Мазмұны

 

 

Аннотация

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Белгілер мен қысқартулар

Кіріспе

1 Негізгі бөлім..............................................................................................................9

1.1 Ішік аурулары........................................................................................................9

1.2  Ішек метеоризмі.......................................................................................................11

1.3 Ішектердің түйілуі............................................................................13

1.4 Странгуляциялық илеус ......................................................................................17

1.5  Тромбоэмболиялық шаншу...........................................................................20

2 Өзіндік зерттеулер..................................................................................................22

2.1  Proanamnesei........................................................................................................22

2.2  Anamnesei vitae...................................................................................................22

2.3   Anamnesei morbi................................................................................................22

2.4  Status praesens communis universale...................................................................23

2.5   Status praesens localis.........................................................................................24

2.6  Diagnosis............................................................................................................24

2.7  Decursis  morbi et therapia...................................................................................25

2.8  Еріkrisis.............................................................................................................38

3  Техника қауіпсіздігі...............................................................................................40

Қорытынды.................................................................................................................41

Пайданылған әдебиеттер тізімі................................................................................42

 

Нормативтік  сілтемелер

 

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:

МЖМБС2Л04-2006КҚБЖ(ЕСКД).Негізгі жазбалар.

МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.

МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСҚД).Пайдалану құжаттары.

МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.

МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.

МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

 

      Кіріспе

 

 

И.П.Салминнің болжауы бойынша тимпанияның дамуында үш факторлардың бірдей әсер етуі ықтимал, месқарында көп сұйықтың болуы, алдыңғы қарыншақтардың жирылуының тоқталуы, газдың көп мөлшерде түзілуі.

Өте ылғалды тамақ месқарын мен тахия қарыннан жалбыршақ қарын мен ұлтабарға жылдам өтіп, ары қарай ішекке барады да, ондағы баро-, хеморецепторларды тітіркендіреді. Осының салдарынан алдыңғы қарыншақтардың жирылу процесі бұзылады, оларда атонияның жіті түрі дамиды. Онымен  жаябыршақ қарынның алдыңғы сфинктері мен көпіршеснің түйілуі ауырсынғандықты туғызады.

Сұйықтың жоғарғы деңгейі месқарынның кірер аузынан болғанда,     немесе     бұршақты     концентраттар месқарынның түбіне шөгіп, ондағы астың деңгейін көтеріп, сол кірер ауызды бітеп қалғанда, оның ішінде газдың жиналуы әсер еді.     Газ  сыртқа  шыға  алмайды  да,   сондағы қоспалармен араласады. Өте қатты созылған месқарынның қабығасы түйілгенге дейін барып, ауырсынғандық байқалады. Артынан  салданады.   Көлемі   ұлғайған   месқарын   көрші ағзаларды қысады. Диафрагмаға түскен қысым кеуде қуысына қанның келуін азайтады, жүрек пен өкпелердің қызметтері бұзылады. Газдың алмасуы нашарлап, оттегінің жеткіліксіздігі айқындалады.

Іш қуысындағы қысымның жоғарлауы бауырдың жұмысын қиындатады, ішек түйіңділерін қысып, олар арқылы астың қозғалуын тоқтатады.

Басалқы түрі месқарынның өз ауруларында, тахия қарын мен жалбыршақ қарын ластанып ауырғанда кездеседі.

Қосалқы түрі жүрек-қан тамырлары, дем aлy, ас қорыту, зәр  шыгару, жүйке жүйелерінід ауруларында;  улануларда кездеседі.

Механикалык,     физикалық,     химиялық    факторлар рецепторларды қатты тітіркендіргенде месқарынның жирылу процесі  әлсірейді. Малдың күйіс қайыруы бұзылады да, ас қорту   процесі     нашарлайды.     Осының     салдарынан месқарындағы        қышқылдық        (рН)        жоғарылап, микрооганизмдердің ыдырауын тудырады. Олардан бөлініп шыққан  улы  заттар организмге сіңіп, таралып,  өздерінің зиянды әсерлерін тигізеді. Осындай, алдыңғы қарыншақтардың жиырылу процесінің бұзылуын дистония деп атайды. Оның басалқы және қосалқы түрлерін ажыратады.

Ауру малдар жеңіл ашитын азықтарды көп жегенбе пайда болады. Әсіресе ылғалды жасыл түсті азықтар: жасыл шөп,   жоңышқа,   бұлшақты   өсімдіктер   алғашқы  сүттіген кездерінде, капустаның, қант қызылшасының жапырақтары күздік егістің жас өсімдері жиі себеп болады. Бұл азықтарды дұрыс дайындамағанда, олар үйіліп қалып қызған түрінде дамиды.

Егер рационда крахмал мен қант көп болса, онда сүт және пропион қышқылдары көбірек түзіліп, керісінше сірке қышқылы азаятын көрінеді.

 

 

1 Негізгі бөлім

1. Ішік аурулары

 

Бұл ауруларға асқазан мен ішектер ауруларының үлкен тобына жатады. Аурулардың пайда болуы мен дамуы әртүрлі болғанымен оларда жалпы ауырсыну және мазасыздану синдромдары бірыңғай болып келеді.

Колик  сиңдромы  негізіне  асқазан  мен  ішектердің  бітелуі жатады, азық қорыту жолының моторлы, секреторлы және басқада қызметтері, жүрек, тыныстану, зат алмасу және бөлу қызметтері бұзылады, ішектен ауыр уланулармен аяқталады. Жүйке рефлекстері, сезімталдық, вегетативті жүйке жүйсінің қозуы және малдың мінезі бұзылады.

Ауырсыну сезімдерінің көздері әртүрлі себептер болуы мүмкін және ауырсыну біркелкі болмайды, сол себепті Дәрігер малдың мінезіне және мазасызданудың сипатына байланысты бұл жағдайда (колик) «шаншу» деп тауып, диагноз қоюға жақындайды. Мысалы  сфинктрлердің және ішектердің кейбір тұзағының қатты түйілуінен түйілмелі ауырсыну пайда болады.

Ал асқазан мен ішек қабырғаларының газдармен немесе қатты жынмен созылуында дистензионды ауырсынулар байқалады, үзбей мазасыздану     және     ұзақ     мерзім     болады.     Шажырқайдың тартылуында шажырқаилы ауырсынулар болады, бұларда ол үзбей болады, ол бірақ мазасыздану сипатына байланысты өзгешеленеді. Соңында, іш перденің қабынуында рецепторлардың тітіркенуінен перитонеальді   ауырсыну   болады.   Бұл   ауырсынулар  сызланған сипатта және үзілмейтін әлсіз, бірақ азапты мазасыздану [1,2,3,4].

Асқазан-ішектер шаншуымен (түйнеуі) жиі жылқылар, сирек ірі қара мал, шошқалар, иттер және басқа малдар ауырады. Асқазан  мен ішектерде шаншу синдромымен өтетін аурулардың жіктелуінің мойындалған екі түрі бар:

- профессор Г.В.Домрачев барлық шаншу түрлерің асқазандык (асқазанның   созылуы),    ішектік   (іш    перденің   қабынуынсыз) (энтералгия, метеоризм, ішектерде жынның тұрығуы, ішектердің тастармен, конкреметтермен және гельминттермен бітелуі) және іш перденің қабынуы (ішектердің странгуляциямен ненесе тромбоэмболиямен механикалық бітелуі) деп бөлген;

- профессор А.В.Синев азық қорыту жолының бітелуінің барлық түрлерін дииамикалық және механикалық деп бөледі. Динамикалықты түйілмелі (асқазанның созылуы, энтералгия, ішектің метеоризмі) және паралитикалық (салданған), (ішектің химостазы және капростазы) деп бөледі. Механикалық бітелу үш илеус түрінде болады: обтурациялық (ішектердің тастармен, бөгде заттармен және гельминттермен бітелуі); странгуляционды қуыстарда ішек тұзағының қысылуы, бұралуы, ішектің түйілуі, ішектің инвагишщияеы (аударылуы), ішектің ширатылуы; гемостатикалық (ішек артериясының тромбоэмболиясы).

Бірінші жіктелуге анатомиялық принцип, ал екіншіге- азық қорыту жолының функциональді (қызметінің) бұзылу принципі негізге алынған, сол себепті емші дәрігер оны жоғары бағалаған. Асказанның жіті созылуы  - қарынның көлемінің ұлғаюы мен оның негізгі қызметтерінің (моторлы, секреторлы және сору) бұзылуымен өтетін қарын мен ішектің бітелуі.

Себептері. Қарынның жіті созылуы көбінесе вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлігінің жоғары қозуынан болатын пилороспазмадан туындайды. Мұндай жағдайда үйренген азықтандыруды, малды күтіп, ұстау тәртібінің бұзылуы ауруды арандатады. Мысалы, тез арада азықты ауыстыру, көп мөлшерде дәнді дақылдар беру немесе оларға еркін жеткен жағдайда артық жеуден, малды азыктанғаннан кейін жұмысқа жегу немесе шаршаған малды молынан азықтандыру, бұзылған, ыластанған, көгерген, тез ашығыш азықтармен азықтандыру.

Пилораспазм соңынан қарынның созылуы рефлекторлы ішек ауруларынан, мал жалпы мұздағаннан болуы мүмкін. Туындаған қарын созылуы он екі елі ішек саңлауы тұсында және мықын ішекте, сирек-тоқ ішекте (обтурация, химостаз, странгуляция т.б.) бітелуден болады.

Дамуы. Қарынның кілегейлі кабығының тітіркенуінен және оның қабырғасының созылуынан жиырылу ауырсынуды тудыратын түйілуге дейін күшейеді. Бастағы мида қозу ошағы пайда болады, адреналин жүйесі тітіркенеді және адреналиннің қанға келіп түсуі көбейеді. Асқазан мен пилорус қабырғасында ауырсыну импульстері пайда болады, алғашқыда спастикалық ауырсыну басымырақ болады, ал кейін-дистензионды.

Азықтармен немесе газдармен асқазанның керілуінен құрсақ қуысының ішкі қысымы артады, ол диафрагманы (көк етті) қысады, соның нәтижесінде тыныстану және жүрек қызметі қиындайды. Асқазанда сөл бөлу күшейіп көп мөлшерде сулы-тұзды сұйық (25 л және онанда көп) онан әрі жалпы қызметтерді бұзып, организмді сусыздандырады және зат алмасуды бұзады. Кейде пилорустың түйілуімен қатар кардиальді сфинтрде түйіледі, онда асқазан қысымы өсе беретін жабық ыдысқа айналады. Қарынның қабырғасы жұқарады, сол себепті ол жыртылып кетуі мүмкін.

Симптомдары. Бірінші белгілері азықтандыру кезінде немесе бірнеше сағат өткеннен соң пайда болады. Алғашқыда ауық-ауық мал мазасызданады, спастикалық (түйілмелі) ауырсыну болады. Ауру жылқы кейде жүріп бара жатып кілт тоқтайды, мезгіл-мезгіл ішіне қарайды, аунайды. Орнынан тұрған бойда алға қарай ұмтылады.

Қарынның қабырғасы қатты керілгендіктен тұрақты мазасыздану болады (дистензионды ауырсыну). Ауру ит сияқты шоқиып отырады. Осы кезде өңеш қабырғасының бас жаққа қарай толқындала жиырылып жатқандығын байқауға болады.

Ауру жылқының жалпы күйі тез нашарлайды, дене қызуы 39-41°С дейін көтеріледі, көздің кілегейлі қабығы қанталап, көкшілденеді. Тамыр соғуы жиілейді, минутына 80-90 ретке жетеді. Бастапқыда жүрек саздары күшейеді, ал сонынан әлсірейді.

Тыныстануы үстіртін болады, жылқы ентігеді. Тыныстану 25-50 дейін жиілейді. Сырттан қарағанда дененің сол жағында құрсақ қуысы қабырғасы 14-17 кабыртқалар аралығынан сыртқа шығыңқы екенін байқауға болады. Тереңдетіп перкуссиялау атимпаниялык дыбыс береді. Ішектердің перистальтикасы аурудың бастапқы кезінде күшейеді, ал соңында бәсеңдеп мүлдем тоқтайды. Дефекация сирек. Тік ішек арқылы зерттегенде көк бауырдың соңғы қабырғаға дейін ығысқанын және қарынның артқы бөлігін дөңгелек катты дене ретінде ұстап көруге болады. Асқазан жыны қышқыл реакциялы (60-100 титр бірлігі), онда сүт және май қышқылдары көп, ал байланыспаған (бос) гр қышқылы жоқ. Сусызданған сайын қанда эритроциттер саны және гемоглобин мөлшері көбейген, кейде нейтрофильді лейкоцитоз, эозинопения, ЭШЖ төмендеген.

Балау. Ауруға тән шаншу синдромы. Асқазанға зонд енгізу және тік ішек арқылы зерттеп малға тірі кезінде диагноз қояды. Егер мал өлсе, өлексені сойып көргенде асқазанның азықтармен созылғанын немесе оның жарылып кеткені қойылған диагноздың растығын дәлелдейді.

Емі. Ауырсыну синдромында венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин немесе 150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгізеді. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығарады, малдың жағдайы жақсарады. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайса жақсы  нәтиже береді. Ол үшін 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолданады. Ішке 10-12 мл сүт немесе 15-30 мл сірке, қышқылдарын бір бөтелге суға сұйылтып ішкізсе, онда пилороспазм басылады.

Ауру жылқы венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгізген жақсы нәтиже береді. Ашу процестерін тоқтату үшін ішке микробтарға қарсы нашар еритін препараттар тағайындайды (антибиотиктер мен сульфаниламидты препараттары).

Сақтандыру. Қалыптасқан азықтандыру мен күтіп-ұстау, жылқыларды жұмысқа жегу тәртіптерін сақтайды. Малды сусымалы азықтарға еркін жетуін тоқтатады. Жылқыға бұзылған азық бермейді, суықтанда сақтайды.

 

1.2 Ішек метеоризмі 

 

ішектерде ашу процестерінің күшеюінен және олардың моторлы-секреторлы кызметтерінің бұзылуынан газдардың сыртқа шығуы қиындағандықтан аш және тоқ ішектердін газға толып кетуі. Жиі жылқылар, сирек шошқа мен ит ауырады.

Себептері. Жылқыларды тез ашығыш шырынды азықтармен азықтандырғаннан және малды шық түскен жайылымдарға жайғаннан болады. Жылқыға жауыннан кейін, шық басқан және шөмеледе қызып кеткен шөптер қауіпті. Метеоризм өте ауыр өтеді, егерде жылқыларды бұзылған азықтармен (шіріген, көгерген, жатып қалған) піскен нанмен, жүгері собығымен, дәнді-дақылдармен азықтандырса [5,6,].

Метеоризмнің тууына мүмкіндік туғызатын себептерге жататындар: ауыр жұмысқа жегілгеннен кейін азықтандыру; азықтандырғаннан соң суғару, жылқыларды ауыр жұмысқа пайдалану; улы өсімдіктерден уланғаннан. Кейбір ішектердің метеоризмі механикалық бітелуден және тромбоэмболикалық шаншудан соң ішектердің метеоризмі туындайды.

Дамуы. Патологиялық процестің шешуші звеносына ішекте ашу процесі күшті жүргендіктен өте көп мөлшерде газдардың (көмірқышқыл газ, метан, азот, күкірті сүтек) жиналуы жатады. Аурудың бастапқы кезінде ішектердің перистальтикасы күшейеді және түйілмелі сипат алады. Біртіндеп перистальтика төмендеп, соңында мүлдем тоқтайды, ішек салданады.

Құрсақ қуысының қысымы артып, көк ет ығысады,құрсақ және көкірек қуыстарындағы ағзалар, қан тамырлары және лимфа тамырлары қысылады. Тыныстану және жүрек қызметі қиындайды, улану үдей түседі. Ауыр жағдайларда ішек тұзағы мен бұтағы ығысқандықтан олар бітеледі, шажырқай қатты тартылады, көк ет немесе ішек жыртылады.

Симптомдары. Ішектердің ауырсыну синдромы мен мазасыздану мал азықтанғаннан кейін байқалады, ал сонан соң ауырсыну тұрақты және өте азапты болады. Мал қатты терлейді, алға кедергіні байқамай ұмтыла береді, жерге қалай болса солай құлап түседі, аунайды, арқасымен аунап түседі, ит сияқты шоқиып отырады, қайта тұрады, осылардың бәрі бірнеше рет қайталанады. Іші үлкейген, бөшке тәрізді, анальді саңылауы айналып кеткен, қабыртқасы қатайған, перкуссиялағанда күшті атимпаниялық немесе тимпаниялық, кейде темір сыңғырындай дыбыс естіледі.

Бастапқы кезде перистальтика күшейген, қатты, соңынан бәсеңдейді және мүлдем тоқтайды. Газдардың бөлінуіде соған байланысты болады. Кілегейлі қабықтар гиперемияланған, көгілдір тартқан. Шеттегі веналар ісінген. Қан қысымы бастапқыда көтерілген, тамыр соғуы жиі, соңынан ол әлсіз, кіші, ал қан қысымы қалыптан төмен. Жүрек түрткісі және саздары күшейген. Тынысы жиі, минутына 25-50, көкірек типті. Ауру жедел дамиды 6-12, кейде 20 сағатқа созылады.

Балау. Ауруға тән ішек метеоризмнің клиникалық белгілері бар болса, анамнездік мәліметтерді ескеріп малға тірі кезінде диагноз қою қиын емес. Күдікті жағдайда тік ішек арқылы зерттейді, барлық ішектердің желденуіне қарап диагнозды анықтайды. Ішектің жыртылуына немесе туыпдаған метеоризмге кауіптенгенде құрсақ қуысы қабырғасын тесіп, пунктатты алады. Егер пунктат сарғыш түсті, мөлдір болса - асқынбаған метеоризм, пунктат қызғыш, құрамында эротроциттер бар-шажырқай қысылғандықтан, странгуляциялық бітелуден ішектің туындаған метеоризмі, пунктатта қан, азық бөліктері бар-ішектің жыртылуы, пунктатта лейкоциттер және эндотелий торшалары бар эксудат-перитонит.

Емі. «Шаншу» синдромыи (ауырсыну және мазасыздану) басады. Ол үшін 70-100 мл 10 %-ды хлоралгидрат немесе 0,25-0,5 %-ды новокаин ерітіндісін 1 кг дене массасына 1 және 0,5 мл есебінде, 100-200 л магний сульфаты ерітінділерін венаға немесе тері астына 5-10 г анальгиннің судағы ерітіндісін енгізеді. Ішектердің перистальтикасын қалыптастыру үшін венаға 200-300 мл 10 % хлорлы натрий енгізеді немесе тері астына өте аз мөлшерде (0,001-0,002 г) карбохолим қолданады.

Асқазаннан газды шығару үшін оған зонд енгізеді немесе асқазаның туындаған созылуында оны шуып-шаяды. Ішектер желге толып кеткенде асфмкция құбылысы күшейе бастағанда бүйен немесе үлкен жиек ішектерді сыртқа теуіп тұрған жерден теседі. Ол үшін жіңішке троакар немесе үлксн диаметрлі Бобров инесін пайдаланады. Ашу процестерін басу үшін зонд арқылы 15-20 %-ды ихтиолды 1 л суға ерітіп немесе 1 кг дене массасына 0,4-0,5 мл тимпанол енгізеді.

Жүрек қызметі әлсірегенде кофеин, інжу гүл немесе строфанта қолданады. Шаншуды басқаннан соң, ішектердің метеоризмі басылған кезде ішектердегі жиналған, ыдыраған жынды босатуға кіріседі. Ол үшін өсімдік майын немесе іш жүргізуші тұздар және де микробтарға қарсы (ихтиол, фталазол, норсульфазол, левомицитии т.б.) қолданады. Аурудан айыға бастаған малдарға диетикалық азықтандыру ұйымдастырылады.

Сақтандыру. Малдарға тез ашығыш азықтар бермейді. Малдарды шық түскен жайылымдарға және жаңбырдан соң жаймайды.

 

1. Ішектердің түйілуі

  

    Ішек қабырғасының түйілмелі жиырылуы арқасында оқтын-оқтын мазасызданумен өтетін шаншудың ерекше бір түрі жылқыларда, ірі қара малда (бұзауларда, тайыншаларда), қойларда қырыққаннан кейін, сирек шошқаларда кездеседі.

Себептері. Энтералгияны қатты желіп, шауып келген, денесі қызған малды желдің өтінде ұстау немесе жаңбыр астында ұстау, мұз аралас сумен суару, көгерген жем - шөппен азықтандыру, малды күзде шық түскен жайылымға жаю және тағы басқа себептер туғызады. Ұзақ мерзім қорада ұстаған төлдер, кенеттен суыққа шалдықса солар жиі ауырады. Жас ірі қара малды қорада тығыз ұстаса, басқа жаққа көлікпен тасымалдаса, стресс әсерлерінен жаппай энтералгияға шалдығуы мүмкін. Жаздың ыстық кезінде, әсіресе денесі қызған малды тез арада суытса энтералгиямен ауырады. Энтералгияның шығу көзіне катаральді гастроэнтеритке шалдыққан малдар жатады [7,8,9].

Дамуы. Оқтын-оқтын ішектердің түйілуі вегетативті жүйке жүйесі парасимпатикалық бөлігінің өте қозуы салдарынан туындайды. Бұл ішектің кейбір тұзақтарымын түйілуімен мазасыздану ұстамаларының арасында дамылдау паузасымен өтетін ішектердің сенсорлы-қимылды неврозы. Бұл жағдайда ішектердің ауырсынуының пайда болуы ішек кабырғасының түйілмелі жиырылу кезеңі рецепторлық аппараттың қатты қысылу негізінде пайда болады және ол түйілу канша мезгіл созылса олда сонша мезгіл болады. Осымен ауырсыну-мазасыздану ұстамасының оқтын-оқтын болуын түсіндіруге болады (түйілмелі ауырсынулар).

Энтералгия оқтын-октын ішектердің түйілуінен болса, онда ішектердің перистальтикасы күшейеді және бірынғай болмайды. Инвагинация, оралу сияқты асқынулар осылардан пайда болады.

Симптомдары. «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Мал ауырмаған кезде тыныш тұрады. Жем-шөпті жақсы жейді. Бұл кезде сырттан қарағанда аурудың ешкандай нышаны көрінбейді. Ауырған кезде жылқы ішіне қайта-қайта қарайды. Аяқтарымен жерді тарпып, жатуға ыңғайланады, кейде құлап түседі, катты терлейді, аузынан сілекейі шұбырады.

Ішектердің перистальтикасы «шаншу» кезінің басында күшейеді, соңынан баяулайды, ал «шаншу» ұстамасы қанша созылса, олда сонша мезгіл созылады.

Нәжістің консистенциясы бастапқыда қалыптағыдай, ал соңында аурудың үдеген мезгілінде борпылдақ сұйыла бастайды, анальді сфинктер және тік ішіек қабырғасы қатты қысылған. Ішектердің кейбір тұзағында газдар жиналуы мүмкін. Дене қызуы, тамыр соғуы және тыныстануы калыпты. әсірссе тыныштану кезеңінде, кейде брадикардия және псирогенді аритмия, бірінші саздың екіленуі байқалады. Рожэ және Шарабрин сынамасында тамыр соғуы минутына 3 -7 рет бәссңдейді.

Катаральді энтеритте негізінде пайда болған энтералгияда және де ішектердің улануымен аскынғанда, ауру малда кілегейлі қабықтар сарғаяды, тамыр соғуы және тыныс алуы жиілейді, перистальтикасы қатты, дефекациясы жиі бөлінген нәжісі борпылдақ, иісі сасық, қорытылмаған азық бар, қанда нейтрофильді лейкоцитоз, эозинопения, билирубинемия болады.

Ірі қара мал энтералгиясында мазасыздану құбылысы нашар байқалады, ал ауру малда «шаншу» ұстаған кезде аяғымен ішін тепкілейді, азықтан бас тартады, күйіс қайырмайды, ішектердің перистальтикасы күшейеді, диарея пайда болады.

Шошқаларда ауру мал ыңырсыйды және шаңқылдайды (әсіресе торайлар), аурулар жиі жата береді, орнынан жылдам тұрады, осыларда ауру ұстаған кезде қайталай береді. Ауру 30 минуттан 2-3-6 сағатқа дейін созылады. Аурудан айыққаннан кейін тағы қайталануы мүмкін.

Балау. Оқтын-оқтын сипаты және «шаншу» синдромының ауруға тәндігі, сол себепті асқынған кезде тірі кезінде диагноз қою қиын емес. Жіті асқазанның созылуы және метеоризмге тән пилороспазмды жоққа шығарады.

Емі. Ішектердің түйілуін және ауырсынуды басу үшін тері астына атропин сульфатын (0,02-0,04), платифиллин гидротартратын (0,015-0,07) енгізеді. Тахикардиясы бар улануларда және қан кысымы төмен болғанда ауырсынуды басу үшін венаға 30-50 мл 10 % анальгин немесе натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісіндегі 150-250 мл 0,25 % новокаин енгізеді. Ішке 20-50 мл эфирлі-валериан тұнбасын береді. Тері астына 0,02-0,04 г эфедрин гидрохлоридин енгізеді. Жылы клизма, массаж (уқалау) жылылап орау, инфрақызыл сәулесін және жылу процедураларыи қолдану жақсы нәтиже береді.

Аурудың «шаншу» ұстамасын басқаннан кейін әсіресе катаральді энтеритте ішке жеңіл іш жүргізетін дәрілер (тұздар және майлар) береді және микробтарға қарсы препараттар (ихтиол, фтаназол, сульгин және басқалар) тағайындайды. Малды диетикалық азықтандырумен қамтамасыз етеді.

Сақтандыру. Малды тиісті азықтандыру, күтіп-ұстау қажет, оларды жел өтуінен және суықтан, әсіресе жұмыстан соң сақтау керек, мал қораларда температураның күрт езгеруіне жол бермейді, малды төменгі температураға біртіндеп үйретеді.

      Ішектерде жынның іркілуі-ішектердің кейбір бөлімдерінде жынның жиналып, кеуіп кетуінен, жынның жылжуының бұзылуы.

Егерде жын аш ішектерде іркілсе, оны химостаз, ал тоқ ішекте іркілсе-копростаз деп атайды. Ауру жылқыларда жиі, иттен басқа малдарда сирек кездеседі. Шаншудың салдану түріне жатады.

Себептері. Химостаз бен копростаз малда оларды ұзақ мерзім сапасы төмен ірі азықтармен (кеш орылған пішенмен, сабанмен, топанмен) немесе ұсақ майдаланған құрама жеммен, жармалармен, ұн нанымен азықтандырғаннан пайда болады. Минералды заттар және витаминдер тапшылығы, серуеннің жоқтығы, ұзақ мерзім жұмыс атқармау, ішектердің улануы, перистальтиканың төмендеуі, тістердің аномалиясы, жүрек әлсіздігі маңызды роль атқарады.

Дамуы. Аталған факторлардың әсерінен ас қорыту бұзылады, ішектердің секреторлы-моторлы қызметі төмендеуінен, ішекте жын іркіледі. Жылқыда химостаз он екі елі ішекте (екінші бүгілу жерінде), мықын ішекте (илеосекальді жабқыш алдында) сирек аш ішекте пайда болады. Ал копростаз жиі бүйен ішекте, үлкен жиек ішектің жамбас бүгілісі мен қарын тәрізді кеңейген жерінде, сирек кіші жиек ішекте пайда болады. Иттерде тік ішекте болады.

Іркілген жерлерде жын кеуіп кетеді және қатаяды, ішектің өткізгіштігін бұзатын тығын пайда болады. Жиналған қатты жын ішектің қабырғасын керіп, кілегейлі қабықты тітіркендіріп оны қабынтады, кейде некроздандырады. Сол себепті ішектердің ауырсынуы ерекше «шаншу» синдромы байқалады.

Химостазда және тоқ ішектің жіңішке жерлерінде ішектің бітелуі туындайды. Бүйен ішектің және үлкен жиек ішектің қарын тәрізді кеңеюіндегі копростазда бітелу байқалмайды, сол себепті сұйық және жартылай сұйық қатайган жерден өтеді. Сүйық және қатты нәжіс бөлінеді.

Он екі елі ішектің және ащы ішектің химостазында асқазанның туындаған созылуымен, организм сусыздануымен, уланумен, қанның қоюлануымен, гипохлоремиямен, ацидозбен, сарғаюмен, жүрек әлсіздігімен асқынады.

Копростаздарда жыннын ыдырауынан және улы заттардың сіңуінен бауырдың қызметі бұзылады және біртіндеп жалпы улану болады.

Симтомдары. Он екі елі ішектің және аш ішектердің химостазында «шаншу» ұстамасы кенеттен пайда болады. Мал, ұстаманың бас кезінде қатты мазасызданады, соңынан үзбей мазасызданады, ентікпе, тахикардия, кекіру және құсу болады. Бұл белгілердің барлығы асқазанның туындаған созылуына тән. Ал асқазанды жуып-шайса, малдың жалпы жағдайы жақсарады, бірақ 2-3 сағат өткеннен соң барлығы қайталанады. Алдыңғы ішектердің химостазына тән белгіге көз склерасы (қасаң қабығы) мен кілегейлі қабықтардың сарғаюы жатады.

Тік ішек арқылы зерттегенде диаметрі 6-8 см он екі елі ішектің қатты бүгілісі созылғанын және көк бауырдың артқа жылжығанын байқауға болады.

Мықын ішектің химостазында шаншу жайлап басталады, бастапқыда мал мезгіл-мезгіл жеңіл мазасызданады, сол жақ аш бүйіріне қарайды, жиі несеп бөлу кейпінде болғанымен, несеп бөлмейді. Соңынан үзбей мазасызданады, ауру мал тыпыршиды, аяғымен жер тепкілеп, қазады, жиі жатады және тез тұрады, көздің склерасы (қасаң қабығы) мен кілегей қабықтар сарғаяды. Ауру ұзақ мерзімде өткенде аш ішектер мен асқазан газдар мен сұйыққа толады, ауру асқынып асқазанның туындаған созылуы пайда болады. Аш және тоқ ішектердің перистальтикасы бәсеңдейді, дефекация сирек. Улану дамыған кезде малдың жалпы жағдайы нашарлайды, тынысы жиілеп, тамыр соғуы минутына 70-90 соғады, жиі аритмия байқалады. Тік ішек арқылы зерттегенде мықын ішектің артқы тұзағына қатты жын толғанын анықтайды.

Бүйен ішектің копростазыңда малда жеңіл мазасызданудан басталып, азыққа тәбеті нашарлайды, іші бітеледі немесе мал өте баяу жүреді, ішіне қарайды, керіледі, мақсатсыз жүре береді, өте сақ жатады, ыңырсиды, аунайды және қайтадан тұрады. Аш ішектердің перистальтикасы бастапқыда қалыпқа жақын, соңынан бәсеңдейді, ал ток ішектерде естілмейді. Біртіндеп улану күшейеді, шаншу ұзаққа созылады. Тынысы, тамыр соғуы жиілейді, жиі антриовентрикулярлы блокадалар немесе экстрасистолалық аритмия байқалады. Кілегейлі қабықтар іркілмелі гиперемияланған, склера сарғыш тартқан. Дене қызуы қалыпқа жақын немесе төмен.

Тік ішек нәжістен бос, анальді сфиктер босаңсыған, бүйен ішекті тік ішек арқылы зерттегенде қатты массаны байқайды, мықын ішектің тұзағы кебуі мүмкін. Үлкен жиек ішектің қарын тәрізді кеңейген жерінде жынның іркілуінен болған копростаз бүйен ішектегі тәрізді байқалады, ал жамбас бүгілісінде бітелу байқалса, онда тоқ ішектер кебеді және шаншу қатты байқалады. Тік ішек арқылы зерттегенде жынның іркілгенін байқауға болады.

Кіші жиек ішек копростазында ішек толық бітелгендіктен «шаншу» қатты байқалады. Мал ішін тепкілейді, жиі нәжіс бөлердей, несеп шығарардай кейіпте болады, жатады және аунайды, тенезмдер байқалады. Дефекация мүлдем тоқтайды, перистальтика әлсіз, болмаса тоқтайды, ал бірақ тоқ ішектерде газ жиналғандықтан сыңғырлаған шуылдар естіледі. Азыққа зауқы жоғалады, жалпы күйзелу. Кілегейлі қабықтар іркілмелі гиперемияланған, тамыр соғуы кіші, жұмсақ, минутына 70-100 рет соғады, қан қысымы төмен. Тік ішек жыннан бос, кіші жиек ішекті тік ішек арқылы зерттегенде, онда шар тәрізді немесе колбаса пішінді қатты массаны байқауға болады.

Балау. Он екі елі ішектің химостазына тән қатты шуылдар естіледі, шаншуы үдемелі, асқазанның жіті созылуы белгілерімен, ол белгілерді зонд енгізіп, асқазанды жуып-шайса уақытша жоғалады.

Бүйен және үлкен жиек ішектердің қатты жынмен бітелулерінде, ортасында өткел болса, онда жайлап дамыйды, 1-2 аптаға созылады. Тек үлкен жиек ішектің жамбас бүгілісі мен кіші жиек ішектің (тар өткелі бар жерлерінде) «шаншу» қарқынды байқалады, ал бірақ асқазанның туындаған созылуы байқалмайды. Химостаз бен копростазға қойылған диагноздың дұрыстығын міндетті түрде тік ішек арқылы зерттейді.

Болжамы. Өте сақтықты қажет етеді. Ерте көмек көрсетсе, мал жазылып кетеді. Ал асқынған жағдайда, ішектен улану айқын болғанда, болжамы жағымсыз. Мал уланудан, сусызданудан, гемодинамикалық бұзылулардан немесе ішектердің жарылып кетуінен өледі.

Емі. Ішектердің алдыңғы бөліктерінің химостазында жылдам зонд енгізіп, асқазанды ихтиол, натрий гидрокарбонаты немесе хлорлы натрий ерітінділерімен жуып-шаяды. Бұл уақытша болсада, малдың жағдайын жақсартады. Оны асқазанның туындаған созылуына мезгіл-мезгіл қолданады. Ауырсыну мен мазасыздануда венаға 30-50 мл 10 % -ды анальгин, 50-100 мл хлоралгидрат немесе 100-150 мл магний сульфаты ерітінділерін егеді.

Ішке шырышты қайнатпаларын (2-5 л), өсімдік майын (500-900 мл) тағайындайды, соңынан өте сақтықпен, бөлшекті мөлшермен тері астына 0,01-0,1 г пилокарпин гидрохлоридін, 0,01-0,03 г прозерин, 0,001-0,002 г карбохолин, 0,1-0,5 г спазмолитин енгізеді. Ішті ұқалау, құрсақ тұсын индуктотермия жүргізу өз нәтижесін береді.

Уланумен, сусыздануды жою үшін венаға 5 % -ды глюкоза және кофеин-натрий бензонаты (300-500 мл) қосылған хлорлы натрий ерітіндісін енгізеді. Гемодинамика бұзылғанда (қан қысымын төмендету үшін) тері астына эффедрин гидрохлоридін (0,05-0,5 мл) немесе адреналин гидрохлоридін (2-5 мл) енгізеді.

Копростазда ем аурудың түрі мен өтуіне байланысты болады. Егерде малдың азыққа зауқы сақталса, онда оған диеталық азықтар, аздаған көк шөп, қант қызылшасын, сәбіз, бидай жармасы мен ұннан жасалған ботқа, жақсы пішен тағайындайды. Мұндай малды жайылымға жіберіп, бақылап отырады. Ішке дәрілік жалбыз тікен тамыры мен зығыр дәнінің шырышты қайнатпаларын (2-3 л, 5-6 сағатға қайталап, 2-3 рет береді), натрий және магний сульфаты тұздарын (250-450 г), 10-15 л суға ерітілген 10-20 г сабур береді. Ашу процестерін басу үшін 10-30 г ихтиол, 10-15 г салол, 6-15 г тимол, 8-15 г фталазол, 1 кг дене массасына 5-10 мг хлор-тетрациклин, окситетрациклин береді. Ішті ұкалайды, фарадизация, индуктотермия жүргізеді, жеңіл жүргізеді, шырышты қайнатпалармен немесе вазелин майымен дармтампонаторлар қолданып жылы клизмалар жасайды.

Улану байқалған кезде венаға 10 % -ды глгокоза қосылған (50-100 мл) хлорлы натрий, тері астына 0,05-0,5 мл эфедрин гидрохлориді ерітіндісін, 3-5 г кофеин-натрий бензоатын енгізеді. Ауырсынуды басу үшін 10-15 мл 30 % -ды анальгин ерітіндісін егеді. Ауырып жазылған малдардағы энтереколиттің қалдықтарын емдеу үшін емдік-диеталық заттар қолданып, катаральді энтеритті емдегендей емдейді.

Сақтандыру. Жылқыларды ірі талшықты, құнарлығы аз азықтармен азықтандырмайды. Жұмыс жылқыларын ұзақ мерзім жұмысқа жекпей бос ұстауға болмайды. Асыл тұқымды айғырлар мен буаз биелерге күніне белсенді серуен ұйымдастырады.

 

1. Странгуляциялық илеус 

 

      Ішектердің тұзағы мен шажырқайы қысылуынан пайда болған әртүрлі механикалық бітелу. Жылқыларда, ірі қара малда және шошқаларда (ішектердің қысылуы, бұралуы және ширатылуы) жиі кездеседі. Негізгі ішектердің қысылуларына ішкі және сыртқы жарықтар жатады  ішек тұзағының қысылуы [10,12,13,14].

Странгуляция түрінде ішек тұзағы ұзын ен бауға ширатылуы, бүйрек-көкбауыр, асқазан-көкбауыр және орақ тәрізді бауыр байламдарына, дәнекер ұлпалы таспаларға ширатылуы кездеседі. Ішектердің қысылуы негізінен аш ішектерде, бұралуы мен ширатылуы аш және тоқ ішектерде кездеседі. Жылқыларда үлкен жиек ішектің сол жақтұзағы (ұстыны) жиі бұралады.

Себептері. Ішектердің қысылуы, бұралуы және ширатылуының негізгі себептері-секірген кезде құрсақ қуысы қысымының күрт көтерілуі, ауыр жүк тартып келе жатып кенеттен тоқтау, күрт бұрылыс жасау, малды жығу немесе аудару, айғырлардың биеге шабуы, ұрғашы малда тууы кезінде қатты күшену (толғату), таудан төмен түсу жолы ұзарғанда ж.т.б.

Ішектердің инвагинациясы ішек тұзағы бөгде затпен рецепторлардың тітіркенуінен, суық су, үсіген азық катаральді энтеритте, энтералгияда ішектердің түйілмелі бұлтылдауынан туындайды.

Дамуы. Ішектің қысылған, бұралған немесе ширатылған, зақымдалған ішек тұзағында қан тамырлары қысылғандықтан қан айналымы бұзылады және ішек қабырғасы инфильтрацияланады, ал соңында толық гемостаздан некроз дамыйды.

Ішек рецепторлары мен шажырқай қатты қысылғандықтан, бітелген жерде жіті, күрт және қатты ауырсыну болады. Бітелген жердің алдында жиналған газдар мен жынның жиналуынан ішек қабырғасы созылғандықтан оған түйілмелі және дистензионды ауырсынулар қосылады. Ішектерде жын тез арада ыдырап, улы заттар пайда болады, олар қанға сіңіп, жалпы улану туғызады. Организм сусыздана бастайды, асқазанның туындаған созылуы болуы мүмкін, малда жалпы әлсіздік басым түседі, кан коюланғандықтан оның тұтқырлығы кетеріледі, онда нәруызсыз (белоксыз) азот және билирубин көбейіп, ал хлоридтер мен сілті қоры азаяды.

Симтомдары. Странгуляциялық илеусте ауру үдей түседі. Тек алғашқыда мал аздап мазасызданады, жатады және аунайды. Кейінірек катты «шаншу» пайда болады. Мал қалай болса солай жерге құлап түседі, аунайды. арқасына жатып, аяқтарын аспанға көтеріп жатқысы келеді. Дене қызуы 39-39,5°С, ал аурудың аяғында қалыптан төмендейді. Тамыр соғуы минутына 80-100, тынысы 30-40, қатан, азыққа тәбеті жоқ. Мал катты терлейді. Туындаған асқазаннын созылуы мүмкін, жынның исі шірікті, сүт қышқылы мен ет пигмемттеріне оң реакция береді. Қанда плейхромия және эритроцитоз, нейтрофилия болады және ЭШЖ бәсеңдейді.

Өтуі. Аш ішектердін странгуляциялық бітелуінде жылқы алғашкы тәулікте өледі, ал басқа малдар - 2 тәуліктен соң, ал тоқ ішектердін странгуляциясы 2-4 күнге созылады.

Балау. Шаншу синдромына және тік ішек арқылы зерттеу нәтижелеріне байланысты қояды. Аш ішек странгуляциясында зерттеуге ыңғайлы жерде ішектік қысылған тұзағының кеуіп, қатайғанын, ауырсынатын түйінге немесе таспаға айналғанын байқаймыз.

Үлкен жиек ішектің сол жак үстінінің жамбас иіні кепкен және ауырсынады, бұралған жері өте жіңішкерген. Аш ішек странгуляциясында зерттелетін жерде қатты, цилиндр пішінді жерді ұстап көруге болады. Страмгуляциялық бітелуде ішектің инфильтрацияланған қызыл жерін және қабырғасының қалындағанын байқайды. Құрсақ куысында 5-10 л қызғылт немесе қою қызыл түсті трансудат болады.

Емі. Шаншу синдромын басу үшін венаға 10 %-ды хлоралгидрат немесе анальгин ерітінділерін 30-50 мл немесе 0,5 %-ды новокаин ерітіндісін 1 кг дене массасына 0,5 мл есебінде енгізеді. Малдын жағдайын жақсарту үшін газдар мен азық жынын шығару мақсатында зонд енгізеді. Ірі малдарда кейде ішектің бұралған, инвагинацияланған немесе қысылған жерін тік ішек арқылы қолмен түзеуге болады. Бірақ странгуляциялық илеустің барлық түрлерінде радикальді емдеу әдісіне хирургиялық операция жатады. Улануды, организмнің сусыздануын бәсеңдету және қан айналымын жақсарту үшін венаға 200-500 л глюкоза мен кофеин қосылған 10 %-ды натрий хлориді ерітіндісін, 500-700 мл гемодез, тері астына строфанта тұнбасын, эффедрин, кордиамин енгізеді.

Обтурациялық илеус - ішектердің өзінде пайда болған тастармен, конкреметтермен фито және пилобезоарлармен және де ішектерге бөгде келіп түскен заттармен (картоппен, шүберекпен, сүйекпен және т.б.), гелминттермен (құрттармен) бітелуі. Ішектердің механикалық бітелуі жылқыларда, қойларда, иттерде және ірі қара малда жиі кездеседі.

Себептері. Азықпен немесе сумен бірге ішектерге топырақ және құм, фосфор қосындыларын, жарма мен арпа, бидай немесе жүгері ұнын, диірмен қалдықтарын, ірі азықтарды ұзақ мерзім бергеннен, азық қорытудың негізгі қызметтері (секрет бөлу, қимылы, сору ж.т.б.) бұзылғандықтан ішек тастары мен безоарлар пайда болады.

Зат алмасулары, соның ішінде витамин (дарумен) мен минералды заттардың диспропорциясында және солардың арқасында ішек конгломераттары пайда болуына себепкер болады.

Ішектерге азықпен немесе сумен шектен тыс топырақ, құм, фосфор қосындылары келіп түскенде, малды жарма мен арпа, бидай немесе жүгері ұнымен, диірмен қалдықтарымен, ұзақ мерзім ірі талшықты, құнары төмен азықтармен азықтандырғаннан, асқазан ішек жолының (секрет бөлу моторлы, сору т.б.) қызметтері бұзылғаннан болады. Зат алмасуының, оның ішінде витаминді-минералды диспропорция, ішек конгломераттарының пайда болуына ықпалын тигізеді.

Дамуы. Ішек тастары және безоарлар көлемі қабаттасқан заттардан көбейеді. Сол себепті олар ішектің кілегейлі қабығын және оның қабырғасын тітіркендіреді. Ерте ме кешпе ішектің қуысы толық бітеліп, ішек бітелуінің ауыр симптомы дамыйды.

Ішек тастары немесе басқа конгломерат тек қана ішек қуысын бітеп қана қоймайды, ішек қабырғасы түйілмелі жиырылғандықтан, рецепторлар күшті тітіркенгендіктен және алғашқыда мезгілді, соңынан тұрақты жіті ішек ауырсынулар болады. Ішектің алдыңғы бөліктеріндегі (он екі елі ішектегі, ашы мықын ішектерде) бітелу соңынан ішектерде және асқазанда туындаган асқазан созылуы дамиды. Ашу және шіру процестері күшейеді, улану, ішектің метеоризмі дамыйды, жүйке, қан айналу, тыныс алу жүйелерінің қызыметтері, зат алмасуы бұзылады.

Симтомдары. Аздаған бөлікті бітелуде энтаралгияны еске түсіреді. Мезгіл-мезгіл талмалы ауырсыну байкалады. Дефекация және газдардың бөлінуі қалыпты, мал тыныш кезінде азық қабылдайды.

Толық обтурациялык бітелу соңынан ауыр шаншуға соқтырады. Мал үзіліссіз мазасызданады, мал керілу және бақылау кейіпте болады.

Кіші жиек ішек немесе тік ішек бітелгенде мал күшейеді, ал бірақ газдар, нәжістер бөлінбейді. Жиек перистальтикасы болмайды, кейде ішектердің темір сыңғырындай шуылдары естіледі. Дене кызуы 39-40°С көтеріледі, тынысы жиі, тамыр соғуы минутына 70-90 соғады. Улану және метеоризм күшейеді, кілегейлі қабықтар іркілмелі гиперемияланган, ал склера аздап сарғайған. Тік ішек арқылы зерттегенде ішектің бітелген жерінде оның қабырғасының инфильтрациясы және ауырсынуы байқалады, ал бітелген зат дөңгелек немесе сопақ пішінді болады. Тік ішек нәжістен бос.

Ірі қара малдың ішегі обтурациялық бітелуінде мал аздап мазасызданады, аяқтарымен ішін тепкілейді, жата береді, күйіс қайырмайды, азыққа зауқы жоқ ұлтабаралы қарындардың гипотомиясы және атониясы пайда болады, мес қарынның тимпаниясы болуы мүмкін ішектің перистальтикасы төмендеген, дефекация сирек, нәжістер қатты.

Итте алдыңғы ішектердің обтурациясында жиі құсу пайда болады. мазасызданады немесе күйзеледі, әлсіздік, ішектің перистальтикасы төмендеп, іш қатады, ішектің метеоризмі болуы мүмкін.

Өтуі. Алдыңғы ішектердің обтурациясы 1-2 күнге созылады, кіші жиек ішек, үлкен жиек ішектің тік бөлігі және жамбас иіні 2-3 күнге, ішектін жуан белігінен өтер жерлерінің обтурациясында, егер қысылмаса ауру 8-12 күнге созылады.

Балау. Ірі малдарда ішек обтурациясын тік ішек арқылы қатты денені ұстап тауып, ішек тұзағы немесе ішек қуысы оның жіңішке жері алдында бұралса, ал ұсақ малда бимануальді пальпациялау арқылы, рентгеноскопиялау немесе рентгенографиялау арқылы анықтайды.

Емі. Тік ішек пен кіші жиек ішектердің обтурациясында бөгде затты ішек қабырғасын алдын ала пісте май құйып тік ішек арқылы уқалап жылжытуға әрекет жасайды. Дармтампонаторларды пайдаланып терең клизма жасайды. Алдыңғы аш ішектер бөлігіндегі обтурацияны зонд енгізу арқылы асқазанды жуып-шаюға, кілегейлі қайнатпалар немесе өсімдік майын құюмен жояды.

Ішектердің түйілуін жазу үшін венаға 50-100 мл 10 %-ды хлоралгидрат немесе 0,5 %-ды новокаин ерітіндісін 1 кг дене массасына 0,5 мл есебінде енгізеді. Егерде паллиативті әдістер өз нәтижесін бермесе, онда ішектен бөгде затты операция жасау арқылы алады.

 

1. Тромбоэмболиялық шаншу

 

      Шажырқай артериясының бітелуі нәтижесінде ішек белігінде қан айналымының тоқтауымен сипатталатын ішектің гемостатикалық бітелуі.

Себептері. Ішекті қанмен қоректендіретін шажырқай артериясының бағаны немесе тармағы қанмен келген эмболмен бітелуінен немесе шажырқай артериясының өзінде тромб пайда болуынан болады. Соңғысы жиі кездеседі, себебі шажырқай артериясы қабырғасында паразит личинкасы тіршілік етеді. Ол қантамырында қабыну процесін аневризм және тромб пайда болдырып өрбітеді.

Дамуы. Шажырқай артериясының бір немесе бірнеше тармағы бітелгендіктен қантамырларының ішекте таралған кейбір бөліктеріне қан баруы тоқталады. Сол себепті ішектің үлкен немесе кіші белігінде геморрагиялық инфаркт дамыйды. Инфаркт аумағында ішек қабырғасының қоректенуі бұзылғандықтан рецепторлер тітіркенеді, қабырға қабынады, некрозданады жәнеде іштегі жын ыдырайды, Алғашқы кезде перистальтика түйілмелі сипаталады, ал соңында ол төмендейді және мүлден тоқтайды. Организм тез арада уланады және әлсірейді. Ал егерде ішекте кең ауқымды инфаркт болса, онда перитонит дамыйды [10,9,8,15].

Ішектің инфарктіне байланысты болады. «Шаншу» симптомы энтералгиядай етеді. Мал мазасызданады, құлап түседі, аунайды, қайта-қайта орынан тұрады. Мұндай жағдай жиі қайталанады. Ит сияқты шоқиып отырады немесе шалқасынан жатады, басын төмен салбыратып тұрады, депрессиялық (күйзелу) жағдайда болады. Дененің қызуы 41°С жетеді. Иықтың бұлшық еттері фибриллярлы дірілдейді, әлсіздік пайда болады, күйзеледі. Ішектердің перистальтикасы бастапқыда күшейеді, ал сонан соң бәсеңдеп мүлдем жоғалады. Дефекация алғашқыда жиілейді, сонынан бітелу пайда болады. Ректальді зерттеу арқылы шажыркай артериясы тамырының соғуын, оның аневризмін және ауырсынуын байқайды. Ішектер желденеді, қолды тік ішектен шығарғанда қан аралас жынды көруге болады. Құрсақ қуысынан алынған пунктатта қан элементтерін көреміз (гемоглобин, эритроциттер, лейкоциттер).

Паталлогиялық-анатомиялық өзгерістер. Шажырқай артериясы бағанасы аумағында көлемі бұршақтың үлкендігінен жұдырықтай аневризмді көреміз. Тамырдың бітелген жерінен оның тарамдалған жерлеріндегі зақымданған ішек кепкен, оның беті шие түстес қызыл, ал қабырғасының бүткіл қабаты көптеген канталаумен инфилътрленген. Ішектегі жын ондағы ыдыраған қаннан деготь түстес. Құрсақ қуысында қызыл түсті көп мөлшерде сұйық жиналған.

Балау. «Шаншу» синдромының кенеттен пайда болғанын және оның клиникалық байкалуын ескереді. Бірақ ректалъді зерттеу қорытындылары шешуші роль аткарады-шажырқай артериясының инфаркті.

Емі. «Шаншу» синдромын жоюға, қанайналымын жақсартуға және улануды бәсеңдетуге бағытталған. Ұстама ауырсынуды және мазасыздануды венаға 10 %-ды хлоралгидрат ерітіндісін (40-60 мл) немесе 10 %-ды анальгин (40 мл) енгізіп басады. Қанайналымын жақсарту үшін тері астына камфор майын (20-30 мл) натрийдін кофеин-бензоатын (5-10 мл 0,1 %-ды ерітінді) немесе эфедрин гидрохлоридін (0,05-0,5 г) егеді.

Интоксикацияны басу мақсатында 5-10 % натрий хлорид ерітіндісін (200-350 мл) глюкозамен, (500-700 мл) гемодезбен қоса егеді. Ішке микробтарға қарсы препараттар береді (ихтиол, салол, дибиомицин, эритромицин, норсульфазол, сульфадемизин және басқалар).

 

2. Өзіндік зерттеу

 

Өзіндік зерттеу жұмысымды М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің Агроөнеркәсіптік факультетінің «Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасына қарасты Ветеринарлық клиникасында бастадым.

Өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес, ішек ауруымен ауырып тұрған ірі қараны емдедім. Жетекшім  Нұралиев С. болды.

 

2.1 Proanamnesis

 

Амбулаторлық  журналындағы тіркеу нөмірі -1

Емдік мекеме  мекен-жайы: Шымкент  қаласы,

Емдік мекеме  аты: М.Әуезов  атындағы ОҚМУ-дың «Агроөнеркәсіптік» факультетінің «Ветеринарлық  медицина  және  зоотехния» кафедрасының клиникасы

Иесі- Орынбеков Ербол. Иесінің мекен жайы: Шымкент  қаласы, Қазұғұрт мөлтек  ауданы,   Қожамберді көшесі №5  жеке үй

 6.  Мал түрі- сиыр

 7.  Жынысы-ұрғашы

 8.Тұқымы- Әулие-ата

 9.Түсі- ақ ала

 10.Жасы-  5 жасар

 11.Салмағы- 430кг

 12. Лақап аты-Марқа

 13.Дәрігерге  көріну күні: 11.03.2011ж.

 14.Сауығу күні:30.03.2011ж.

 15. Алдын ала қойылған  диагноз: ішек ауруы мен шаншу.

 

2.2 Anamnesis vitae

 

 Марқаның иесі өз үйінде  асыраған.  Мал  жайылымға шығарылған.  Азықтандыруы зоотехникалық нормаға  сай  болмаған (қоректік заттар, витаминдер,  минералды заттар). Сүтті  бағытта  өсірілгендіктен  құнарсыз  азықпен (жем) күніне екі рет (азанда, кешке) азықтандырған, судан мұқтаждық көрмеген. Қыста сиырдың  буаздығы күрделі өткен. Профилактика мақсатында вакциналарды  уақытылы қабылдаған. Осы уақытқа  дейін ешқандай  аурумен ауырмаған.

 

2.3 Anamnesis morbi

 

Мал сапасыз азықтандырғандықтан, іші кеуіп, шаншу белгілері пайда болған. Іші өтіп, артынан іші қатқан. Егесінің  мәліметтері  бойынша сиыр 20 күн  бұрын  әлсіздене  бастаған,  Мал алағашында анда – азықтандыру кезінде немесе бірнеше сағат өткеннен соң пайда болған. Алғашқыда ауық-ауық мал мазасызданады, спастикалық (түйілмелі) ауырсыну бар. Ауру мал кейде жүріп бара жатып кілт тоқтайды, мезгіл-мезгіл ішіне қарайды, аунайды. Орнынан тұрған бойда алға қарай ұмтылады.

Қарынның қабырғасы қатты керілгендіктен тұрақты мазасыздану болған (дистензионды ауырсыну). Осы кезде өңеш қабырғасының бас жаққа қарай толқындала жиырылып жатқандығын байқауға болады.

Ауру сиырдың жалпы күйі тез нашарлаған, дене қызуы 39-41°С дейін көтерілген, көздің кілегейлі қабығы қанталап, көкшілденген. Тамыр соғуы жиілеген, минутына 80-90 ретке жеткен. Бастапқыда жүрек саздары күшейген, ал сонынан әлсіреген.

 

2.4 Status prоesens  communis universale

Малды жалпы тексеру:

Қоңдылығы   орташа,  конституциялық  бітімі  дұрыс  орналасқан,  ешқандай патология  байқалмайды.  Денесін  кеңістікте-дұрыс  ұстап  тұрады.

Пальпация арқылы  сиырдың  жалпы  денесін  сипап  көрдім.  Түктері  үрпиген, ұстап зерттегенде мал  әлсін-әлсін тынышсызданды, кейіннен   үйренді.  Сезгенім  сиырдың  температурасы  бар. 

Кілегей  қабаттарын  зерртеу. Зерттегенде көрінетін кілегей қабықтарының (көз , ауыз қуысы) түсі өзгеріп, бозарғанын байқадым.

Денесінде  бөгде  жарақаттардың  бар  жоғын  зерттедім.  Ондай   ешқандай   патология   көрінбеді.

Жүрек-қантамырлар  жүйесін зерттеу. Тамыр соғуы жиілейді, минутына 80-90 ретке жетеді. Бастапқыда жүрек саздары күшейеді, ал сонынан әлсірейді.

 Тыныс алу  жүйесін  зерттеу. Тыныстануы үстіртін болады, жылқы ентігеді. Тыныстану 25-50 дейін жиілейді. Сырттан қарағанда дененің сол жағында құрсақ қуысы қабырғасы 14-17 кабыртқалар аралығынан сыртқа шығыңқы екенін байқауға болады. Тереңдетіп перкуссиялау атимпаниялық дыбыс береді.

Лимфа  жүйесін  зерттеу.  Лимфа  түйіндерінің  қалыпты  екенін  зерттеу.  Бездердің   көлемі  орнында, ешқандай   патология   көрінбейді.   Жақ  асты  жұп  безін  зерттеп  қарағанда  кішкене  дөнестілік  немесе  ісінулер   онша  байқала  қоймайды.  Қабыну   процестері  байқалмайды. 

Несеп жүйесін зерттеу. Несеп  жүйесінде   үлкен  патология   байқалады.  Зәр  бөлу  жиілеген, олигурия,  кейде  тіпті  анурия болуыда  мүмкін, түсі  лай  түстес,  кейде  ақшыл-қызыл,  не  қоңыр  түсті  болып  келеді.  Көбінесе  қышқылдығы  жоғары болады.

Зерттеу жоспары  мен оның  негізделуі

Лабораториялық зерттеу:

-қанның жалпы анализінде лейкоцитоз анықтады, СОЭ артқан.

-белок пен  белоктық фракцияларды;

-амилаза  мен  изоферменттерді,  қан  мен  несептегі  липаза,  трипсин ;

-жалпы  билирубинді, сілтілік фосфортаза (процеске  бауыр  мен  өт  жолдарынан  өттің  шығу  активтілігінің  қатысу  дәрежесін  анықтау  үшін);

-глюкоза, глюкозаға  толеранттылығы ;

-құрамындағы мочевина  құрамын  тексеру;

-креатининнің  құрамын  тексеру;

-несептің жалпы  анализі

-қанды МОР –ға тексеру

-капрологиялық зерттеу

2. Функуияналды  инструменталды  әдістер:

-УЗИ (бүйректің патологияларын  анықтауға,  сонымен  қатар  бауыр  жұмысын  анықтауға  болады.

-ЭКГ-жүректің  қызметін  тексеру  үшін.

 

2.5 Status prоesens  localis

 

Сиырдың  жалпы  жағдайы  төмен. Азыққа зауқы жок,   күйі  өте нашар,   кілегей қабықтары  бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай  түсуде.  Ішектердің ауырсыну синдромы мен мазасыздану мал азықтанғаннан кейін байқалады, ал сонан соң ауырсыну тұрақты және өте азапты болып тұр. Мал қатты терлейді, алға кедергіні байқамай ұмтыла береді, жерге қалай болса солай құлап түседі, аунайды, арқасымен аунап түседі, қайта тұрады, осылардың бәрі бірнеше рет қайталанады. Іші үлкейген, бөшке тәрізді, анальді саңылауы айналып кеткен, қабыртқасы қатайған, перкуссиялағанда күшті атимпаниялық немесе тимпаниялық, кейде темір сыңғырындай дыбыс естіледі.

Бастапқы кезде перистальтика күшейген, қатты, соңынан бәсеңдейді және мүлдем тоқтайды. Газдардың бөлінуіде соған байланысты болады. Кілегейлі қабықтар гиперемияланған, көгілдір тартқан. Шеттегі веналар ісінген. Қан қысымы бастапқыда көтерілген, тамыр соғуы жиі, соңынан ол әлсіз, кіші, ал қан қысымы қалыптан төмен. Жүрек түрткісі және саздары күшейген. Тынысы жиі, минутына 25-50, көкірек типті. Ауру жедел дамиды 6-12, кейде 20 сағатқа созылады.

Асқорыту  жүйесін  зерттегенде  сиырдың   жалпы  асқорыту   жүйесі   бұзылған.  Ауырғаннан  кейін  азыққа  тәбеті  тартпай,  суды  көп  мөлшерде  іше  бастаған. Мал аза бастайды. Сиырдың  сүт  төмендеген.

 

2.6 Diagnosis

 

Анамнез және клиникалық, зертханалық белгілеріне қарап диагнозын – Қарынның қабырғасы қатты керілгендіктен тұрақты мазасыздану болды (дистензионды ауырсыну). Осы кезде өңеш қабырғасының бас жаққа қарай толқындала жиырылып жатқандығын байқауға болады.

Ауру сиырдың жалпы күйі тез нашарлаған, дене қызуы 39-41°С дейін көтерілген, көздің кілегейлі қабығы қанталап, көкшілденген. Тамыр соғуы жиілейді, минутына 80-90 ретке жетеді. Бастапқыда жүрек саздары күшейеді, ал сонынан әлсіреген. Сол себепті ішек ауруы деп қойдым.

 

 

       2.7 Decursis  morbi et therapia

 

Күні	Дене қызуы	Тыныс алуы	Тамыр  соғысы	Diagnosis  morbi	Diagnosis therapia
11.03.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтіп тұр, 10 минутқа дейін созылады. Мал ауырмаған кезде тыныш тұрады. Жем-шөпті жақсы жейді. Бұл кезде сырттан қарағанда аурудың ешкандай нышаны көрінбейді. Ауырған кезде сиыр ішіне қайта-қайта қарайды. Аяқтарымен жерді тарпып, жатуға ыңғайланады, кейде құлап түседі, катты терлейді, аузынан сілекейі шұбырып тұр.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
12.03.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтіп тұр, 10 минутқа дейін созылады. Мал ауырмаған кезде тыныш тұрады. Жем-шөпті жақсы жейді. Бұл кезде сырттан қарағанда аурудың ешкандай нышаны көрінбейді. Ауырған кезде сиыр ішіне қайта-қайта қарайды. Аяқтарымен жерді тарпып, жатуға ыңғайланады, кейде құлап түседі, катты терлейді, аузынан сілекейі шұбырып тұр.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
13.03.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтіп тұр, 10 минутқа дейін созылады. Мал ауырмаған кезде тыныш тұрады. Жем-шөпті жақсы жейді. Бұл кезде сырттан қарағанда аурудың ешкандай нышаны көрінбейді. Ауырған кезде сиыр ішіне қайта-қайта қарайды. Аяқтарымен жерді тарпып, жатуға ыңғайланады, кейде құлап түседі, катты терлейді, аузынан сілекейі шұбырып тұр.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
14.03.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтіп тұр, 10 минутқа дейін созылады. Мал ауырмаған кезде тыныш тұрады. Жем-шөпті жақсы жейді. Бұл кезде сырттан қарағанда аурудың ешкандай нышаны көрінбейді. Ауырған кезде сиыр ішіне қайта-қайта қарайды. Аяқтарымен жерді тарпып, жатуға ыңғайланады, кейде құлап түседі, катты терлейді, аузынан сілекейі шұбырып тұр.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
15.03.2011	40,2 ºС	57	94	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
16.03.2011	40,2 ºС	57	94	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
17.03.2011	40,2 ºС	57	94	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
18.03.2011	40,3 ºС	57	94	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік.
19.03.2011	40,3 ºС	55	94	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
20.03.2011	40,3 ºС	55	93,2	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
21.03.2011	40,3 ºС	55	93,2	Сиырдың жалпы  жағдайы нашар.  «Шаншу» синдромы ауық-ауық қайталанып, ұстамалы түрде өтеді, 10 минутқа дейін созылады. Жем-шөпті жақсы жейді.сиыр аздап жақсарған.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
22.03.2011	40,3 ºС	55	93,2	Күннен күнге сиырдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
23.03.2011	40,4 ºС	56	93	Күннен күнге сиырдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
24.03.2011	40,2 ºС	54	90,1	Күннен күнге сиырдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
25.03.2011	40,0 ºС	52	90	Күннен күнге сиырдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
26.03.2011	40,0 ºС	52	90	Күннен күнге сиырдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы  жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
27.03.2011	40,0 ºС	52	90	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
28.03.2011	40,0 ºС	50	90	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.
29.03.2010	39,2 ºС	50	85	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік.
30.03.2010	39,0 ºС	48	85	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	Күтімін жақсартып,  венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин,150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгіздім. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығардық. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайдық. 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолдандық. Венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгіздік. 8 мл-0,01 % күкірт, атрофин ертіндісі бұлшықетке енгіздім. 6 мл – НОШПА бұлшықетке жібердік. Тік ішекте тезегін тазалап 5 %- 5мл фурацилин ертінділерін тік ішекке бердік.жылы қора, малдың үстін жылы көрпешемен жауып ұстадық.

 

2.8 Epicrises                                                                                            

Бірінші белгілері азықтандыру кезінде немесе бірнеше сағат өткеннен соң пайда болады. Алғашқыда ауық-ауық мал мазасызданады, спастикалық (түйілмелі) ауырсыну болады. Ауру мал кейде жүріп бара жатып кілт тоқтайды, мезгіл-мезгіл ішіне қарайды, аунайды. Орнынан тұрған бойда алға қарай ұмтылады.

Қарынның қабырғасы қатты керілгендіктен тұрақты мазасыздану болады (дистензионды ауырсыну). Осы кезде өңеш қабырғасының бас жаққа қарай толқындала жиырылып жатқандығын байқауға болады.

Ауру малдың жалпы күйі тез нашарлайды, дене қызуы 39-41°С дейін көтеріледі, көздің кілегейлі қабығы қанталап, көкшілденеді. Тамыр соғуы жиілейді, минутына 80-90 ретке жетеді. Бастапқыда жүрек саздары күшейеді, ал сонынан әлсірейді.

Тыныстануы үстіртін болады, сиыр ентігеді. Тыныстану 25-50 дейін жиілейді. Сырттан қарағанда дененің сол жағында құрсақ қуысы қабырғасы 14-17 кабыртқалар аралығынан сыртқа шығыңқы екенін байқауға болады. Тереңдетіп перкуссиялау атимпаниялык дыбыс береді. Ішектердің перистальтикасы аурудың бастапқы кезінде күшейеді, ал соңында бәсеңдеп мүлдем тоқтайды. Дефекация сирек. Тік ішек арқылы зерттегенде көк бауырдың соңғы қабырғаға дейін ығысқанын және қарынның артқы бөлігін дөңгелек катты дене ретінде ұстап көруге болады. Асқазан жыны қышқыл реакциялы (60-100 титр бірлігі), онда сүт және май қышқылдары көп, ал байланыспаған (бос) гр қышқылы жоқ. Сусызданған сайын қанда эритроциттер саны және гемоглобин мөлшері көбейген, кейде нейтрофильді лейкоцитоз, эозинопения, ЭШЖ төмендеген.

 

 

3 Техникалық  қауіпсіздік

Малдың  жұқпалы емес ауруларымен жұмыс жасағанда қауіпсіздік ережелерін сақтау- қоғамдық және адамның жеке басының денсаулығын қорғау үшін жағдай туғызуға және малдың ауруына, өлуіне жол бермеуге бағытталған аса маңызды шара.

Малшылар еңбек қорғау ережелерімен танысу үшін әкімшілік оларға алғашқы, жұмыс орнындағы кезеңді нұсқауларды беруі тиіс.

Алғашқы нұсқаумен барлық жұмысқа жаңадан келген адамдар танысады. Оның мақсаты жұмысқа келген адамдарды еңбек қорғау ережелері және кәсіпорынның ішкі тәртібімен таныстыру.

Жұмыс орнындағы нұсқауды топ жетекші жүргізеді.Бұл нұсқау жұмыстың қауіпсіз тәсілдерін практика игерудің бастамасы болып табылады.Малмен тікелей жұмыс істейтін адамдарды жеке бастың гигиенасымен таныстырады.

Мал шаруашылығындағы жұмысшылар арнайы және санитариялық киімдермен қамтамасыз етіледі.Арнайы киім- бұл жұмысшылардың физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың әсерінен қорғайтын құрал. Арнайы киімге кеудеше, комбинезон, алжапқыш, қолғап, етік, резенке, шұлықтар жатады.

Ауру малмен,өлексемен, қимен жанасу нәтижесінде жұмысшыларға кейбір антропозоонозды аурулардың жұғу қауіпі төнеді. Аса қатерлі ауруларға топалаң, маңқа, туберкулез, бруцеллез, құтыру, бұзаутас және т.б. аурулар жатады.

Улы химикаттармен жұмыс істеуге ең кемі 18 жасқа толған, денсаулығы мықты, химиялық дәрілермен жұмыс істеу ережелері жөнінде нақтылы нұсқау алған және патогенез микроорганизмдерді құрту әдістерін игерген қызметкерлерге ғана рұқсат беріледі.

Жас өспірімдер, жүкті және баласын емізіп жүрген әйелдер кейбір аурумен ауырып жүрген адамдар мұндай жұмысқа қабылданбайды.

Улы химикаттармен жұмыс істеген кезде тамақ, су ішуге, темекі тартуға болмайды. Тамақты жұмыс аяқталғаннан кейін немесе үзіліс кезінде ғана ішуге болады, бірақ міндетті түрде арнайы киімді шешіп, беті-қолды мұқият сабындап жуу керек.

Дезинфекциялау шараларын атқаруға міндетті адамдар жұмыс кезінде дезинфекциялағыш дәрілерді көзден таса қалдырмау керек.

ОҚЭБМ газымен дезинфекциялау жұмысын тек мал дәрігерлік- санитарлық немесе дезинфекциялайтын отрядтардың қызметкерлері ғана жүргізеді, мұнда арнайы даярлықтан өткен мал дәрігері немесе фельдшер басшылық етеді.

ОҚЭБМ газымен жұмыс істеген сайын денсаулық сақтау органдарына рұқсат алу қажет.

 

 

 

Қорытынды

Қортындылай келе бұл ауруларға асқазан мен ішектер ауруларының үлкен тобына жатады. Аурулардың пайда болуы мен дамуы әртүрлі болғанымен оларда жалпы ауырсыну және мазасыздану синдромдары бірыңғай болып келеді.

Колик  сиңдромы  негізіне  асқазан  мен  ішектердің  бітелуі жатады, азық қорыту жолының моторлы, секреторлы және басқада қызметтері, жүрек, тыныстану, зат алмасу және бөлу қызметтері бұзылады, ішектен ауыр уланулармен аяқталады. Жүйке рефлекстері, сезімталдық, вегетативті жүйке жүйсінің қозуы және малдың мінезі бұзылады.

Ауырсыну сезімдерінің көздері әртүрлі себептер болуы мүмкін және ауырсыну біркелкі болмайды, сол себепті Дәрігер малдың мінезіне және мазасызданудың сипатына байланысты бұл жағдайда (колик) «шаншу» деп тауып, диагноз қоюға жақындайды. Мысалы  сфинктрлердің және ішектердің кейбір тұзағының қатты түйілуінен түйілмелі ауырсыну пайда болады.

Ал асқазан мен ішек қабырғаларының газдармен немесе қатты жынмен созылуында дистензионды ауырсынулар байқалады, үзбей мазасыздану     және     ұзақ     мерзім     болады.     Шажырқайдың тартылуында шажырқаилы ауырсынулар болады, бұларда ол үзбей болады, ол бірақ мазасыздану сипатына байланысты өзгешеленеді. Соңында, іш перденің қабынуында рецепторлардың тітіркенуінен перитонеальді   ауырсыну   болады.   Бұл   ауырсынулар  сызланған сипатта және үзілмейтін әлсіз, бірақ азапты мазасыздану. Ауырсыну синдромында венаға 30-60 мл мөлшерінде 10 %-ды анальгин немесе 150-300 мл хлоралгидрат ерітінділерін енгізеді. Асқазанға зонд енгізеді, газдар мен азық қалдықтарын сыртқа шығарады, малдың жағдайы жақсарады. 4-6 л жылы сумен асқазанды жуып-шайса жақсы  нәтиже береді. Ол үшін 1-2 %-ды ихтиол, натрий гидрокарбонат ерітінділерін қолданады. Ішке 10-12 мл сүт немесе 15-30 мл сірке, қышқылдарын бір бөтелге суға сұйылтып ішкізсе, онда пилороспазм басылады.

Ауру малды венасына 200-300 мл 10 %-ды хлорлы натрий ерітіндісіне 2-2,5 г натрий кофеин-бензоаты және 50-100 г глюкоза қосып енгізген жақсы нәтиже береді. Ашу процестерін тоқтату үшін ішке микробтарға қарсы нашар еритін препараттар тағайындайды (антибиотиктер мен сульфаниламидты препараттары).

 

      Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. К.Н. Қожанов. « Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары» Семей – 2005 ж. (333б).                                                                                                          
2. М. Қожабаев, Ш.М. Қаратаев, «Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары» - Шымкент 2006ж (245б).                                                   
3. Қ.Қ. Қожанов.  «Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары» - Алматы 2005 ж. (65б).
4. Т. Сайдулдин «Ветеринарлық індеттану» Алматы 1999 ж .(198 б).  
5. Ж.Бердімұратов "Ірі қара аурулары" Алматы Қайнар 1976 ж.(76 б).
6. Ермахан Әмірбек «Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы» Алматы 2006 ж. (106 б). 
7. Б.К. Ілиясов «Алғашқы ветеринарлық жәрдем» Алматы -2001.( 89б)        
8. Жаңабай Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің» Шымкент-2007 ж.(70б).
9. Қасымов Е. «Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы
   ауруларды балау және күресу шаралары ». Алматы 1992 (17 б).
10. Қасымов Е. И., Лесова Қ.А., т.б. «Ағылшынша-қазақша-
    орысша ветеринария сөздігі». - Алматы, 2005, (35 б).
11. Ветеринариялық заңдылықтар. 1,2,3- том. Астана, 2004.(15 б)
12.  А.Д.Третьякова, М. Колос «Ветеринарное законодательство». 1988г.(244б)
13. Жамансарин Т.М. «Кеміргіштерге қарсы малдәрігерлік-
    санитариялық шаралар». Алматы, 2005 (29 б).
14. Эпизоотология и инфекционные болезни. Учебник под ред.
    А.А.Конопаткина- М. Колос, 1993ж. ( 21 б)
15.  Урбан В.П. Практикум по эпизоотологии. Учебное пособие.
    Л. Колос, 1981г.(25 б)