ДҮНИЕ ЖҮЗІНДЕГІ ЕҢ ТҰЗДЫ ТЕҢІЗ ҚАЙ ТЕҢІЗ?

Категориясы: География

---

Кейде бұл сұраққа жауап беріледі: «Өлі теңіз». Бұл қате жауап. Бұл су айдыны теңіз деп аталса да, Өлі теңізде дренаж жоқ, сондықтан көл болып табылады. Ал ол әлемдегі ең тұзды көлдер сайысында алақанға таласады.

Ал ең тұзды теңіз – Қызыл теңіз. Ол Үнді мұхитының ішкі теңізі болып табылатын Араб түбегі мен Африка континентінің арасындағы тереңдігі 3 км-ге дейінгі тектоникалық ойпатта орналасқан. Мұнда климат өте ыстық және құрғақ, сондықтан бір жағынан жауын-шашын өте сирек (жылына 100 мм-ден аспайды), ал теңіз бетінен булану күшті (жылына 2000 мм). Қызыл теңізге бірде-бір өзен құймайды, ал су тапшылығы Аден шығанағынан (оңтүстігінде) толтырылады. Нәтижесінде Қызыл теңіз суының 1 литріндегі тұз мөлшері 41 г (41‰) жетеді. Салыстыру үшін: Қызыл теңіз Суэц каналы арқылы жалғасатын Жерорта теңізінде тұздың концентрациясы 25 г/л.

Қызыл теңіздің географиялық орны

(физикалық карта)

Қызыл теңізге өзендер құйылмайтындықтан, ондағы су мөлдір, өйткені өзендер өздерімен бірге лай мен құмды тасиды. Мысыр жағалауындағы ыстық климаттың және планетаның ядросының жылуымен теңізді «төменнен» жылытудың арқасында судың температурасы қыста да +20°C-тан төмен түспейді және жылы + 27°C дейін жетеді. Сондықтан бұл аймақтағы флора мен фауна сирек әртүрлілігімен және сұлулығымен ерекшеленеді, бұл Қызыл теңізді планетаның ең көркем жерлерінің біріне айналдырады. Қызыл теңіз жағадан алыс жүзіп жүрмей-ақ көруге болатын кең маржан «бақтарының» арқасында ерекше тартымды. Маржан теңіздің мөлдір суын үнемі сүзіп, тазарту процесіне қосымша үлес қосады. Барлығы мыңнан астам балық түрлері бар және олардың 30% жуығы эндемикалық (яғни тек жергілікті суларда кездеседі).

Қызыл теңіздің су асты әлемі

Бұл құбылыстың себебі - Қызыл теңіз аймағындағы геологиялық процестер. Көп жылдар бұрын Жерорта теңізімен тар канал арқылы жалғасқан. Содан материктер пайда болып, жылжыған сайын бұл арна жабылып, Қызыл теңіз басқа сулардан құрлықпен толығымен оқшауланып қалды. Туыстарымен байланысы үзілген теңіз тұрғындары жаңа өмір сүру жағдайларына бейімделе бастады. Кейінірек Қызыл теңіздің оңтүстігінде Үнді мұхитына апаратын тар бұғаз Баб Эль-Мандеб пайда болды. Бұл Қызыл теңіздегі ең тар және ең таяз жер және бүгінгі күні теңіз жануарларының теңізден мұхитқа және кері қозғалысына кедергі болып қала береді.

Қызыл теңіздегі су өте жақсы және біркелкі араласады. Қыста беткі сулар салқындап, тығыздалып, батады, ал жылы сулар тереңдіктен жоғары көтеріледі. Жазда теңіз бетінен су буланып, қалған су тұзданып, ауырлап, батып кетеді. Оның орнына азырақ тұзды су көтеріледі. Осылайша, теңіздегі су жыл бойы қарқынды түрде араласады және оның бүкіл көлемі бойынша (шұңқырларды қоспағанда) теңіз температурасы мен тұздылығы бойынша бірдей.

20-ғасырдың 60-жылдары Қызыл теңізде ыстық тұзды сулары бар ойпаттар табылды. Қазіргі уақытта мұндай 20-дан астам ойпаттар белгілі. Олардағы тұзды судың температурасы 30-60°С аралығында және жылына 0,3-0,7°С жоғарылайды. Бұл ойпаттар Жердің ішкі жылуымен төменнен қызады деген сөз. Су астындағы көліктердегі ойпаңдарға сүңгіп кеткен бақылаушылар тұзды сулар айналадағы сумен қосылмайды, бірақ олардан айқын ажыратылады және толқындармен жабылған лайлы топыраққа немесе бұралған тұманға ұқсайтынын айтады. Химиялық талдаулар тұзды ерітінділердегі көптеген металдардың, оның ішінде бағалы металдардың мөлшері қарапайым теңіз суына қарағанда жүздеген, мыңдаған есе жоғары екенін көрсетті.

  Жарияланған-2024-05-03 16:30:45     Қаралды-1345

Мәлімет сізге көмек берді ма