Мазмұны

 

Аннотация

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Қысқартылған сөздер

Кіріспе.................................................................................................................	8
1 Негізгі бөлім................................................................................................	9
1.1 Шошқаны азықтандыру..........................................................................	9
1.2 Мегежіндерді азықтандыру.......................................................................	9
1.3 Шошқаның   рационындағы   азық   қуатын   және   оның   қоректілігін ормалау......................................................................................	11
1.4 Шошқа рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар.........	12
1.5 Шошқаның ас қорыту ерекшеліктері....................................................	13
1.6 Шошқаның қуаттылық және зат алмасу ерекшеліктері........................	14
1.7 Торайды      қай      жасында     жай     және     бекондық     бордақылауға кояды......................................................................................	15
1.8 Қабанды нормалап азықтандыру ерекшеліктері..................................	16
1.9 Торайды бордақылау кезеңі азық нормасы мен рацион келтіру........	17
1.10  Шошқаны бордақылау қанша уақытқа сазылады............................	18
2. Өзіндік зерттеу...........................................................................................	19
3. Техникалық қауіпсіздік.............................................................................	32
Қорытынды.......................................................................................................	33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................................................................	34

Нормативтік сілтемелер

Бұл курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:

МЖМБС 2.104 – 2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.

МЖМБС 2.301 – 68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.

МЖМБС 2.601 – 2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.

МЖМБС 2.304 – 81 КҚБЖ (ЕСКД). Ж. Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.

МЖМБС 2.321 – 84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.

Анықтамалар

Азықтық рацион деп азықтандыру нормасына сәйкес малдың барлық коректік заттарға деген тәуліктік мұқтаждығын қанағаттандыра алатын мөлшердегі әр түрлі азықтың құрамын айтады.

Азықтандыру нормасы дегеніміз - малдың тәуліктік тіршілік мұқтаждығын қанағаттандыру, денсаулығын сақтау, бір қалыпты өсіп отыруы және азықты үнемдеп жұмсай отырып, жоспарланған өнім алуға жұмсалатын қажетті қоректі заттар мөлшері.

Малды типтік азықтандыру дегеніміз әрбір географиялық, климат жағдайына жақсы өнім беретін жемшөп дақылдарын белгілі тәртіппен , өзара қатынасты дұрыс пайдалануы.

Азық дегеніміз — адам тағамына қолданбайтын өсімдік, жануар, жасанды және минералдық азықтар, химиялық құрамы жағынан мал жегенде организміне зиян келтірмейтін, сонымен қатар олардан алатын өнім сапасын кемітпейтін, қоректі заттарға бай азық.

Қысқартылған сөздер мен белгілер

ҚЗ - құрғақ зат

ШП - шикі протеин

ШМ - шикі май

АЭЗ - азотсыз экстративті заттар

ҚП- қорытылған протеин

АЭ-алмасу энергиясы

г - грам

мг — миллиграм

л - литр

а.ө. - азықтық өлшем

кДж - килоджоуль

МДж - мегаджоуль

% - пайыз

 

Кіріспе

Шошқаның, барлық топтарына арналған құнарлығы жағынан толық та қуаттылығы жоғары болуы қажет.

Азық қуаттылығын анықтау кезінде, жоспарланған өнім өндіруді малдың тірілей салмағын, физиологиялық жағдайын ескерген жөн.

Бұл жағдайлардың барлығын азықтандыру мөлшеріне ескеру қажет. Шошқа әсіресе протеин деңгейіне өте мұқтаж келеді. Бір азық өлшемін деп қорытылатын протеин мөлшері 100 - 110 г деңгейінде болуы қажет.

Шошқалардың протеинге деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин қышқылдарының мөлшеріне байланысты болады. Дәндік азықтар кұнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ, тұқымдастар, энергетикалық коректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.

Мал азығына пайдаланылатын негізгі астық тұқымдастарға арпа, жугері, бидай, сулы, қара бидай, тары, сорго жатады. 12 пайыздық алғалдылықта олардың құрамында 9 - 13 пайыз протеин, 1,5-2 пайыз май, 2-3 пайыз клечатка, 65 пайыз крахмал, 2-3 пайыз күл болады.

Органикалық заттары 70 - 90 пайызға қорытылады. Қабандарға кажетті рацион қыс айында кабандар рационында 2,5 - 3,5 кг жем болуы керек. Олар негізінен астық тұқымдастардан күнбағыс сығындысы не шроттан, сонымен аздап ылғалды азықтан және 0,3 - 0,5 кг шен ұнтағынан тұрады. Жазда қабандар жеммен қоса көк балаусаны әсіресе жоңышқа, эспарцет, бұршақты емін - еркін жей алуы керек не жайылымға шығарылады.

Мал өнімдерінің қалдықтарына жасалатын азықтар, яғни жануар тектес азықтар протеиннің қайнар көзі болып саналады. Ал В₁₂ витамині олардың рационында міндетті түрде болуы тиіс. Буаз және шағылысқа дайындалған мегежіндер тек көмірсутекті жеммен азықтандырылуы тиіс.

Жер ерекшеліктеріне және шаруашылықтан жем жағдайына байланысты, шағылысқа түсетін және буаз мегежіндер рационының әртүрлі болуы мүмкін. Бірақ ол рационның міндетті түрде нормаларда көрсетілген коректік заттар мөлшерін қамтуы керек.

Екі жастан асқан буаз мегежіндерге тірілей салмағының әр 100 кг - на 1,5 азық өлшемі шамасында бүкіл буаздық кезеңінде, ал өсіп келе жатқан жас мегежіндерге бірінші кезеңде 2,5 және буаздығының екінші кезеңінде 3 азық өлшемі шамасында азық беру керек.

Буаздығының   бірінші   жартысында   өсіп   келе   жатқан   жас   мегежіндер

рационында   корытылатын   протеин   110 г,   ал   сақа   мегежіндер   үшін   бұл

шама    100   грам,   буаздығының   екінші   жартысында    110     грамнан     кем

болмауы   керек. Сонымен қөандай да малды азықтандырар алдын ол малдың

жағдайын ескерген дұрыс болып саналады. Малға берілген азықты өте күшті

қадағалауда ұстаған жөн. Олардың рациондарына мұқият көңіл аудару қажет.

Малдарға беріліп отырған азықтың малдың жағдайына сәйкестендіру керек.

1 Негізгі бөлім

 

1.1 Шошқаны азықтандыру

 

Басқа шаруашылық малдарына қарағанда шошқа өсімтал, тез жетілгіш келеді. 114 тәулік (3 ай + 3 апта + 3 тәулік) буаздықтан кейін әр мегежін орташа 10—12 торай тауып, олар 7—8 айлығында 110—120 килограмға жетіп, қосылған әр 1 кг салмаққа небәрі 4—6 азық өлшемі жұмсалатындықтан, шошқадан жыл бойында мол да арзан ет өндіріледі. Және ол азық талғамайды.

Шошқа бір қарьшды болғандықтан ас қорытуы негізінен ішекте өтеді. Көп қарынды күйісті малға Караған­да ас корыту жолдарында микробиологиялық түзілу онда өріс алмағандықтан (олар тек соқыр және тоқ ішектерде орын алады) шошқаны азықтандырудың биологиялық сапасына баса көңіл аударады. Осы себептен де олардың рациондарындағы қиын қорытылатын клетчат­ка мөлшерінің белгілі бір деңгейде (кұрғақ затында 10— 12 проценттен) аспауын жіті қадағалайды.

Берілетін асықты алдын-ала өңдеуден откізіп, ірі тамыр жемістілерді, дәнді азықтарды, күнжараны ұнтақ-тап, картопты буландырып, пісіреді. Ірі азықты булап немесе "ұнтақтап, ашытқылаған жөп. Көк азықтың өзін турап, араластырып берген дурыс.

Шаруашылықтағы азық қорына байлаиысты шошқаларды жемді, жемді—картопты, жемді-тамыржемісті азықпен қоректендіреді. Жемді типтес рацяондар құрамында қыста 75—80, жазда 85—90 (қоректілігі бойынша) процент жем болады. Рационының 20—30 проценті тамыртүйнек жемістілер, көк азық, құрама сурлем, шөп ұиы, қурғақ қызылша жомы секілді азықтар болғандық-тан шошқаны қоректендіру арзанға түседі.

Шошқа денесіндегі май негізінео жеңіл қорытылатын көмірсулардан түзілгенімен, олардың рациондарын энергияға қанықтырып, ауыспайтын май қышқылдарымен қамтамасыз етіп, ас қорыту барысына қолайлы жағдай туғызу үшін рациондарында «шикі» май мөлшері де жеткілікті болуға тиіс. Ауыспайтын май қышқылдары (ли-нол, линолен, арахиден) линолен кыіпкыльшан түзілуі мүмкін. Оньщ мөлшері торайлар рационыньщ кұрғақ за­тында 1,6 процент, сака шошқалардікінде— 1,3 процент болуға тиіс. Сондай-ақ рационда (А, Д, Е, К) және суда (В тобынын) еритін   витаминдер жеткілікті болуға тиіс.

 

1.2 Мегежіндерді азықтандыру

 

Мегежіндерді жасына (сақайған болып 2 жас саналады ),тірілей  салмағына және физиологиялық жағдайына (буаздықтың алғашқы 84 және соңғы 30 тәулігі, торайлар емізу кезеңі)қарай азықтандыру белгіленген.

Екі жасқа жетпеген , әлі өсуін тотпаған мегежіндерді буаздық кезеңінде тірілей салмағына қарамай 181-200 киллограмдық   мегежіндер нормасымен азықтандырады.Буаздықтың алдындағы 3-14 тәулікте мегежіндерді ұрықтандыруға жақсы дайындау үшін нормасын 0,6 азық өлшеміне ұлғайтып береді.Роцион құрғақ затының  әрбір киллограмда 1,5 азық өлшемі , 105г қорытылатын перотин, 6,0 лизин  140г шикі клетшатка , 5,8 г ас тұзы , 8,7г кальций 7,2г фосфор , 11,6 мг каратин , В1 7мг ,В2 23мг, В3  1,16мг,В4 29мг,В12 витаминдері болуға тиіс.

Торайларын емізетін кезде екі жасқа толмаған жас мегежіндердің  дұрыс өсіп –жетіліп , төлім сүтке жарытуы үшін сақа мегежіндер нормасына 0,6 -0,8 азық өлшемі қосылып , рацион құрғақ затының әр бір грамында шикі , 145 г қорытылатын  протен , 8г лизин ,4,8 г   метионин мен цистин, 70г  аспайтын   клетчатка, 9,3 кальций ,7,6 г фосфор , 11,6 мг темір (басқа көрсеткіштер жоғарыда көрсетілген  буаз мегежіндердікіндей ) болуы керек.Өндіріс технологиясы бойынша торайлары60 тәуліктен ерте айырылатын болса,  келтірген  нормалық  көрсеткіштер 0,2-0,3 (35-40 тәуліктен айырғанда )және 0,4-0,5 (26 тәуліктен айырғанда )азық өлшеміне     кемітіледі. Әр торай басына шығындалатын азық өлшемі 0,38-ден 0,35 пен 0,33-ке дейін азайтылады.

Жақсы күйлеп дұрыс ұрықтануы үшін ұрықтандыруға 10-14 күн қалғанда азықтандыру деңгейін 25-30 процентке ұлғайтып, сақа метежіндердің әр 100 кг тірілей салмағына 1,5-1,8 кг, екі жасқа дейінгілеріне 1,8-2,4 кг құрғақ зат келетіндей етіп азықтандырады.Жануар  тектес азықтар жеткілікті болса рацион қоректілігінің 3-5 процентіндей) көк сүт, сары су, ет, сүйек немесе балық ұнын, т.б.) енгізеді.

Ұрықтанғаннан кейін  мегежіндерді жан-жақты толықтырылған рационмен азықтандырады. Азықтандыру деңгейі әсіресе буаздықтың аяққы үштен біріне сәйкес келетін соңғы айында жоғары болуға тиіс. Буаз кезінде сақа мегежіндер 30-40, жас мегежіндер 50-55 кг  салмақ қосу керек. Буаздықтың екінші жартысында олардың организміндегі энергиятикалық алмасу 25-45 процентке жоғарылып,  туылатын торайлар денесіндегіден 1,5-2 есе көп белок пен минералды заттар  қорын жинайды. Іштегі ұрықтың дұрыс өсіп жетілуі үшін рациондағы протеиннің биологиялық сапалылығы жоғары болуы қажет.

Торайларын  емізетін  кезеңде сүт өндіруге жұмсалатын қоректік заттар шығыны  көбейетіндіктен, азықтандыру нормасы күрт жоғарылайды. Рационда сүттілікті молайтатын шырынды азықтар көбейтіледі. Үшінші аптада тәуліктік сүттілік 5-7 килограмға жетіп, онымен 300-350г белок шығаратын мегежіндерді (екі айда 200-300 кг жоғары майлылықтағы 9,6 процент- сүт  өндіреді) сапалы қорытылатын протеинмен (1 азық өлшемінде 111-112г) минералды және витаминді азықпен  қамтамасыз ету керек.

Қыстық рациондарда 180-200 кг салмақтағы 10 торай емізетін мегежіндерге 3,0-3,5 кг дән ұнтақтары ) бұршақ, күнбағыс шроты, кебек т.б.) 1 к көк сүт, 0,2 кг балық ұны, 0,7 кг шөп ұны, 5 кг буландырылған картоп, 60 г прецититат, 30 г ас тұзы. 60 г  премис қосындысын берсе, жазда шөп ұны мен  тамыртүйнек жемістілерді 6-7 кг көк азықпен  ауыстырады. Туатын уақыты жақындағанда олардың азықтандыру деңгейін 50 процентке азайтып, туатын күні жылы  суға араластырған 0,5-0,6 кг жеңіл қорытылатын жемдер (сұлы, арпа, кебек т.б.) ұнтағын ішкізіп, толық нормамен азықтандыруға біртіндеп 56 күнде көшеді. Торайларын емізуді тоқтатқанда 2-3 күн бойы сүттілігін азайту үшін азық беруді  шектейді.

1.3 Шошқаның рационындағы азық куатын және оның қоректілігін

нормалау

Дәндік азықтар құнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ; тұкымдастар, энергетикалық, қоректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.

Мал азығына пайдаланылатын негізгі астық, тұқымдастарға арпа, жүгері, бидай, сұлы, қара бидай, тары, сорго жатады, 12 пайыздық ылғалдылықта олардың құрамында 9-13 пайыз протеин 1,5-2,0 пайыз май (сұлынікінде 5%, жүгерінікінде 6-8%) 2-3 пайыз клетчатка (сұлынікінде 9),65 пайыз крахмал, 2-3 пайыз күл (оның 15 пайызы фосфордан, 3 пайызы кальцийден тұрады) болады. Органикалық, заттары 70-90 пайызға қорытылады.

Арпа дәнінде — 11,0 пайыз шикі протейн, 1,6 пайыз май, 3,8 пайыз клетчатка бар.

Суда және тұз ертіндісінде 45-50 пайыз еритін протеиннің аминқышқылдық құрамы жақсы, 1 кг 5,5 лизин, 1,7 г триптофан, 2 г метианин, 1,9 г нистин болады. Е мен Б витаминдеріне ба. Осындай жеңіл қорытылатын диеталық азық болғандықтан арпа дәнімен малға берілетін жемнің 30-40 пайызын құрастыруға болады. Оны бордақылаудағы шошқа және мегежін, төл азықтандыруға кеңінен қолданады.[3]

Арпаның екіден үш бөлігін азотсыз экстрактивті заттар құлрайды. Арпаның қоректік заттарынның; қорытылу сапасы шошқада өте жоғары, энергетикалық құндылығы жағынан сулыдан 20 пайыз жоғары тұрады. Оның азықтық қасиетін бағалағанда ең алдымен малға берер алдындағы өңдеу процесі жоғары орын алады. Шошканың майы мен етіне өз әсерін қатты тигзеді, яғни ет алу үшін арпамен бордақылау дүниежүзлік эталонға жатады.

Арпа - шошканың барлық; түрлерінің радионының негізі болып табылады. Белокты витаминді - минералды қоспалармен бірге пайдаланғанда ете жоғары інім алуға болады. Арпаның протеині ете құнды, барлық; аминқышқылдар бар деп есептелінеді. Етті бағытгағы бордақылау негізіндеде арпаның мөлшері 70 пайызға дейін жетеді.

Арпаны берер алдында майдалап електен өткізеді. Шошқалардың протеинге деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин қыпшқылдарының мөлшеріне байланысты болады.

Кәдімгі шаруашылыктағы мал азығы құрамында көбіне лизин, метионин, кейбір жағдайда амин қышқылдары жетіспейді. Жас шошқалар үшін қажетті амин қышқылдары деген мынадай: лизин - 4,2- 5 %,[5] метионин - 2,8-3,2 (кей жағдайда метиониннің 40 %-на дейін цистинмен алмастыруға болады).

Дәндік азықтар кұнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ; тұқымдастар, энергетикалық, қоректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді. Шошқалардың протеинге деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин қышқылдарының мөлшеріне байланысты болады. Дәндік азықтар құнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып саналады.

 

1.4 Шошқа рационындағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар

Шошқаны бордақылау -шошқа етін өндірудің қортынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты - жұмыс күші мен құнарлық құралдары мейлінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімді сапалы ет пен май ендіру. Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға байланысты. 1. Жасына; 2.Шошқаның тег тегіне; 3. жемазықтың мөлшері мен сапасына; 4. Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына 5. жас төлдің бордакылауға әзірлігіне байланысты. Ауқымында асылтұқымдық заводтар оларды мегежіншелермен қамтамасыз ете алмайды, оның үстіне көптеген құрал қажет етеді.

Демек, жыл сайын құрамында 24, 54 және 108 мың бас болатын кешен үшін мал басын толықтыратын жас төлдерді өндіру, дайындау туралы мәселені дұрыс зоотехникалық тұрғыдан шешу үшін кешеннің құрамында асылтұқымдық ферма болуы қажет. Ол негізгі құрылыстан 1,5-2 жыл бұрын салына бастауы тиіс, сонда алғашқы кешендерге өкелінетін жас төлдерге деген мұқтаждық кемиді.[4]

Мал дәрігерлік тұрғыдан алғанда да, кешендік асылтұқымдық ферма болғаны жөн. Тек асылтұқымдық ферма арқылы ғана басқа шошқалар басын әкелуді шектеуге болады, ал мұның өзі вөсіріліп - өндірілетін табынды инфекциялық, аурудың таралуынан сақтайды. Ол бұл тұрғыдан алғанда, мал дәрігеріне - санитарлык тосқауыл болып табылады. Асылтұқымық, ферманың негізгі атқаратын қызметі - белгілі қолтұқымды немесе линиялық, текті, мал басын толықтыратын жас төлдермен қамтамасыз ету, мүнда жас төлдер қыскы серуенге шығарылып, жазда лагерлік күтімде өсірілуі тиіс.

Кешендегі табынының өндірстік құрылымы аналықтардың екі тобынан -
асылтұқымдық және пайдаланылатын топтан құралады, айналымы аяқталған
өндірісі бар шаруашылықтарда - үшінші бордақылау тобы болады.
Мегежіндердің асылтұкымдық тобы асылтұқымдық фермада, ал
пайдаланылатын      тобы-кешенді орналастырылатыны          жоғарыда

айтылып      кеттті.

Асылтұқымдык ферманы негізгі кешен.   Егер бордақыға қойылған   тірі салмағы 36 - 38 кг жағдайында бордақылаудың     орташа тәуліктік салмақ Қосуы  600  грамға жуық болса,  онда төрт    айда  жалпы қосымша салмағы 72кг - ға тең болады, яғни шошқа 8 айлығында 108-110 кг жетеді. Бордақылау кезінде торайлардың 1кг қосуына 4,5 -5,0 кг азық өлшемі жұмсалуы тиіс. Еттік бордақылаудың ерекше түрі. Мұнда бордақыланатын мал мен оған бершетін азықка басты назар аударылады.[7]

 

 

 

1.5 Шошқаның ас қорыту ерскшеліктері

Дәнді азықтар құнарлығы мен қоректілігі жағынан ең құнды азық болып саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ тұқымдастар, энергетикалық қоректілдігі басым астық тұқымдастар дәніне бөлінеді.

Мал азығына пайдаланылатын негізгі астық тұқымдастарға арпа, жүгері, бидай, сулы, қара бидай, тары, сорго жатады, 12 пайыздық, ылғалдылықта олардың құрамында 9-13 пайыз протеин 1,5-2,0 пайыз май, 2-3 пайыз клетчатка , 65 пайыз крахмал, 2-3 пайыз күл (оның 15 пайызы фосфордан, 3 пайызы кальцийден тұрады) болады. Органикалық заттары 70-90 пайызға қорытылады.

Арпа дәні — 11,0 пайыз пшикі протеин, 1,6 пайыз май, 3,8 пайыз клетчатка бар. Суда және тұз ерітіндісінде 45-50 пайыз еритін протеиннің амин кышқылдық құрамы жақсы, 1 кг 5,5 лизин, 1,7 г триптофан, 2 г метионин, 1,9 г цистин болады. Е мен В витаминдеріне бай. Осындай жеңіл қорытылатын диеталық азык болғандықтан арпа дәнімен малға беретін жемнің 30-40 пайызын құрастыруға болады. Оны бордақылаудағы шошқа және мегежін, төл азықтандыруға кеңінен қолданады.

Арпаның екіден үш бөлігін азотсыз экстрактивті заттар құрайды. Арпаның қоректік заттарының қорытылу сапасы шошқада өте жоғары, энергетикалық құндылығы жағынан сұлыдан 20 пайыз жоғары тұрады. Оның азықтық қасиетін бағалағанда ең, алдымен малға берер алдындагы өңдеу проценті жоғары орын алады. Шошқаның майы мен етіне өз әсерінш қатты тигізеді, яғни ет алу үшін арпамен бордақылау дүниежүзілік эталонға жатады.

Арпа - шошканың барлық; түрлерінің радионының негізі болып табылады. Белокты витаминді - минералды қоспалармен бірге пайдаланғанда ете жоғары інім алуға болады. Арпаның протеині ете құнды, барлық; аминқышқылдар бар деп есептелінеді. Етті бағытгағы бордақылау негізіндеде арпаның мөлшері 70 пайызға дейін жетеді. Арпаны берер алдында майдалап електен өткізеді. Ол қоректік заттардың жақсы қорытылуына байланысты қатты әсерін тигізеді. Жүгері дәні — ең құнарлы жем. Дәмді болғандықган барлық, мал сүйсініп жейді. Құрамында 9-10 пайыз шикі (6-7 пайыз қорытылатын) протеин, 2-5 клетчатка, 4-9 пайыз май: 70 пайыз крахмал бар.[6]

Бордакылаудағы шошқа азығының жартысы жүгеріден тұрса, олар тез жетіп семіреді. Шошқа жемін 50 пайыз жүгері, 25 пайыз кұнжара, 25 пайыз бидай кебегінен, 15 пайыз күнжара мен құрастыруға болады. Торайларға жүгері дәнін қабығынан тазартып береді. Құрама жем дайындауға кеңінен пайдаланылады.

Жугері құрамында протеин өте аз мөлшерде, негізінен зеин -белогынан тұрады. Малдың асқазанының дұрыс жұмыс жасауы малға берілген

азықтың  құрамына  байланысты  болады. Сол үшін оларға берілетін азықты мұқият қадағалаған дұрыс деп есептеймін.

 

1.6 Шошқаның қуаттылық және зат алмасу ерекшеліктері

Бір ұядағы торай салмағы 0,7-2 кг дейін ауытқиды, бірақ құнды қоректік заттармен азықтандырып, күтіп - бағу жағдайы жасалынса, олардың қаркынды өсуі біте-бірте теңеленеді. Шошка шаруашылығы мамандарында мынандай ойлар бар, яғни тірілей салмағы төмен торайлар туғаннан соң өліп калады, себебі олар физиологиялық, ауытқуымен туады деген.

Әрине бұлой теріс деп есептеліеді. Себебі торайлар салмағы 0,8 кг-нан төмен болғанының өзіде ағзның бүкіл жүйесі біркелкі істейді, тек бұлшық еттері дамымайды. Үлкен күнделікті ет өндіретін кешендерде торайлардың әртүрлі салмақпен тууы, еңбек шығьнын көбейіп, біркелкі торайлар ұясын жасауды қиындатады. Олардың біркелкі өсуі кейін этаптарда сақталынады. Сондыктан, ұяны теңестаруге көп көңіл бөлген жөн, себебі бұл бөліп мегежіннің ең керемет қасиеті көптөлділіктің биологиялық ерекшеліктері мыналар болып табылады. Буаздылықтың оныншы күнде буаз аналықтардың қанының сарысуында альбумин құрамының көбеюі (Л.А. Ильченконың — 1966ж). Американ зерттеушілері Д. Целлер мен Н.Хэбуер аналық, шошқаның көптөлділік орташа былай болатынын анықтаған: ұсақ 5-6 торайлы, орташа 6-7 торайлы, ірі 7-8 торайлы. Тұқымның ірі болуы өнімділіктің басқа бір көрсеткіші және ол торайдың туған кезіндегі салмағымен анықталады.[5]

Көптеген жұқпалы аурулар зоогигиеналық, яғни малдар мен адамдарға ортақ және де бірінен - біріне жұқпалы болып келетінін ескерсек, «медицина адамды емдесе ветеринария бүкіл адамзатты емдейді» деген сөзді ескеріп, малдарға да адамдар секілді шын көңіл аударып карау, оларға зең қою керек екенін ескерген жөн, яғни сол қағиданың растығына көзімізді жеткізуіміз керек. Мал шаруашылығында өнім алған кезде өнімдері таза да сапалы болуы керек. Себебі өнімдері таза болмаса, адамдардың денсаулығын еш сақтау мүмкін емес. Мүны әсіресе сыртқы орта шамадан тыс ластанып, экологиялық жүйелердің табиғи теңдігі бұзылып, табиғи және агроөндірістік биогеоценоздардағы биохимиялық коректік тізбектер бүтіндігінің сақталуы қиын бүгінгі күндерде ерекше ескеру қажет.

Аналықтың ірі төлдеуінде тұқымқуалаушылық қасиет анағұрлым төменболып келеді. Сондықтан да аналықтардың ірі толділігі жөніндегі селекциялық, биология. Негізі аса мықты емес. Торайдың туған кезден тірісалмағы олардың арықарай өсуінде үлкен маңызға ие. Толдің салмағы неғұрлым өскен сайын, оны үстау және қалпына келтіру үшін соғұрлым мол энергия жұмсалатыны анықталған. Ал жеңіл салмақтылардың арасында емшек еметін торайлардың 9%-ның орнына 40%-ға дейін үлкен айырмашылық болатыны байқалған. [5]

 

 

1.7 Торайды кай жасында жәй және бекондық бордақылауға қояды

Бекондық бордакылау - еттік бордақылаудың ерекше түрі.
Мұндабордакыланатын мал мен оған берілетін азыққа басты назар
аударылады.Бекон деп айрықша әдіспен тұздалып, қақталған жас шошқа етін
айтады.Оны дайындауға қақ бөлінген шошқаның толық ұшасы кетеді (омыртқа
мен жамбасты алып тастайды). Жақсы беконды мамандандырылған
шошқатұқымынан (ландрас, эстон, бекон шошқалары) алады, оларға арпа,
қара бидай, бұршақ және шөп ұнын береді. Қабандардың, мегежіндердің және
де торайлардың өнімдік көрсеткіштеріне, өсіп-өну мен сырт пішініне баға беру
әдістерін меңгеру. Олардың тэжірибелік мәнін түсіну.Шошқа шаруашылығы ет
өндіруді шапшаң ұлғайтуға болатын мал шаруашылығының саласы болып
табылады. Шаруашылыктағы қабандар мен мегежіндердің өсуін олардың
зауттық күйінде тірілей салмағы мен тұқымының ұзындығын өлшеу арқылы
бақылайды. Азықтандыру алдында олардың салмағын 1кг, ал тұқымының
ұзындығын 1см дәлдікпен өшейді (желке түстан сегізкөздің құйрыққа жалғасқа   жеріне дейін   көздері   кең   орналасқан   болады.      Мойыны кеудеге тұтасып    келеді. Арқасы    мен    белі                        кең    әрі    тік немесе    арқа тәріздес,иіліңкіреген болып келеді . Жамбас жағы кең, ұзынша. Аяқтары кең, әрі пкорналасқан. Тұяқтары жылтыр әрі тегіс. Терісі тегіс және тығыз,үсті кальций және жылтыр қылшықты келеді. Мегежіндерді торайлағаннан кейін мынадай көрсеткіштермен бағалайды: - көп торайлау қабілеті (бір жолғы туған торайлардың саны), сүттігі туған торайлардың 20 күндік салмағы, ұяласторайлардың біркелкілігі тірі салмақтарының айырымы 200 г аспау керек,
бордақылауды   -  әдетте      бракқа        шығарылған        қабандар        мен

меғежіндерге жүргізеді. Бордакылау 90-100 күнге созылады. Осы күндерде тәуліктік қосуы алғашында 900-1000г, ал соңында - 800-700г темен болмауы керек. Бір кг қосуына 6,5 - 7,0 азық өлшемінің маңайында болуы тиіс. Бордақылаудың бұл түрінде құрамында углевод коп азықтар картоп, қант, азықтық қызылша береді. Ал жеңіл салмақтылардың арасында емшек еметін торайлардың 9%-ның орнына 40%-ға дейін үлкен айырмашылық болатыны байқалған. Жамбас жағы кең, ұзынша. Аяктары кең, әрі тік орналасқан. Тұяқтары жылтыр әрі тегіс. Шошқа еті мен майының сапасын анықтау кезінде сойыс салмағы мен оның шығымы ескеріледі. Сойыс салмағына ұшсының салмағы мен Іш майы кіреді ( басын, ішкі қүрылысын, аяқтарын алып тастағанда. Ал бекондық бордақылау    кезінде    сойыс    салмағымен    қатар

оның терісі де қоса есептеледі. Әдетте ет-май типті және ерте жетілетін. Малды өзіне қажеттігін өндіру барысында бордақылайды.

 

1.8 Қабанды нормалап азықтандыру ерекшеліктері

Шошқаның тұқымдық қабандарынан тәуір де сапалы тұқым алу үшін оларды жақсы жағдайда күтіп - бағу қажет. Сол үшін үнемі салалы жемшөппен қамтамасыз ету керек. Олардың мұндай затгарға деген қажет тірілей салмағына байланысты. Сондықтан да барлық жағынан теңестірілген азықпен азықтандырған дұрыс. Қабандардың тұрақты түрде бірқалыпты күйде, яғни зауыттық, күйде болуы қажет. Олар сол кезде ғана қуатты да жақсы сапалы ұрық бере алады.

Қабандарға қажеттін рацион жемшөп мөлшері, қыс айларында қабандар рационында 2,5-3,5 кг жем болу керек.

Олар негізінен астық тұкымдастардан, күнбағыс сығындысы не шроттан, сонымен қатар аздап ылғалды азықтан (2-3 кг) жэне 0,3-0,5 кг шен ұнтағынан тұрады.

Жазда қабандар жеммен қоса көк балаусаны әсіресе жоңышқа, эспарцет, бұршақты емін еркін жәй алуы керек не жайлымға шығарылады.

Мал өнімдерінің қалдықтарынан жасалатын азықтар (майы алынған сүт, балық, ұны, ашыткы), яғни жануар тектес азықтар протеинінің қайнар көзі болып саналады, ал В₁₂ витамині олардың рационында міндетті түрде болуы тиіс. Ал А витамині оларды станокте ұстаған кезде беріледі. Ол үшін қабандарға 0,5-1,0 кг сәбіз, 0,3-0,5 кг шөп ұлтағы не 0,7-1,5 кг сүрлем берген дұрыс. Жаз айында А витаминіне деген қажеттілік көк балаусамен толықтырылып отырады.

Шағылыстыруға дайындағанда, әсіресе жиі пайдаланғанда қабандар нәрлі
заттарды,әсіресе     қорытылатын         протеинді,     минералды     заттар    мен

витаминдерді көп қажет етеді.

Қабандарды азыктандыру нормалары микроэлементтер рационында темір, мыс, мырыш, кобальт, марганец йод, А, Д ,Е және В тобы премикстерімен камтамассыз етіледі.

Қабандардың минерал заттарына деген қажеттілігі рационға енгізілген 35-50 гас тұзы және дұрыс емесігі әдетте қабандардың коңын бағып - күту режимін ұрық сапасын қадағалау жолымен ұсақ жеммен азықтандыру олардың ас қорту жолын толтырып тыныс алуын жүрек қызметін қиындатады, ал сүлы жем кабандардың жыныстық қуатын төмендетеді. Қаңқа етінің қызметін ээлсіретеді. Оларды мегежіндермен азықтандыруға 1-2 сағат қалғанда шағылыстырады. Қабандардың ай сайын өлшейді. Себебі азықтандыру деңгейінің дұрыстығын білу үшін олардың тірілей салмағы маңызды көрсеткіш болып табылады. Қандайда мал болсын оны азықтандырар алдында оған мұқият көңіл аударған дұрыс. Себебі биз малдың денсаулығы үшін, кейіннен одан жақсы өнім алу үшін оларды жақсылап азықтандыруымыз қажет.

 Витаминдер жетіспеушілігі ағзада өзгерістер тууына әкеліп соғады, оның жалғасы ретінде мал өнімдерін төмендіп, аяғы ауруға әкеліді. Шошқаларға кажетті витаминдер мынандай: А витамині, каротин, Дг, В2, В12, РР витаминдері, пантотен қышкылы.

1.9 Торайды бордақылау кезеңі азық нормасы мен рационын келтіру

Бордакылау технологиясы, жемдеу деңгейі мен тенгермеліс жасы, тұқымы және т.б. Шошқаларды бордақылау іс жүзінде барлық категориялардағы шаруашылықтарда еткізіледі. Ол жемдеу нормасына, рациоидардың теңгермеліне және жемнің жеке түрлерінің қатынасына негізделуі тиіс.

Шошқаларды бордақылау екі көрсеткіш бойынша жіктеледі: тірілей салмақ,
өсімінің қарқындылығы, бордақылаудың соңғы нәтижесі біздің елде
бордақылаудың   негізгі       түрлері   мыналар:   еттік,   арнайы   және   семіздік

кондициясына дейін бордақылау.

Ет үшін бордақылау. Етке арналған категорияға тірілей салмағы 60-130 килограмға дейін 6-7 қабырғалар аумағындағы шоқтықтың қыртыс майының қалыңдығы 1,5-4 см бордақыланған шопшқаның жас төлі жаткызылады. Етке арналған шошқаның тұлғасы барынша жұмырланған және сан еті жетілген болуы керек. Бордақылаудың қарқындылығы көбінесе келіп түскен жас төлдерге байланысты.

Бордакылауға арналған енесінен айырылған жас төлдің салмағы 16 килограммы кем болмауы, 4 айлығына қарай 38-40 кг болуы қажет. Мұндай жас төл бордақылаудың 115-120 күнінде орташа тәуліктік өсімі 600-650 г болғанда, 7-8 айлығында 1 кг өсіміне 4,5-5 азыктың өлшем жұмсай отырып, 110-115 килогармға дейін жетеді. Ет үшін бордақылау екі кезекте; 3,5 айлғында алдын ала және бордақылауды токтатқанға дейін ақырғы рет өткізіледі. Дайындау кезеңінде рационда 1 азыктық өлшемге кем дегенде 120 г қорытылатын протеин болған жағдайда рационның 10 проценткке дейін балауса және көлемдік азық, енгізеді. Соңғы кезеңде 1 азықтық өлшемге кем дегенде 110 г қорытылатын протеин болған жағдайда рационға 90 процентке дейін 1 топтық шоғырланған жемін беру арта түседі. Арнайы бордакылау (қақтаған етке арнап бордақылау). Қақтаған ет дегеніміз - әдейі бөлініп, омыртқа жотасы мен жауырыны алынып тасталған және ерекше әдіспен түздалған жас шошқа еті тірілей салмағы 20-25 кг 2-2,5 айлық торай арнайы бордақылауға қойылады. Стандартқа сәйкес сойылған шошқаларға марқа торайларды қақтаған етке бордақылау 8 айлықтан артқан тақта шошқаның тірілей салмағы 90-105 килограмға жеткенде аяқталуы тиіс. Арнайы бордақылаған кезде жемдеу нормасын, ет және қыртыс майдың жоғары сапалы болуы үшін және бордақыланған шошқа калыптан артық семіріп кетпеу үшшін рационның толық, құндылығы мен жем мөлшерін ұқыпты қадағалау керек. Торайларды бордакылау кезінде оған жақсылап азық берілуі керек. Себебі біздің бордақылауымыздың мақсаты сол малдын көп мөлшерде өнім алу. Сол өнімді көп мөлшерде алу үшін оны жақсылап азықтандырған дұрыс. Сол кезде ғана ол мал бізге жақсы өнім бере алады. Шошқаларды арнайы бордақылаған кезде жемге де, осы мақсатқа сұрыпталатын шошқаларға да жоғары талап койылады.

 

1.10 Шошқаны бордақылау қанша уақытқа созылады

Еттік бордақылауға, тек торайларды қояды және оған құрамында
протеин мөлшері мол азық береді. Торайлардың тірі салмағы 6-8 айында 100-
110кг жеткенге дейін бордақылайды. Себебі 10 айдан кейін организмде өсу
баяулайды және азыкгың қоректік заттары негізінен майға айналады.
Егербордакыға қойылған тірі салмағы 36-38кг жағдайында бордақылаудың
орташа тәуліктік салмақ қосуы 600 грамға жуық болса, онда төрт айда жалпы
қосымша салмағы 72кг тең болады, яғни шошқа 8 айлығында 108-110кг жетеді.
Бордақылау кезінде торайлардың 1кг қосуына 4,5 -5,0кг азық өлшемі
жұмсалуы тиіс. Еттік бордақылаудың ерекше түрі.

Мұндабордақыланатын мал мен оған берілетін азықка басты назар аударылады.

2 Бекон деп айрықша әдіспен түздалып, қақталған жас шошқа етін
айтады.Оны дайындауға қак бөлінген шопшканың толық ұшасы кетеді.
Жақсыбеконды мамандандырылған шошқа тұқымынан алады, оларға арпа, қара
бидай, бұршақ және шөп ұнын береді.Майлы кондицияға жеткізе
бордақылаудыэдетте бракқа шығарылған қабандар мен мегежіндерге жүргізеді. Бордақылау 90-100 күнге созылады. Осы күндерде тәулігіне қосуы алғашында 900-1000г, ал соңында - 800-700г төмен болмауы керек. Бір кг қосуына 6,5 - 7,0 азық өлшемінің маңайында болуы тиіс. Бордақылаудың бұл түрінде құрамында углевод көп азықтар береді. Шошқа еті мен майының сапасын анықтау кезінде сойыс салмағы мен оның ығымы ескеріледі. Сойыс салмағына ұшасының салмағы мен іші майы кіреді басын, ішкі құрылысын, аяқтарын алып тастағанда. Ал бекондьщ бордақылау кезінде сойыс салмағымен қатар оның терісі де қоса есептеледі. Әдетте ет-май типті және ерте жетілетун. Ал алты айдан он екі айға дейінгі аралықта, тірі салмағымен қатар, оның тұрқының қиғаш ұзындығы ес - керіледі. Он үш айдан бастап калған уақыт ішінде жоғарыда аталған екі көрсеткішке қоса кеуде орамы алынады. Алты айға дейін торайларға бага беру тек олардың тірі салмағы бойынша жүреді. Ал алты айдан он eкi айға дейін аралықта, тірі салмағымен қатар, оның тұқымының қиғаш ұзындығы ес- керіледі. Он үш айдан бастап қалған уакыт ішінде жоғарыда аталған екі көрсеткішке қоса кеуде орамы. Шошқаны бордақылау -шошқа етін өндірудің қортынды нэтижесі. Менің ойымша және мен зерттеген жұмыстар бойынша шошқалар егер де біз қаншалықты азықты көп берсек және құнарлы қылып берсек сол кезде олар тез семіріп, яғни тез ет байлап, олардың бордақылану кезеңі аз уақытта бітеді. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты - жұмыс күші мен құнарлық құралдары мейлінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімді сапалы ет пен май өндіру.

2 Өзіндік зерттеу

 

1 Азық қоректілігін бағалау тарауында азық турлерінің химиялык құрамы (1 -кесте) мен қоректілігі (2-кесте) туралы түсінік беріліп, оны бағалау тәсілдері келтіріледі.

1.Көк азықтар және жайылым түрлері

2.әрі азықтар

З.Шырынды азықтар

4.Құнарлы азықтар

5.Минералды және витаминді азықтар.

2-кесте Азықтардың химиялық құрамы, %

 

Азыктар	су	Құрғақ зат	«Шикі» протеин	«Шикі» май	«Шикі» клетчатка	АЭЗ	«Шикі» кул
Көк шөп азықтары
	800	200	31	8	58	86	17
З.Еркек шөп	621	379	31	10	128	185	25
З.Беде көгі	765	235	29	8	61	108	19
4.Жоңышқа көгі	750	250	50	7	68	100	25
5Жүгері көгі	751	249	21	6	55	151	16
Жайылым азыктары
1.Саз жайылымы	713	287	33	11	95	127	45
2.Шалғынды жайылым.	689	211	39	10	86	150	26
З.Дала жайылым	610	390	40	13	135	164	38
4.Сілеулі жайылым	560	440	43	17	140	205	35
5.Қоңыр басты жайылым	679	321	33	12	111	135	30
Ірі шөп азыктары
1.Жоңышқа пішен	170	830	144	22	253	330	81
2.Қоңыр бас пішен	170	830	98	24	267	386	255
3.Бұршақ сабаны	156	844	74	17	330	379	44
4.Сұлы сабаны	170	830	39	17	324	368	82
5.Қара бидай сабаны	154	846	37	13	364	359	73
Шырынды азықтар
1.Жоңышка пішендес	550	450	103	17	127	148	55
2.Сұлы, жұгері, мішен	550	450	54	13	148	192	43
3.Жүгері сүрлем	750	250	25	10	75	119	21
4.Сәбіз	880	120	12	2	11	87	8
5.Аскабақ	894	106	10,0	4.7	9,3	65,8	16,2
Құнарлы азыкта р
1.Арпа дәні	150	850	113	22	49	638	28
2.Мақта, күнжара	100	900	399	11	120	251	119
3.Соя шроты	100	900	439	37	144	279	1
4.Күнбағыс, сүрлем	750	250	25	13	83	115	17
5.Бидай кебегі	150	850	151	41	88	526	44
Мииеральды - витаминді қоспалар
1.Сүйекұны	100	900	178	157	-	53	512
2.Азықтык фосфат	961	39	-	-	-	-	39
3.Бір кальций фосфат	951	41	-	-	-	-	41
4.Бір натрий фосфат	976	24	-	-	-	-	24
5.Ет сүйегі	100	900	401	12	-	38	449

3-кесте

Азықтар мен қосындылар қоректілігі

 

Көрсеткіш	Азықтармен қосындылардың 1килограмында
	Беде көгі	Paпe көгі	Саз жай ыл.	Тау жай.	Беде пішені.	Кароп	Сәбіз	Арпа дәні	Соя шроты	Ет ұны	Сүй. ұны
Азық өлшемі	0,20	0,12	0,19	0,23	0,22	0,30	0,14	1,15	1,21	1,04
АЭ, МДж	1,87	1,52	2,4	2,87	1,75	2,82	2,20	10,5	12,92	8,63
Қорыт.прот, г	27	22	18	30	38	10	8	85	400	516
Қант, г	12	2,8	28	24	14	10,5	35	22	96	-
Кальций, г	3,7	2,9	1,2	1,2	4,5	0,4	0,6	2,0	2,7	5,8
Фосфор, г	0,6	1,3	0,6	0,5	0,5	0,5	0,6	3,8	6,6	40,4
Магний, г	0,6	-	0,6	0,6	0,6	0,2	0,2	1,1	3,5	12,7
Натрий, г	-	-	2,0	0,8	-	1,3	0,2	5,0	1,8	10,1
Калий, г	2,1	4,1	4,3	3,1	5,3	4,2	5,1	0,8	19,5	5,7
Хлор, г	0,4	0,6	1,3	1,5	1,0	0,5	0,7	1,3	0,4	8,1
Күкірт, г	0,5	1,0	0,9	0,8	1,0	0,3	0,2	2,4	3,13	1,2
Темір, мг	99	38	26	35	34	21,0	10,0	50	216	312
Мыс, мг	2,0	0,7	1	2,4	2,6	0,8	1,1	4,2	16,7	6,38
Мырыш, мг	11,9	2,4	4	5,4	6Д	1,3	2,2	36,1	40,6
Марганец, мг	16,4	5,1	1	21,4	8,3	І23-	2,1	13,5	37,0
Кобальт, мг	0,08	L0,04	0,11	0,1	0,05	0,03	0,08	0,26	0,12
Иод, мг	0,02	0,12	0,05	0,01	0,02	0,06	0,03	0,22	0,48
Каротин, мг	40	26	30	50	44	0,2	54	0,5	0,12
Д.вит.,мың.х.ө	2,3	-	308	3,2	2,5	-	-	0,2	4,5
E. вит., х.ө.	40	-	48	45	50	0,8	1,5	50,0	3,0

4-кесте

Шошқаның қыстағы және жаздағы тәуліктік рационына кіретін азықтар

 

Азықтар
Аралас сүрлемі (45% жүгері собығы +45% кызылша + 10% жоңышқа)
Толыққұнды комбикорм
Кортофел ұнтағы
Майы алынған сүт
Азық қызылшасы (қыста, жазда)
Арпа жармасы
Жүгері жармасы
Мақта шроты (қыста)
Азықтық қызыл сэбіз (ұрықтану кезінде)
Шөп үны (ұрықтану кезінде)
Минералдық қосынды лар (ет сүйек ұны)

5-кесте

 

ТҰҚЫМДЫҚ МЕГЕЖІНДІ ӘРТҮРЛІ ТИПТІК РАЦИОНМЕН АЗЫҚТАНДЫРУ

Тұқымдық мегежіннің 1 - жылдық азық қорын есептеп шығару

 

Азық түрлері	Айлар												1 жылда
	Қантар	Ақпан	Наурыз	Сәуір	Мамыр	Маусым	Шілде	Тамыз	Қыркуек	Қазан	Қараша	Желток.	Орташа жылбойына
Құнар. жем:
Бүрш.дәні	21	19, 6	37, 2	36	37, 2	36	37, 2	37, 2	36	37, 2	21	21, 7	450,5
Арпа жемі	45	42	58, 9	57	58, 9	57	58, 9	58, 9	57	58, 9	45	46, 5	644
Бидай жемі	45	42	74, 4	72	74, 4	72	74, 4	74, 4	72	74, 4	45	46, 5	766,5
Шырынды:
Сүрлем	45	42	68, 2	66	68, 2	66	68, 2	68, 2	66	68, 2	45	46, 5	717,5
Түйнек-жемі	54	50, 4	91, 1	88, 2	91, 1	88, 2	91, 1	91, 1	88, 2	91, 1	54	55, 8	934,3
Тамыр-жемі	60	56	3,1	3	3,1	3	3,1	3,1	О J	3,1	60	62	265,5
Аралас-сүрл.	20, 7	19, 1	27, 2	26, 4	27, 2	26, 4	27, 2	27, 2	26, 4	27, 2	20, 7	21, 3	297,2
Шөп ұны	12	П, 2									12	12, 4	47,6
Көк шөп	-	-	93	90	93	90	93	93	90	93	-	-	642
Жмых
Сүйек үны
Балық үны	24, 4	22, 9	28, 5	27, 6	28, 5	27, 6	28, 5	28, 5	27, 6	28, 5	24, 6	25, 4	323,6
Азық.дрож.
Лизин

Рационды сараптау (2,3,4,5,6,7):                     Қыстық                  Жаздық

а) Рацион құрылымы (қоректілік %):100%

ірі азық_______________________________ -______________ -__

шырынды_________________________ 19,5___________ -_____ 16,7

көк шөп_______________________________ -______________ -_23,7

құнарлы_______________________________ 80,5___________ 59,6_

б) Са:Р қатынасы___________________ 5:1_____________ 3:1_______

в) Қант/протеин қатынысы______________ 2,56________ 2,84_______

г) 1 кг А.Ө-ге кеткен қорыт.протеин____ 156______________ 145_____

д)  Рацион нормасын қалай теңестіріледі?____ Нормаға сай

3 Техникалық қауіпсіздік

Малшылар еңбек қорғау ережелерімен танысу үшін әкімшілік оларға алғашқы, жұмыс орнындағы кезеңді нұсқауларды беруі тиіс.

Алғашқы нұсқаулармен барлық жұмыстарға жаңадан келген адамдар танысады. Оның мақсаты жұмысқа келген адамдар еңбек қорғау ережелері және де кәсіпорындардың ішкі тәртібімен таныстыру.

Жұмыс орнындарындағы нұсқауды топ жетекші жүргізеді. Бұл нұсқау жұмыстың қауыпсыз тәсілдерін практика игерудің бастамасы болып табылады. Малдармен тікелей жұмыс істейтін яғни малдармен жұмыс жасайтын адамдарды жеке бастың гигиенасымен таныстырады.

Мал шаруашылықтарындағы жұмысшылар арнайы және санитарлық киімдерімен қамтамасыз етіледі. Арнайы киім - бұл жұмысшылардың физикалық, химиялық және де биологиялық факторлардың әсерінен қорғайтын кұрал.

Ауру малдармен, өлекселермен, қилармен жанасу нәтижесінде жұмысшыларға кейбір антропозоонозды аурулардың жұғу қауіпі төнеді. Аса қатерлі ауруларға топалаң, маңқа, туберкулез, бруцеллез, құтыру, бұзаутас және тағы басқа аурулар жатады.

Ауру малды қабылдағаннан кейін қолданылған құрал - жабдықтар 15 минут қайнатылады. Егер малдар изоляторға жіберілетін болса, байлауға қолданылған жүген - ноқта тағы басқа қолданылған құрал - саймандар дезинфекцияланады. Оқшауханаға кіргізер алдында, малдардың тұяғы жуылып, тазаланады. Ауруға қойылған диагноз бойынша қайшылықтар болмаса, малдар сабынмен жуылып, дезинфекцияланады. Ауру малдарды қабылдаған ветеринарлар мамандары қолын жуып, алшалғышты, қолғапты, піскек және де тағы басқа жабдықтарды үнемі ауыстырып отыруы тиіс, мүмкіншілік болмаған жағдайда дезинфекцияланылып отырылуы қажет.

Химиялық дәрілермен жұмыс істеу кезінде қауыпсіздік ережелерін сақтау қоғамдық және адамдардың жеке басының денсаулығын қорғау үшін жағдай туғызуға және малдардың ауруларына және өлулеріне жол бермеуге бағытталған аса маңызды шара.

Улы химикаттармен жұмыс істеуге ең енмі 18 жасқа толған, денсаулығы мықты, химиялық дәрілермен жұмыс істеу ережелері жөнінде нақтылы нұскаулар алған және де патогенез микроорганизмдерді құрту әдістерін игерген қызметкерлерге ғана рұқсат беріледі.

Жас өспірімдер, жүкті және баласын емізіп жүрген әйелдер кейбір аурумен ауырып жүрген адамдар мүндай жұмысқа кабылданбайды.

Улы химикаттармен жұмыс істегенде немесе химикаттармен жұмыс жасау барысында тамақ, су ішуге, темекі тартуға болмайды, яғни оларға жұмыс орнында рұксат жоқ. Тамакты жұмыс ачяқталғаннан кейін немесе үзіліс кезінде ғана ішуге болады, бірақ міндетті түрде арнайы киімді шешіп, беті - қолды мұқият сабындап жуу керек.

Қорытынды

Шошқалар негізінен, өсімдік тектес көкшөп пен және басқа , аумақты жемшөппен қоректенеді. Шошқалардың, олардың торайларынь немесе күнделікті үй шаруашылығында қолданылып жүрген жалпақ тілме алғанда сиыр малдарының азықтандыруын, олардың азықтанды нормаларын және оларға рацион құруын қадағалау.Шошқаларды немесе торайларды азықтандырғанда шошқаның жағдайларына байланысты азық беріледі. Бұл дегеніміз бордақыланып жатқан шошкаларды азықтандыр; оларға бір қалыпта азық беру, норма бойынша қадағалап, рациондарын дұрыс құру деген   секілді. Әр малдардың азықтануы эртүрлі болады.

Бордақылаудағы шошқа азығының жартысы жүгеріден түрса, олар те жетіп семіреді. Шошка жемін 50 пайыз жүгері, 25 пайыз күнжара, 2 пайыз бидай кебегінен, 15 пайыз күнжара мен құрастыруға боладь Торайларға жугері дәнін қабығынан тазартып береді. Құрама жем дайындауға кеңінен пайдаланылады.

Жүгері құрамында протеин өте аз мөлшерде, негізінен зеин  бедогынан тұрады. Малдың асқазанының дұрыс жұмыс жасауы малға берілгеі азықтың құрамына байланысты болады. Сол үшін оларға берілетін азықт мұқият қадағалаған дұрыс деп есептеймін.

Бордақылау 90-100 күнге созылады. Осы күндерде тәуліктік қосуь алғашында 900-1000г, ал соңында - 800-700г төмен болмауы керек. Бір кіуына 6,5 - 7,0 азық өлшемінің маңайында болуы тиіс. Бордақылаудың бұл түрінде құрамында углевод көп азықтар картоп, қант, азықтық қызыліш береді.Шошқа еті мен майының сапасын анықтау кезінде сойыс салмағы мен оның шығымы ескеріледі. Сойыс салмағына ұшасының салмағы мен іш майы кіреді ( басын, ішкі құрылысын, аяқтарын алып тастағанда. Ал бекондык бордақылау кезінде сойыс салмағымен қатар оның терісі де қоса еештеледі. Әдетте ет-май типті және ерте жетілетін. Бордақылау кезінде торайлардың 1кг қосуына 4,5 -5,0кг азық өлшемі жұмсалуы тиіс. Еттік бордақылаудың ерекше түрі. Мұнда бордақыланатын мал мен оған бершетін азыққа басты назар аударылады.

Шошқаны бордақылау -шошқа етін өндірудің қортынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты - жұмыс күші мен құнарлық құралдары мейлінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімді сапалы ет пен май ендіру. Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға байланысты. 1. Жасына; 2.Шошқаның тег тегіне; 3. жемазықтың мөлшері мен сапасына; 4. Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына 5. жас төлдің бордақылауға әзірлігіне байланысты. Ауқымында асылтұқымдық заводтар оларды мегежіншелермен қамтамасыз ете алмайды, оның үстіне көптеген құрал қажет етеді.

Бекондық бордақылау - еттік бордақылаудың ерекше түрі. Мұнда бордақыланатын мал мен оған берілетін азыққа басты назар аударылады. Бекон деп айрықша әдіспен тұздалып, қақталған жас шошқа етін айтады.