiң ол проекциялалған жарығының көрерменi ыдырауы үшiн жазық немесе қисық сызықты бетi бағытында. Перделер (сурет проекциялайтын тараптарымен қаралады) жарық шағылыстыратын және (проекциялауды саңылауға апарады - керi проекция) жарық сәуле болады. Перде және оның қасиеттерiнен суреттiң сапасына көпшiлiгiнде тәуелдi болады. Шақталарға, олардан тағы басқалар да орындаған материалдарға дәстүрлi перделер және олардың вариациясы., әйгiлу жеткiлiктi және жиын не бiрде кез келген мектептерде болады.

Қазiргi үлгiлер және олардың мiнездемесiн қарап шығамыз. Перделердiң екi түрлерi танып бiледi: D және Sтың түрi түр. Бiрiншi-заң орнатушысы, жарық ағыныны бiр қалыпты үлестiрiлу пердеде қамтамасыз етедi және тамаша ақ - ақ беттi алады. Екiншi түр - жиналмалы металлдалған жарық арқылы қамтып көрсетедi айнаға тәрiздi жаңқала тәрiздi, және стереоскопиялық үш өлшемдi проекциялар үшiн жақындайтын күмiстей жамылғы алады. Жарық жарық ағыныны биiгiрек тығыздықты шоғырландыру есебiнен қамтамасыз ететiн қайқы бетi бар перделер болады. Сфералық, цилиндрлiк және параболалық форманың перделерiнде болады. Параболалық перделер - бұл жарықтың арқасында күштi шоғырландыруының биiк күшейту коэффициентi бар өте ашық перделерi. Әртүрлi өлшемдер және конструкциялардың тұрақты және тасымал перделерiнiң вариациялары көп бар болады. Оларды ара-арасындалар бекiткiш және реттеу ойластырылған жүйелерi бар штативтарындағы перделер атауға болады; санды минуттарда қосымша аспап қоятын ашылмалы-жабылмалы перделер.

Жк артық пайда болған 10 өткен жылы қызықты - панел. Қуатты оверхед көмегiмен - проектор компьютердiң пердесi, қосылған видеокамера немесе видеомагнитофоннан көрнекi мәлiметтiң суретiнiң ғажайып сапасы алуға болады. Көп үлгiлер үлкею, нұсқағыш, демонстрацияларды түрлендiруге мүмкiндiк берген қалқаның функциясы алады. Панел ептеген дауыс зорайтқыштармен жабдықтандырылады. Жк - панел компьютер класстарының тұрақты шарттарындағы қолдануы немесе мәслихатхана үшiн жақсар.

 Проекциялық жазықтықтың қазiргi варианты плазмалы панелдер болып табылады. Плазма - технология - технология келешек. Плазмалы панелдер барлық көп болып қалыптасады және мәлiмiрек, олар өйткенi Жкке қарағандасы жарықтау және көбiрек - дисплейлер, жұқалау, жеңiлдеу және тығызырақ CRTтар - дисплейлер.

Плазмалы панелдер биiк жарықтығы бар суреттiң өте биiк сапасы және қарама-қарсылықтармен қамтамасыз етедi. Сәулелену көздерi сәуле таратуы газдағы дәреженiң ультракөгiлдiр шығаруы өз кезегiнде шақыратын (қызыл, көк және жасыл) люминофорлар қызмет көрсетедi. Ып-ыңғайлы үндеудегi мұндай панел, шолу кең бұрышы болады, барлық әйгiлi видеоформаттарды қолдайды, қабырғаға немесе төбеге алатын бекiтiлген болады немесе тығыршықта орналастырған.

Плазмалы панелдердiң қолдануын спектр жап-жалпақ - бұл iскер презентациялар, оқу және информациялық-анықтама көрсеткiш тақталар, үй видео. Панелдер орындарда аз орналасады, кез келген бөлмеде орналастыра алады.

Қосалқы Тсоға қазiргi электрондық тақтайлар да жатқызуға болады. Бұл өздiгiнен мүмкiндiктерi бар тақтайлар және қашықтыққа деректердi берудi мүмкiндiкпен. Бұл тақтайға жазылатынның бәрi, Windowsтiң қосымшасында немесе Macintoshнiң компьютерiнде автоматты көрiнiп қалады. Әр түрлi қосымшаларда сақтап қолдану мүмкiн тақтайда тыңдаушыларға сақтап қолдану басып шығарып таратуға болуға жазып алған сурет және мәлiметтер факске немесе электрондық почта бойынша семинардың сырттай қатысушыларына жiберу. Лазер сүзiп шығуын технология мұндай тақтайларды негiзде, мүмкiндiк беретiн таңбалағыштың түс, жағдай және қозғалысы зерттеп отырып және олардың кедергiсiздi компьютердiң мониторына алып беруге жатады.

Электрондық тақтайлар бейнеленедi:

- металлдық негiзде жоғары сапалы фарфор бетiмен;

- сақтау мүмкiндiгi және мәлiметтердi қайта жасау;

- толық түстi суретпен және принтер интерфейсiмен;

- компьютер принтерi арқылы алған түрлi түстi көшiрмелермен;

 - тағы басқа қосымшалармен өздiгiнендiкпен;

- қарсы алдынан проекцияның мүмкiндiгiмен;

- қолданулар жеңiлдiкпен.

Release 2.0-шi программалық қамтамасыз ету. келесi бағдарламалар қосады:

1. Кез келген ыңғайлы тәртiптегi жазып алған материалдың көруiнiң бағдарламалары: жол - ар жағында - жолмен, бет - ар жағында - бетпен, бiрiншiден соңғы бетке дейiн тез қарқында немесе керi бағытта. Бойынша таңдаулы түстер, сызықтың енiн өзгертiп, сақтауға мүмкiндiк бередi перденiң бiр бөлiгiн сұқтанамын. Сақтап немесе жою мүмкiн тақтайда сақтап немесе жою мүмкiн iстеп шығылған барлық түзетулер.
2. Алып тастаған компьютерi бар компьютер байланысының қолдауының бағдарламалары немесе бiрiккен торлық компьютерлерiмен. Бұл алыстауда бiр-бiрiмен болатын қатысушылар мәселелердiң талқылауында нақты уақытта қатысуға қызықтыруға мүмкiншiлiк бередi. 50 дербес компьюлерге дейiн болатын желiге қолданушылар файл бiр уақытта (қосатын кәдiмгi телефон сызықтары) коммуникацияның тiптен әр түрлi каналдары қолдана оқып отыра алады.
3. Мысалы, электрондық тақтайға және компьютердiң мониторындағы әр түрлi үлгiлердiң қолдануының бағдарламалары - картаның қолданушы жасалған бос бланктерi немесе жай ғана сызулы беткен.
4. Өздiгiнен тақтайға электрондық тақтай айналдыратын бағдарламалар. Мәлiметтер өзгертiп немесе асты сызылу мүмкiн тақтайдың бетiне дейiн таңбалағышымен е сурет, өйткенi өзгертiп немесе асты сызылу iлуге боладуға тиiп кете. компьютердегi кәдiмгi жұмыс үшiн керек барлық оңай iстеу.
5. Бағдарламалар, мүмкiндiк беретiн PC көрсетiлетiн қосымшалардың үстiненнiң белгiлерi ескертудi есте сақтап басып шығаруға iстеу.

Тақтайы бар комплектте сатып алудың жанында электрондық тақтайлардың кейбiр үлгiлерiне қара, қызыл, көк және жасыл түстер, фетр майлықтары таңбалағыштарды қоса тiркейдi. Екiсi өшiргiш тақтай және монитордың пердесiнен жазылған мәлiметтер бiр уақытта қажайды. Болады және дөңгелектердегi бағандар.

Тақтай немесе ақпараттық панелден мәлiметтiң көшiрмесiн алулары үшiн көшiрмесiн алу үшiн құрылым жасалған. Батырмаға мұндай басудың бос тұрудың үлгiлерiнiң бiрi таңбалық тақтайлармен қағаз көшiрмелерi, Флиптi жасауға мүмкiндiк бередi - карталар, презентация тақтайлары. Мәлiметтi бiржола iздеушi арқылы көшiрiп алуға болады немесе қажеттi бөлiктер қандай болмасын. Құрылым жылу принтер, рулон жылу қағазын алады. Кәдiмгi мөр үшiн 20 шақты беттердiң жылдамдығы және 30 - биiк үшiн. Батареялардан қоректену. Өлшемдер - 21 холардың 6, 28 холары 29, 8 комплектте қара - бекiткiш iлгешектерi бар үш аяқ. Сурет тiк және көлденең шығаруға болады. Ортақ масса үш аяқты - 3, 15 кгтер.

Компьютерлер туралы параграфта шеттегi құрылым әкетiлетiн компьютерлерде мәлiметтiң негiзгi енгiзу құрылымдарын атап көрсетiлдi. Оларды қарап шығамыз толығырақ.

үйреншiктi енгiзу құрылымы клавиатура болып табылады. Ендiрiлетiн мәлiметтердiң бақылауы монитор пердеде iске асады.

Американдық стандарттың 101-103-пернелi клавиатурасын әдетте қолданылады. Пернелi клавиатурадан басқа мембрана және сенсор болады. Өрiстiң алфавиттық-цифрлығының клавиштарына ұлттық әлiпбидiң әрiптерiнiң белгiсi қосымша әкеле алады. Ұлттық әлiпбидiң тәртiпте жұмыс iстеуi үшiн клавиатураның арнайы бағдарлама-драйверi қажеттi. үлкенi мәлiмдiлiкпен қазiргi компъютер нарығында тобық бiлезiктер үшiн эргономиялық клавиатуралар және өте жайлы жұмыс жағдай қамтамасыз ететiн төсемдердi пайдаланады. Эргономиялық клавиатуралардың әр түрлi үлгiлерiн алады:

- V, W және айыру әрiптер форманы ортасында, аралық бұрыш ниетке аздап байсалды беттерiнше өзгертуге болады;

- тобық бiлезiктер үшiн жағдайдың түзудегi бiлезiк қолдайтын үлкен тiректер;

- пернелерге мембрана шусыз алмастыруын;

 - бойынша саусақтарын сенсор панел, қозғалыс қай тышқаны бар манипуляцияны алмастырады.

Сенсор құрылымдарындағы мәндердi енгiзуi қағида манипуляторлардағы енгiзудi қағидаға ұқсас.

Сенсор манипуляторы - координаталық құрылымдардың сыныбы - кiлемше тышқансыз болады. Мегзегiштi басқару осы жағдайда кiлемше бойынша саусақты қозғалыстың бос тұруымен өндiрiп алады. Жоқтық мұндай құрылымдардың көрмеген ұзақ уақытқа жарамдылығын қамтамасыз ету механикалық жиiрек. Кiлемшенiң тығыз өлшемдерi неткенмен, толық перделiк мегзегiштi басқару және шешу қабiлеттiлiктерi үлкеедi - дюймға 1000 нүктелерi.

Сенсор, жанасу, перде жабулы арнайы жiк бет болады. Бұл құрылымдар әсер немесе команданы саусақты пердеге дейiн тиiп кете таңдауға мүмкiншiлiк бередi. Сенсор пердесi әсiресе тез ақпаратқа қол жеткiзуi қажеттi қолдануда ыңғайлы.

Жарықпен жазу тетiк өз ұшында жарық сезгiш элементi болады. Пердесi бар қауырсынның жақын болуы электрлiк шынжырды тұйықталады және енгiзу немесе мәлiметтердiң коррекциясының орынын анықтайды. Жарықпен жазу тетiк жобалау және дизайнның әр түрлi жүйелерiнде қолданылады.

Графикалық планшет, Дигитайзер, сызбалар немесе суреттердiң компьютерге енгiзуi үшiн қолданылады. Сурет цифрлық мәлiметтерде өзгертедi, бiлдiретiн - цифр digitтiң ағылшын сөзiнен құрылымның атауы бұдан. Суреттiң жасауының шарттары арнайы қауырсынмен немесе саусақпен арнайы бетте суретiн салып алу жеткiлiктi нақтыға жақындатқан жеткiлiктi. Дигитайзердiң жұмысының нәтижелерi мониторларды пердеде шығарады және қағазда қажеттiлiк жағдайда басып шығара алады. Дигитайзерлермен сәулетшiлер, дизайнерлердi әдетте пайдаланады. Манипуляторлардың басқа түрлерi - джойстик және тышқан. (27-шi сурет) джойстик басқаруды Ручкоға болады және компъютер ойындарындағын өте жиi қолданылады. Джойстиктер перде бойынша мегзегiштiң орын ауыстырулармен басқарады. Джойстиктiң қаламының эргономиялық талаптарының қамтамасыз етулерi мақсатпен қолдың бедерi қаламның құлаш айналмалы форманы алады. Джойстиктердiң қазiргi нарығы өте түрлi. Бос уақыт, ол үшiн жасалған мiнсiздiкке жетедi, және жұмыс олардан барлық дәл келтiрiлетiн ахуалдың шартын айқынырақ құрады. Соңғы үлгiлердiң арасында өте пердеде болып жататын оқиғаларға күш беретiн керi байланыспен джойстик сәттi. Мысалы, егер Ойын барысында көп ойнаушысы жау оқтарының астында соқпалы жол бойынша машинаны апарса, онда джойстик қалтырайды - қолға, және бiлiнедi, автокөлiктер оқтай бiр нәрсеге тиедi.

Тышқанның басты ерекшелiктерi:

 - (механикалық, оптика-механикалық және оптикалық) мәлiметтiң оқуын әдiс;

 - (2 - және 3-кнопкалы тышқандар) батырмалардың саны;

- (өткенше немесе сымсыз тышқандар) Қосу әдiсi. Тышқанның дизайны конструкциялардың әр түрлi формалары ойлайды;

өте әйгiлi бет ағылатын болып алады оның бетiндегi қолдың орналастыруын табиғилықтарды қамтамасыз ететiн эргономиялық тышқандар болып қалыптасады.

Енгiзу құрылымдарының қазiргi нарығы жаңа ерекше координаталық құрылымдармен үнемi толытырылады. Тышқан екi дәстүрлi батырмалардың арасындағы дөңгелектiң қоюы құжат бойынша орын ауыстыру экрандық сызғыштардың қолдануысыз қамтамасыз етедi. Дөңгелек орынына ықшам джойстигi бар ұқсас қасиеттермен тышқан атауды алды - мышастик.

Жаңа нәрсе кез келген орында дерлiк жұмыс iстейтiн сымсыз жарғанат болып табылады. Ол үстелде кәдiмгi тышқан сияқты жұмыс iстейдi; егер батырманы негiзде тұрғызып басылса, онда ол 10 молардың тығыршығынан дейiн қашықтықта ауада тiкелей қолдануға болады. (шар сияқты манипулятор) Трекбол - бұл батырмалармен бiргелердi клавиатураның бет орналасқан шар. Перде бойынша нұсқағыштың орын ауыстыруы шарды айналумен қамтамасыз етiледi, үстел бойынша манипулятордың орын ауыстыруы үшiн кiлемше және орын керек болмайды. Трекболы ықшам компьютерлерде кең қолданылады.

Сканер суреттi шырамытады, компьютердiң жадында сақтай алған оның электрондық көшiрмесiн автоматты құрады.

Сканерлердiң басты ерекшелiктерi:

- түстiң айырып тануын тереңдiк:

 түссiз градациямен боз, түрлi түстiсi;

 - оптикалық шешу, немесе сүзiп шығуды дәлдiк, (dpi ) дюймге нүктеге өлшенедi және сканер әрбiр дюймде танып бiлетiн нүктелер санды анықтайды;

үйреншiктi шешулер - дюймға 150, 300, 600, 1200 нүктелерi; - программалық қамтамасыз ету: оқушы сканерлер қол жазба мәтiннiң айырып тануы үшiн қол жазуларды үлгiлердi алады, зияткерлiк - өздерiлер оқиды;

- конструкция: (жапырақ ) қол, беттiк және планшеттiсi. Сонымен бiрге сканердiң маңызды мiнездемелерiне сүзiп шығуды уақыт және сүзiлетiн құжаттың максимал өлшемдерiн жатады.

Сканерлер баспа қызметiндегi кең қолдануы, жобалау, анимация жүйелерi табады. Сканерлер көрнектi материалдардың жасауында алмастырылмайтын. Кәдiмгi микрофон көмегiмен компьютерге адам сөз енгiзiлуге және оның цифрларға кодына өзгертуге мүмкiндiк беретiн бағдарлама әзiрлеулер перспективалы. Сөздi танудың жүйелерiнiң көпшiлiгi адамгершiлiк дауыстың ерекшелiгiнде бола алады. Бұл компьютердiң жад алдын ала жазып алған үлгiлерi бар айтылған сөздiң салыстыруын жолымен жүзеге асырылады. Кейбiр жүйелер әртүрлi адам айтылған бiрдей сөздер анықтай алады. Бұл сөздердiң тiзiмi дегенмен шектелген. Жақсы жүйелер жеке дауыстарға бейiмделуi бар 30 мың сөздерiне дейiн шырамытады.

Сөздi танудың жүйелерi бiлiмнiң саласындағы кең қолданулар табады; мысалы, сөзiнiң дұрыс айтылуды құрастыру үшiн алмастырылмайтын коррекциялары айырып тануды функцияның тiлдерiнiң зерттеуiнде. Қорытындының құрылымдары адам түсiнiлетiн формаға мәлiметтiң машина ұсыныстарын өзгертедi.

Дербес компьютердiң қорытындысының негiзгi құрылымдарына мониторлар, принтерлер, плоттерлер, сонымен бiрге дыбыстық ақпаратты қорытындының құрылымдарын жатады. Монитор, немесе видеотерминал, нышандық және график түрiнде мәлiметтiң бейнесi үшiн арналған.

Мониторлардың көпшiлiгi кәдiмгi теледидарлардың кинескоп еске түсiретiн электронды-сөулелi түтiктердi базасында iске асырылған. Бұл ықшам компьютерлер, кiмдiкi мониторлары тимайды сұйық кристалды индикаторлардың негiздерiнде әдетте жүзеге асырылады. Жазық перделер болатын сұйық кристалл панельлердi негiзде мониторлардың тығыз өлшемдерi сонымен бiрге денсаулық ықпал ететiн зиянды шығаруларды жоқтық монитордың осы түрi барлық мәлiмiрек iстейдi.

Электронды-сөулелi түтiктердi база жүзеге асырылған мониторлардың негiзгi мiнездемелерiмен болып табылады: перденiң шешу қабiлеттiлiгi, нүктелер арасындағы қашықтық пердеде, перденiң диагональсiнiң шамасы. Кез келген сурет (Picture \\\ s Elementтiң ағылшын сөз тiркесiнен - суреттiң элементi) пикселдермен деп аталған нүктелердiң жиынымен пердеде көрiнедi.

Нүктелердiң саны көлденең және перденiң тiгi монитордың шешу қабiлеттiлiгiн анықтайды. Қазiргi монитордың үйреншiктi жұмыс тәртiбi 768 нүктелердiң 600, 1024 холарының 800 холарының шешуiн қолдайды. Монитордың шешу қабiлеттiлiгi жоғары болған сайын сапалырақ сурет сол.

Мәтiндiк тәртiпте нышандар, графикалық тәртiптегi тек қана белгiлi компьютерлерi пердеде iске аспай қалады - нүкте тұратын кез келген сурет. Мысалы, мәтiндiк мәлiметтiң нышандарының ұсыныстары үшiн 8 x 8 немесе 8 x 14-шi пикселдердiң бекiтiлген саны бар матрицасын қолданылады.

 Мониторлар (бiр түстi ) түссiз және түрлi түстi болады.

Нүктелер арасындағы қашықтық пердеде, немесе Шаға шамасы, монитордағы суреттiң айқындығын анықтайды. Шаға шамасы 0, 22 0, 43 ммге толқиды. Бұл шамалар аз болған сайын сапалырақ сурет сол.

Перденiң диагональсiнiң шамасы дюймдардағы өлшенедi және "41 \\\ге дейiн" 9 \\\дағы аралықта толқиды. Монитордың пердесiнiң өлшемiнiң таңдауы дербес компьютердiң қолдануының саласынан тәуелдi болады. Оқу, тұрмыстық есептер үшiн өте әйгiлi 14 болып табылады - және 15-дюймдық мониторлар. Мысалы, мамандандырылған график түрiнде пакеттермен жұмыс үлкенiрек диагональнiң мониторлардың қолдануы 17-дюймдық талап етедi. График түрiнде мәлiметтiң үлкен саны бiр уақытта көрсетiлетiн автоматты жобалаулар жүйелерi бар тиiмдi жұмыс үшiн 21-дюймдық мониторларды қолданылады.

Принтерлер қағазға мәлiметтi шығаруы үшiн арналған. Олар нышандарда, әрiп, таңбалар мәлiметтiң машина ұсыныстарын өзгертедi. Кез келген нышан нүктелердiң жиыны қағазда көрiнедi. Суреттi құрастыру баспа құрылымының басымен iске асады. Мөр екi бағыттардағы өндiрiп алады: басушы ине солдан оңға және оңнан солға қозғалады. Бiртiндеп жолдардың алуы принтер белдiкшелердiң арасындағы қағаздың созуын арнайы тетiк көмегiмен iске асады. Мысалы, қазiргi принтерлердiң функционалдық мүмкiндiктерi суреттердi қағазға және графикаларда баспаға шығаруға мүмкiндiк бередi, сонымен бiрге жасау үшiн мәлiметтi және арнайы қабыршақта слайд басып шығара алады.

Принтерлердi қағазда суреттi құрастырулар әдiс бойынша жiктеледi:

а ) құжат нышанға нышан қалыптасатында бiртiндеп;

б) барлық жол бiрден қалыптасар едi кiшiсi;

в ) табандатқан беттiң суретi қалыптасатында беттiгi. Принтерлер құжаттың мөрлерiнiң жанында қолданылатын түстердiң саны бойынша түссiз және түрлi түстi болады.

Принтерлер мөрлер әдiс бойынша екпiндi және екпiнсiз болады. Принтерлердiң ең маңызды мiнездемелерiмен болып табылады:

- принтердiң барынша құжаттың қалыбы болуы мүмкiн анықтайтын күймелерi ен: A4 немесе A3

 - таңбалардың мөрдiң жылдамдығы, анықтайтын саны немесе секундтi немесе минутқа принтер басып шығарылатын беттердiң саны;

- принтердiң шешу қабiлеттiлiгi, анықтайтын баспа сапасы бұл нышанның мөрiнiң жанында дюйм – dpi-сiне нүктелерiнiң саны.

Принтерлердi (тонер ) салпаң материалдың ұруын қағазға, әдiсте суреттiң алулары әдiс бойынша болады: лазер, жарық диоды бар, қыздыру, литералық сорғалап ағатын матрицалық.

Матрицалық приндар екпiндi баспа құрылыстарына жатады, сурет өйткенi қағаз бойынша салпаң лента арқылы соғып жiберетiн болып инелер арқылы қалыптасады. Салпаң лента қағазда суреттiң баспасы тастап кетедi. Инелердiң принтердiң басы, болатын жиыны, тиiстi суреттiң алуы үшiн керек инелердi iске қосады. Инелердiң көбiрек болған сайын баспа сапасы сол жоғары. Матрицалық приндар - 18 9-шы болады - және 24-ине сияқты. Олар тарату ең үлкен 80-шi және басында 90-шi жылдарда алды. Олар дәл қазiр сорғалап ағатын және лазер күштi ығыстырған.

Сорғалап ағатын принтерлер екпiнсiз құрылымдарға жатады, баспа құрылысының басы өйткенi қағаз тимайды. Суреттiң алулары үшiн сияны пайдаланады, сондықтан принтердiң басы сиясауытты болады, тесiктер қайсысында - пысылдады сиялардың нәзiк сорғалаулары лақтырылады. Өте ұсақ тамшылар, тиiстi суреттер қағаз жетiп келтiредi. Сан пысылдады 12мен 64пен аралығындағы толқиды. Диаметр аз пысылдаған сайын сан сол көбiрек ауданның бiрлiгiне пысылдады және баспа сапасы сол жоғары. Сорғалап ағатын принтерлер суреттердi бередi, жақын әр түрлi құжаттардың жасауы үшiн олардың қолдануының кең саласын анықтаған типографиялыққа сапа бойынша. Сорғалап ағатын принтерлер ақырын жұмыс iстейдi. Сорғалап ағатын принтерлердiң мөрiнiң жылдамдық және құны қасында матрицалыққа қарағандасы жоғары. Жақын болуда сумен сия көлки алатынын ұмыту мүмкiн емес сорғалап ағатын принтермен жұмыс iстей жақын болуда сумен сия көлки алатынын ұмыту мүмкiн емес бiрақ. Сорғалап ағатын принтерде бұл себеп бойынша тек қана сапалы тегiс қағазды қолданылады.

Суреттi құрастыру үшiн лазер приндерi лазер сәулелерiн қолданады. Лазердiң линзалары жүйелерi арқылы нәзiк сәулесi жарық сезгiш барабандағы бүркеме электрондық суреттi қалыптастырады. Электрондық суреттiң оқтаулы бөлiмшелерiне содан соң қағазға тасымалданатын (тонер ) ұнтақтың кiшкентай бөлiгi тартады.

Лазер приндерi биiк баспа сапасы, мөрдiң биiк жылдамдықтарын қамтамасыз етедi - түрлi түстi мөрдiң жанында минутқа бiрнеше беттерiнен және түссiз мөрдiң жанында он беттерден артық. Бұл лазер принтерiнiң қасиеттерi оларды анықтайды қолдану торлық принтер ретiнде ұжымдық рұқсаттың тәртiп қамтамасыз ететiн. Лазер приндерi баспа қызметiндегi кең қолданулары табады.

Жарық диоды бар принтерлер (LED ) жарық диоды бар технологияның негiзiнде орындаған. Лазер принтерге қарағанда, онда күрделi және қымбат бағалы оптика-механикалық бөлiктi болмайды. Ол орынына жарық диодтардың сызғышы қолданған. Мұндай конструкция сенiмдiлiк, қызмет көрсетудi оңайлықты, үнемдiлiктi жоғарылатады және құн төмендетедi. Жарық диоды бар технология лазердiң алдында келесi артықшылығы болады:

- едәуiр тығызырақ лазер оптика-механикалық жүйесiнiң (жарық диодтардың сызғышы) суретiнiң құрастырғышы;

- жүйе оңай және суреттi құрастыруды г祦§гұнда болмағандықтан сенiмдiрек жылжымалы жиiрек;

 - әрбiр жарық диодта барабанның нақтылы бөлiмшесiнiң үстiнде болатындығынан жылжымайтын сызғыштың қолдануы артынан парақтың өлкелерi бойынша суреттiң сапасы бар мәселесi түседi.

Түрлi түстi жарық диоды бар принтер толық түстi бет арқасында бiр өтуге принтерде қалыптасатын бiртума тандем технологиясының Пасы жұмыс iстейдi. Мөрдiң жылдамдығының түрлi түстi кеңсе принтерлерi үшiн көрмеген сайып келгенде жетедi - минутқа 8 беттерi. Мұндай қалып принтерлерiндегi бөлек барабандар және тон-Картридж қолданған. Болғанша, бұл оның жұмсауын шара бойынша тонердi барабан тиiспей таңбалардың сапасын ұнайды алмастыруға мүмкiндiк бередi. OKIнiң фирмасы мұндай принтерлердi шығарады.

Ұқсас басып шығаратын машинканың жұмыс принцибымен литералық принтерлерiнiң жұмыс принцибы: (бедербелгi ) балғашықтар сулалған бояулар қағаз бойынша ұрады. Бедербелгiлер барабан немесе резеңке ленталарында жайласады. (немесе лента) барабан керек лентаның орынында керек бедербелгiнiң көрсететiндей етiп қайрылады, және лента бойынша бедербелгiмен соққыда болады. Соққылар тән жарылумен жып-жылдам болады. Бедербелгiлер алдын ала арнайы салпаң белдiкшенiң бояуларымен жағылады. Литералық принтерлер тiптi оңай және сенiмдi, бiрақ тек қана цифр және кейбiр арнайы нышандар баспаға шығара алады. Қолдану ұқсас принтерлер қолдану алақанның аясындай.

Жылу принтерлердiң жұмысы жылу қағаздың қыздыруынан жылдам жылытылмалы немесе суып қалатын және тастап кететiн керек белгi орындарында жартылай өткiзгiш қыздыру элементтерiнiң Гребенкосынан кейiн қзап кеткен арнайы сезгiш қағаздың қолдануында негiзделген қараяды. Мұндай көрсеткiш белгiлерден және сурет қалыптасады. Жылу принтерлерде қасиеттерде көп: болмағандықтан үлкен санның биiк сенiмдiлiгi қозғалатын және үйкелетiн жиiрек; жоқтық қағаз шаң көтер, жұмыстың шусыздығы; қағаздың үнемдеу тәртiбi, шрифт өйткенi керектi мөлшерде аз жасауға болады. Негiзгi кемшiлiк - арнайы жылу қағаздың қажеттiлiгi.

Дыбыстық сигналдардың қорытындысы үшiн дыбыстық бағандарды қолданылады.

 Қазiргi компьютердiң дыбыстық ақпаратты өңдеуiнiң қамтамасыз етулерi үшiн (SoundBlaster ) дыбыстық картамен жабдықталады. Дыбыстық карта кеңейтудi еркiн слотқа бекiтiледi және микрофонның компьютерiне қосу, құлақшындар немесе дыбыстық бағандар, әр түрлi аудио қондырғыны қамтамасыз етедi: магнитофон, күшейткiштер, музыкалық синтезаторлар, сонымен бiрге джойстиктiң қосуы үшiн ойын порты болады. Дыбыстық картаның мүмкiндiктерi енгiзу, өңдеудi және дыбыстық ақпаратты қорытынды, стереодыбыс шығару, ойын құралдарының кең жиынының синтездерiн қамтамасыз етедi.

Қазiргi компьютер барлық компъютер желiлерiне ақпараттық кеңiстiк, қосуға дербес компьютердiң кiрiгулерiн қамтамасыз ететiн телекоммуникацияның құралы жиiрек алады. Телекоммуникациялар қашықтықтағы байланыстарды сөзбе-сөз бiлдiредi. Телекоммуникациялар негiзгi құрал алып тастаған компьютерлермен мәлiметтер жiберiп алатын модем болып табылады. Модем әр түрлi байланыс каналдары бойынша форманы, түсiнiктi берiлуге компьютердiң демалыс мәлiметiн өзгертедi. Әдеттегiдей, берiлулер үшiн телефон желiн қолданылады. Модемнiң басқа компьютерiнен желi кiру ақпаратын өзгертедiден формаға мәлiметтерi алу кезiнде, компьютердi өңдеу үшiн түсiнiктi.

Модем сыртқы немесе iшкi құрылымның түрiнде жүзеге асырылады. Сыртқы модем компьютердiң жүйелi порттары компьютерге бiр арқылы қосады. Iшкi модем кеңейтудi еркiн слотқа бекiтiлген төлемдi болады.

 Модемнiң шығуы телефон желiне қосады. Модемнiң негiзгiсi мiнездемесi секунд берiлетiн мәлiметтердiң битi сан болып табылады. Мысалы, қазiргi модемдер дауыс поштасымен дауыс функцияларымен жабдықталады, нөмiрдiң автоматты айырып тануын функцияларды қолдайды, интернет көп жақты конференцияларда желi арқылы араласуға мүмкiндiк бередi.

Мысалы, қазiргi үлгiлердiң видеокамерасының қосалқы Тсолары тағы басқалар бар болады.

Көмегiмен кез келген иллюстрациялар, мәтiндер және үш өлшемдi объекттер көрсетуге болатын ықшам видеокамераның басқа қалыбы дәл қазiр шығарылады. Оны арнайы кабел көмегiмен Жктi PAL:ның кiруi бар кез келген аппаратқа қосады - проекторға, теледидарға, компьютерге. Камера өте оған ұстайтын арқасында солқылдақ мойынға маневрлiк. FlexCam объектив 1 смдер ашықтық шексiздiкке дейiн қамтамасыз етедi және сурет 50 есе үлкейтуге мүмкiндiк бередi. Биiк шешу қабiлеттiлiгi кез келген шарттардағы суретiн жақсы бередi. Кiрiстiрiлген стерео - микрофондар мультимедиа қосымшалары үшiн камераны пайдалануға тиiмдi мүмкiндiк бередi. Жеке үлгiлерге бiрнеше камералар, микроскопқа қосымша қосуға болады.

Егер фотокамераны оған кабел арқылы қосса компьютерлерге фотосуреттiң түсiрулерiнен кейiн тасымалданады. Компьютерде шешiлгенi түс редакциялап, түзетуге, баспа құрылысы болған жағдайда және басып шығаруға болады. Электрондық түр сақталған суреттер басқа компьютерлерге монтаж, кез келген материал немесе берiлудi мысал келтiру үшiн ыңғайлы.

Диктофон - бұл жазу және сөздiң көшiрмесi немесе дыбыстар үшiн қолайлы дыбыс қондырғысы. Мұндай құрылым тығыз магнитофонмен атауға болады.

Лазер нұсқағышы көлеңке бөлмедегi керек (молар үлгiге байланысты 50мен 500мен аралығындағы) нүктеге тура сәуленi бағыттайды. Батареялары бар г масса 44пен 100мен аралығындағы. Батареялардың жұмысының мерзiмi 25 б. дейiн тұрақты немесе нүктенiң кiрпiк қақатын сәуле таратуы таңдауға болады. Кез келген экрандық проекциясы бар жұмысқа жақындайды.

Қазiргi қосалқы Тсоға жылтыр қағазбен тыстау үшiн машинка жату керек. Егер қорғайтын қабыршақтың жабулыл жiк болса қағаз сақтаушыларына көрнектi материалдар және құжаттар тағы басқалар фотосуреттiң оқу мақсаттары үшiн тозып жыртыла алуға iстеп шығылған көрнектi құралдары, бiрақ ұзақ өмiрлердi тауып алады. Мұндай машинкалардың әртүрлi үлгiлерi бар болады. Олар үндеуде, көп үлгiлер оңай арнайы күйге келтiрулер талап етпейдi.

Дайын тұрған оқу құралдарын түптеуге мүмкiндiк берген түп үшiн әр түрлi машинкалар мәлiмдiлiк алады.

Оқу процессiн ұйымдастырудағы көмекшiлерiмен болып табыладығана емес, бiлiм беретiн мекемелердiң тәрбиеленушiлерiнiң класстан тыс және бос уақыт қызметiн жұмыстың формаларымен кең толтырылу мүмкiндiктерi тiптi мүмкiн емес бұрын ашады да аталған қосалқы Тстар.

Сұрақ және тапсырмалар

Негiзде айтылған осы параграфта, сiз Тсоның қолдануының әдiстемесiмен танысқан сөйткеншемен оқу және класстан тыс жұмыстағы суреттеп айтылған қосалқы құралдардың қолдануының өздiң варианттарының көрсетiп көрiңiз.

 

§ 3. Мектептік білім беру жүйесіндегі компьютерлік телекоммуникациялар

 

Телебаяндамалар, телеконференциялар, қашықтықтан оқыту жүйесі соңғы жылдары кеңінен қолданыс тапқан компьютерлік телекоммуникациялардың түрлері болып табылады.

Телекоммуникация (грек тілінен аударғанда tele –шалғай, алыс, communicatio - қарым-қатынас) – өндірілген мәліметтің ұзақ қашықтыққа техникалық құралдар арқылы берілуі (телефон, телеграф, радио, теледидар, компьютер т.б.).

Әр түрлі құрал жабдықтар телекоммуникациялық жүйелер арқылы біріктіріледі: ЭЕМ және телефастар, телекстер мен видеомониторлар, роботтар мен телеакмералар т.с.с.

Компьютерлік телекоммуникациялардың басты құралы компьютер болып табылады.

Мәліметтің бір компьютерден екінші компьютерге берілуі синхронды байланысқа жатса, хабарламаларды жинап, оларды персональды компьютерге қолданушының өз еркімен ЭЕМ арқылы іске асыратын байланыс асинхронды болып табылады.

Компьютерлік коммуникациялар қазіргі таңда білім беру жүйесіне де енуде. Жоғарғы оқу орындарында оларды ғылыми зерттеулердің координациясына, ғылыми жобаның қатысыушылары арасында мәлімет алмасуға, қашықтықтан оқытуға, кеңес ұйымдастыруға қолданады. Мектептік білім беру жүйесінде оқушылардың жеке жұмыстарын ұйымдастыруға, оларды шығармашылық еңбектерге баулуға, ғылыми зерттеу әдістерін кеңінен қолдана отырып, ел ішінде сонымен қатар шет елдермен де мәлімет алмасуға жол ашады.

Телекоммуникациялық технология орасан зор мүмкіншіліктер береді. Бұл технология Ресейдің тек шалғайда орналасқан кішігірім ауылдарында орналасқан мектептері үшін ғана емес, сонымен қатар науқас балаларға, мүгедек балаларға білім алуына жағдай жасайды.

Ең танымал әрі қолайлы телекоммуникациялық жүйе ғаламтор болып табылады. Ғаламтор дегеніміз университеттер мен зерттеу ұйымдары, мемлекеттік және жеке меншік кәсіпорын мүшелері жұмыс атқаратын бүкіләлемдік жүйелердің жиынтығы. Ғаламтордың құрамына кіретін жүйелер бірыңғай протоколдарға негізделеді, алайда олар әлемнің басқа да жүйелерімен арнайы шлюздер (жүйе арқылы келетін бүкіл мәліметтің протокол жүйесімен қажетті форматқа айналдыратын компьютерлер) арқылы мәлімет алмасады.

Ғаламтор алғаш рет осыдан жиырма жыл алдын АҚШтың қорғаныс минмстрлігінің тапсырысымен АҚШта ARPAnet телекоммуникациялық жүйелерін біріктіретін құрылғы ретінде пайда болды. Қазіргі таңда ғаламтор бүкіл әлемге тараған және оның қолданушылары бүгінгі күнде жиырма миллионнан астам адамды құрайды.

Байланыс жүйесі ақпарат ағымын ғаламторға қосылған бір компьютерден екінші компьютерге олардың арасында байланыстың болу не болмауына қарамастан аудара береді.

Ғаламтор автоматты түрде ақпарат ағымын өз бағытына жеткізу үшін өзіне қажетті маршрутты таңдайды. Осыған негізделе отырып ғаламтор мүмкіншіліктерін қолданатын көптеген қызметтер пайда болды.

Электрондық пошта (e-mail) терілген мәліметтер, графиктер, ресми құжаттар, фотосуреттер, кескіндер, газет пен журналдарды электрондық жолмен жіберу және мәліметтерді өңдеу үшін қолданылады. Оның көмегімен кез келген ғаламтор қолданушысына электронды хат (текст немесе файл) жіберуге болады. Хаттың жету мерзімі көбіне бірнеше сағаттан аспайды, ал кейде ол бар болғаны бірнеше минутты құрайды.

Электрондық пошта арқылы бір мекемеде орналасқан немесе ғаламшардың кез келген нүктесіндегі адамдар бір бірімен қарым қатынасқа түсе алады.

Электронды пошта мына мақсаттар үшін қолданылады:

1. Басқа қолданушыға хат жіберуге;
2. Бір хатты бірнеше қолданушыға жіберуге;
3. Арнайы тізім бойынша хатты бірнеше ұйымдарға жіберуге;
4. Тексттік файлдарды жіберуге;
5. Компьютерлік бағдарлама, графикалық кескін, электрондық кескін және аудио видеолық мәліметтерді жіберуге;
6. Электрондық журналды таратуға;
7. Жүйе арқылы соңғы жаңалықтар мен хабарландыруларды таратуға;

Электронды пошта сонымен қатар компьютердің жойылған бағдарламаларына жол ашу үшін де қолданылады. Мұндай ЭЕМ бірнеше шағын функцияларды орындайды, бұл сәтте ол ЭХТ (электронды хабарламалардың тақтасы) деп аталады, немесе ол кең ауқымды функцияларды да орындайды, мысалы хатты үлкен ауқымдағы арақашықтыққа жіберу. Мұндай жағдайда қолданушылар электрондық жүйенің абоненттері болып табылады. Осылайша белгілі бір қаржыға оларда кез келген уақытта екінші қолданушының электронды мекен жайына мәлімет жіберуге мүмкіншілік туады. Осындай байланыс электронды пошта деп аталады. Кез келген қолданушының ЭЕМнде пошта жәшігі деп аталатын арнайы жад болады. Әрбір пошта жәшігінің электронды мекен жайы болады.

Егер қолданушы бір мәліметті тек қана өз әріптесіне емес, сонымен қатар басқа қолданушыларға да жүйе арқылы жібергісі келсе, онда ол жүйенің басқа мүмкіншіліктерін яғни хабарламалар тақтасы немесе конференцияларды қолдана алады.

Конференцияны телекоммуникациялық жүйенің бір түрі телеконференциямен шатастыру дұрыс емес.

Телеконференциялар дегеніміз электронды хаттардың көмегімен, телекоммуникацияның бір немесе бірнеше түрімен (телефон, теледидар, видеотелефон, компьютерлік телекоммуникация және т.б.) пікір алмасу.

Әрбір қолданушы өзі қызығатын телеконференциясына мүше бола алады (барлығы ондаған мыңнан асады). Осылай қолданушы өзі мүше телеконференциядан хаттар алып, өз пікірін білдіруге немесе біреудің сұрағына жауап беруіне болады.

Ғаламторда электронды конференцияның екі түрі бар:

• Шынайы конференциялар: қолданушылар бір бірімен ешқандай кедергісіз қарым қатынасқа түседі;
• Дискуссиялар кезінде жылдамдатылған конференциялар: көбіне электронды конференция немесе телеконференция болып аталынады.

Электронды конференциялар электронды хабарландыру тақтасының бір түрі. Бұл түрінде ортаға тасталған тақырыпқа қызығушылық білдірген барлық қолданушылар бір бірінің хаттарын оқу және жауап берулеріне болады. Әрбір конференция бір тақырыппен байланысқан бірнеше сюжетті жолдардан тұрады.

Конференциялар ашық түрде, яғни жүйенің кез келген қолданушысына қолжетімді немесе жабық түрде, яғни тек қана конференция ұйымдастырушысының басқаруымен арнайы шақырылған белгілі бір қолданушылардан ғана тұратын болып екіге бөлінеді.

Электронды конференциялар мына жағдайлар үщін қолданылады:

а) сұрақ қою;

б) басқалардың сұрақтарына жауап беру;

в) дискуссияларға қатысу (көптеген конференцияларда әркімнің өз ойын білдіруге мүмкіншілігі бар);

г) конференцияға келіп түскен хаттарды оқу;

д) қызығушылық танытқан қолданушыларға келіп түсетін ақпараттық хаттарды тарату;

е) оқыту (өздігімен білім алу және оқушылармен жұмыс жасау);

ж) қоғамдық байланыстар орнату, яғни конференцияда өзің туралы немесе өз жұмыстарың, идеяларың, жаңалықтарың жайлы әңгіме қозғау.

Конференция мәліметіне негізделе отырып, өз ақпаратын жариялаған белгілі қолданушыларды нұсқау арқылы еңбек жариялауға мүмкіншілік бар.

Люмофон деп аталатын арнайы құрылғылар арқылы шалғайдағы қашықтыққа қолданушының суретін ғана емес, әр түрлі фотосуреттерді, суреттерді және графиктерді жіберуге болады. Олар телеконференцияға қосылуы да мүмкін. Бұл жағдайда мұны телефондық жүйемен байланысқан люмофондық телеконференция деп атаймыз.

Ғаламтор қызметі, жаңалықтар сервері, электронды хат түрінде жаңалықтарды тарату болып табылады.

Ғаламтордың файлдық серверлері немесе ҒТР серверлер дегеніміз файлдардың сақтау қоры. Оларда бағдарламаларды, тексттік мәліметтерді, кітаптарды сақтауға болады. Ғаламтордың әрбір қолданушысы ҒТР сервері арқылы электронды хат жіберуіне болады.

Ғаламторды іздеу қызметі ҒТР сервер жүйесіне қосылған қажетті мәліметті табуға жағдай жасайды. Іздеу мәліметтің белгілі бір сөздері немесе ерекшеліктері арқылы жүзеге асады. Іздеу қызметіне сұраныс жіберу диалог түрінде немесе арнайы электронды хат жіберу арқылы жасалынады.

Ғаламтор жүйесінің ең көп қолданылатын іздеу қызметі – WWW (World Wide Web) болып табылады. Ол ақпарат іздеу сервері және қолданушыға ақпарат қайнарымен гипертекст арқылы жұмыс жасауына жағдай жасайды (гиперорта ақпаратты ұсыну орталығы, ал гипертекст атқарушы интерактивті ортаның бір түрі).

Телекоммуникациялық тәрбие мен оқыту процесінде білім беру шарттары өзгеруі мүмкін. Олардың көмегімен әлем мәдениеті жалпыұлттық құбылыс ретінде халықаралық жүйелердің барлық қолданушыларына қолайлы болды. Олар бүкіл шекараларды жойып, арақашықтықты азайтып, ақпаратты өңдеуге кететін уақыт көлемін қысқартады. Коммуникацияны қолдану қазіргі заманауи оқушылардың ойлау қабілетін жақсартады. Оқушы ақпаратты игере отырып, оны жинау, сақтау және жіберуді үйренеді. Бұл жағдай педагогикалық процестің субъектісі болып, оқушының өздігімен және шығармашылық жолмен тапсырмалар орындауына мүмкіншілік туғызады.

Алайда бұл процестің кері жақтары да бар. Бұл әлемдік жүйеде ақпарат ағымының көп болуынан, кейбір мәліметтердің әсіресе балалар мен жасөспірімдерге кері әсерін туғызуымен байланысты. Сондықтан қазіргі таңда мұндай мәліметтерді талғап, бүкілхалықтық қолданыстан алшақтату мәселесі туындап отыр. Бірақ хакерлердің (тіпті мемлекеттік деңгейдегі ең тылсым бағдарламаларды да аша білетін қабілетті компьютер программисттері) іс әрекеті бұл мәселені шешуге көптеген қиындықтар туғызуда.

Телекоммуникациялар оқушыларға тәрбие мен білім беру процесіне жаңа әдістер енгізеді. Олар:

А) ой пікір, идея, белгілі бір жобаның қатысушылары арасында ақпарат алмасуға, шекараны жоюға, қарым қатынасқа түсуге негізделеді;

Б) өз негізінде шынайы зерттеу әдістердін, яғни ғылыми немесе шығармашылық лабораторияны құрайды: ол қатысушылар тобына табиғат заңдарын, техника негіздерін, технологияларды, қоғамдық құбылыстарды, шығармашылықтың әркелкі түрлерін зерттеуге жағдай жасайды;

В) басқа адамдардың тәжірибесіне, басқа ұлттардың мәдениетіне негізделеді;

Г) гуманитарлы оқытудың дамуына, өмірдің аспектілеріне, адамның іс әрекетіне және олардың өз қоршаған ортасын таза қалыпта сақтауына мүмкіншілік береді;

Д) халықаралық жобаларда өз ана тілің мен шет тілдерін меңгеруге жағдай жасайды;

Е) оқушылардың сонымен қатар оқытушылардың әртүрлі қабілеттерін дамытып, оларды келешек өмірге даярлайды. Сонымен қатар компьютерлік техника мен технологияны қолдануға бейімдейді.

Оқытушы ақпаратты телекоммуникациялық техникалық мүмкіншіліктерді қолдана отырып, өз дәрісіне шексіз ақпарат көздерінен қажетті тапсырмаларды таңдауына, жаңа ақпаратты қолдануына мүмкіндік береді. Мұндай аналогикалық мүмкіншіліктер оқушыға сынып жұмысында және өзін өзі жетілдіру процесінде берілуі мүмкін.

Компьютерлік телекоммуникациялар оқушының білім деңгейін қалыптастыруына, сараптама жасауына, салыстыруына, жалпылауына, ақпаратты өңдеуіне, қажетті мәліметтерді табуына, оларды оқылып отырған сұрақтармен байланыстыруына, яғни оқушының ақпараттық мәдениетін қалыптастыруына жол ашады. Оқыту процесі қарым қатынас, ақпарат іздеу және онымен жұмыс жасау арқылы жүзеге асады. Бірінші жоспарда жаңа мәліметке деген қызығушылық туындап, ол ақпаратты жан жағындағы адамдармен бөлісуге, және белгілі бір жағдайда қолдануға қадам жасалынады.

Телекоммуникациялық білім беру арқылы жоба жүйесімен қашықтықтан оқыту әдісі дамытылады.

Телекоммуникациялық жоба оқушылардың білім беру ұйымының негізгі формасы болуы да мүмкін. Оқытудың телекоммуникациялық жүйесі бұл оқушылардың танымдық, шығармашылық немесе ойындық іс әрекеттерін қамтиды. Ол компьютерлік телекоммуникация негізінде ұйымдастырылып, жалпы мақсатқа ие болады да, іс әрекеттің нәтижесіне бағытталады. (Полат Е.С.)

Телекоммуникациялық жобалардың ерекшелігі олардың қасиеттерімен сипатталынады.  Кез келген жобада бекітілген мәселенің шешімі әрдайым терең білімді қажет етеді. Бірақ әсіресе халықаралық телекоммуникациялық жобада зерттеліп отырған мәселеге байланысты терең білім ғана емес, сонымен қатар қолданушының ұлттық мәдениеттің ерекшеліктерін түсінуі де талап етіледі.

Телекоммуникациялық жобалар келесілерді қарастырады:

1. Табиғи, физикалық, әлеуметтік және басқа да құбылыстарды жүйелі әрі ұзақ бақылау процесі;
2. Құбылысты, фактті, әр түрлі мекен жайда орын алған жағдайларды салыстырмалы түрде зерттеу арқылы шешім қабылдау, ұсыныстарды реттеу;
3. Кең қолданыстағы тапсырмалар үшін бір мәселенің немесе тапсырманың шешу жолдарын салыстырмалы түрде зерттеу;
4. Шынайы нәтижемен шығармашылық жұмыс жасау (журнал, пьеса, кітап, музыкалық шығармашылықтарды дүниеге әкелу)
5. Арнайы қызықты компьютерлік ойындар мен жарыстар ұйымдастыру.

Кез келген жоба барысындағы жұмыс бірнеше этаптардан тұрады:

1-нші этап: ұйымдастырушылық қасиеттері жақсы дамыған қолданушыларды іздеу және оларды ұсыну;

2-нші этап: жалпы мәселені таңдау мен өңдеу. Ол өзіне мақсаттар мен тапсырмаларды анықтауды, жоспардың өз мақсатына жетуін және бұл үшін қажетті тақырыптарды таңдауды қамтиды. Бұл этап екі жақтағы қатысушылардан да құралған оқытушылар тобынан тұруы тиіс (егер жоба халықаралық деңгейде болса).

3-нші этап: Әдістемелік аспектілер мен оқушылардың сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстарын ұйымдастыруды талдау. Жұмыс әрбір оқушымен жекелей жүргізіледі.

4-нші этап: арнайы оқушылар тобы мен жекелеген оқушыларға қажетті мәліметтер таңдау, тапсырмалары бекітілген жоба бойынша құрастыру. Жалпы жоспар оқушылар тобының қызуғышылықтарын қарастыра отырып, тапсырмалардың этаптарын бекітеді. Осы арқылы жоспарлы нәтижелер шығарылып оларды шешу жолдары қарастырылады.

5-нші этап: жобамен жекелей жұмыс жасау (әрбір топ үшін 2-5 адам). Жақсылап өңделген тапсырмалар мен таңдалған мәлімет оқутышыға оқушылардың жұмысына араласпауға, тек жай ғана кеңесші рөлінде болуға мүмкіндік береді. Ақпаратты, ой пікірді, әр түрлі мектеп топтарынан алынған нәтижелерді интенсивті түрде алмасу ұсынылады.

6-ншы этап: жобаны таныстыру. Бұл этапта әр топ өздері айналысқан жұмысты және олардың қорытындысын әңгімелейді. Жұмыс қорытындысы кітап, журнал, видеофильм түрінде жарияланады.

7-нші этап: қорытынды шығару.

Жобалар барысындағы жұмыс формалары әр түрлі болуы мүмкін: жекелеген жобалар (жалпы жоба ішінде); бір жобада қосарланған қатысушылар жұмыс істейтін жұптық жобалар; бір жобада бірнеше ауданның қатысушылары қатысатын топтық жобалар. Жобалар электронды пошта немесе телеконференциялар түрінде іске асады. Жобаға қатысушылардың ұйымдастырушылық формалары оның тақырыбымен, мақсатымен және қатысушылардың жобаға деген қызығушылығымен байланысты. Ең маңыздысы, мұның барлығы оқушылардың жеке іс әрекеті болып табылады. Оқушылардың жоба барысындағы жетістігі ең көп дәрежеде топ ішіндегі жұмыстың ұйымдастырылуына, қатысушылар арасында жауапкершіліктің бөлінуіне бағынышты.

Жобалардың деңгейі әр түрлі болып келеді. Кейбір жобалар бүкіл сыныпты қамтиды, ал кейбірі жекелеген жобалар немесе жалпы жоба болуы мүмкін.

Телекоммуникациялық жобалар төмендегідей жолмен жіктеледі:

Иеленуші әдісіне байланысты: зерттеуші, шығармашылық, қызықты, ойындық, ақпараттық, практикалық-қалыптастырушылық;

Мазмұны бойынша: әдеби шығармашылық, табиғи-ғылыми, экологиялық, тілдік, мәдени, рөлдік ойын, спорттық, географиялық, тарихи, музыкалық. Басқалай да жіктеледі.

 

Телекоммуникациялық жобалардың үлгісі

 

«Мозайка» - АКТның (Ақпаратты коммуникациялық технология) құралы болып, әртүрлі әлем елдерінің мектептері жұмыс жасайтын жоба болып табылады. Бұл жобаға қатысу үшін қатысушы компьютер қолданысын, техникамен жұмыс жасауды, электрондық пошта, видеоконференциялар өткізудің құралдарын меңгеруі тиіс.

Мозайка Мозамбик пен Ямайка арасында орналасқан ойдан шығарылған аралдың атауы. Оқушылар Мозайканың экологиялық шарттарын зерттеп, бұл жерде идеал арал орнату жобасымен айналысады.

Барлық қатысушы мектептер Мозайка мен оның мәселелерін қамтыған бүкіл ақпаратқа ие буклетті алады. Мысалы онда күншуақты күндері көп, жері кебу, ал суды өте үлкен тереңдіктен алу қажетті. Мозайканың тұрғындары балық аулау және ауылшаруашылығымен айналысудың арқасында күн кешеді. Сонымен қатар бір өндіріс орталығы қоршаған ортаны ластайды. Орталық мектеп бұл Мозайка аралын орнатуға арналған орын болып табылады (ағаштан, картоннан жасау арқылы). Мектептерден түскен ұсыныстардың техникалық шешімін табу үшін LEGO DACTA құралдары қолданылады. Орталық мектептің оқушылары әр түрлі сынып оқушыларымен (9-дан 12 жасқа дейін) жұмыс жасайды, сонымен қатар тілмаштардың міндеттерін орындайды (әр түрлі тілде сойлей білетін басқа да оқушылар мен олардың ата аналары да қатысады). 

Әрбір мектеп белгілі бір экологиялық мәселені таңдайды. Қатысушылар Мозайка аралының жағдайын жақсартуға өз ұсыныстарын білдіреді. Олар тәжірибелік үлгілерді құрастырып, оларды тәжірибеден өткізеді.

Мектептің бұл жобасына қатысушыларының барлығы да үнемі орталық зерттеулер туралы ақпаратпен (тексттер, ұсыныстар, жоспарлар мен кескіндер) қамтамасыздандырылып отырады.

Оқу жылы бойынша үш рет жоба барысында барлық қатысушылардың басын қосып өзара тәжірибе алмасу және орталық мектепке идеал Мозайка аралын қалыптастыруға көмектесетін видео конференциялар өткізіледі.

Видеоконференцияны қорытындылау барысында әрбір мектеп өзі жауапты үлгіні қашықтықтан басқаруға мүмкіншілік алады.

Щукино жобасының ең негізгі мақсаты балаларды олардың кішігірім отаны Мәскеудің солтүстік батыс бөлігінде орналасқан, өздері өмір сүретін, қыдыратын және білім алатын мекен Щукинге деген сүйіспеншіліктерін арттыру.

Жоба бойынша жұмыстар №1874нші Мәскеу мектебінде үш этапта өткізіледі. Ол компьютермен жұмысқа арналған сабақ ретінде (аптасына бір сағат) және мәскеутану сабақтарында өткізіледі. Жобаның қорытынды этапы сыныптан тыс уақытта факультатив топтарына электронды поштаны үйрету мақсатымен жүргізіледі.

1-нші дайындық этапына 250-ден астам қатысушы қатысады. Бұл этапқа оқушылар өз сынып жетекшілерімен және ата аналарымен қатысады. Балалар Щукин көшесінің бойымен жүріп, ондағы негізгі мәліметтерді қағазға түсіреді немесе суретін жасайды.

Жобаны орындау барысында балалар картография элементтерімен танысып, фото және видеоаппараттарын қолдануды үйренеді.

2-нші этап түгелімен компьютерді меңгеру сабақтарында өткізіліп, жиналған ақпарат компьютерлік өңделумен қорытындыланады: тексттерді теру және өңдеу, суреттер салу (1-2 сынып), карталар салу (3-4 сынып). Жоба қатысушылары арасындағы ақпарат алмасу мектепішілік «Менің Мәскеуім» және «Біздің мектеп» атты конференциялар арқылы электронды поштамен жүзеге асады.

Нәтижесінде оқушылар тексттік және графикалық түзетулермен танысып, олармен жұмыс жасаудың негізгі принциптерін меңгереді. Және олар электрондық жүйенің ерекшеліктерімен танысып, ақпарат алмасуға қажетті байланыстар мен мүмкіншіліктерді меңгереді.

3-нші этап бұл уақытқа дейінгі жасалынған жұмыстардың нәтижесіне негізделе отырып, ақпаратты таңдау байқауы арқылы жүзеге асады. Алдымен мұнымен топтар мен сыныптар айналысады, кейіннен жоба жұмысына төрағаның функциясын орындайтын жоғарғы сынып оқушылары қосылады. Мұнан бөлек жоғарғы сынып оқушылары аудан көшелерінде түсірілген фотосуреттерді компьютерлік өңдеуден өткізіп, сабақ үстінде видеоматериал ретінде қолдануға жағдай жасайды. Бастауыш сынып оқушылары жобаға белсенді түрде қатыса отырып, күтпеген сыйлыққа ие болады: оларға кез келген конструктор түрінде мөлтекаудан үлгісін жасау тапсырмасы тапсырылады.

Бұл этапта оқушылар әр түрлі форматтағы тексттерді оқитын сканер жұмысымен, видеофильм кадрларын түзетумен, видеофрагменттердің компьютерлік өңделуімен, сонымен қатар тексттерді форматтаумен толығымен танысады.

4-нші этап таңдалған мәліметтердің жиынтығын қолданбалы HyperStudio бағдарламасын қолдана отырып бір гипертекстке жинақтайтын (28 балалар суреті, 24 фотосурет және көлемі 150 Кбтан астам текст) қорытындылаушы жоба. Мұндай жұмыс бір адам арқылы яғни 10-сынып оқушысының техникалық және бағдарламалық қолдауымен 9-сынып оқушысы тарапынан жүзеге асады.

Қашықтықтан оқыту формасы бұл телекоммуникациялық жүйелер мен заманауи ақпараттық білім беру технологияларының көмегімен білім беру мекемелеріне бармай ақ оқытудың түрі. Қашықтықтан оқыту дегеніміз сырттай білім алу, өз өзін оқыту, жұмыс сапасын жақсарту және мамандарды қайта даярлау, «ашық» түрде оқыту жүйесі.

Қашықтықтан оқыту оқытудың дәстүрлі принциптерімен салыстырғанда мүлдем басқа әдістерге сүйенетін дидактикалық әдістердің жиынтығы. Алайда оқытушының білім алушыдан қашықтықта болуы қашықтықтан оқыту жүйесінің ең дамыған түрінде де үлкен мәселелерді туындатады. Сондықтан да барлық кезде оқытудың дәстүрлі түрі қашықтықтан оқыту жүйесінен бір саты жоғары тұрады.

Алайда білім берудің кейбір салаларында заманауи телекоммуникациялық технологиялар оқушыларға оқыту ақпараттарын және білім алу ресурстарын кеңінен пайдалануға мүмкіндік беріп, дәстүрлі түрмен салыстырғанда көптеген пайдалы жақтарға ие болады.

Қашықтықтан оқыту жүйесі жоғарғы оқыту орындарында, білім беру сапасын жақсарту және мамандарды қайта даярлау үшін қолданылады. Оның арқасында адам өз жұмысынан қол үзбей ақ өз білім алу жүйесін ыңғайлы етіп, барлық ақпаратты өз еркімен қолдана алады.

Қашықтықтан оқыту жүйесі әсіресе мүгедек оқушыларға үлкен мүмкіншіліктер береді. Заманауи ақпараттық білім беру технологиялары көзі нашар көретін, құлағы нашар еститін және қимылдау органдары дұрыс жұмыс істемейтін оқушыларды оқытуға жол ашады.

Ол жоғарғы оқу орнына дайындықты жүзеге асырады. Ол адамға өз мекен жайын ауыстырмастан өзіне ыңғайлы уақытта білім алуына жағдай жасайды, сонымен қатар ауылдық оқушылардың бірыңғай ұлттық тестілеуге дайындалуына әсерін тигізеді.

Соңғы жылдары қашықтықтан оқыту жүйесінің төрт түрі кеңінен қолданыс табуда. Олар төмендегілерге негізделген:

А) интерактивті теледидар;

Б) компьютерлік телекоммуникациялық жүйелер арқылы тексттік файлдармен алмасу;

В) интерактивті теледидар мен компьютерлік телекоммуникациялық жүйелердің біріккен түрі;

Г) мультимедиялық ақпаратты және компьютерлік видеоконференцияларды қолданатын интерактивті түрдегі компьютерлік телекоммуникациялар жүйесі.

Қашықтықтан оқыту жүйесі видеодиск, компакт дискке жазылған курсты автономды түрде қолдана алуға жол ашады, яғни олардың арқасында білім алушы мен оқытушы арасында қарым қатынас пайда болады. Қазіргі таңда қашықтықтан оқыту жүйесі әлемдік қолданыста танымал алты үлгіге негізделе жүргізіледі.

1 үлгі. Экстернат типімен оқыту.

Мектептің немесе жоғарғы оқу орындарының талаптарына сәйкес келіп, белгілі бір себептерге байланысты іштей оқи алмайтын оқушылар мен студенттерге арналған.

2 үлгі. Жоғарғы оқу орындарында оқыту.

Жаңа ақпараттық технологиялардың негізінде іштей (on-campus) және сырттай немесе қашықтықтан оқитын (off-campus) студенттерге арналған. Мұндай бағдарламалар әр түрлі деңгейдегі аттестаттар алу үшін әлемнің алдыңғы қатарлы университеттерінде қолданылады. Студенттерге университет оқытушылары тарапынан дайындалған аудио және видеокассеталар ұсынылады.

3 үлгі. Бірнеше оқу мекемелерінің бірлескен оқыту жүйесі.

Бірнеше білім беру мекемелерінің бірлесіп білім беру түрі.

Сырттай немесе қашықтықтан оқыту жүйесінің сапасын арттыра түседі. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты өз елі мен өз үйінен алыс кетпестен мемлекеттің кез келген азаматына әлемнің неше түрлі университеттері мен колледждерінде білім алу мүмкіншілігін ұсынады.

4 үлгі. Автономды білім беру мекемелері.

Қашықтықтан оқыту жүйесінің мақсаттарына бағытталған оқыту жүйесі мультимедиялық курстардың жұмысын дамытады. Олардың талаптарына білімді бағалау мен білім алушыларды аттестациядан өткізу кіреді. Мұндай мекемелердің ең танымал үлгісі Лондондағы Ашық университеті болып табылады. Оқуға төленетін ақша студент жұмыс істейтін ұйым, немесе фирмалар тарапынан төленеді.

5 үлгі. Автономды оқыту жүйелері.

Оқытудың мұндай жүйелері теледидар құралдары, радио бағдарламалары, сонымен қатар қосымша баспа мәліметтері арқылы жүзеге асады.

6 үлгі. Мультимедиялық бағдарламаларға сүйенген қашықтықтықтан оқыту жүйесі.

Мұндай бағдарламалар белгілі бір себептерге байланысты мектеп қабырғасында білімдерін жалғастыра алмай қалған үлкен жастағы адамдарға арналған.

Қашықтықтан оқыту жүйесінің үлгілерінің мақсаттары:

1. Білім беру бағдарламаларының көмегімен білім алушылардың білімін кеңейту;
2. Арнайы емтихандардың нәтижесімен оқуды аяқтағаны үшін аттестатқа немесе жұмыс сапасының жақсарғанын білдіретін арнайы деңгейге ие болу;
3. Мектеп және жоғарғы оқу орындарының студенттеріне әр түрлі бағыттар бойынша сапалы білім беру.

Энциклопедиялар үлгісі текстті тарату, ақпараттың көлемін азайту, ақпараттың ерекшеліктерін көрсету сияқты жұмыстарды орындайды. Электронды энциклопедия фотосуреттер, дыбыстар, музыкалық мәліметтер мен видеофрагменттерді қамтиды.

Компьютерлік слайд фильмдерінің (КСФ) үлгісі: КСФ дыбыс, музыка, кинофрагменттерді қамтиды. Олар үзіліссіз тамашалауға арналған.

Виртуалды әлем үлгісі (ВӘ) әр түрлі объектілерінің, қала аумағының, музей залының, көрмелердің т.б үш деңгейлік электронды үлгісі болып саналады. Олардың әсерімен адам өзін музей залында жүргендей сезінеді.

Қашықтықтан оқыту барысындағы қиындықтар:

1. Көптеген оқушылар мен оқытушылардың компьютермен немесе телекоммуникациялық технологиялармен жұмыс істей алмауы;
2. Ақыл ойы әлсіз дамыған, яғни өздігімен жұмыс істей алмайтын оқушылармен жұмыс істеудегі қиыншылықтар;
3. Қатаң тәртіп пен жауапкершіліктің талаптары; яғни берілген барлық тапсырмалар оқытушыға өз уақытында жіберілмесе, бұл топтағы бүкіл оқушылардың жұмысының мерзімін баяулатады.
4. Сұранысты шет тілінде жүргізу қажеттілігі.

 

§4. Сыныптан тыс жұмыстардың техникалық құралдары

 

Сыныптан тыс жұмыстар білім беру мекемелерінің шектеулі бөлімі болып саналады. Оның мақсаты оқушыларды ғылым, техника, өнер саласында өздігімен жұмыс жасау қабілеттері мен шығармашылық қабілеттерін жан-жақты дамыту. Сыныптан тыс атқарылған мерекелік жиындар оқушылардың білімін кеңейтуде әрі тереңдетуде, олардың білім саласына деген ынтасы мен қызығушылығын арттыруда, ғылым, техника мен технология салаларының жаңа әрі соңғы жетістіктерімен таныстыруда, сонымен қатар олардың көзқарасын қалыптастыруда, өздігімен әрекет ету қабілетіне, өзара көмек көрсету сезіміне, алға қойған мақсатқа жетудегі табандылыққа тәрбиелеуде үлкен рөл атқарады. Өтіліп отырған сабаққа байланысты атқарылатын сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың оқу процесіне деген жақсы көзқарастарын қалыптастыруға көмектеседі. Бұл жұмыстардың арқасында көптеген оқушылар өздерінің оқу процесіндегі міндеттеріне жауапкершілікпен қарап, ұстаздарына сыныпты безендіруде, сыныпқа жөндеу жұмыстарын жүргізуде, сабаққа арналған ақпарат қорын жинауда аса белсенділікпен көмектеседі. Сыныптан тыс тәрбиелік іс шаралар сабаққа қатысты сыныптан тыс жұмыстармен бірге баланың айналасын пайдалы әрі қызықты іс әрекетпен толықтыруға, әрбір баланы жеке тұлға ретінде жан жақты дамытуға әсерін тигізеді. Бұл жерде сыныптан тыс жұмыстарда кеңінен қолданылатын техникалық құралдар да аз рөл атқармайды.

Компьютерлік телекоммуникацияны қолдану барысында сипатталған барлық жұмыстар оқыту тәрбие беру процесінде ең көп сабақтан тыс уақытта іске асады.

Сипатталып өткен электронды пошта мен телекоммуникациялық жобалардан басқа компьютер мультимедиялық және көмекші техникалық құрал ретінде мектеп ұжымына баспа ретінде де қолданылады, яғни оның көмегімен оқу процесіне, сынып ішілік және сабақтан тыс әрекеттерге арналған әр түрлі бағыттағы журналдар, әдістемелік мәліметтер, ақпарат көздері жарық көреді. Мұндай баспа білім беру мекемелерінің ұйымдастырушылық орталықтарының бірі бола алады.

Компьютерлердің көмегімен ақпаратты жүйе арқылы басқа оқушылармен қарым қатынасқа түсуге болатын электронды кітапхана, мәдени ақпараттық орталық жасауға болады. Мұндай орталықтарға медиатеканы жатқызамыз. Оқушылардың медиатека шарттарымен өздігімен жұмыс жасауы, яғни әр түрлі ақпарат көздерінен мәлімет іздеу, іздеу барысында қажетті мәліметтің негізгі сөздерін қолдана алу, ақпаратты сараптаудан өткізу және оны мектеп журналдары мен газеттерінде баяндама, кескіндеме, графика, магнитті дауыс, видеоақпарат, мәтін ретінде безендіру оқушылардың жекелеген қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыруға жағдай жасайды. Сондықтан оқушылардың мұндай әрекеттері міндетті түрде ары қарай магнитофон, видеоплеер, видеокамерамен ғана шектеліп қоймай, тексттік және графикалық түзетумен, телекоммуникациялық жүйенің жойылған бағдарламаларымен жұмыс жасаулары арқылы дами түсуі тиіс.

Мектептерде транскрайберлердің яғни дауысқа басылған ауызекі қатынасты текстке айналдырып, басқа тілге тәжімалайтын құрылғының пайда болуы ғылымның жетістігі.

Сыныптан тыс жұмыстың формасы информатика мен ақпараттық технологиялардың клубтық бірлестіктері және фото мен киноға байланысты қосымша іс шаралар болып табылады. Олар техникаға негізделіп ұйымдастырылады.

Мысал ретінде информатика мен ақпараттық технологиялар бойынша қосымша сабақты беруге болады (№1939 мектеп, Мәскеу қаласы, жетекшісі Т.Э. Пашенных). Ұзақ уақыт бойы оның жұмысының бағыты оқушыларды жаңа ақпараттық технологияларды яғни кеңселік пакеттер, перифериялық компьютерлік құралдардың жұмысы, компьютерлік жүйе ғаламторды меңгеруге бейімдеу болып келді. Ендігі кезекте қосымша оқыту бірлестігінің мүшелері білім берудің барлық техникалық құралдарының (персональды компьютер, серверлер, телекоммуникациялық құрылғылар, проекторлар, видеомагнитофондар, теледидарлар) қызметін жақсартуға, басқарма мен оқытушылардың ақпараттық технологияларды меңгеріп, оларды іс жүзінде қолдануға қабілетті болуларына ат салысуда (есеп қисаптарды дайындау, диаграммамен кескіндемелер құрастыру, бүкіл әлеммен электронды пошта арқылы қарым қатынасқа түсу, жаңалық конференциялары және IRC-чат қолдану т.б.). Бұл бірлестік көбіне оқушылардың информатика және ақпараттық технологиялар саласында әр түрлі олимпиада, байқау, шығармашылық көрмелердің қатысушысы атанып, көптеген марапаттамаларды жеңіп алды (ауданаралық және қалалық деңгейде). Алайда клубтағы іс шаралардың және оның жетекшілерінің ең басты нәтижесі жасөспірімдердің жеке тұлға ретінде шығармашылық қабілеттерін, өздігімен әрекет ете білу қасиетін, еңбекқорлық қасиеттерін дамыту болып саналады.

Мұндай қосымша іс шаралардың еңбек тәжірибесі бойынша айына төрт топтан құралған жұмыс жүргізу қажет (қосымша оқыту бірлестіктерінің жұмысы жалпымектептік сабақ кестесіне сай келуі тиіс). Қосымша сабақтардың өткізілуі көптеген факторлар арқылы анықталады, ал ең алдымен мұнда оқушылардың жас ерекшеліктері ескерілуі тиіс: 5-6 сыныпқа арналған қосымша сабақтар 1 сағатқа дейін, ал жоғарғы сынып оқушыларына арналған қосымша сабақтар 2-3 сағатқа дейін созылады.

Қосымша сабақта ұстаз бүкіл ұйымдастырушылық жұмыстарын өзін өзі басқару органдары арқылы іске асырады. Оқушылардың ұйымдастырушылық жиынында техникалық оқу құралдарына жауапты топбасшыны, оның көмекшісін және бұрыш газетіне жауапты редколлегия мүшесін сайлайды.

Оқу жылының басында мектеп жиналысында көбіне 2 бөлімнен тұратын жұмыстың жылдық жоспары бекітіледі: топтық және жекелеген тапсырмалар (баяндамалар, рефераттар, зерттеулер) және үлкен топтық жиындар (олимпиадалар, байқаулар, апталықтар).

Акт залында орналасқан және компьютерлік бағдарламалар арқылы басқарылып, жарықтық әсер беретін мультимедиялық проектор, компьютер, экран, жарық беруші софиттер әр түрлі кескін мен бейнелер көрсетілетін қарапайым лекциялардан бастап, театрлық байқаулар, кинокөрсетілім және дискотекаларда қолданылады.

Көптеген мектептердің сыныптан тыс жұмыстарында көптен бері ғылыми апталықтарды дәстүрлі әрі заманауи техниканың көмегімен өткізу әдетке айналған. 

Осындай апталықтың информатика және ақпараттық технология саласында қалай өткізілетінін қарастырайық.

Информатика және ақпараттық технологиялар апталығына дайындық ұйымдастыру кеңесі құрылған күннен бастап, 2-3 ай бойы жүргізіледі. Бұл топқа әр сыныптан пәнге қызығушылық білдірген 2 оқушыдан, және қосымша білім беру бірлестіктерінің белсенділері қатысады. Олар апталыққа арнап қабырға газеттерін, журналдар мен буклеттерді дайындайды (мысалы, «XXI ғасырдағы информатика», «Информатика мен ақпараттық технологиялар бойынша көркем әдебиеттегі қателіктер», «Жаңа компьютерлер және олардың мүмкіншіліктері», «Бағдарламалық қамтамасыздандыру – жарыққа апарар жол» т.б.). Қазіргі таңда кең тараған журналдардан «Іздеу әрі таңқалу уақыты» деп аталатын фотомонтаж дайындалады. Мектеп аумағын арнайы безендіріп, қажетті мәліметті ұсынуға болатын проекторды қолданады. Апталық бойы жоғарғы сынып оқушылары барлық сыныптармен әңгіме жүргізіп, апталықты проектор, видеофильм, компьютерлік технология арқылы әсерлі ете түседі. Информатика және ақпараттық технологияларға байланысты радиобағдарламалар өткізіледі, компьютерлік мәліметтер ұсынылады, тақырыпта сәйкес видеосюжеттер түсіріледі. Әдеттегідей апталықтың жабылуы дыбыстың әрі жарықтың әсерімен қамтылған акт залында кешкі уақытта өткізіледі. Кештің қорытынды бөлімінде түрлі түсті слайдтарды көрсетуге болады.

Белгілі бір тақырып, белгілі бір жанр немесе белгілі бір студияға байланысты ұйымдастырылған кинобайқаудың өте қызықты өтетіні мәлім (кассетаға әр түрлі видеоөнімдерін басу, т.б.). Алдын ала мектеп қабырғаларына ең жақсы фильмге дауыс беруге үндейтін хабарландырулар ілінеді. Байқау күні акт залында қатысушыларға әр түрлі номинациялар бойынша марапаттаулар дайындалады. Кинобайқау аяқталған соң қатысушылардың назары дауыс беру нәтижесіне ауады. Байқау төрағалары шешім қабылдап жатқан сәтте байқауға қатысқан фильмдер талқыға түседі. Нәтижелер хабарланғаннан соң әр түрлі фильмдердің үзінділері берілген концерт өткізіледі.

Мұндай кинобайқауды кино және видеофильмдердің қызығушылары арасында «өз өзіме режиссер», немесе «сіз куәгерсіз» атты бағыттарда өткізуге болады.

Қажетті білімнің арқасында мұндай киноконференцияларды танымдық әрі тәрбиелік мақсатта өткізуге болады. Қатысушылар байқауға өз таныстыруларын дайындайды, осылайша фильм немесе фильмдер олардың шығармашылық ойлау қабілетін дамытатын басты элемент болып саналады. Мұндай конференцияларда, балалардың алдын ала көрген фильмдерін көрсетудің қажеті жоқ, өйткені алдын тамашаланған фильмдер олардың қызығушылығын азайтады. Таңдалған экрандық дыбыстық мәлімет жаңа, қызықты әрі ерекше болуы тиіс. Конференцияның өткізілу мерзімі 1,5 сағаттан аспауы тиіс. Конференцияның жүргізушісі (жоғарғы сынып оқушысы немесе оқытушы) жанды әрі қызықты етіп, экранда көрсетілетін мәліметті таныстырады, ал содан соң жүргізуші оның талқылау процесін басқарады.

Мектепте кез келген тақырыпқа байланысты кино (видео) лекториилерін ұйымдастыруға болады, ол видеоөнімді қаншалықты кеңінен қолдануға болатынына байланысты.

Жақсылап безендірілген лекция тақырыбы бәріне көрінерлік жерге ілінеді. Лектор рөліндегі жоғарғы сынып оқушылары сыныптар бойынша келіп түскен өтініштерді қабылдайды. Лектория мүшелері проекторлармен жұмыс жасауды және лекция уақытында оны дұрыс қолдану жолдарын үйренеді. Лектордың іс әрекеті оқушыларға өз білімдерін тереңдетуге, ақыл ойларын, есте сақтау қабілетін, тілдік байлығын дамытуға мүмкіншілік береді. Сабақ үстіндегі мұғалім сияқты лектор рөліндегі оқушы фильмдердің дыбыстық бағдарламасын өшіріп, өздігімен фильмді өңдеуіне болады.

Кино (видео) кеші өте қызықты уақыт өткізу болып табылады. Кешке тақырыптық идеяға байланысты арнайы видеовикториналар, байқаулар ұйымдастырылады. Мұндай кештер ғылыми танымдық немесе көңіл көтеру тақырыбында өткізілуі мүмкін.