Мазмұны

 

 

Аннотация

Белгілер  мен  қысқартулар

Анықтамалар

Нормативтік сілтемелер

Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6   

1 Негізгі бөлім . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   

1.1  Сарпай мен  қынаптың жарақаттары. .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

1.2  Жатырдың жыртылуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

1.3  Іштің жарақаттануы.................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

1.4  Қуықтың  түсуі................................................................ . . . . . . . . . . . .  . . . 

1.5  Жамбастың сынуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

1.6  Мықын – құйымшақ буынының созылуы  мен  шығыуы . . . . . . . . . . . . .   

1.7  Жатырдың айналуы мен  түсуі.................................................................  . .

1.8  Шудың  түспей  қалуы..................................................................................

2 Өзіндік зерттеу.....................................................................................................

3 Техникалық қауіпсіздік......................................................................................

Қорытынды............................................................................................................

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.....................................................................

 

 

 

1 Негізгі бөлім

1.1 Сарпай  мен   қынаптың   жарақаттары

 

         Сарпай   мен  қынаптың  жарақаттануы  үй   жануарларының   барлығында    да  ұшырайды,  әсіресе   туу   жолдары   тар,  тұмса    туған    жануарларда   жиірек    болады.

         Себептері. Сарпай   мен  қынаптың    жарақаттауыеа   өте   ірі   төлді   іштен  тартып  шығару   немесе   төлдің  теріс   келуі,  акушерлік аспаптардың   тайып  кетуі   себеп   болуы  мүмкін.  Көбіне   сарпай   мен  қынаптың   жарақттануы   бұтарланған   төлдің     шошайған     сүйегінен  болады.  Сонымен  қатар, қынып   пен    сарпай  туу  жолы   құрғақ    болғанда    төлді    тартып   шығару     салдарынан   жыртылады.

         Белгілері.  Сарпайды   зерттегенде  ,  оның   жарақаттанғаны   немесе  жыртытлғаны   білінеді. Онымен  қатар,  сарпайдың   едәуір   ісінгенін    жиі  кездестіруге  болады.

         Қынаптың  ішіндегі   кішірек    жарақаттарды  тек   зерттегенде   байқауға  болады.

         Егер   қынапта   терең  жара   болса,   жануардың  халі   ауырлайды.   Мұндай  жағдайда   жануар   бүкірейіп,   ұзақ  уақыт   жатып   қалады,  ал   құйрығын  жыныс   рогандарынан   аулақ  ұстайды;   сонымен  қатар,   оның  сарпайы  іседі.  Жылқыда   денесінің   жалпы  температурасы   көтеріледі,  тіпті  күшену,   шамалы   өлітию   белгілері  де  байқалады.  Терең   жарақаттануда   шарбы,  ішек   немесе   қынап   қуықтың   ішіне    түсіп  кететіндігін де   ескеру  керек.

         Мұндай  белгілер болса,   қынапты  зерттеп,   жарақаттың   орнын     және   көлемін   танықтау  қажет.

         Болжау.  Тіпті   сарпай  мен  қынаптың  сол   болмашы  жарақаттарының   өзі  де   септикалық   инфекцияның   жұғуына   себепкер  болуы  мүмкін.  Әсіресе,     сепсистің   шығуына   қынапта    ұзақ   жатып   шіріген   төлді  немесе   шуды    тартып    шығарғанда   жануарға   үлкен    қауып  туады.   Қынаптың   төменгі    қабырғасындағы   жарақаттар    жоғарғы   қабырғасындағылардан    қауіптірақ   келеді;   қынаптың   сірлі     қабаты    бүлінбеген   жарақаттардан   гөрі,   тесіп    өткен   жарақаттар  қауіптірек.  Сонымен,   көлемді   жарақаттар,   ішек  түсу,   қансырау  немесе  сепсис  салдарынан   малдың   өлімге   ұшырауы  мүмкін.

         Емдеу.   Қынаптың   жарақаты   қандай  болса   да  шуды   дереу   түсіру  керек.  Ұсақ  жарақаттарға   немесе   сызаттарға    күн  сайын  йод  жағады. Тереңірек   жарақаттарды  күн    сайын марганецқышқылды   калий   ерітіндісімен дезинфекциялап,  содан   кейін    дезинфекциялағыш   маймен  сылау   ұсынылады.   Егер   күшті     қан  ағу  болса,  оны   ашудастың 3 проценнттік   ерітіндісіне  малнған   дәке   тампонымен    тоқтату керек.  Терең   жара  мен    қынарқа   ішкі   органдардың   түскені   байқалса,  оларды     орнына   салып,  жараны   тігу  керек.

 

 

1.2 Жатырдың  жыртылуы

 

         Жануарлардың   жатырының   туғаннан  кейінгі   жыртылуына   жиі  ұшырайды.

         Себептері.   Жатырдың   жыртылуына   аяқтары   дұрыс   орналаспаған,  теріс  келген  және    теріс   позициялы   төлдерді   күшпен   тартып    шығару  себеп  болады.  Әсіресе   аяқтарын  тізесінен,  иығынан  бүгіп,    бауырына    жыйнап  алған   төлдердің   аяқтарын  жазу  кезінде   енесінің   жатыры   жыртылуы  мүмкін. Мұндай  жағдайларда  көбінесе   шат   сүйегінің ілгері  жиегіне   жансатын   жатырдың  төменгі  бөлімі     жарақаттануы    мүмкін.  Акушерлік  ашаның,  көз  ырғақтарының  немесе   басқа  акушерлік   аспаптардың   тайып   кетуінен  де   жатыр   жыртыла  береді. Кейде  жатырдың   жыртылуына    жанбастың   қыйсық  бітуі,  жатыр  мойнының  жібімеуі   де  себеп  болады.   Теріс и  келген   төлдің    мүшелерін   түзетудің   кезінде   жануардың   күрт   құлап  акетуі  де   жатырдың   жыртылуына   себеп  болады.

         Белгілері.   Жатырдың   көп  жыртылуы туу кезінде    толғақтың     тоқталуына    себеп  болады.   Жатырдың   жыртығы   өте  үлкен  болса,  төл   туғаннан  кейін   іле – шала   жануардың   дене  температурасы  көтерілгені  және   кейде  күшенетіні  байқалады.  Жатырдың   жыртылуы  салдарынан  сыртқы   қан  ағу   әрдайым   бола  бермейді,   өйткені   қанның   ішке  ағуы   немесе   жатырға    іркілуі  мүмкін.  Жатырдың   жарақаттануы  салдарынан   күшті   қансырау  нәтижесінде   қансырау  белгілері:  көрініп  тұрған  кілегей   қабықтардың  өте   бозарып  кетуі, жиі, әлсіз   пульс   пайда  болады.

         Жатыр жыртылуының   белгілері   ауру   сипатын   бермейтіндіктен,  барлық   күмәнді  жағдайларда  жатыр ішінің    бүтіндігін  анықтау   үшін   жатырды   зерттеу  керек.

         Болжау. Жатырдың  кілегей  қабығы мен   ікі   мускулдың   қабаты   жарақаттанса,   аурудың  ақыры    қауіпті   болады,    өйткені   микроорганизмдер  ену   салдарынан    аурудың   асқынуы   мүмкін.

         Тесіп  өткен  жарақаттар,  егер  олар   жатырдың   төменгі   жағында    болса,  орасан   қауіпті.  Жатырдың   жарақаты  жоғарғы  жағында   болса,   қауіпсіз  болады,  өйткені   мұнда   жатрдағы  сұйық   зат  іш   қуысына   құйылмауы  мүкін.

         Емдеу. Жыртылу  немесе   жарақат    байқалысымен   шуды   жатырдан   дереу   шығарып  тастау  керек.   Сонан  кейін  жатырдың   жыйырылуын  тездету  үшін  қастауыш  ішкізген  немесе,  ең  тәуірі,   тері  астына   питуитрин  не   питугландоль    енгізген   жөн.   Жатырдың   бүйірлік   және   жоғарғы   қабырғалары    тесілсе  жарақаттанса,    стерильденген  құтыға   салған  мұзды   жатырға  тығып  емдеуге  болады.  Одан  басқа,  тігу   ұсынылады,  мұнда   тігетін   жібек  жіптің   ұзындығы   түйіні  сырттан  бастап,   жібекті   біртіндеп  тартқан  кезде,   оның   түйіні   жараның   маңында   орналасатындай   болуы  крек.

         Жыртылу  толық  болмас,   ол   орынды   дезинфекциялап  содан  кейін    жараға  ашудас,  адренанлин,  таннин  ерітнділеріне  малынған    дәке   тампон   қойым емдейді.

         Бұл  жергілікті  емнен  басқа,   жалпы   емдеу  де  қолданылады.   Өте  күшті   қансыраса,  венаға  натрий   хлоридының  изотониялық   ерітіндісі жіберіледі  немесе   қан  ауыстырылып  құйылады.   Күшену  күшті  болас,  арақ  берумен, хлорогидрат  жіберумен   бәсеңдетуге  болады.

 

1.3 Іштің  жарақаттануы

 

Өте  күшті  толғақтарда  ішек  ілмектері  жанбас  қуысына   түсіп,  төлдің   денесі   енесінің   жанбас    сүйегінің  арасына   қыстырылады. Бұл  уақытта   төлді   күштеп  тартып   шығару  ішектің   жыртылып   немесе  тіпті   оның    бүтіндей   бөлігі   үзіліп  кетуі  мүмкін.

Белгілері. Ішек  жарақаттанысымен   жануар  жабыға   бастайды.  Ішектің  қозғалысы   мен  нәжістің   шығуы   тоқталады.  Айналшықтан  қан  ағады.  Кешікпей  көрініп  тұрған  кілегей  қабықтары   бозарады,  дем  алуы   үстірт,   шапшаң  келеді,   мускулдары  дірілдейді.;   ішкі   қан  кетуден   тамыр  соғуы   емескі   білінеді.

Болжау. Ақыры  жақсы  емес.

Едеу  мүмкін  емес,   етін   пайдалану  үшін  малды  дереу    сою керек.

 

1.4 Қуықтың түсуі

 

Туу  кезінде  немесе  туғаннан кейін  қуық   өзінің    кеңіген   мойыны   мен   несеп-жыныс  каналы   арқылы   сыртқа  айналып  шығып  кетеді.

Бұл  күшті  толғақ  кезінде  құрсақ  пресінің    өте  қатты  жыйырылуынан    сиыр  мен  биеде   болады. 

Қуықтың   түсуіне   себеп  болатын  жағдай  оның    маңындағы   жұмсақ   тканьнің  өте    босуы.

Белгілері. Қыныпта немесе оның сыртында  бозғылт  яғни  қызғылт дөңгелек   формадағы   ісік  болады.  Қуықтың  жан  жағында  ораналасақан  несеп   каналдарынан   тамшылып   несеп ағады.  Бірнеше   күннің   ішінде   кілегей  қабық   қабыну    процесіне  шалдығады; мұнда  оың  түсі  қара   қошқылданып, ісініп,  қан  ағады,   жануарда  жиі  күшену   байқалып,  несебі  тоқтау   салдарынан  тіпті    өлітию  белгілері  де    байқалады.

Болжау. Жаңадан шыққан қуықты  орнына  қайта  салу  онша  қиын  емес. Егер  қуықтың  түскеніне  бірнеше  күн  өткен  болса,  оның  ақыры  екіталай,  өйткені,  біріншіден,  түскен  қуықты  қайта  салу кейде  тіпті  мүмкін    болмайды,  екіншіден , орнына   салғаннан  кейін септицемия  болуы  мүмкін.

Емдеу. Мұқият   тазарту,  ашудас  немесе   таннин  ерітіндісімен   тазалап  жуу  керек. Қуықта  тесілген  жарақат  болса,  жиі  етіп  тігу  керек. Қуықтың  көлемін  кішейту  үшін оны   серепімді   таңғышпен   орайды.   Қуықты  жануар  жүрген  кезде   қайта  салу  керек,  өйткені  қозағалыстағы   жануарда   шірену   болмайды.   Егер   жануар  жүре  алмаса,  жануарды  шалқасынан  жатқызып қойып,  қуықты  салады.   Салынған   қуық  қайтадан  түсіп  кетпеу   үшін  несеп  каналының  қынапқа   жалғасатын  орнын  тігеді,  әрине,  ол   несеп   шығатын  жол   қалдырылып   тігілуі  керек.

 

1.5 Жамбастың сынуы

 

Жамбас    сүйегіне  төлдің   салмағының  орасан  түсуінен  немесе  төлдейтін  жануардың  туу  кезінде    жығылуынан  жамбастың  сынуы  мүмкін.  Жас    жануардың  туу  кезінде   шат   сүйегі  сөгілетіні   байқалады,  олардың  сүйегі  тұмса    туу  кезіне  дейін қатып   жетілмеген  қалыпта   болады.

Сүйектің  сынуына   себеп   болатын   жағдай-  жануардың  буаз  кезінде  қоңсыз  болуы,  өйткені   мұндай   жағдайда   остеомаляция   байқалады.

Диагноз. Жамбас  сүйегінің  сынуын  іштен   және   сырттан   тексергенде (тік ішек  арқылы)  сықырлауы,   жанбас  сүйектерінің  қалыпты  қозғалыстарының  бұзылуы  бойынша   анықтайды.

Болжау. Сербектер мен  шонданай  бұдырларының сынуы   жануарлардың жүрісін  сәл  ғана  бұзады.  Ал мықын сүйектерінің   ішкі  бұрыштырының, мықын сүйектернің  діңгектік  бөлігінің, шат,  шонданай сүйектерінің  жіктерінен сөгілуі  жануарды  орнынан  тұру   қабілетінен айырып,  оның   жүрісін  бұзады.

Емдеу мүмкін  емес.

 

1.6 Мықын- құйымшақ  буынының  созылуы  мен  шығуы.

 

Төлді  тартып шығарғанда    орасан  күш  салу   салдарынан  туатын   жануардың   құйымшақ  сүйегі мен   мықын  сүйегін  жалғастырып   тұратын тарамыстың  талшықтары созылып  немесе   тіпті   жыртылып  кететіндігінен   сүйектер   бірінен  бірі  ажырайды.   Төл  туу  жолынан  шыққан  соң  туған  жануардың  құйымшақ  сүйектері   мен  мықын  сүйектерінің  беткейлері  әуелгі  қалпына  келуі  мүмкін,  бірақ  сүйек  арасында    байланыс   өте  осал  болады,  мұндай жағдайда   мықын- құйымшақ   буыны  созылады.

Егер  төлдің  қысымы   жойылғанна  кейінде  сүйек  буындарының  беткейлері   бір – бірінен  алшақ   күйінде  қалса,   оны  мықын- құйымшақ  буынының   шығуы  дейді.

Белгілері. Құйымшақ-  мықын  буыны  созылғанда   жануар  орынынан  зорға  тұратын  боласды.  Тұрғанда  денесін  тең  ұстай  алмайды.  Артқы  аяқтарының  тұсарлық  буындары   ілгері  бүгіліп,  жануардың    бөксе  жағы  сіресіп  тұрады.   Құйымшақ  - мықын  буыны  шыққанда ,   жануар  өздігінен  орнынан  тұра  алмайды.   Көтергеннің  өзінде  де   аяғын  әрең  басады.  Бірақ  ұзақ  уақыт  тұра  алмайды.   Құйымшағының  түсіп  кетуі   анық  байқалады,   кейде  құйымшақ  - мықын  буынының   тұсыф  іседі  де,  бұл  буынның   шыққанын   айқын  көрсетіп  тұрады.

Болжау.  Буындар  соғылғанда  аурудың  ақыры   онша  қауіпті  болмайды,  алайда  жүрісі  түзеліп  кеткенше  2-3  аптаға  дейін   қадағалап  күту,  дұрыстап  азықтандыру  қажет.

Буындардың  шығуында  ақыры  екіталай,   өйтені   ұзақ жату  салдарынан  жануардың  әр  жері  жаншылады,  асқазаны  бұзылады және   өте  рақтайды.

Емдеу.  Жануарға  тыныштық  беру,  жылқыны  аспалы  аппаратқа   койып,  сиырды  жұмсақ  және  мол   төсенішке   жатқызу  болып  табылады. Қан  айналысын  қалпында  ұстау  үшін  тәулігіне  бір неше  рет  аяқтарын сабан  ысқышпен  ысқылап  отырған  жөн.  Азық  құнарлы  болып,  ішек  қарынын   аурудан  сақтау  үшін  аз-азадан  берілуі  тиіс.

 

1.7 Жатырдың түсуі мен  айналуы

 

         Бұл ауру   төл  жатқан  жатыр   тармағының   кең  жерінен  айналуынан  немесе    қынапқа   т.суінен (жатырдың  жартылай   түсуі), немесе   жатырдың   түгелдей   айналып   сыртқа   түсуінен  (жатырдың  толық  тұсуі )  болады. Бұл  ауру,  көбінесе  сыйырда,  шошқа  мен   ұсақ  күйістілерде   сирек,  ал   биелерде   бәрінен  де  сирек  болады.

         Жатырдың   түсуі  әдетте ,  туғаннан   кейінгі  алғашқы  6 сағатта ,  жатыр  жыйырылмай   тұрып,  мойыны  тармақ пен  жатыр  денесі   өтетіндей  ашық жағдайында   болады.

Себептері. Жатырдың  түсуіне   себептер:  малды  қорада   баққанда   серуенге   шығармау,  еден  түйетайлы   болғандықтан  малдың  бөксесеі   ірдайым  төмен  болуы, дұрыс  азықтандырмау, төлдің   өте  іріленген  немесе   егіздіктен  жатырдың  тым  созылуы,  немесе  қағанақ  бөрісі.

         Тармақтың   ұшынан  ажырамаған  төлді  зорлап  тарту да   жатырдың  түсуіне  тікелей  себеп   болады.  Оныфң   үстіне,  туу жолы   құрғақ   кезінде   төлді   тез   тартып  алса,  төл  шығысымен  жатырдың   түсіп  кетуі  мүмкін.

         Белгілері.  Жатыр  толық  түспесе,   жануардың  құрсақ  пресінің   жиі  жыртылатыны   байқалады,  бұл  кезде    ол  белін    бүкірейтіп,  құйрығын  көтеріп   тұрады.  Нәжісі  мен  несебі  жиі – жиі  аздап  шығады. Азыққа   мейлі  шаппайды. Биелерде  өлітию  байқалады.

         Мұндай жағдайларда   қынап  арқылы   зерттеу  қажет.  Қыныптың  немесе  жатырдың   ішіне   енген   қол  жатыр  тармағының   түрілген   бөлегін  оңай   сезеді.

         Практикада,  көбінесе, жатырдың   түгелдей   түсуі   жиі  кездеседі.Бұлай  болғанда   жануардың   жыныс  саңылауынан   ашық   қызыл  түсті, алмұрт  тәрізді  нәрсе   шығып  тұрады,  оның  жуан  жағы  тірсекке  жетеді. Бұл -  жатыр,  ал зақымдану өте   ауыр болса,  оған  қынаптың   ілгері  жағы   да  қосылады.

         Айналу әдетте төл  жатқан  тармақтан басталады. Түскен   нәрсенің  дені  осы    тармақ  болады. Екінші  тармақ  тіпті   айналмайды,  ол   жатырдың  арасында  болады.

         Күйісті   жануарлардың   түскен   жатыры     олардығы  карункулдардан  оңай   танылады.

         Биенің   түскен   жатырынан,   жарақаты  болмаса да, шып-шып   қан  шығады,  ал  кейде   жатырдың   кілегей   қабығының   бетінен  де  қан   шығады,  ал,  кейде   жатырдың   кілегей   қабығының   бетінен  де   қан  сорғлап   тұрады.  Жатыры  түскен  биенің  өте күшті   күшенуінен,   жатырға   қартаның   түсіп  кетуі де  мүмкін м  екенін  ескеру  қажет.  Жануардың   басқа  түрлерінің ішегі,   әдетте,  жатырдың   ішіне   түспейді.

         Мегежіннің   түскен   жатырының  түрі    ұзын  ішек  сияқты , бірақ   анықтап   қарағанда, кілегей   қабығындағы   көптеген   көлденең  қыртыстарынан  жатыр  екенін  айыруға  болады.

         Етқоректілердің  түскен   жатырының   түрі   екі   ұзын   түтік   сияқты,   одан әрдаым   қан   ағып   тұрады. Түскен   жатыр    кешікпей-ақ   елеулі    өзгерістерге   ұшырайды. Алдымен  қан    тамырлары  қысылғандықтан,  ісік  пайда   болады. Жатырдың   кілегей  қабығының    түсуі  қоңырқызыл,   қошқыл   болып  келеді.  Сірлі  эксудат  түскен   жатырдың   ір  жеріне   жиналып,  кілегей   қабықта  белгілі   шегі  бар  былқылдақ   ісіктер   пайда   болады.  Жатырдың   кілегей   қабығының  түсуі   қоңырқызыл,  қошқыл  болып  келеді.т   Сірілі  эксудат  түскен   жатырдың   әр   жеріне     жыйналып,  кілегей   қабықта   белгілі   шегі  бар     былқылдық  ісіктер  пйда  болады.   Бұл   көбіне   сиыр  мен    шошқада  кездеседі.  Одан кейін    қанның   жатырда    толық   тоқталуы   нәтижесінде,   ол   геморрагиялық   инфарктқа  айналады.  Мұндай    жағдайда   кілегей  қабық  құрғап, оның   беті   жырыла  бастайды.   Мұндай   қолайсыз    жағдайда  біраздан   кейін  жатыр   жарақатқа    ұшырайды.   Жарақаттану  жатырждың    қорадағы    өжре   қарталына    соқтығуынан  болады,   бірақ   құрсақ   пресінің   орасан    күшті     жыйырылуынан    өздігінен    де  болуы   мүмкін.  Күйісті   жан  күнде,  жануарлардың  бавсқа  түрлері уарларда   жатыр   аяққа    басылса,   көбінесе   карункулдары  жұлынады.   Ж-атыр  толық түскенде ,   несеп    каналының   жаншуы  және  қисаюы   салдарынан,  құқықтағы    несеп   тоқтайды.   Жатыр   қалыптан  тыс   жағдайда   ұзақ  болса,      жануарда    уремия (шыжың)    пайда  болады. 

         Бұл  ауруда    жануардың   жалпы  халі   алғшқы   кезде   көп     өзгермейді,   кейде   тіпті   өзгермейді  де .    Жануардың и   сәл   күшенуі   байқалады  және    түрегеліп  тұрған   кезде    ол   көбінесе  белін   қайқайтады.   Жануар    оқтын –оқтын   оттайды.   Денесінің  жалпы  температурасы    көтерілуі    байқалмайды.   Биелердің   күшті     күшенетіні   байқалады,   кейде   соның    салдарынан   жатыр  жыртылып,   жатырда   пайда  болған   тесіктен   қарта   да  шығады.   Бұдан кейін  көп  қансырау  салдарынан  кілегей  қабықтары  бозарады.   Оның  үстіне,  пульс  әлсіреп,  кішірейіп,  шапшаңдайды.  Жатыр  құрсақтан   ұзақ     уақыт   сырт болса  бо,   жануарда  сепсистік    өзгерістер пайда  болады.   Сиырлар 5-9  күнде  өледі, жануарлардың  басқа  түрлері 2-3  күнде  өледі.

         Болжау. Тиісті  ем  қолданғанда   аурудың  ақыры  жануардың  түріне    ауырған  мезгілінің  ұзақтығына  жатырдағы  жарақаттың  сипатына  байланысты  болады.

Мвсалы,  сиырда  аурудың   ақыры   жақсы  болады,  ұсақ  күйістілердің  туу жолдарының  тарлығынан,   кейде   түскен  жатырын   орнына  салуға  мүмкіндік  болмайды.  Жыоқыларда   түскен  жатырды  орнына   салғаннан  кейін  асқынып  перитонит  болуы  мүмкін.  Мегежіндерді  көбіне  союға   тура  келеді, өйткені  олардың  түскен  жатырын  әрдайым  орнына  салу  мүмкін  бола  мермейді.

         Әрине,  жатырдың  жарақаттануы   инфекцияның   пайда  болуына   жол   ашады, соның  салдарынан   жатырды  орнына  салғаннан  кейін  септицемия немесе пиэмия  сияқты  асқыну  болуы  мүмкін. 

         Емдеу. Жатыр  толық  түспеген  болса,   оны  емдеу  үшін,   вазелин  немесе  май  жағылған  қолды  сұғып   жатырдың  ішкі  қабырғасына   түріліп  кеткен  тармақты  ептеп   басады.   Кейде  тармақты  толық   түзетуге  акушардің  қолы  жетпейді,   ондайда  жатырдың  ішіне   натрий хлоридінің  стерильді изотониялық   ерітіндісін   немесе  қайнатылған  су  жібереді.   Бұл  сұйық   зат   өзінің  қысымымен   жатыр  тармағының   қабырғасын    дұрыс   қалыпқа   келтіреді.

         Жатыр   толық  түсекнде,  оны   орнына    қайта  салуға  ем  шараларын  жедел  жасу  керек.

          Жатырды  орнына  салу  үшін   жануардың   бөксесі  биік  болғаны  жақсы. Саулық  пен  ешкіні   мұндай  жағдайға  артқы  аяқтарын  көтерумен  келтіреді.   Мегежінді    шалқасына  сатыға  жатқызып,   баспалдағына    байлап  бекіткеннен  кейін   сатыны 45-60° етіп  жантайтып  қояды. Мұнда  мегежіннің  кеуде  жағынан  демеп  тұру  крек.  Әйтпесе   бар  салмағы  артқы  аяқтарына  түседі. Ет  қоректілерді  шалқасынан  салып  артқы  аяқтарын  көтереді.  Ірі   малдардың  артқа  аяқтарын  шұқырға  түсіріп  қоюға  болады. Сиырларға  мұндай  жағдайды  былай  етіп  жасауға  болады: бауырына  тақтай  салады немесе  денесінің  бөксе  жағын  айылмен  қораның  төбесіне  бекітеді,  содан  кейін  алдыңғы  аяқтарын  бүгеді.

         Бірақ  көбінесе  сиыр  жатып алатындықтан,   оның  тұрғызуға  болмайды.  Мұндай  жағдайда   жануарды   шалқасынан  салып,  бөкессін  көтерген  жөн,   сода  жатырды  орнына   салу  едәуір  оңайлайды.  Бұл  үшін бөксе  жағының  астына    сабан  төсеу  керек.

         Жануардың   мұндай  жағдайда  орналастыру  күшенуді  едәуір  бәсеңдетеді,  сондықтан  жатырды  орнына   салуға  мүмкіндік  туады,  кейде  туатын  жануардың  осы  қалыпта  болғаны мен   толғақ  бәсеңдемейді   сондықтан  оның  терісінің  астына  морфий,  венасына  хлорогидрат, арақ  ішкізеді, жұлындық  анестезия    жасайды.

         Жатырды  орнына  салуға  кіріспестен  бұрын  шуды  айырып  алу керек  және  жатырды  көңнен , төсеніштен, жабысқан  ластан   мұқият  тазартады. Содан  кейін ашудастың  3 %  слқын  ерітіндісімен  жуып,  таза простыняға   салады.  Егер  жатырдың  кілегей  қабығында  жарақат  болса,  оған  йод  тұнбасын  жағады.   Терең  жаралар  болса,  жібекпен  немесе  ең  тәуірі  кетгутпен   тігеді.  Өте  ісініп  кетсе,  жатырды  простыняға   салып,  жыныс саңлауынан жоғары  көтеріп, 3%  ашудас  ерітіндісіне малынған  сүлгімен   немесе  жаопақ  бинтпен  таңады,   мұнда   таңғышты   түскен   жатырдың  шетінен  бастап,  оның   қабаттарын  бірін біріне  бастыра    салады.   Жатырды  қайта  салуды   жыныс  органына   жақын  жерден     бастайды.  Ол  үшін   жатырдың  түскен  бөлігін екі    қолмен  ұстап    мүмкіндігінше  күш  салып  қысып, қынапқа   ысыоып  тығады,   кейінгі      жақтағы  бөлігін  де   осылай   етеді.    Бұл кезде   жәрдемшілер  жатырды   простыняға   салып,   қынап  иінінің  тұсында   ұстап  тұрады.  Жатырды   күшенулердің  аралығында  салады,   әйтпесе  жатырдың    жырылып  кетуі  мүмкін.   Жатырдың  түбіне    жұдырық    тығып,  оны  жанбас   қуысына   ысырады,  содан  кейін   мүмкіндігінше   ішке  қарай  итереді.  Сөйтіп,   жатырды   ішке  салғаннан   кейін,   қолмен  барлық  бүктесіндерін  жазады.

         Жатырды  орнына    салғаннан   кейін де   жануардың   күшенетіні   байқалады.   Сондықтан   қолды   мүмкіндігінше   жатырда    ұзақ   уақыт   ұстап,   соңынан  жануарды  жүргізу  керек.  Жатырдың   жыйырылуынан  тездету  үшін  жатырға  мұз   салады  немесе     қайнатылған   суды    суытып  құяды.      

Жатырдың    қайтадан        түсіп   кетуін   сақтау  үшін  жануардың   бөксесін   жоғары  көтеріп  қояды,  бұтының  арасымен    сарпайының    тұсына    тартқы  салып,  оны   бинтпен   айылға  бекітеді.  Биенің     қынабына  пессарий  қойған    қолайлы  болады.   Пессарий  немесе   тартқы   табылмаса,   аузына  таяқ   тыққан  қалың  шыны    сауытты    пайдалануға   да  болады.  Шынының   түбін   жатыр   мойнына  тірелтетіндей   етіп  сұғып,   оған   тығылған   таяқтың  ұшын   кендір    бинтпен   айылға   бекітеді.   Ұсақ   жануарлардың  саңлауын  тігіп  қояды.   Оны   үш  жерден   тепшіп  қойса   да  болады,  сонда   жоғары  тепшу  жыныс    саңлауының  жоғарғы  бұрышына и    жақынырақ   болғаны   жөн.

Кейде   жатыр    түсу  салдарынан   оның   кілегей   қабығының   қабынуы  да  мүмкін,  ол  ұзақ   уақыт   емдеуді  керек  етеді. Практикада   мұндай   ауруда  жатырды    әрдайым  орнына   сала   бермейді,  кейде   жатырды  кесіп  алып  тастайды.

     Жатырдың     бұралуы         көбінесе     сиырда     кездеседі.  Бұл  патологияның            мәні    жатыр        өз   осінен   180-360° -  қа      айналып   кетеді.             Буаздықтың     мерзімі     асқан  сайын    жатыр  ұзара  түседі  де,  оны бекітіп  ұстап  тұрған  шарбының  (брыжейка) әлі  жетпей,  мал  құлағанда,    арықтан           қарғып    өткенд  е  жатыр   оп – оңай  өз осінен  айналып  кетеді.  Сондықтан да  буаздықтың       екінші  жартысына  ауған  малды  қуалап  айдауға,  биік  қырдан  төмен  қарай  түсіруге,  тар  есіктен  сығылыстырып  шығаруға болмайды.     Жатыр  онша  көп  бұралмаса  оның  қан и тамырлары  қысылмайды,  буаздық  үзілмей  аяғына  дейін  дұрыс  жүре  береді.  Ал  енді  толығымен  бір  айналып  түссе,  онда  ішіндегі  төл тұншығып  өледі.

     Жатыры  бұралған  малдың  алғашқы  кезде жалпы  жағдайы  өзгермейді,  кейіннен  түйнек  болған  сияқты  мал  мазасыздана  береді,  күшенеді  бірақ  ешқандай  қағанақ қабықтары  шықпайды.  Қынаптың  кілегейлі  қабығының  қатпарлары  жатырдың  бұралған  жағына  қарай  тартылып  тұрады.

       Тік  ішекке  қол  салып жатырдың  бұралып  тұрғанын  оңай  анықтауға  болады,  оның бір  жақ  шарбысы  тартылып, екінші  жағы  бос  жатады.  Жатыр  360°-қа  бұралса көп  кешікпей-ақ  оның қабырғасында  некроз  басталады  да,жатыр  қынаптан  бөлініп  түседі.

       Бұралған  жатырды  қалпына  келтіру  үшін,  тік ішек  арқылыжатырдды кері  бұрау  керек,  ол мүмкін  болмаса малды  тегіс  жерге жығып  оны   арақасынан      жатырдың       бұравлған      жағына     жылдам    аудару      қажет.     Егер    аталаған     әдіс  нәтиже    бермесе    малдың   арқты   аяқтарын    қосып     байлап,   0,5-1  м    биіктікке     көтеріп      іліп   қояды.    Мал    ірі -  бері        бұлқынғанда    жатыр     орнына     келуі  мүмкін.  Осы     жоғарыда  атылған  әдістер   нәтиже   бермесе    кесарь  операциясын    жасайды.

 

1.8 Шудың  түспей  қалуы.

 

Шу – деп   жатырдың  ішінде  төлдің   өсіп  дамуына  байланысты   пайда   болған    қағанақ   қабаттарын  айтамыз.  Олар   үш   қабықтан  тұрады  ең  сыртқы  қабығы  - хорионнан, одан  төменгісі – аллантоис   және   ең   кіші   қабығы – амнион.  Шу   төл  сыртқа  шығып  боған   соң  сиырда   6-12  сағатта,  қой  мен ешкіде 5 сағтта,   шошқа     және   қоянда   3  сағатта ,  ал  биеде    1,5     сағатта        тусу  керек.   Егер   осы    көрсетілген   уақыттың    ішінде     шу  түспесе,  онда    жедел   жәрдем    көрсетеді.

Шудың   түспей   қалуының  себебі   буаз  малдың     бағым -  күтімі   нашарлау   серуенге       шықпағандықтан     организм   болбырайды.   Ал    айтқанда   жатырдың   жиырылып-  серпілу   қызметі     нашарлағандықтан   шуды   сығып   шығарға    әлі   жептейді.  Сонымен  қатар   жатырдың  кілегей   қабаты     мен    хорион   жабысып    қалуынан   да   шу    түспей  қалады.    Мұндай  жағдай   көбінесе бруцеллез, трихомоноз,  вибриоз тағы  сол  сияқты   жұқпалы    аурулармен     ауырған     малдан    кездеседі.

Шудың   түспей   қалуы    сиыр     малында    жиі   кездеседі.   Шу    бір   тәуліктен   астам   уақытта   түспесе,    ол   шіри   бастайды.  Малдың   жанына   барғанда -  ақ  сасық  иіс  мүңкиді.  Млдың   дене  қызуы   көтеріледі.  Жем-  щөпке   тәбеті   болмайды.  Бір -  екі  күнде   сүті   кеміп  кетеді.   Малдың   өзі   бүкірейіп,  ыңырысып,  күшене  береді.    Биелер   үшін    шу  түспей   қалу   өте   қауіпті.   Егер    дер    кезінде   шара   қолданбаса     жатырдағы   у   қанға   тарап,   бие  бір - екі    күннің   ішінде   өліп    кетуі  мүмкін.

Шуды   түсірудің   әдістері   көп-  ақ.   Сиырдың  шуы  6-8  сағаттан  кейін  түспесе,  оған  синэстролдың  1 %  майлы     ерітіндісін  2-5  мл   мөлшерінде    питуитрин    немесе         окситоцинді    40-60     өлшемде      жіберу  керек.     Кейде      тік      ішек   арқылы    қол    салып    жатырды    уқаласа   да    жақсы    нәтиже   береді   0,3-0,5  кг    қантты  суға     езіп,   аузына    құяды.      Бұдан   басқа    қолданылатын   дәрілер:     эрготалдың   0,5%  ерітіндісі      6-8 мг;    эргометриннің     0,02 %  ерітіндісін-  5-6 мл, прозериннің  0,5%  ерітіндісін   2-3 мг  немесе  карбохолиннің  0,1%  ерітіндісін 2-3 мл   жібереді.

Прозерин   мен  карбохолинді   өте    сақтықпен    қолдаеу  керек.

Көп   жағдайда   осы    дәрі-  дәрмектер       шуды  түсіре  алмайды.   Сондықтан     жатырдың   ішінде  әр  түрлі    микробтардың      өсіп  кетуіне    жол   бермеу   үшін   жатырға    неше   түрлі    антибиотиктердің     қосындысын   құяды.  Атап   айтқанда    соңғы  кезде    кеңінен   қолданылып    жүрген     препараттар:        метромакс,  экзутеп,   септиметрин.   Сондай-  ақ   жатырға          3-5 литр   ас   тұзының    5-10%  ерітіндісін     немесе  пепсин     араласқан     түз-  қышқылын   (пепсин 20 гр,  тұз  қышқылы 10мл, су 100 мл )   құйса     шу  жылдам    түседі.

Егер    жатырдың  кілегей   қабаты  мен     хорион   жабысып   қалған  болса     жоғарыда     айтылған    шаралар   түсіре   алмайды.    Онда     шуды   қолмен   түсіреді. 

Ол  үшін    салбырап   тұрған    шуды    бір   қолмен     жинап    алып  айналдырып   орай     бастайды,    екінші  қолды   хорион  мен     жатырдан    кілегкй   қабатының   басына   салып    ақырындап    алға   қарай       жылжи   береді,   хорионның    жатырға       жабысқан   жерлеорін    біртіндеп    ажыратып,     босаған     хорионды    басқа        қабықтармен  сыртқа    ақырындап    тартып,    шығара    береді.

Шуды   осылай  қолмен   алып     түсірген  кезде     акушер    қолын бірнеше    рет          хинол   майымен         қайталап    майлап         отырады   және   әлсін -  әсін    жатырға     дезинфекциялық    ерітінділер     құйып        отырса     тіпті   жақсы.

Шуды    алып    біткен  соң     жатырдың     ішін   ас     тұзының    қанықтырылған    ерітіндісін,  әйтпесе    ихтиолдың  10-20 %    ерітіндісін    300-500 мл      шамасында,     құю   керек.   Фуразолидон      таяқшаларын      антибиотиктер   қосылған     эмульсиялар  немесе      құрғақ  ұнтақ    дәрілер    де     жақсы    нәтиже   береді.

Жатырдың     қабынуына    жол  бермеу     үшін    құрсақ  ортасына             Д. Логвиковтың   әдісі    бойынша       новокаиннің   1%  ерітіндісін    100  мл     шамасында  жіберсе,   немесе   Мосин    блокадасын   жасаса     өте  пайдалы    болады.     Сондай-ақ       глюкозаға    езілген     ихтиолдың,  7%   ерітіндісін      бұлшық   етке   салса     да   тәуір      нәтиже   береді.

Биенің  шуын   құлындап    болған  соңі  екі  сағаттан   асырмай  мал     алып   тастау  керек.  Ал  шошқаның   шы   түспей   қалса ,    бұл   өте  қиын   жұмыс  Мұндай    жағдайда   барлық   үмітті    жатырды   қоздыратын   синэстрол ,   питуиртин   (1-2 мл)    ияқты   дәрілерге  ғана    артады.   Басқа  емдеу  әдістерінің    пайдасы  жоқ.    Дене    ыстығы   көтерілсе    бұлшық    етке   пени  және      басқа  да     антибиотиктер   салу 

 

 

 Туу жолдарының   жеткіліксіз   ашылуы.Туу   әрекеті  кезінде     жануарларда   туу   жолдарының     жеткіліксіз  ашылуы   байқалады,  соның     салдарынан   төлт  сыртқа  шыға   алмай  қалады. Үй  жануарларында  көбінесе  жатыр   мойынының,  кейде   қынап    пен  сарпайдың   тарылуы     бақалады.

         Жатыр  мойынының  тарылуы.  Көбінесе   күйісті  малдарда,   едәуір   сирегірек   басқа   жануарларда   туу   процесінің   дұрыс   өтпеу  себебі  жатыр  мойынының  тарылуы    салдарынан   болуы    мүмкін.  Мұнда: 1) жатыр  мойынының   баяу   ашылуы   және    2 ) оның   мүлдем    кееймеуі  байқалады.

         Себептері.   Жатыр  мойынының   баяу   кеңеюі,  жатыр   мойыны     мускулдарының   жеткіліксіз  жібуінен  болады.

         Күйісті     жануарлардың      жатыр  мойынының   мускул  қабаты   күшті  болғандықтан,   олардың   босаңсуына    көп     уақыт   кетеді;  мұндай   қалыпты   тысқарлық   оларда   жиі болады.

Жатыр  мойынының  мүлдем    кеңейе    алмайтындығына    бұрынғы     жарақаттанудан   қалған   тыртық    себеп  болады.  Жаңадан  ісік    пайда  болу,   жабысу,   тканьдерде    известь   тұздарының    шөгуі    жатыр  мойынын    тарылтады. Кейде    күйістілердің   жатыр     мойыны   шеміршек    құрылысты   болады  да,   оның   каналының   кеңею   қабілетін  жояды.   Созылмалы   цервицит  (жатырт   мойынынның   қабынуы)   дәнекер  тканьнің   құралуына   себеп  болып,  жатыр   мойынының   серпімділігін   кемітеді.

         Белгілері.  Жануарда   толғатудың   барлық   белгілері   болып,   ол      жігерлі    толғатса  да,  қағанақ  немесе   төл  сыртқа    шықпайды.  Қынап   арқылы    тексергенде,  жатыр   мойынының   жабықтығы  немесе  сәл    ашықтығы    білінеді.

         Диагноз. Қынап    арқылы  әбден  зерттеп,  өзге   аурулардың  жоқтығын  анықтап,  диагноз   қояды.  Уақытынан  бұрын   толғатуда   да  күшену   болады,  бірақ   мұндай   сарпай   ісінуі.   Уыз    шығу,  құйымшақ   тарамысы    босаңсуы   байқалмайды.  Қынаптың  кілегей    қабығы   қыртыссыз  болса,   жатыр    бұралмағаны.  Диагноз  кейде    жатыр   мойынының  өте   тығыздалуына   немесе   жабысуына   сүйеніп  те    қойылады.

         Аурудың  барысы. Жатырдың   жібуі  нашарлығынан  кеңуі   баяу  болған   жағдайда   жатыр мойыны  12-36 сағаттан   кейін  ғана  толық   кеіңп,   төл   сыртқа   шыға  бастпайды,  Бірақ    жатыр  мойынының  кналы    әбден    кеңімей  тұрып,   жануар талықсып,  әлсірейтін   жағдайлар да  кездеседі, ал  мұндай  толғақ   тоқтап   қалады.  Егер   төлді  алып    тастамаса,     жануардың   өліа  кетуі  де  мүмкін.

         Жатыр  мойынын    ашуға,   акушер   жәрдемін   көрсетуге   мүмкіндік  болмаса, жануар  өледі.   Үдемелі  күшену  нәтижесінде  қынап   түсу   немесе  жатыр   жртылу  сияқты  асқыну  да  болады.  Жатыр  жыртылса, ішкі   қансырау  салдарынан   жануар   кенет  өледі.

         Болжау.  Егер  жатыр   мойыны   жайлап    болса  да   кеңісе,  аурудың  ақыры  көбіне   қауіпті   болмайды. Жатыр  мойнының  кеңею  мүмкіндігі  болмаса,  сақтық керек,   егер  ауру  асқынса (қынап  түсу,  жатыр  жарылу)  ақыры   жақсы  емес.

         Емдеу.  Әуелі   сабырлық  етіп,  байқап  қарау   керек. Тек  қынап қынап  арқылы   дүркін-  дүркін  зерттеп,   жатыр  мойынының   кеңу  дәрежесін  анықтайды.

         Толғақ    өте  күшті  болса ,  іш   қысымын   азайту   үшін    жануардың   кеудесін   төменірек  салып,  жатқызады,  Тітіркеністі   азайтып,    жатыр  мойнының   кеңеюін   тездету     үшін   құйымшаққа   жылы   компресс  қояды.  Егер  толғақ   мұнда  да     бәсеңдемесе  арақ  ішкізген  пайдалы. (ірі малға 800-1000,  ұсақ  малға 200,  шошқаға   150-250). Меңдуана   сіріндісінен   жасалған   майды  (1:4)  жатыр  мойнына  жағады.

         Тосып  байқаудан  және   дәрі -  дәрмек    қолданудан   ешқандай  нәтиже   шықпаса,   қолмен  кеңітуге  тырысады. Ол  үшін   әуелі    қынапқа   вазелин  мен  сыланған   саусақты  сұғып,  оны  бұрғылай   қозғайды  сөйтіп  қаналды   кеңітуге  тырысады. Кеңіген  сайын  2-3  саусақты   ақырында  бүтіндей  қолды   сұғады. Әрине   бұл  әдіспен   сиырдың  жатыр  мойнына   каналын   кеңітуге  өте   сабарлылық  және  көп   уақыт  керек.  Жатыр  мойнының   каналын  күшпен   кеңіту   нәтижесінде,   тоғату  ықпалымен қағанақ  туу   жолына   шығып   жатыр  мойнының    каналының  одан  әрі  кеңи  түсуіне  әсер  етеді.

         Бағыз  уақытта  жатыр  мойнының   каналы   қайткенде  де   кеңімесе ,   операция  жасауға  тура  келеді:   бұл  үшін   жануарды  бекітіп  байлап, наркоз  жасайды,   жыныс органдарының  сыртын ,   қынапты   операция  жасаушының   қолын   мұхият  дезинфекциялағаннан  кейін  сақиналы  пышақты   жатыр  мойнының  каналына  енгізіп  оның  жоғарғы  қабырғасын  оператор   өзіне  қарай  тіледі.   Мұнда  тек   қана   шеңбер   талшықтардың  қабатын   кеседі.   Бұл  операцияның   нәтижесі  сиырды  әрдайым  сәтті  ,  ұсақ  малда  дүдамал  болады.  Сондықтан   ұсақ  малдың  жатыр  мойнын   операциямен   кеңітпей,   оларға    кесарша    жару     қолданылады.

         Қыныптың   тарылуы.  Туудың  қалыпты  өтпеуі  қынап   тарылуынан  да   болады.    Қынаптың    алғашқы  тарылуы (тұмса жануарларда ) және  екінші  тарылуы (жарақат,  ісік  т.с.  салдарынан) болады.

         Қыныптың  тарылуы   жануарлардың   барлық   түрінде  де  ,   көбінесе  сиырда  байқалады.

         Себептері. Уақытынан   бұрын  басталған   тоғақтың   нәтижесінде,  әсіресе   тұмса  жануарлардың  тув  жолдарының   нашар   жібуінен  оның  серпімділігі  жеткіліксіз   болады.  Мұнда  көбінесе   тарлық  қынаптың    кіреберісінде   байқалады,  өйткені  кіре  берістің тканьы   тығыз  болғандықтан,    серпімділігіде  кем   болады. Бұрынғы   ауыр   туу   салдарынан  болған  жарақаттардың  орындарында   қалған   тыртық та   оның   тарылуына    зор  әсер  етеді. Ұзаққа  созылған  туу процесінде   қынапқа   қолдың   көп  сұғылуынан оның   қабырғасы  ісуі  мүмкін.   Қынап  ішіндегі  әр  түрлі  ісіктерден (саркома, картинома,  фиброма, липома, т.б.) қынаптың   тарылуы   қаншық  пен  мысықта  (әсіресе   кәрілерінде)  жиірек   ал  басқа  жануарларда  сирегірек  кездеседі. Әсіресе  тұмса   жануарларда  (бұл  әрине  сирек  кездеседі)  «қыз  белгі»   қалдығыда  төлдің   жатырдан   шығуына   кедергі  етуі  мүмкін.

         Белгілері  және  диагноз. Туу әрекетінің  дұрыстығына қарамастан  төл  туу  жолынан  шықпайды.   Қынап  арқылы  зерттегенде,   оның  тарылған   жері  бөлінеді   өйткені   бұл  жердегі  қуыс   қыныптың   басқа  жеріндегі  қуыстан  әлде  қайда  кіші   болады.  Қынаптың  тарылған  жерінің  кейінгі  жағынан  төлдің   жеке   мүшелерін   сипап  сезуге болады.  Егер  толғату  созылып  кетсе  және   төлді   шығаруға   ешбір   шара   жасалмаса,   жануар  кешікпей   өледі.  Қынапта  індет   болғандығынан,  төл   біраздан  кейін    шіри  бастайды.

         Болжау. Кезінде   жәрдем  жасалса ,  аурудың  ақыры   қауіпті   болмайды,  егер  акушерлік   жәрдем   төл  шіри  бастағанда   жасалса,   қынаптың   кілегей  қабығы  ауруға   шалдығып,  зақымданады.  Мұның   ақыры   өліммен   тынуы  мүмкін.  

         Емдеу.   Қыныпқа   өсімдік  майын,  сабынды  суды немесе зығыр  дәнінің  сіріндісін   мол  етіп  құйып,   төлдің  ілгері  жатқан  мүшесіне  ілмек  немесе  қысқыш  салып,   акушер    жәрдемшісі  жіптен  яғни  қысқыштан  ұстап,   жайлап  төлді  тартады.  Бұл  уақытта   акушер қынап пен  төлдің  арасына   сұққан   саусағымен  мүмкіндігінше   қынапты  керіп  тартады.   Бұл  әдіспен  қынапты   жарақаттамастан   төлді   шығарып  алуға  болады.   Егер   бұдан  нәтиже  шықпаса ,   қынаптың   тарылған  орнының   кілегей  қабығын   тілуге   тура келеді.

         Егер   қынапта  ісік пайда  болса,    әр  дайым  оның  орнына   және  көлеміне  қарай   шара   қоладану  керек.  Егер  ісіктің  көлемі   үлкен  болмаса   қынапқа  кілегейлі  немесе    майлы  сұйық  нәрсені  құяды  да  ісікті  қомен  басып  тұрып  төлді  шығарады.  Егер  бұл  айла  көздеген  мақсатқа  жеткізбесе- ісікті   операция  жолымен  сылып  тастауға  тіпті  мүмкіндік   болмаған  жағдайда, фетотомия жасайды, қаншық  пен  мысыққа   кесар  жаруын  жасайды.

         Сарпайдың   тарылуы.  Туу  әрекеті    дұрыс  бола  тұрсада,  сарпайдың  серпімділігінің   нашарлығы   туу  жолына төлдің    шығуна   мүмкіндік   бермейді. Мұндай  жағдай   барлық  жануарлар  да,   көбінесе   тұмса   жануарларда,   әсіресе  сиырда  болады.  Сарпайдың  тарылуы,   көбінесе  қынаптың,   жатыр  мойнының  тарылуы  мен   ұштасады(жоғарыда айтылады).

         Себептері.   Денесі  толығып жетілмеген  жануарлар   шағылыстырылса, олардың  сыртқы   жыныс   органдары   туу  кезінде   толық  жетісе  алмай,  соның  салдарынан  жыныс   саңылауы   тар   болады.  Мұндай  жағдай   кейде   денесі   толық   жетілген  жануарларда  да  болуы  мүмкін.   Тканьінің  жеткіліксіз   жібуі  де   жыныс  саңылауын   тарылтады.   Олардың   басқа  ,   патологиялық   өзгерістерде   (бұрынғы  туудан   қалған,  тыртық,   фиброздық   өсу т.с. )  сарпайдың  тарылуына   себеп  болады.

         Белгілері.  Туу   әрекеті   дұрыс  бола   тұрса  да ,  төл  сыртқа  шықпайды   немесе   жыныс  саңылауынан   тек   төлдің   тұяқтары  ған   көрініп   тұрады.   Толғақ  күшейген  кезде  сыртқы  жыныс  органдары   біраз  сығылып  шығып,  күшену   басылған  кезде  бұрынғы   қалпына  қайта  түседі.  Акушерлік    жәрдем  көрсетілмесе,  төлдің  ілгері   жатқан  мүшелерінің  қысымымен   аралық  тері   жыртылып,   содан  кейін   төл  сыртқа  шығады.

         Диагноз.   Байқау   және   қолмен  басып  қарау   арқылы   төлдің   туу  жолына   шығуына   кедергі  болған  себепті   білу  қыйын  емес.

         Болжау.  Аурудың  ақыры   қауіпті  емес.   Аралық   тері   мықты  жартылса,  сақтық   істеу  керек. 

         Емдеу.  Қолды   вазелинмен   мол   етіп  майлап  (жасысы  маймен ) ,  ептеп   жыныс  саңылауына  сұғады. Қолдың  сыртымен  жыныс  саңылауын  басып  кеңітіп,  содан  кейін  төлдің  аяғына  ілмек  салып,  ептеп  және   жайлап  тарту мен   төлдің  басын  немес    бөксесеін   туу  жолынан   шығаруға  тырысады.  Төлді  тартқан  кезде   акушер  қолының   саусағымен  сарпайды  созып  кеңейтуі  керек.  Егер  мұндай  амалдан   нәтиже  шықпаса  немес  сарпайдың    бүліну   қауіпі  болса ,  аралық  теріні  тілуге   тура  келеді.  Операция  жасаудың  техникасы (А.П. Студенцов ) мынадай :  қынаптың  ішіне   тапас  басты    қайшының    ұшын  тығып,  аралық  терінің   жіті   тұсындағы   барлық  тканьді   қияды.   Төлді  шығырып  алғанна  кейін  аралық  теріні   тілінген  жеріне  мынадай  қос  қатар,  түйінді  тігіс  салады: 1) кілегей  қабық  пен  мускулды  және   2) тері   мен   шелді   қоса  тіледі.

 

     Белгілері.   Жатырдың   көп  жыртылуы туу кезінде    толғақтың     тоқталуына    себеп  болады.   Жатырдың   жыртығы   өте  үлкен  болса,  төл   туғаннан  кейін   іле – шала   жануардың   дене  температурасы  көтерілгені  және   кейде  күшенетіні  байқалады.  Жатырдың   жыртылуы  салдарынан  сыртқы   қан  ағу   әрдайым   бола  бермейді,   өйткені   қанның   ішке  ағуы   немесе   жатырға    іркілуі  мүмкін.  Жатырдың   жарақаттануы  салдарынан   күшті   қансырау  нәтижесінде   қансырау  белгілері:  көрініп  тұрған  кілегей   қабықтардың  өте   бозарып  кетуі, жиі, әлсіз   пульс   пайда  болады.

     Жатыр жыртылуының   белгілері   ауру   сипатын   бермейтіндіктен,  барлық   күмәнді  жағдайларда  жатыр ішінің    бүтіндігін  анықтау   үшін   жатырды   зерттеу  керек.

    Болжау. Жатырдың  кілегей  қабығы мен   ікі   мускулдың   қабаты   жарақаттанса,   аурудың  ақыры    қауіпті   болады,    өйткені   микроорганизмдер  ену   салдарынан    аурудың   асқынуы   мүмкін.

    Тесіп  өткен  жарақаттар,  егер  олар   жатырдың   төменгі   жағында    болса,  орасан   қауіпті.  Жатырдың   жарақаты  жоғарғы  жағында   болса,   қауіпсіз  болады,  өйткені   мұнда   жатрдағы  сұйық   зат  іш   қуысына   құйылмауы  мүкін.

     Емдеу. Жыртылу  немесе   жарақат    байқалысымен   шуды   жатырдан   дереу   шығарып  тастау  керек.   Сонан  кейін  жатырдың   жыйырылуын  тездету  үшін  қастауыш  ішкізген  немесе,  ең  тәуірі,   тері  астына   питуитрин  не   питугландоль    енгізген   жөн.   Жатырдың   бүйірлік   және   жоғарғы   қабырғалары    тесілсе  жарақаттанса,    стерильденген  құтыға   салған  мұзды   жатырға  тығып  емдеуге  болады.  Одан  басқа,  тігу   ұсынылады,  мұнда   тігетін   жібек  жіптің   ұзындығы   түйіні  сырттан  бастап,   жібекті   біртіндеп  тартқан  кезде,   оның   түйіні   жараның   маңында   орналасатындай   болуы  крек.

     Жыртылу  толық  болмас,   ол   орынды   дезинфекциялап  содан  кейін    жараға  ашудас,  адренанлин,  таннин  ерітнділеріне  малынған    дәке   тампон   қойым емдейді.

    Бұл  жергілікті  емнен  басқа,   жалпы   емдеу  де  қолданылады.   Өте  күшті   қансыраса,  венаға  натрий   хлоридының  изотониялық   ерітіндісі жіберіледі  немесе   қан  ауыстырылып  құйылады.   Күшену  күшті  болас,  арақ  берумен, хлорогидрат  жіберумен   бәсеңдетуге  болады.

дереу  жатырдан   шығарып  алады.

     Сарпай   мен  қынаптың  жарақаттануы  үй   жануарларының   барлығында    да  ұшырайды,  әсіресе   туу   жолдары   тар,  тұмса    туған    жануарларда   жиірек    болады.

     Себептері. Сарпай   мен  қынаптың    жарақаттауыеа   өте   ірі   төлді   іштен  тартып  шығару   немесе   төлдің  теріс   келуі,  акушерлік аспаптардың   тайып  кетуі   себеп   болуы  мүмкін.  Көбіне   сарпай   мен  қынаптың   жарақттануы   бұтарланған   төлдің     шошайған     сүйегінен  болады.  Сонымен  қатар, қынып   пен    сарпай  туу  жолы   құрғақ    болғанда    төлді    тартып   шығару     салдарынан   жыртылады.

     Белгілері.  Сарпайды   зерттегенде  ,  оның   жарақаттанғаны   немесе  жыртытлғаны   білінеді. Онымен  қатар,  сарпайдың   едәуір   ісінгенін    жиі  кездестіруге  болады.

     Қынаптың  ішіндегі   кішірек    жарақаттарды  тек   зерттегенде   байқауға  болады.

     Егер   қынапта   терең  жара   болса,   жануардың  халі   ауырлайды.   Мұндай  жағдайда   жануар   бүкірейіп,   ұзақ  уақыт   жатып   қалады,  ал   құйрығын  жыныс   рогандарынан   аулақ  ұстайды;   сонымен  қатар,   оның  сарпайы  іседі.  Жылқыда   денесінің   жалпы  температурасы   көтеріледі,  тіпті  күшену,   шамалы   өлітию   белгілері  де  байқалады.  Терең   жарақаттануда   шарбы,  ішек   немесе   қынап   қуықтың   ішіне    түсіп  кететіндігін де   ескеру  керек.

     Мұндай  белгілер болса,   қынапты  зерттеп,   жарақаттың   орнын     және   көлемін   танықтау  қажет.

     Болжау.  Тіпті   сарпай  мен  қынаптың  сол   болмашы  жарақаттарының   өзі  де   септикалық   инфекцияның   жұғуына   себепкер  болуы  мүмкін.  Әсіресе,     сепсистің   шығуына   қынапта    ұзақ   жатып   шіріген   төлді  немесе   шуды    тартып    шығарғанда   жануарға   үлкен    қауып  туады.   Қынаптың   төменгі    қабырғасындағы   жарақаттар    жоғарғы   қабырғасындағылардан    қауіптірақ   келеді;   қынаптың   сірлі     қабаты    бүлінбеген   жарақаттардан   гөрі,   тесіп    өткен   жарақаттар  қауіптірек.  Сонымен,   көлемді   жарақаттар,   ішек  түсу,   қансырау  немесе  сепсис  салдарынан   малдың   өлімге   ұшырауы  мүмкін.

     Емдеу.   Қынаптың   жарақаты   қандай  болса   да  шуды   дереу   түсіру  керек.  Ұсақ  жарақаттарға   немесе   сызаттарға    күн  сайын  йод  жағады. Тереңірек   жарақаттарды  күн    сайын марганецқышқылды   калий   ерітіндісімен дезинфекциялап,  содан   кейін    дезинфекциялағыш   маймен  сылау   ұсынылады.   Егер   күшті     қан  ағу  болса,  оны   ашудастың 3 проценнттік   ерітіндісіне  малнған   дәке   тампонымен    тоқтату керек.  Терең   жара  мен    қынарқа   ішкі   органдардың   түскені   байқалса,  оларды     орнына   салып,  жараны   тігу  керек.

     Бұл аурумен ауру малдың туғаннан кейін орнынан тұра алмай, шойырылып жатып қалуымен сипатталады.        Туғаннан кейін жатып алу сыйырларда кездеседі, күйісті ұсақ малдарда сирегірек, ал шошқаларда өте сирек кездеседі.         Себептері. Ірі төл шығарда немесе төл теріс келіп я мүшелері теріс болғандықтан, оларды зорлап тартып шығарғанда шонданай нервінің құйымшақты түйіні және ұршықтық нервісі қатты зақымданады. Оның үстіне, жатыр мойны да зақымданады; осының салдарынан жатып алу ауруы пайда болуы мүмкін.

     Белгілері. Мал орнынан тұра алмайды. Егер малды орнынан көтерсе, өз бетімен  аяғын басып тұра алмайды. Қозғағыш және сезгіш нервтерінің паралич белгілері болмаса да, малдың бөксесінің әлсіздігі байқалады. Асқазаны, тыныс органдары және жүрек-тамыр әрекетінің қалыптылығы бұзылмайды. Диагноз. Бұл аурудың диагнозы басқа аурулардан өзгешелігіне қарай қойылады. Бұл аурудың диагнозы, басқа аурулардың белгілері болмаса да, туғаннан кейін малдың орнынан тұра алмай қалуына негізделіп қойылады. Диагноз қою үшін желінге ауа жіберген жөн, өйткені кейде талма аурудың жеңіл түрі туғаннан кейін жатып алу ауруы сияқты өтеді.  

     Болжау. Аурудың ақыры екіталай. Ауру бірнеше күннен кейін ірнеше жұмаға созылуы мүмкін, кейде көп жатқандықтан, тесілген жерлері асқынып, мал өліп қалуы мүмкін.

     Емдеу. Алдымен астына төсенішті мол етіп салу керек. Жатқан жағы тесілмеу үшін малды күніне екі рет бір жағынан екінші жағына аунатып жатқызу керек. Ауру басталған соң 4-5 күннен кейін малды орнынан тұрғызып көрген жөн. Егер ол өз бетімен аяғын тік басып тұра алмаса, оны бірнеше сағат аспалы апаратқа қою қажет. Азық көлемді болмай, қоректі болуы керек. Бүкіл терісін күн сайын ысқышпен ысқылап отырған жөн. Әсіресе малды бір жағынан екінші жағына аударғаннан кейін оны ысқылаған дұрыс болады. Аяқтарын ұшпалы тітіркендіргіш дәрілермен сүрткен дұрыс.       

     Белдеме жағына жылы бұлау қою және денесіне стрихнин жіберу (ірі малға 0,05- 0,15; күйісті ұсақ малға және шошқаға 0,002-0,005) көбінесе нәтиже береді.

     Туғаннан кейін эклампсиямен (дірілдеу) ауырған жануар дірілдеп, есінен танып қалады. Бұл қаншықтарда жиі кездеседі, оны емізіп жүрген қаншықтардың эклампсиясы деп атайды, бұл басқа жануарларда сирек болады. Эклампсия туғаннан кейін пайда болады, туу үстінде сирегірек кездеседі. Қой болуы мүмкін. Себептері. Бұл аурудың себептері анық емес. Гипофиздің кейінгі телімінің гормоны әрекетінің күшеюінен деп жоруға дәлел бар.

     Белгілері. Сиырда бұл ауру төлдегеннен кейін көп кешікпей-ақ білінеді. Аурудың бас кезінде сйыр селсоқтау болып, тыйышы кете бастайды. Сонан соң мускулдары, әсіресе бас пен мойынды жазғыш мускулдар құрысып қалады. Жағы қарысады, бұл езде тісін қайрайды,  сыйыр есінен танады, жатқан уақытт дүркін-дүркін аяқтары құрыса береді. Бір нәрсе тиіп кетсе, құрыуы күшейе түседі. Талып жатуы бірнеше минуттан жарты сағатқа дейін созылады да, бірнеше сағаттан кейін кейде тіпті бірнеше күннен кейін қайталайды. Қой мен ешкіде эклампсия туғаннан кейін немесе туып жатқанда болады, туар алдында болуы өте сирек кездеседі. Ауру кенет басталады. Ауру басталысымен мускулдары, әсіресе баспен мойынды жазғыш мускулдар құрысады. Күйіс қайыратын мускулдары құрысқандықтан, тісін қайрайды, сілекейі көпіреді.      

     Денесі құрысқан уақытта жануар есінен танады. Жатқан уақытта аяқтары дірілдеп, құрыса береді. Құрысқақ кейде барлық денесін қалтыратады. Танысы жиіленіп, әлсін-әлсін бірнеше секундтай тоқтап қалған сияқты болады. Сыртқы тітіркендіргіштер (айқай иттің үруі т.б.) құрысуды күшейтеді. Талып қалу 10 минуттан 30 минутке дейін созылады да, бірнеше сағаттан кейін, кейде 2-3 күннен кейін қайталайды. Кейде эклампсиямен ауырған мал 15-25 минут талғаннан кейін 10-15 минут қалғып, сонан соң мүлдем сауығып кететін жағдай да болады. Көбінесе ауру 2-4 тәулікке созылады.          Мегежінде бұл ауру туа салысымен білінеді, ауру басталғанда олардың мазасызданатыны байқалады; жүргенде тәлтіректейді және тұрған уақытта аяғын кезек-кезек көтере береді. Сонан кейін мегежін 5-10 минут талып қалатын болады. Жануар қысылған кезде, көзі ашық болады, басы мен мойын мускулдары құрысады, тістерін қайрап, аузынан көбік ағады.        

     Тынысы жиіленеді, ол дүркін-дүркін бірнеше секунд тоқтап қалған сияқты болады. Жиі қысылады (2-4 сағаттан кейін). Денесінің температурасы қалпынан -1,5 жоғарылайды.    Қаншықта эклампсия ауруы туғаннан 2-4 күн кейін пайда болады, кейде мұнан да кешірек болуы мүмкін (34 күн). Бұл ауру күшіктеуге жақындаған кезде өте сирек кездеседі. Ауыра бастағанда қаншық мазасызданады. Ілгерілі-кейінді жүгіре береді және қорқақ болады. 15-30 минуттан кейін бөксесі әлсізденіп, одан соң паралич соғады. Аяқтарын бүгу үшін едәуір күш керек болады. Бірақ бүгілген аяқтарын бос тастаса, олар қайтадан жазылып кетеді. Мұнан былай қаншық ышқынып, денесі құрысады немесе мускулдары дірілдейді. Бұл кезде оның аузы ашық және онан көпіршіген сілекей ағады. Тілі аузынан шығып кетеді, дүркін-дүркін қысылуы тоқтап, ауыз жабылады. Тынысы ауыр және жиі болады. Пульс сәл және жиі. Нәжісі тоқталады.          Аурудың барысы. Аурудың ұзақтығы: сыйырларда 2 күннен 15 күнге дейін және онан да ұзағырақ болады, ешкілер мен қойларда көбінесе 2 күннен 4 күнге дейін, шошқаларда 3 күннен 10 күнге дейін. Қаншықтар бұл аурумен қатты ауырады, денесінің құрысып дірілдеуі 2-4 тәулікке дейін созылады.

     Болжау. Сиырларда, қойларда, ешкілерде бұл аурудың ақыры екіталай, өйткені кейде емдеу нәтиже бермейді. Шошқалар мен қаншықтарға ем қолданбаса, ақыры қауыпты. Уақытында және дұрыс емделсе, ақыры жақсы болады. Емдеу. Тыныштық беру керек. Қораны қараңғылаған дұрыс. Жарақаттан сақтау үшін жануардың төсеніші мол болуы керек.  

     Хлоралгидраттан клизма қойылады (сыйырға 20,0-40,0 қойға я ешкіге 5,0-10,0 шошқаға 10,0-20,0 қаншыққа 0,2-0,5). Қаншықтарға 0,02-0,04 морфий жіберу жақсы нәтиже береді. Егер бір сағаттан кейін нәтиже бермесе, морфий жіберуді қайталайды.          Магний сульфатының 25 проценттік сулы ертіндісін төменде көрсетілген дозамен нәтижелі түрде қолдануға болады: сыйырға 120 мл, шошқаға, ешкіге, қойға 20-25 мл, қаншыққа 5-15 мл (Я.Г.Губаревич, П.Д.Евдокимов).

     Бұл аурумен ауырған малдың нерв системасы бұзылады. Туғаннан кейінгі невроз сыйырлар бұзаулағаннан  кейін бірнеше  күн өткен соң білінеді.

     Себептері. Бұл ауру мыйдың гипермиясынан болуы мүмкін.

     Белгілері. Ауру кенет басталады. Ауру басталысымен сыйыр мазасызданып, үнемі мөңіреп, ілгері қарай жүре бергісі келеді. Осы кезде оның сілекейі шұбырып, өзін өзі немесе қатар тұрған малды тістейді я жалайды. Кейде мал өте қозып кетіп, алдыңғы аяқтарын астауға тіреп, басымен қабырғаны сүзетін әдеті де болады, күтуші адам жақындағанда  оны сүзгісі  келеді. Пульсі мен тынысы жиіленіп, көзі қызарып кетеді, кірпігін қақпайды. Қозу стадиясына айналады. Бұл кезде сыйыр өте жуасып, меңзең  болады, тәлтіректеп, құлап есін білмей жатып алады;  ол кезде пульсі  мен тынысы  бірқалыпты  болады. Барысы. Ауру бір тәулікке созылады, сонан соң сауыға бастайды. Емдеу. Тыныштық сақтау керек, қора қараңғыланады. Малды сыртқы тітіркендіргіштерден аулақ ұстау  қажет. Жұмсақ төменіш болуы шарт. Осымен қатар қан алу, іш жүргізетін дәрілерді және әрбір 4-6сағат сайын, қашан сауыққанша, 70,0-80,0 бромды калий беру дұрыс.

 

  

 

2 Өзіндік зерттеу

 

       Мен өзіндік зерттеу жұмысым, туу кезіндегі әр түрлі себептердің салдарынан сарпай мен қынаптың жыртылуын емдеу. Сарпай  мен  қынаптың болмашы  жарақаттарының   өзі  де   септикалық   инфекцияның   жұғуына   себепкер  болуы  мүмкін.  Әсіресе,     сепсистің   шығуына   қынапта    ұзақ   жатып   шіріген   төлді  немесе   шуды    тартып    шығарғанда   жануарға   үлкен    қауып  туады.   Қынаптың   төменгі    қабырғасындағы   жарақаттар    жоғарғы   қабырғасындағылардан    қауіптірақ   келеді;   қынаптың   сірлі     қабаты    бүлінбеген   жарақаттардан   гөрі,   тесіп    өткен   жарақаттар  қауіптірек.  Сонымен,   көлемді   жарақаттар,   ішек  түсу,   қансырау  немесе  сепсис  салдарынан   малдың   өлімге   ұшырауы  мүмкін.

      Туу   әрекеті   дұрыс  бола   тұрса  да ,  төл  сыртқа  шықпайды   немесе   жыныс  саңылауынан   тек   төлдің   тұяқтары  ған   көрініп   тұрады.   Толғақ  күшейген  кезде  сыртқы  жыныс  органдары   біраз  сығылып  шығып,  күшену   басылған  кезде  бұрынғы   қалпына  қайта  түседі.  Акушерлік    жәрдем  көрсетілмесе,  төлдің  ілгері   жатқан  мүшелерінің  қысымымен   аралық  тері   жыртылып,   содан  кейін   төл  сыртқа  шығады.

      Егер   қынапта   терең  жара   болса,   жануардың  халі   ауырлайды.   Мұндай  жағдайда   жануар   бүкірейіп,   ұзақ  уақыт   жатып   қалады,  ал   құйрығын  жыныс   рогандарынан   аулақ  ұстайды;   сонымен  қатар,   оның  сарпайы  іседі.  Жылқыда   денесінің   жалпы  температурасы   көтеріледі,  тіпті  күшену,   шамалы   өлітию   белгілері  де  байқалады.  Терең   жарақаттануда   шарбы,  ішек   немесе   қынап   қуықтың   ішіне    түсіп  кететіндігін де   ескеру  керек.

 

 

  3 Техникалық  қауіпсіздік

 

Ем жасалынып   жатқан   кезде   санитарлар   әр   түрлі   жолмен   түскен    бөлінген,   ластанған   нәрселерді   алып,   орнын   ылғағды   әдіспеен  сүртіп,   дезинфекция    жасайды.   Операциядан   кейін,   келесі   операцияға   дейінгі   уақыт    ішінде    бөлмені   жинайды,    тазалайды   және   дезинфекция    жасайды;    арнайы   жоспар    бойынша    операция   жасалмайтын   күні,    бөлмені   түгелдей   жинап,   тазалап    және   толық   дезинфекцияланады;   операция   жасардың    алдында    тағыда   соңғы  рет   шаң-тозаңнан   сүртіп   тазаланады.

 Емдеу     бөлмесінде   температура   22-25  градус   С,   50   пайыздық   ылғалдылық   және   жақсы   тоңазытқыш   болуы   шарт.  

 Клиника     бөлмесін     дезинфекциялау   үшін   бактериялды   лампалар   қолданылады.    Бөлмедегі  ауа,   оның   қабырғалары,   іші,   оның   ішіндегі   құрал-жабдықтар   және  т.  б.  заттар  дезинфекцияланады.  Бактериоцитті   ультракүлгін   лампаларда,   Операция     бөлмесінде   адамдар   бар   кездің   өзінде   де    қолдануға   болады.    Лампаларды   қойғанда  олар   өз   айналасына   микробтарды   өлтіретін   2-3 метрлік   алаң   жасайды.   Сондықтан   лампаларды   әр   екі  метр  сайын   қою   немесе   жылжыту   керек.   Операция     бөлмесінде   адам   болған  кезде   лампаларды   6-8  сағат   ұстаса   жеткілікті.   Ғылыми   деректерге   жүгінсек   лампаларды   бөлмеге   2-3  сағат   қойғанда   микробтарп   едәуір   азайса  6-8  сағатта   50-80 пайызға   дейін   кемиді.  Егерде   лампалармен   бірге   Операция     бөлмесін   ауамен   тоңазытса   онда  микробтардың  жойылуы   70-90   пайыз   артатындығы   анықталған.

Клиникалық    практикадан   операция     бөлмелеріне   сапалы   дезинфекция   жасалса,   асептикалық    операциялардан   соң,    іріңдеп   асқыну    3-3,5   есе   азайғандығы   дәлелденген.

Емдеу    бөлмесінің    тазалығын,      дезинфекция   жасап,   жиналуын    ұйымдастыру   және   оны   бақылау   бекітілген   дәрігердің   міндеті   болып   саналады.   Асептикаға   бөлмеден   басқа,   хирургтың   қолын   тазалау,   операция   жасайтын   жерді   өңдеу,   тігін  -  таңғыш   материалдарын   дезинфекциялау    жатады.

 

 

 

Қорытынды

 

 

     Қорыта  келгенде, сарпайдың   тарылуы, туу  әрекеті    дұрыс  бола  тұрсада,  сарпайдың  серпімділігінің   нашарлығы   туу  жолына төлдің    шығуна   мүмкіндік   бермейді. Мұндай  жағдай   барлық  жануарлар  да,   көбінесе   тұмса   жануарларда,   әсіресе  сиырда  болады.  Сарпайдың  тарылуы,   көбінесе  қынаптың,   жатыр  мойнының  тарылуы  мен   ұштасады(жоғарыда айтылады).

     Сарпайды   зерттегенде  ,  оның   жарақаттанғаны   немесе  жыртытлғаны   білінеді. Онымен  қатар,  сарпайдың   едәуір   ісінгенін    жиі  кездестіруге  болады.

     Себептері. Сарпай   мен  қынаптың    жарақаттануына   өте   ірі   төлді   іштен  тартып  шығару   немесе   төлдің  теріс   келуі,  акушерлік аспаптардың   тайып  кетуі   себеп   болуы  мүмкін.  Көбіне   сарпай   мен  қынаптың   жарақттануы   бұтарланған   төлдің     шошайған     сүйегінен  болады.  Сонымен  қатар, қынып   пен    сарпай  туу  жолы   құрғақ    болғанда    төлді    тартып   шығару     салдарынан   жыртылады.

      Егер  жатыр   мойыны   жайлап    болса  да   кеңісе,  аурудың  ақыры  көбіне   қауіпті   болмайды. Жатыр  мойнының  кеңею  мүмкіндігі  болмаса,  сақтық керек,   егер  ауру  асқынса (қынап  түсу,  жатыр  жарылу)  ақыры   жақсы  емес

      Жыртылу  толық  болмаса,   ол   орынды   дезинфекциялап  содан  кейін    жараға  ашудас,  адренанлин,  таннин  ерітнділеріне  малынған    дәке   тампон   қойым емдейді.

      Бұл  жергілікті  емнен  басқа,   жалпы   емдеу  де  қолданылады.   Өте  күшті   қансыраса,  венаға  натрий   хлоридының  изотониялық   ерітіндісі жіберіледі  немесе   қан  ауыстырылып  құйылады.   Күшену  күшті  болас,  арақ  берумен, хлорогидрат  жіберумен   бәсеңдетуге  болады.

       Жатыр жыртылуының   белгілері   ауру   сипатын   бермейтіндіктен,  барлық   күмәнді  жағдайларда  жатыр ішінің    бүтіндігін  анықтау   үшін   жатырды   зерттеу  керек.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Ветеринария акушерства и гинекология селхоз животных. А.П. Студенцов М,1970 г. (1)

2. Мал аурулары және емдеу. Қибасов Мади (2)

3. Ауыл шаруашылық малдарының акушерствасы, гинекологиясы және қолдан ұрықтандыру. Құрбанов С. Шымкент, 2009 ж (3)

4. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы. А.Есқожаев,Қ. Айтжанов (4)

5. Акушерства, гинекология и искусственные осеменение сельхоз животных. Курбанов С. Шымкент, 2003 г. (5)

6.Искусственные осеменение сельхоз животных. Г.В.Приутин, Н.К.Михайлов, Н.Е.Козлов. М, 1976 г. (6)