Нефроздар

Мазмұны

Аннотация

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Белгілер мен қысқартулар

Кіріспе

1 Негізгі бөлім.............................................................................................................9

1.1 Нефроздар.....................................................................................................................9

1.2 Нефросклероз................................................................................................................11

1.3 Бүйректердің қабынуы .............................................................................................13

1.4 Нефрозды анықтау және емдеу шаралары ......................................................14

2 Өзіндік зерттеулер.................................................................................................17

2.1 Proanamnesis........................................................................................................17

2.2 Anamnesis vitae....................................................................................................17

2.3 Anamnesis morbi.................................................................................................17

2.4 Status prоesens universale..................................................................................18

2.5 Status prоesens localis........................................................................................22

2.6 Diagnosis............................................................................................................23

2.7 Decursis morbi et therapia..................................................................................24

2.8 Еріkrisis.............................................................................................................36

3 Техника қауіпсіздігі...............................................................................................40

Қорытынды.................................................................................................................39

Пайданылған әдебиеттер тізімі................................................................................40

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:

МЖМБС2Л04-2006КҚБЖ(ЕСКД).Негізгі жазбалар.

МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.

МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСҚД).Пайдалану құжаттары.

МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.

МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.

МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Кіріспе

Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі - ол уақытында өнімді аз бергін көрі малдарды шығыстан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру.

Малдарды күтіп-бағуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру - сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу - жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбекқерлердің ең негізгі жене күрделі міндеттерінің бірі. Малдар ауруларының арасында ас қорыту мен тыныс алу жүйелерінің, суық тию аурулары жиі кездеседі. Бұл аурулардын себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді. Сондықтанда бұл жүйелердің негізгі аурулары көп себептері бар аурулардың қатарына жатады.

Бүйректердің өзектері мен шумақтарының эпителий тіндерінде дегенеративті өзгерістер пайда болып, организмде жалпы зат алмасуының бұзылуымен сипатталатын ауру.

Қанның сары суындағы ұсақ дисперсияды альбуминдер мен альфа-глобулиндердін азаюы ондағы коллоидты-осмостық қысымды өзгертеді. Осының салдарынан су мен натрийдің реабсорбциясы бұзылып, ісіктің пайда болуына бірден-бір себеп болады.

Ұзаққа созылған улану гипофиз-бүйрек безі жүйесінің реттеушілік қабілетін бұзады. Оған бүйрек торшаларындағы тотығу процесінің бұзылуы қосылып, организмде белок пен майдың алмасуының бұзылуын одан ары асқындыра түседі.

Бүйректерде амилоидоз-белоктың түзілуі салдарынан зәр арқылы гамма-глобулин мен фибриногеннің көптеп бөлінуі организмде қарсы денелердің түзілу процесін нашарлатып, індетті-септикалық процестің дамуының бірден-бір себебі болады. Амин қышқылдары мен калийдің организмнен кем бөлінуі бүйректердің қызметін одан ары нашарлата түседі.

Ауру малдың халі жақсара бастағанда амилоидтар тарқан, зәрде белок азайып, организмде су мен тұздың, белоктың, майдың алмасулары қалыптасады. Полиурия байқалады. Қан сары суындағы альбуминнің мөлшері қалыпты жағдайға келеді.

Ауру малға жақсы жағдай жасап, аурудың белгілеріне қарсы дәрілер қолданады. Ас қорыту жүйесінің аурулары мен жүректі емдейді. Зәр шығаруды үдететін теофилин, темисал, меркузал дәрілерін қолданады. Венаға 20-40 %-ды глюкоза ертіндісін жібереді.

Нефрит пен нефрозды уақытында дұрыстап емдеу керек. Малдарды суықтықтан, уланудан сақтандыру керек.

1 Негізгі бөлім

1.1 Нефроздар (Nephrosis)

Ауру барлық малдарда кездеседі. Әсіресе жылқылар, шошқалар, иттер жиі ауырады.

Себептері. Негізгі себептері организмде септикалық процесті тудыратын барлық факторлар. Ауыр металл тұздарымен, хлорорганикалық қосылыстармен, өсімдік уларымен уланулар; анемияның гемолитикалық түрі; кетоздар; мастит; туберкулез; плевропневмониялар; созылмалы іріңді процестер; қотырлар; аумақты күйіктер; ас қорыту жүйесінің аурулары аурудың себептеріне жатады.

Дамуы толық зерттелмеген. Қалай болғанда да аурудың дамуының негізінде сенсибилизация, аутосенсибилизация процестері; организмнің иммунобиологиялық жағдайының нашарлауы жатыр. Организмге түскен, не өзінде түзілген улы заттар бүйректер арқылы бөлінгенде олардың шумақтарында иммунобиологиялық реакцияларға қатысады да, капиллярлардың негізгі мембраналарын жарақаттайды. Осының салдарынан олигурия, анурия процестері туындайды. Шумақтардағы сүзілу, өткізу процестері үдейді, протеинурия пайда болады. Протеин зәр арқылы көп бөлінетіндіктен қанда оның мөлшері азаяды (гипопротеинемия). Бүйректердің ирелеңдеген өзектерінде дегенеративті өзгерістер дамиды.

Өлекседегі өзгерістер. Аурудың жіті түрінде бүйректерде дегенеративті өзгерістер; күңгірттеніп ісінген, ирелеңдеген өзектерде майлы инфильтрат, не өлі еттенген. Бүйректердің көлемі ұлғайған, қанға толы, болбыр, капсуласы оңай белінеді. Асқынған түрінде бүйректер бозарған, сарғыш түсіті. Созылмалы түрінде белок пен майдың алмасулары бұзылады, амиломд бүйректерде ғана емес бауырда, көкбауырда да болады. Кейде капилляр амилоидпен бітеліп қалуы да мүмкін. Бүйрек шумақтары дәнекер тінмен өсіп, бүріскен. Майдың алмасуы бұзылғанда бүйректер жұмсарып, ағарады.

Клиникалық белгілері. Қосалқы түрінде негізгі аурулардың белгілері анықталады. Өзінің негізгі белгілеріне несептегі өзгерістерді келтіруге болады. Оның тығыздығы жоғарылайды, онда белок анықталады. Тұнбада гиалинді, түйіршікті цилиндрлер, бүйрек эпителийі. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызады, олигурия біртіндеп анурияға айналуы мүмкін. Ауру малдың халі жақсара бастағанда полиурия байқалады.

Созылмалы түрінде ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болады. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған. Қанда А:Г төмендеген, азот қалдығы, хлоридтер, холестерин, линоидтар көбейген. Аурудың барысын 3 сатыға бөлуге болады:

1. Аурудын белгісіз сатысында протеинурия және аздаған хорестеринемия аныкталады;

2. Ісіну сатысы - мұнда организмнің негізгі қызметтері сақталған жалпы жағдайы қанағатганарлық;

3. Арықтау сатысында қанда азотемия, холестеринемия, гипопротеинемия анықталады.

Нефроз перитонитпен, плевритпен, бронхопневмониямен аскынуы мүмкін. Ауру мал қатты уланғанда анурия мен уремиядан өліп кетуі мүмкін. Амилоидозда ауру жай дамиды.

Анықтау үшін ауру мал туралы мағлұматқа, негізгі клиникалық белгілеріне, қан мен несепті лабораториялық тексерудің нәтижелеріне сүйенеді.

Ауруды емдеу жан-жақты жүргізілуге, аурудың негізгі себептерін жоюға бағытталады. Неғүрлым тезірек организмнен уды аластау керек. Ол үшін асқазан мен ішектерді тазалайды, антидот, сүт, жұмыртка; суды аз, белокты азықты көбірек береді. Рационға бұршақты шөп, жем; шошқа мен иттерге мал тіндерінен жасалған азықтарды қосады. Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолданылады.

Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолданудын нәтижесі жақсы. Мәселен, тиреоидинді қолданғанда:

• организмде зат алмасу процесі жақсарады;

• тіндерден судың бөлінуі жақсарады;

• зәр шығару процесін үдетеді;

• организмде белоктың түзілуін жақсартады;

• қандағы холестеринді азайтады.

Зәр шығаруды үдететін, ацидозға қарсы әсер ететін, жүректің қызметін жақсартатын дәрілерді қолданады. Зәр шығаруды үдету үшін калий ацетатын, теофилинді, темисалды қолданады. Азотемия болмағанда 10 %-ды меркузал ертіндісін венаға, не тері астына жібереді. Венаға 20-40 %-ды глюкоза ертіндісіне кофеин қосып жібереді. Анурияда қан ағызуға болады. Ас қорыту жүйесінің ауруларын емдейді.

Аурудан сақтандыру шаралары негізгі ауруларды емдеуге, организмді улы заттардың түсуінен қорғауға бағытталады.

1.2 Нефросклероз

Бүйректердің артериолдары жарақаттанып, дәнекер тінмен өсіп, паренхимасынын өлі еттенуінің салдарынан олардың несеп түзу және шығару процестерінің бұзылуымен сипатталатын ауру. Ірі қарада жиі кездеседі.

Себептері. Ауру асқынған нефриттер мен нефроздың соңғы стадиясы деп қарау керек. Көп жағдайларда дәрігерлер зәр шығару ағзаларының ауруларын уақытында анықтамағанда, ол аурулар нефросклерозға айналғанда ғана біледі. Құрамында қышқылы көп азық, көп мөлшерде жем, ұзақ уақыт улану; қышыма, экзема, қотырлар аурудын себептеріне жатады.

Дамуы. Бүйрек шумақтарындағы, өзектеріндегі эпителийлердің бүлінуі нефрондардың өлуін туғызады. Бүйректердегі қан айналысының нашарлауы оның парехимасындағы зат алмасуын бұзады. Осының салдарынан өлген нефрондардың орнына дәнекер тіндердің өсуі үдейді. Шумақтар мен өзектер қысылады, өлі еттенеді; олардағы сүзілу, реабсорбция процестері бұзылады, не тоқтайды. Бүлінбеген бөліктерде қан айналысы күшейе түседі де, жалпы қан айналысы бұзылады. Ренин, ангиотензин 2 көп түзіліп, қанға сіңеді. Ол барып қанның қысымын жоғарлатады, жүрек еттері қалыңдайды (гипертрофия). Екінші жағдайда ренин ферменттердің әсерімен қанның сары суындағы глобулинмен қосылып гипертензин түзеді. Олда жоғарыдағыдай әсер етеді. Бұл өзгерістер жүрек пен қан тамырларының қызметтерін нашарлатады, суықтардың жиналынан ісіктер пайда болады. Бүйректердегі белу процесі бұзылғандықтан организмде қышқылдар шоғырланып ацидоз дамиды. Осы өзгерістердің барлығы уремиялық синдромды тудырады.

Өлекседегі өзгерістер. Бүйректердің көлемі кішрейген, тығыз, сырты бұдырланған. Капсуласы паренхимасына жабысып қалған. Бүйректерді кескенде оның әр жерінде сұрғылт-сары, ақшыл түсті дақтарды байқауға болады. Кейде сұйыққа толы қуыстар кездеседі. Гистологиялық тексерулерде бүйректердің сау жерлерімен қатар дәнекер тін өскен бөліктерін анық көруге болады. Өлі еттенген жерлерге әк тұзы сіңіп қатаяды- петрификация.

Клиникалық белгілері. Ен негізгі белгісі - полиурия. Зәрдің бөлінуі қалыпты жағдайдағыдан 2-3 еседей көбейеді. Бүйректердің консистенциясы қатты, сырты бұдырланғае, ауырсынғандық байқалмайды. Ауру мал жай қозғалады, жылдам шаршайды, тәбеті жоқ. Бірте-бірте арықтайды. Қайта-кайта су іше береді. Иттер құсады, терісі қышиды. Кілегей қабықтары бозарған, дененің төменгі жақтарында әртүрлі көлемді ісіктер анықталады. Ас корыту жүйесінің ағзаларында қабыну процесінің белгілері байқалады. Жүрек пен қан тамырларының жеткіліксіздігінің белгілері: тамырдың соғысы жиі, артерияда канның қысымы жоғары, жүректің көлемі ұлғайған, жүрек түрткісі күшейген, шашыраңқы; бірінші сазы ақырын, күңгірт; ал екінші сазы р.о. ортада катты естіледі.

Бүйректердін қызметінің жеткіліксіздігі полиуриямен; несеп тығыздығының төмендеуімен; несепте белок, эпителий, лейкоциттер, бүршікті-гиалинді цилиндрлер және эритроциттердің болуымен сипатталады. Қанда азот қалдығы мен хлоридтер көбейеді.

Барысы. Ауру айлап, тіпті жылдап созылуы мүмкін. Аскынған ауыр түрі өлім-жітіммен аяқталады. Ұзаққа созылған аурудан мал арықтап барып өлуі де мүмкін.

Ауруды анамнез, клиникалық белгілері арқылы анықтауға болады.

Саралау. Ауруды қантты және қантсыз диабеттерден ажырата білу керек. Бұл ауруларда полиуриямен сипатталады, бірақ несепте белок болмайды және бүйректердің жеткіліксіздігінің белгілері білінбейді.

Емі. Ауру малға жақсы жағдай жасап, аурудың белгілеріне қарсы дәрілер қолданады. Ас қорыту жүйесінің аурулары мен жүректі емдейді. Зәр шығаруды үдететін теофилин, темисал, меркузал дәрілерін қолданады. Венаға 20-40 %-ды глюкоза ертіндісін жібереді.

Сақтандыру. Нефрит пен нефрозды уақытында дұрыстап емдеу керек. Малдарды суықтықтан, уланудан сақтандыру керек.

1.3 Бүйректердің қабынуы

Бүйректердің паренхимасының, әсіресе ирелендеген шумақтарының қан тамырларының жарақаттанып қабынуымен сипатталатын ауру.

Аурудың барысы бойынша жіті және созылмалы түрлерін, ал орналасуына байланысты шоғырланған және жайылыңқы түрлерін ажыратады. Малдарда көбінесе гломерулонефрит ретінде кездеседі. Олардын ішінде иттер мен шошкаларда жиі анықталады.

Себептері. Нефрит өз алдына жеке ауру болып сирек кездеседі. Қосалқы ауру ретінде жұкпалы, құрт аурулары, септикалык іріңді процестер аскынғанда пайда болады,

Аурудың дамуы өте күрделі және жете зерттелмеген. Оған әсер ететін жағдайлар:

• организмнің қолайсыз жағдайға қарсы тұру қабілетінің нашарлауы;

• физикалық факторлардың әсері: суық тию, төлдердің бүйректерінде қан айналасының бұзылуы;

• химиялык факторлар: дәрілердің үлкен дозасы, уланулар;

• механикалық факторлар - әртурлі жарақаттар;

• малдың қатты күюі, күйзелуі, гиподинамия;

• рационда тұздын көп, ретинолдын аз болуы.

Қалай болғанда да ауру жоғарғы факторлардың әсерлерінен организмнің резистенттілік қабілетінің нашарлауынан басталады. Жүйке жүйесінің және ішкі бездердің реттеушілік қызметтері бұзылады, бүйректердегі қан тамырлары зақымданады, зат алмасу процесі бұзылады, Тітіркендіру салдарынан рефлексті түрде, бас ми қабығындағы қоздыру-тежеу процестерінің тепе-теңдік қабілеттілігі өзгеріп, оларда доминантты орталықтар пайда болады. Ми қабының астыңғы бөліктерінің қызметінің қалай болса солай үдеуінің салдарынан бүйрек шумақтарындағы қан тамырлары қысылып, олардағы зат алмасу процесі бұзылады. Егерде қан тамырлары көпке дейін қысылатын болса, кейде ағза салданып қалуы да мүмкін. Онда қан тамырларының өткізгіштік қабілетінің жоғарлауы салдарынан қабыну процесі үдей түседі.

Аурудың созылмалы түрінің дамуында гуморалды факторлардың - әсіресе рениннің ролі зор. Қан айналуы азайған бүйректерде ренин көп түзіледі де , қанның қысымын одан ары жоғарлатады. Капиллярлардың қабырғасы арқылы тек альбуминдер ғана емес, қанның басқа элементтері де өтіп кетеді. Су мен хлоридтердің алмасуларының бұзылуы ісіктің пайда болуын туғызады. Су мен тұздың жинақталуына көп түзілген антидиуретин өз әсерін тигізеді,

Бүйрек шумақтарындағы (Шумлян-Боумен) қан тамырларының жарақаттануы олардың сүзу процестеріне қатысатын беттерінің көлемін азайтады. Несеп бөлу жолдарының өзектерінде глобулиндер, фибриногендер шоғырланады, зәрдің қышқылдығы жоғарылайды, цилиндроурия пайда болады.

Өлекседегі өзгерістер:

бас, аяқ жақтарда; кеуде, іш тұстарында тері астының шелі ісінген;
бүйректердің көлемі ұлғайған, капсуласы оңай белінеді;
бүйректі кесіп қарағанда оның шумақтарының суреті өзгерген, қабынып қызарған, үлкейген;
қатты қабынғанда капсулада ұйыған белок, эритроциттер мен түлеген эпителий клеткалары бар; кейде ирелеіиіген түтікшелерде майдың, белок түйіршіктерінін өзгерген түрлері байқалады;
гистологиялық құрылыстары өзгерген.

Клиникалық белгілері. Аурудың басында дене қызуы көтеріледі, ауру мал әлсін-әлсін тынышсызданады, бүйректерінің тұсын сипалағанда ауырсынғандық байқалады. Қарынның, кеуденін, жұткыншақтың, қабақтың астыңғы тұстарында ісік. Көрінетін кілегей қабықтары бозарған, қанның қысымы жоғары, жүректің сол жақ қарыншасы кеңейген, қабырғасы қалыңдаған, тамырлары қатайган. Р.о. ортада жүректің екінші сазы қаттырақ естіледі. Қан айналысының кіші шеңберінде қан тоқыраған, кейде ентікпе, жөтел, ылғалды сырыл пайда болады. Ауру мал жиі-жиі несеп бөлуге тырысады, бірақ олигурия, кейде тіпті анурия болуы да мүмкін. Несеп лай, кейде ақшыл-қызыл, не қоңыр түсті болып келеді. Кебінесе қышқылдығы жоғары болады.

Қан сұйық, меншікті салмағы төмен, эритроциттер мен гемоглобин аз, азотты зат қалдықтары көп. А:Г төмен. Аурудың жіті түрінде тромбоциттер аз, ал ауру мал жазыла бастағанда олда көбейе бастайды.

1.4 Нефрозды анықтау және емдеу шаралары

Барысы. Аурудың жіті түрі 1-2 жұмаға созылуы мүмкін. Уақытында дұрыс ем қолданғанда ауру мал жазылып кетеді. Аурудың асқынған, жайылыңқы түрі уремиялық синдром басым болған жағдайда өлім-жітіммен аяқталады.

Ауруды анықтау үшін ауру мал туралы жиналған анамнезге, негізгі клиникалық белгілеріне және лабораториялық зерттеулердің нәтижелеріне сүйенеді.

Саралау. Нефриттің жіті түрі көбінесе індетті аурулардан кейін болады. Онда несеп синдромдарынан: олигурия, зәрде қан, белок, бүйрек эпителийі, цилиндрлер.

Нефрозда зәрде қан жоқ және қанның қысымы көтерілмейді. Жүрек еттерінде гипертрофия жоқ.

Аурудың болжамы бүйректердің жарақаттануларының көлеміне және аурудың барысына байланысты. Уремиялық синдром дамығанда өлім-жітіммен аяқталады.

Емі. Ауру малдың күтіміне, азықтын сапасына көңіл аудару керек. Олардың үстін тазалап, желдеткіші бар, таза бөлмеде ұстайды. 1-2 күнге ашықтыру диетасын тағайындауға болады. Одан кейін женіл қорытылатын, белогы мен тұзы аз тағам береді. Рационда натрий аз, калий мен кальций иондары, аскорбин қышқылы, ретинол, В витамимдері жеткілікті болуы керек. Бүйрек маңайына новокаин блокадасын жасайды. 10 %-ды хлорлы кальций глюконатына, немесе 0,5-1 %-ды новокаин ертіндісіне аскорбин қышқылын қосып венаға жібереді. Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттарын барлық ережені сақтай отырып қолданады. Улануға қарсы қан ағызып, глюкоза ертіндісін венаға жібереді. Ол организмнің жалпы резистенттілік қабілетін жаксартады.

Жүректің қызметі нашарлағанда жалын гүлінің, строфант ертіндісін, оттегін қолданады. Зәрдің бөлінуін жақсарту үшін темисал, новурит, фонурит береді. Күкірт қышқыл магнезий жақсы есер етеді. Ол суды, тұзды өзіне сіңіреді, қанның қысымын реттейді, қан тамырларының өзектерін кеңейтеді, зәрдің бөлінуін үдетеді. Жүйке жүйесіне жақсы әсер етеді. Оны 25 %-ды ертінді ретінде, 0,2-0,4 мл/кг қлшерінде еттің ішіне жібереді. Ауру малдың сіңірі тартылын қалған жағдайда хлоралгидрат, немесе морфий ертінділерін қолданады. Медицинада соңғы кезде гормон препараттарын жиі қолданып жүр: преднизолон, кортизон, АКТГ. Ацидозда соданың ертіндісінің көмегі жақсы. Сондай-ақ жылулық процедуралары жақсы нәтиже береді.

Сақтандыру. Малдың күтімі мен рационына көңіл аударады. Суықтықтан, уланудан қорғайды. Бүйректердін тұсын жарақаттан сақтау керек. Ас тұзының азықта қалыпты жағдайда болуын қадағалайды. Індетті, хирургиялық, гинекологиялык, ауруларды уақытында емдеп жазады.

2 Өзіндік зерттеу

Өзіндік зерттеу жұмысымды М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің Агроөнеркәсіптік факультетінің «Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасына қарасты Ветеринарлық клиникасында бастадым.

Өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес, нефроз және нефрит ауруымен ауырып тұрған сиырды емдедім. Жетекшім Б.К. Ильясов болды.

2.1 Proanamnesis

Амбулаторлық журналындағы тіркеу нөмірі -1

Емдік мекеме мекен-жайы: Шымкент қаласы,

Емдік мекеме аты: М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дың «Агроөнеркәсіптік» факультетінің «Ветеринарлық медицина және зоотехния» кафедрасының клиникасы

Иесі- Досаева Гүлжан 5. Иесінің мекен жайы: Шымкент қаласы, Қазұғұрт мөлтек ауданы, Қожамберді көшесі №5 жеке үй

6. Мал түрі- сиыр

7. Жынысы-ұрғашы

8.Тұқымы- Әулие-ата

9.Түсі- ақ ала

10.Жасы- 8 жасар

11.Салмағы- 430кг

12. Лақап аты-Марис

13.Дәрігерге көріну күні: 11.04.2011ж.

14.Сауығу күні: 30.04.2010ж.

15. Алдын ала қойылған диагноз: нефроз және нефрит.

2.2 Anamnesis vitae

Маристы иесі өз үйінде асыраған. Мал жайылымға шығарылған. Азықтандыруы зоотехникалық нормаға сай болған (қоректік заттар, витаминдер, минералды заттар). Сүтті бағытта өсірілгендіктен құнарлы азықпен (жем) күніне екі рет (азанда, кешке) азықтандырған, жайылымда дала шөбімен қоректенген, судан мұқтаждық көрмеген. Қыста сиырдың буаздығы жақсы өтіп, ешқандай асқынуларсыз төлдеген. Профилактика мақсатында вакциналарды уақытылы қабылдаған. Осы уақытқа дейін ешқандай аурумен ауырмаған.

2.3 Anamnesis morbi

Егесінің мәліметтері бойынша мал 20 күн бұрын әлсіздене бастаған. Ауру мал жабырқаңқы, кейде ессіз, терең ұйқыға кетеді. Тәбеті жоқ, өнімділігі, жұмысқа қабілеттілігі төмендеген. Қосалқы түрінде негізгі аурулардың белгілері анықталады. Өзінің негізгі белгілеріне несептегі өзгерістерді келтіруге болады. Оның тығыздығы жоғарылаған, онда белок анықталған. Тұнбада гиалинді, түйіршікті цилиндрлер, бүйрек эпителийі. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызған, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру малдың халі жақсара бастағанда полиурия байқалады. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған.

Ен негізгі белгісі - полиурия. Зәрдің бөлінуі қалыпты жағдайдағыдан 2-3 еседей көбейген. Бүйректердің консистенциясы қатты, сырты бұдырланған, ауырсынғандық байқалмаған.

2.4 Status proesens communis universale

1. Жүрек - қан тамыр жүйесін зерттеу

Жүрек дүрсілінің ең жақсы байқалатын жері: ұсақ малдарда сол жақ шынтақтан 2-3 см жоғары 4-ші қабырға аралығында 5-7 см көлемінде, аумағында. Сиырда сол жақ иық буынымен жауырын жалғасқан тұсының сызығынан жүргізілген түзудің бойынан 7-8 см төмен, 4-5 см аумағымен 5-ші қабырға аралығында.

Тамыр соғуы: ырғағы орташа, тамырлардың қанға толу дәрежесі жақсы, тамырлар қабырғасының серпімділігі қалыпты, тамыр соғуының күші орташа.

Жүрек тұсын сол жақ 3-4 жақ қабырға арасын тексердім. Жүрек түрткісінің күшін және оның білінетін жерлерін фонендоскоппен тексеруге көштім. Жүрек саздарының дыбыстылығы - көмескі. Жүрек саздарының тазалығы - 1 - ші және 2 - ші саздардың жарықшақтануы орташа, эндокардиальды және перикардиальды шуылдар байқалмайды.

Жүрек шекарасы жоғары және артқы шекарасы өзгеріссіз. Жақсы сақталған.

Сипау арқылы жүрек тұсында көкірек жақтауының дүрсілін сеземіз. Жүрек түрткісі дегеніміз жүрек етінің жиырылуымен сәйкестеніп келетін көкірек жақтауының сыртқа керілуі.

2. Тыныстану жүйесін зерттеу.

Тыныс алу түрінің ырғағы аралас, ендікпесі жоқ. Өкпесін тыңдағанда фонендоскоп қолдандым. Маңдай, жоғары жақ қуыстарын, ауа капшықтарын пальпация жэне перкуссия жолымен тексергенімде өзгеріссіз.

Тыныс алу кезінде сыртқа шыққан ауаны зерттеген кезде оның танаудан шыққан екпіннің күшін, қызуын, иісін (жағымсызиіс - өкпе шірігенде), ацетон иісі - кетозда, аммиак иісі - уремияда білінеді.

Тыныс алу қозғалысын зерттеу көкіректі анықтап көруден, көргенде оның сыртқы пішінін, көлемін және көкірек қозғалысын, тыныс алу түрін, санын, жиілігін, ырғағын және тыныс алу қозғалысының біргей, бір мезгілде қозғалуын анықтаудан басталады. Көкіректің көлемін, қозғалысын және сырт пішінін малдың оң жақ, сол жақ қапталынан және артқы жағынан қараумен анықтайды.

Тыныс алу санын көкірек клеткасының бұлшық еттерінің жиырылуына, жылқы танауының желбіреуіне, тынысты сыртқа шығару екпінін санаумен анықтайды. Ауру малдарда тыныс алудың жиілеуі кездеседі және тереңнен жеңіл — желпі дем алуы кездеседі.

Көмей және кеңірдікті тексергенімде пішіні өзгеріссіз, ауырсыну жоқ, жергілікті қызуы байқалмайды, көмей рефлексі орташа.

Өкпені аускультациялау кезінде - тыныс күшінің шуылдары жоқ, орны және сапасы өзгеріссіз, бөгде шуылдар - сырыл, қытырлау дыбыстары естілмейді, өзгеріссіз.

Өкпені перкуссиялағанымда - перкуссияның дыбыстық сипаты, естілу орны шекарасы өзгеріссіз жақсы сақталған

Дені сау малдардың мұрнынан су ағуы байқалмайды (немесе азғана сулы, сулы - кілегейлі сұйық байқалады). Мұрын, өкпе, бронх, қосалқы қуыстар қабынғанда және өкпе ісінгенде танаудан жайылмайтын (ұдайы) немесе әлсін - әлсін (араласып) бөлініп отыратын су ағу байқалады, ол сұйық , кілегейлі, кілегейлі - іріңді, іріңді - сасық иісті болып келеді.

Тыныс алу мүшелерін зерттеген кезде тыныс ырғағына көңіл бөледі - бұл демді ішке және сыртқа шығарудың өзара кездесіп алмасып тұруы.

Ұсақ малдарда саусақтар көмегімен нұқу тәсілі қолданылады. Көкіректі нұқу қабырғалар арасымен жоғарыдан төмен қарай соғу арқылы іске асады. Дені сау малдардың өкпе тұсын нұқығанда айқын, созылыңқы, дыңғырлаған дыбыс естіледі, ол өкпенің анық нұқу дыбысы деп аталады. Ал ірі қара малдарда аспаптық нұқу болады. Нұқу кезінде өкпенің шекараларын анықтайды, оны өкпенің ашық нұқу дыбысының сызданған сыбырлы немесе даңғырлаған дыбысқа ауысқандығынан білеміз.Дені сау малдардың көкірегін нұқығанда өкпенің анық нұқу дыбысын естиміз. Ауру малдарда нұқу дыбыстары өзгеріліп естіледі, оларға мына дыбыстар жатады.

Шыңқылдаған (шел, өкпе қабығы, өкпе қабынғанда), сызданған сыбырлы (экссудатты плевритте, өкпенің фибринді
қабынуы, жылқының плевропневмониясы, ала өкпе).

Даңғырлаған (өкпедегі тесік каверна, бронх түтігінің кеңеюі, кеуде
қуысына ауа толғанда пневмоторакс).

Шіңкілдеген (өкпенің ішіндегі доп тәрізді қуыс пайда болғанда ішкі қабаты тегіс қатты болады).

Түбі тесік қауақ тыңқылындай (өкпеде қуыс пайда болып ол бронхы арқылы жіңішке түтікшемен сыртқы ортамен байланысқанда шығады).

Өкпенің артқы нұқу шекарасы көлденеңінен жүргізілген үш түзу арқылы анықталады; 1.Сербек түзуі; 2.Жамбас сүйегінің төменгі басынан жүргізілген түзуі; 3. Иық буыны түзеді. Ауру малдың өкпесі таза, артық шулар жоқ.

3. Азық қорыту жүйесін зерттеу

Азыққа тәбеті орташа төмендеген, шөлдемейді. Азық пен суды еркін қабылдайды, шайнау сипаты жақсы, жұлыну, кекіру, құсу жоқ.

Ауыз қуысын ашып тексергенімде жоғарғы таңдайдың, жақтың, қызыл шектің, тілдің, еріннің, кілегей қабықтарының жағдайы, ауыздан шыққан иіс, сілекей бөлуі, тістердің жағдайы жақсы сақталған, өзгеріссіз. Өңешті пальпациялау арқылы тексергенімде ауырсынуы жоқ.

Ауыз қуысы мүшелерінің зерттеу кезінде тісі жоқ жерінен қолды енгізіп, тілді сыртқа шығару арқылы немесе ауыз кергішті (зевник) енгізу арқылы аузын ашамыз. Содан соң мыналарға көңіл аудару керек; 1 .Көру арқылы және сипау тәсілдері арқылы шырышты қабықтың күйін білу және зерттеу. Көзбен көру арқылы шырышты қабықтың түсуін, түсін оның өзгерістерін, жара және бөртпелері бар жағын анықтайды. Ауыздың шырышты қабығын сипап оның қызуын, сезімталдығын және құрзақтығын анықтайды.

2.Ауыздан шыққан иісті мал сілекейімен сулаған мақтаны иіскеп анықтайды. З.Тілді көру арқылы дақтарды және ісікті анықтайды.

4.Тістің күйін қараған кезде, тістің босауын, желінуін, түсуін, және оның өсіп кетуін анықтау керек.

Азық қорыту жүйесін зерттеу иттің азық қабылдау және су ішу қабілетін тексеруден басталады. Мал азықты қалай қабылдайды және суды қалай ішетінін анықтай отыра мынандай құбылыстарға мұқият зер салып қарау қажет;

а) Тәбет және оның бұзылуы;

б) Жұлу және шайнау, оның өзгерісі;

в) Құсу, кекіру және күйіс қайтару және олардың бұзылуы;

Ауыз қуысын, жұтқыншақты, өңешті және құстың жемсауын зерттеу. Ауыз қуысын зерттеудің негізгі тәсілдері көру, сипау және қосымша иіс сезетін мүшелер арқылы шыққан иісті анықтау.(иіскеу). Дұрыстап зерттеу үшін ауыз кергіштер қолданылады. Көзбен көру ауыз қуысының жабылуын және ашылуын, еріндерінің еріксіз қозғалуын, сілекей бөлінуінің және олардың бөтен өзгерістерін анықтаймыз.

4 .Жұтқыншақты зерттеу

Жұтқыншақты негізі көру, сипау, ларингоскоп тәсілдерімен зерттеледі. Қолмен басып қарау арқылы жұтқыншақтың қызуын, ісуін және аурудың жанға батуын анықтайды. Көзбен қарау арқылы көңіл бөлінетін нәрсе бас пен мойынның орналасуы және оның өзгеруі. Жұтқыншақ ауырғанда бас пен мойынның қалыпты жағдайдан өзгеруі байқалады.

5. Өңешті зерттеу

Сиырдың өңешін зерттеу мойынның сол жағынан бастап көру және сипалау арқылы жүргізіледі. Өңешті көру және сипалағанда оның жуандығына, қалталанып - кеңеюіне, қатты жұмсақтығына, бөгде заттың бар жоқтығына, ауыршаңдығы мен сезімталдығына көңіл бөлеміз.

6. Жұмыршақты зерттеу

Жұмыршақтың көлемі қойда 1,5-2 л, сиырда 5-10л.

а) Төс шеміршектің тұсынан жұдырықпен қысым жасау;

б) Шоқтық терісін жинау;

в) Кеуденің бүйір жағынан қысым жасау арқылы;

г) Көк еттің сызығымен кеуде қуысын нұқу арқылы;

д) Малды биіктікпен ылдиға (төмен қарай) жүргізу арқылы;

е) Терінің астына тилокартин және басқа дәрілерді жіберу арқылы тексереді;

ж) Рентген сәулесін, ультрадыбыс, электр тогын қолдану арқылы және т.б.
тәсілдер арқылы анықтау.

7. Қатпаршақты зерттеу

Қатпаршақтың көлемі қой мен ешкіде 0,3-0,9 л, мүйізді ірі қара малда 7-18л. Зерттеу тәсілдері: сипау, нұқу және тыңдау. Қатпаршақтың маңайын жұдырықпен басу тәсілімен ауырған жерін білу; ауру малдың ыңырсуын, мәңіреуін, ыңқылдауын және жұдырық қысымынан денесін алып қашу әрекетін анықтаймыз. Қатпаршақ жиырылуы әлсіресе немесе жиырылмай қалса дыбыс әлсірейді немесе естілмей қалады.

8. Ащы ішекті зерттеу

Ащы ішектің маңайын сипау және нұқу тәсілдерімен оның ауырған жерін білу және сезімталдығын анықтаймыз.

Фанендоскоп немесе стетоскоп арқылы яғни түтікше аспаптар пайдалана отырып, сау малдың ащы ішекке пайда болатын дыбыстардың естілуі мен естілмеуін анықтаймыз және олардың өзара ерекшеліктері ( су сылдыры, су шалпылы, тамшының дыбысы).

9. Тоқ ішекті зерттеу

Тоқ ішектің тұсын нұқу әдісіне пайдалана отырып одан шыққан дыбыстарды ( даңғырлаған, сызданған) дыбыстардың өзгеруін анықтаймыз, ал тыңдаған а (пырылдаған, шұрқырау, күрсілдеу, дүрсілдеу).

Ауырған малдың ас қорыту жүйесі бір қалыпты жағдайда, ешқандай өзгерістер жоқ.

10. Жүйке жүйесін зерттеу

Бас сүйекпен омыртқа бағана жотасының жағдайы — пішіні өзгермеген, перкуссиялау кезінде ауырсыну байқалмайды, мінез - құлқы орташа, сезім мүшелері жақсы сақталған, көру сезімі жақсы, лақап атын атағанда оның есту мүшесінің жақсы екенін байқадым, бел омыртқасын сипап көргенімде бойын тік ұстады, иіс сезу мүшесін зерттегенімде және теріні зерттегенімде өзгеріссіз болды.

Сиырдың бас сүйегінің ми сауыты мен омыртқасын зерттеу. Көру арқылы малдың бас сүйегінің ми сауытының мынандай ерекшеліктеріне көңіл аударамыз; көлемі мен пішініне, оның мүмкін болатын өзгерулеріне (шеке тұсының ісінуіне, бас сүйегінің соққыдан зақымдануы).

Сипау әдісімен бас сүйегінің ми сауытына жақын түрған терінің ығысуын (ысу - менингит бас миының қабықшасының қабынуы), жұқпалы індетті энцефалит ауруында (ауырсынуы байқалуы) қой ценурозы, эхиноккоз (құрт ауруы), мидың ісінуі кезінде және сүйек ұлпасының жұмсаруын анықтау қажет. Бас сүйегінің ми сауытын нұқу дыбыстың өзгерілуі бар ми санын анықтау қажет. Көру, сипау және нұқу тәсілдерімен омыртқаны зерттеп, одан алынған мәліметтерді арнайы дәптерге жазу керек.

Вегетативтік жүйке тамыр жүйесін зерттеу. Мал дәрігерлік тәжірибеде вегетативтік жүйке тамыр жүйесінің ахуалын анықтау үшін қолданылады. Бұл мақсатта көз - жүрек рефлексі қолданылады, ол үшін ең алдымен малдардың жүрек соғуының 30 секунд уақыт аралығындағы санын анықтайды. Содан соң Шаптала аспабымен немесе қол саусақтарымен көз шарасын 20-30 мм сынап бағанасы шамасындай күшпен босады. Тексерілген ауру малдың жүйке - жүйесі қалыпты жағдайда, ешқандай өзгерістер байқалмайды.

2.5 Status proesens localis

Егесінің мәліметтері бойынша мал 20 күн бұрын әлсіздене бастаған. Ауру мал жабырқаңқы, кейде ессіз, терең ұйқыға кетеді. Тәбеті жоқ, өнімділігі, жұмысқа қабілеттілігі төмендеген. Қосалқы түрінде негізгі аурулардың белгілері анықталады. Оның тығыздығы жоғарылаған, онда белок анықталған. Тұнбада гиалинді, түйіршікті цилиндрлер, бүйрек эпителийі. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызған, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру малдың халі жақсара бастағанда полиурия байқалды. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған.

Сиырдың жалпы жағдайы төмен. Азыққа зауқы жок, күйі өте нашар, кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. жүрек түрткісі күшейеді, диастолалық шуыл тындалады. Қосалқы түрінде негізгі аурулардың белгілері анықталды. Өзінің негізгі белгілеріне несептегі өзгерістерді келтіруге болады. Оның тығыздығы жоғарылайды, онда белок анықталады. Тұнбада гиалинді, түйіршікті цилиндрлер, бүйрек эпителийі. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызады, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру малдың халі жақсара бастағанда полиурия байқалды. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған.

Ен негізгі белгісі - полиурия. Зәрдің бөлінуі қалыпты жағдайдағыдан 2-3 еседей көбейген. Бүйректердің консистенциясы қатты, сырты бұдырланған, ауырсынғандық байқалмайды. Ауру мал жай қозғалады, жылдам шаршайды, тәбеті жоқ. Бірте-бірте арықтайды. Қайта-кайта су іше береді. Кілегей қабықтары бозарған, дененің төменгі жақтарында әртүрлі көлемді ісіктер анықталады. Ас корыту жүйесінің ағзаларында қабыну процесінің белгілері байқалады. Жүрек пен қан тамырларының жеткіліксіздігінің белгілері: тамырдың соғысы жиі, артерияда канның қысымы жоғары, жүректің көлемі ұлғайған, жүрек түрткісі күшейген, шашыраңқы; бірінші сазы ақырын, күңгірт; ал екінші сазы р.о. ортада катты естіледі.

Зәр бөлу жүйесін зерттеу. Несеп бөлу актісі - жиілігі жоқ, несептің мөлшері орташа, несеп бөлу кезінде ауырсыну байқалмайды.

Бүйрек пен қуықта сипау кезінде көлемі өзгермеген, пішіні сақталған, консистенциясы жақсы, ауырсыну жоқ, қуықты тексеру үшін катетор енгізгенімде бөгде заттың болмағанын анықтадым. Несептің физикалық қасиетін анықтадым. Несеп тұсы. Шыны цилиндрге зерттеуге арналған несепті құйып, сосын оның түсін күндізгі жарықта анықтадым.

Сиырдың түріне қарай несеп түсі - ақшыл - сарыдан, ашық - қоңыр аралығында болады. Несеп тұсінің өзгеруі ондағы басқа заттардың қосылуы салдарынан болады, несеп құрамында қан, гемоглобин, өт пигменттері және басқа да заттардың денедегі ауруды анықтау немесе емдеу мақсатымен жіберілген дәрі - дәрмектің түсіне байланысты.

б) Несеп консистенциясы (сұйықтығы). Несеп сұйықтығын екі шыны ыдыс алып оның біреуіне несеп құйып, содан соң оны жайлап келесі ыдысқа сапыра құю арқылы анықтайды. Барлық малдарда (дара тұяқтылардан басқа) несеп су тәрізді болады. Дара тұлқтыларда несеп кілегейлі болып келеді, құйғанда жіп тәрізді болады да ағады, себебі несеп құрамында муцин сілекейінің болуы.в) Несептің иісін сезім мүшелерімен анықтайды. сиырдың түріне қарай өзіне тән, лайықты несеп иісі болады. Қуық сал болғанда, қабынғанда, уратрадан несеп өтпей қалғанда несеп құрамының бұзылуы байқалады, осы сезде аммиактың иісі пайда болады. Куық ісігінде шіріген иіс, кетозда ацетон иісі кездеседі г) Несептің салыстырмалы тығыздығын анықтау.

Цилиндрге несепті құйып, оған жайлап бөліктерінде 1,0- ден 1,060 санына дейінгі көрсеткіші бар уро метрді батырады. Урометр бір қалыпқа келген соң оның төменгі шкаладағы бөлігіндегі көрсеткішін белгілеп анықтайды. Нефритте, нефроз, склерозда несеп тығыздығының төмендеуі байқалады. Несеп тығыздығының көтерілуі диспепсияда, колибактериозда, паратуберкулезде, құсқа да, шаншуда және дене қызуы көтерілгенде кездеседі. Несептің ракциясын индикаторлы қағаздың көмегімен анықтайды. Ол үшін идикаторды несепке батырып алып, содан соң индикаторды түрлі-түсті ілгілермен (бөліктермен) шкаламен салыстырып анықтайды, ондағы сандармен белгіленген сан бөліктері шкала несептің қандай реакция екенін көрсетеді.

Циститте, қуық қабынғанда, мал құсқаннан соң несеп негізгі сілтілі болып келеді. Қышқылды несеп бүйрек жүмысының жетіспеушілігінде, мал ұзақ ашыққанда және дене қызуы көтерілетін кейбір ауруларда кездеседі.

Ауырған сиырдың несеп бөлу жүйесі қалыпты жағдайда, ешқандай өзгерістер жоқ.

2.6 Diagnosis

Анамнез және клиникалық зертханалық тексерулер нәтижесінде – Азыққа зауқы жок, күйі өте нашар, кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. жүрек түрткісі күшейеді, диастолалық шуыл тындалып тұр. Оның тығыздығы жоғарылап, онда белок анықталып тұр. Тұнбада гиалинді, түйіршікті цилиндрлер, бүйрек эпителийі. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызып, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру малдың халі жақсара бастағанда полиурия байқалып тұр. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған. Сол себепті нефрит және нефроз деп қойдым.

2.6 Decursis morbi et therapia

Күні	Дене қызуы	Тыныс алуы	Тамыр соғысы	Diagnosis morbi	Diagnosis therapia
11.04.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. жүрек түрткісі күшейеді, диастолалық шуыл тындалады. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызған, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған. .	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
12.04.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. жүрек түрткісі күшейеді, диастолалық шуыл тындалады. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызған, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
13.04.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. жүрек түрткісі күшейеді, диастолалық шуыл тындалады. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызған, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған. . .	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
14.04.2011	40,5 ºС	58	95	Сиырдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. суды көп мөлшерде ішеді. Мал тынышсыздануда. Ауырсыну байқалады. кілегей қабықтары бастапқыда қанмен кернелген, артынан сарғыштанған. Тыныс алуы жиілеп, қиындай түсуде. жүрек түрткісі күшейеді, диастолалық шуыл тындалады. Қанда эритропения, нейтрофилді лейкоцитоз; гипо-, диспротеинемия. Уремиялық синдром бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігін туғызған, олигурия біртіндеп анурияға айналған. Ауру мал арықтаған; қабағында, төсінде, аяқтарында, ұманың тұсында көлемді ісіктер пайда болған. Кілегей қабықтары, терісі бозарған. Бауырдың көлемі ұлғайған, жүректің қызметі нашарлаған.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
15.04.2011	40,2 ºС	57	94	Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. Ауырсынуы байқалады.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
16.04.2011	40,2 ºС	57	94	Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. ауырсыну байқалады.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
17.04.2011	40,2 ºС	57	94	Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. ауырсыну байқалады.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
18.04.2011	40,3 ºС	57	94	Сиырдың жағдайы қалпында, тәбеті жоқ. ауырсыну байқалады.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
19.04.2011	40,3 ºС	55	94	Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
20.04.2011	40,3 ºС	55	93,2	Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
21.04.2011	40,3 ºС	55	93,2	Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
22.04.2011	40,3 ºС	55	93,2	Күннен күнге малдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауы жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
23.04.2011	40,4 ºС	56	93	Маристың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
24.04.2011	40,2 ºС	54	90,1	Маристың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
25.04.2011	40,0 ºС	52	90	Маристың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
26.04.2011	40,0 ºС	52	90	Маристың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
27.04.2011	40,0 ºС	52	90	Маристың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, тынысы түсі қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
28.04.2011	40,0 ºС	50	90	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
29.04.2011	39,2 ºС	50	85	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.
30.04.2011	39,0 ºС	48	85	Сиырдың жағдайы жақсы,азықты жақсы қабылдауда, қалпына келген.	дұрыс орын, жұғымды тамақ, жақсы күтім. Күтімін жақсартып, тұратын жерін жақсарттым. Антибиотиктер қолдандым. Рационға бұршақты шөп, жем; Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттары негізгі ережелерді сақтай отырып қолдандым. Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолдандым Rp: новокаин 0,5% Аскорбин қышқылы DS:венаға Rp:Күкірт қышқыл магнезий 25% DS: бұлшық етке. Rp: Метрогил 200мл тамырға. Rp:глюкоза 400 мл+ 10 мл Вит С тамырға. Rp:кофеин 2 мл бұлшықетке.

2.8 Еріkrisis

Эпикризис - ауру тарихы туралы кеңірек қорытындылау. Бүйректердің өзектері мен шумақтарының эпителий тіндерінде дегенеративті өзгерістер пайда болып, организмде жалпы зат алмасуының бұзылуымен сипатталатын ауру.

Негізгі себептері организмде септикалық процесті тудыратын барлық факторлар. Ауыр металл тұздарымен, хлорорганикалық қосылыстармен, өсімдік уларымен уланулар; анемияның гемолитикалық түрі; кетоздар; мастит; туберкүлез; плевропневмониялар; созылмалы іріңді процестер; қотырлар; аумақты күйіктер; ас қорыту жүйесінің аурулары аурудың себептеріне жатады.

3 Техникалық қауіпсіздік

Малдың жұқпалы емес ауруларымен жұмыс жасағанда қауіпсіздік ережелерін сақтау- қоғамдық және адамның жеке басының денсаулығын қорғау үшін жағдай туғызуға және малдың ауруына, өлуіне жол бермеуге бағытталған аса маңызды шара.

Малшылар еңбек қорғау ережелерімен танысу үшін әкімшілік оларға алғашқы, жұмыс орнындағы кезеңді нұсқауларды беруі тиіс.

Алғашқы нұсқаумен барлық жұмысқа жаңадан келген адамдар танысады. Оның мақсаты жұмысқа келген адамдарды еңбек қорғау ережелері және кәсіпорынның ішкі тәртібімен таныстыру.

Жұмыс орнындағы нұсқауды топ жетекші жүргізеді.Бұл нұсқау жұмыстың қауіпсіз тәсілдерін практика игерудің бастамасы болып табылады.Малмен тікелей жұмыс істейтін адамдарды жеке бастың гигиенасымен таныстырады.

Мал шаруашылығындағы жұмысшылар арнайы және санитариялық киімдермен қамтамасыз етіледі.Арнайы киім- бұл жұмысшылардың физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың әсерінен қорғайтын құрал. Арнайы киімге кеудеше, комбинезон, алжапқыш, қолғап, етік, резенке, шұлықтар жатады.

Ауру малмен,өлексемен, қимен жанасу нәтижесінде жұмысшыларға кейбір антропозоонозды аурулардың жұғу қауіпі төнеді. Аса қатерлі ауруларға топалаң, маңқа, туберкулез, бруцеллез, құтыру, бұзаутас және т.б. аурулар жатады.

Улы химикаттармен жұмыс істеуге ең кемі 18 жасқа толған, денсаулығы мықты, химиялық дәрілермен жұмыс істеу ережелері жөнінде нақтылы нұсқау алған және патогенез микроорганизмдерді құрту әдістерін игерген қызметкерлерге ғана рұқсат беріледі.

Жас өспірімдер, жүкті және баласын емізіп жүрген әйелдер кейбір аурумен ауырып жүрген адамдар мұндай жұмысқа қабылданбайды.

Улы химикаттармен жұмыс істеген кезде тамақ, су ішуге, темекі тартуға болмайды. Тамақты жұмыс аяқталғаннан кейін немесе үзіліс кезінде ғана ішуге болады, бірақ міндетті түрде арнайы киімді шешіп, беті-қолды мұқият сабындап жуу керек.

Дезинфекциялау шараларын атқаруға міндетті адамдар жұмыс кезінде дезинфекциялағыш дәрілерді көзден таса қалдырмау керек.

ОҚЭБМ газымен дезинфекциялау жұмысын тек мал дәрігерлік- санитарлық немесе дезинфекциялайтын отрядтардың қызметкерлері ғана жүргізеді, мұнда арнайы даярлықтан өткен мал дәрігері немесе фельдшер басшылық етеді.

ОҚЭБМ газымен жұмыс істеген сайын денсаулық сақтау органдарына рұқсат алу қажет.

Қорытынды

Қортындылай келе бүйректердің өзектері мен шумақтарының эпителий тіндерінде дегенеративті өзгерістер пайда болып, организмде жалпы зат алмасуының бұзылуымен сипатталатын ауру.

Гормон препараттарын (тиреоидин, АКТГ, преднизолон, норадреналин) қолданудын нәтижесі жақсы. Ауру малдың күтіміне, азықтын сапасына көңіл аудару керек. Олардың үстін тазалап, желдеткіші бар, таза бөлмеде ұстайды. 1-2 күнге ашықтыру диетасын тағайындауға болады. Одан кейін женіл қорытылатын, белогы мен тұзы аз тағам береді. Рационда натрий аз, калий мен кальций иондары, аскорбин қышқылы, ретинол, В витамимдері жеткілікті болуы керек. Бүйрек маңайына новокаин блокадасын жасайды. 10 %-ды хлорлы кальций глюконатына, немесе 0,5-1 %-ды новокаин ертіндісіне аскорбин қышқылын қосып венаға жібереді. Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттарын барлық ережені сақтай отырып қолданады. Улануға қарсы қан ағызып, глюкоза ертіндісін венаға жібереді. Ол организмнің жалпы резистенттілік қабілетін жаксартады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

К.Н. Қожанов. « Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары» Семей – 2005 ж. (70 б).
М. Қожабаев, Ш.М. Қаратаев, «Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары» - Шымкент 2006ж (75 б).
Қ.Қ. Қожанов. «Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары» - Алматы 2005 ж. (53 б).
Т. Сайдулдин «Ветеринарлық індеттану» Алматы 1999 ж .(145 б).
Ж.Бердімұратов "Ірі қара аурулары" Алматы Қайнар 1976 ж.(76 б).
Ермахан Әмірбек «Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы» Алматы 2006 ж. (33-40 б).
Б.К. Ілиясов «Алғашқы ветеринарлық жәрдем» Алматы -2001( 50б)
Жаңабай Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің» Шымкент-

2007ж.(17 б).

Қасымов Е. «Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары ». Алматы 1992 (66 б).
Қасымов Е. И., Лесова Қ.А., т.б. «Ағылшынша-қазақша-орысша ветеринария сөздігі». - Алматы, 2005, (23 б).
Ветеринариялық заңдылықтар. 1,2,3- том. Астана, 2004.(225 б)
А.Д.Третьякова, М. Колос «Ветеринарное законодательство». 1988г.(46б)
Жамансарин Т.М. «Кеміргіштерге қарсы малдәрігерлік- санитариялық шаралар». Алматы, 2005 (149 б).
Эпизоотология и инфекционные болезни. Учебник под ред. А.А.Конопаткина- М. Колос, 1993ж. ( 115 б)
Урбан В.П. Практикум по эпизоотологии. Учебное пособие. Л. Колос, 1981г.(25 б)

Мәлімет сізге көмек берді ма

Жарияланған-2013-10-02 21:13:23 Қаралды-3549

ЕРТЕДЕ БОЯУЛАР НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?

ІНЖУ ҚАЙДАН АЛЫНАДЫ?

КҮН НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?

ДЫБЫС ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ЛАСТАУЫ МҮМКІН БЕ?

БҰЛТТАРДЫҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БАР ЖӘНЕ ОЛАР НЕНІ ХАБАРЛАЙДЫ?

ПЛАСТМАССА ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

ПЛАСТМАССА ЫДЫРАУЫ МҮМКІН БЕ?

СУ ҮЙДІ ЖАРЫП ЖІБЕРУІ МҮМКІН БЕ?

МҰНАЙ НЕДЕН ТҰРАДЫ?