Тақырыбы: «Бұрғылау жабдықтарын және мұнайгаз құрылыстарын монтаждау және пайдалану» 

 

Бұрғы қондырғысының жабдықтары мен құрылыстары және негізгі монтаждық жұмыстар

 

Кіріспе

 

ҚР кен орындары туралы жалпы мәлімет және пайдалы қазбаларды өндірудің техникасы мен технологиясына әсер етуі

Батыс Қазақстан өлкелерінде ғана емес Шығыс Қазақстанда Торғай ойпатында жүргізеді. Соның арқасында Оңтүстік Торғайдағы Құмкөл кен орны 1986 жылы пайдалануға берілді.

1920 жылы Кеңес Одағының 3,8 млн.т мұнай өндірілсе, 1927 жылы 21,7 млн.тоннаға, ал 1946 жылы 100 млн., 1968 жылы 300 млн., 1980 жылы 603 млн. тоннаға дейін жеткізілген. Мұнай және газ ұңғыларының орташа тереңдігі 1922-1982 жыл аралығында 4 еседей өсті. Қазіргі кезде, ол 2000м жоғары тереңдігі 13000м ұңғымаларды бұрғылау тәжірибесі де бар.

Ең бірінші бұрғылау жұмыстары қай елде бірінші болып басталғаны туралы деректі мәліметтер әлі жоқ. Кейбір мәліметтер бойынша ең бірінші ұңғымалар тұз ерітінділерін алу мақсатымен Қытайда біздің эрамызға дейінгі 2000ж бұрын бұрғыланған деген мәліметтер бар. Россияда ұңғымаларды нақтылы бұрғылап бастау уақыты белгісіз. Шамамен ол 1370 ж. болған. Ең бірінші мұнай ұңғымасы 1847ж Биби-Эйбатта (Азербайжанда) бұрғыланған.

Қазақстанда 1892 жылы геолог С.Н. Никитиннің жетекшілік  етуімен Доссор, Ескене, Қарашүңгіл кеншарларында қолмен жүргізілетін станоктарды пайдалана отырып, бұрғылау жұмыстарды  ұйымдастарды. 1894 жылы Ембі-Каспий серіктігі құрылып, кейін ол мұнайшы Леманның қолына берілді.

1894-1899 жж Леман Компаниясы Қарашүңгіл кен алаңынан 38 ден 275м. дейін 21 ұңғыма бұрғылады. 1899 жылы қараша айында олардың бірінен, яғни №7 ұңғымадан 40м. Тереңдіктен мұнайдың жеңіл фонтаны атқылап, тәулігіне 20 т. Мұнай өнімі берілді. Бұл солтүстік Каспий аймағындағы мұнай өнеркәсібінің дамуының басталуы еді.

Қазақстан жеріндегі, әсіресе оның батыс аймағындағы алғашқы мұнай туралы әңгіме, болжамдар тым әріден басталады. Сонау 17 ғасырдан бастап Маңғыстау арқылы өтетін Керуен жолына, қала берді Каспий теңізіне өз үстемдігін орнатуға тырысқан орыс мемлекеті осы жаққа әсіресе, І Петр патша осы теңізге күшті мән берді. Сонымен қатар Қызылорда облысында Құмқол кенорнында бірнеше ұңғымаларын бұрғылау жұмыстары жүргізуліде.

Қазақстаннның мұнайлы кен орындар геологиялық құрылысы, көмірсутектер құрамы бойынша өзара бөлінеді. Бүгінгі күні атқылаумен және жоғары дебитті шыңыраулармен жеңіл игерілетін мұнай қорлары мүлде жоқ. Жаңа кен орындар күрделі құрылысты және қабаттардың аз өткізгіштігімен сипатталады, яғни игеру қиындатылады және қымбатқа түседі.

Қазақстан Республикасы өзінің ғасырлық даму кезеңінде әлемнің ірі мұнай өндіретін елдерінің біріне айналды және байқалған мұнай қоры бойынша әлемде он үшінші, газбен конденсат  бойынша  он бесінші, мұнай өндіру деңнейі юойынша жиырма сегізінші орындарын алады. Қазақстан ТМД елдері арасында мұнай қоры бойынша екінші орында, ал газ бен конденсат қоры бойынша төртінші орынды иеленді. Республикамыздың территориясы бойынша 200 ден астам мұнайлы және газды кен орындары анықталған.

Қазір Қазақстан ірі мұнай игеруші елдердің бірі болып табылады, және мұнай қоры бойынша дүние жүзінің он мемлекетіне кіреді. Республиканың мұнай - газды аудандарының әрекет ететін және болашағы бар жалпы ауданы 1700 мың км²-ты құрайды немесе еліміздің барлық территориясының  62% - ін алып жатыр.

Қазіргі уақытта Қазақстанда 200 мұнай – газды кен орны ашылған. Құрлықта орналасқан алынатын  мұнай қоры 7,8 млрд.m-деп бағаланып отыр. Осы қордың 2/3 бөлігі Батыс Қазақстанда және тереңдігі 5км және одан көп тұзасты жатқандар негізімен байланысты.

Қазақстанда мұнай газ өнеркәсібі қарқындап даму үстінде. Ол мемлекеттік бюджет құрылуында басты рольдардың бірінде. Қазіргі кезде жолдары өнімнің 30% мұнай газ өнімдерімен біздің еліміздің тек өзін ғана қамтамасыз етпейді, сонымен қатар дүние жүзіндегі ірі экспортер қатарында.Осыған байланысты стратегиялық міндеттеуді іске асыру үшін Қазақстан үкіметі мынадай басымдылықтарға ерекше көңіл бөлуде мұнайдың газдың жаңа кен орындарын барлау және оларды игеру транспорттық инфроқұрылымын жетілдіру, жаңа мұнай өңдеу кәсіпорынын ашу, ескі кәсіпорындарды жаңа технологияларға сәйкес жарақтандыру мен осыларға инвестиция көптеп тарту.

2. Тәл жүйесінің механизмі. Кронблоктарың, тәл блоктарын, ілмектерін, ілмекблоктарын және роторларын атқаратын қызметі мен конструктивтік ерекшелері.

1. Тәл жүйесінің механизмі

Тальдік механизм немесе тальдік жүйе бұрғылау қондырғысының жүк тасымалдаушы бөлігі – болатты канатпен иілген крон блокпен тальдік блоктан тұратын полиспаст болып табылады. Бұрғылау бағанасын және иілмелі құбырларды ілу үшін тальдік блок қармақпен немесе автоматты элеватормен жабдықталған. Ілінген жүктің жүктемесі жұмысшы канат тармақтары арасында таралады, ал олардың саны тальдік блокпен крон блоктың шкив санынан анықталады. Тальдік жүйе канат жүктелуін көтерілетін жүк салмағымен сақтандырады. Осының есебінен канат ұзындығы өседі.

Тальдік канаттың жұмысшы шектері тальдік блок пен кронблок шкивкалы арасында орналасып, жүрісті және қозғалмайтын түріне қарағанда өзінің ұзындығын ілмекті түсіру, көтеру кезінде өзгертеді.

Тальдік механизмдер бұрғылау қондырғыларының мұнарасына бекітіліп, келесі ерекшеліктерге ие:

-         тәл жүйесі ілмекпен бірге ұңғыма сағасында орналасып, бос күйінде вертикаль бағытта қозғалады;

-         ілмекті көтеру биіктігі мұнараның биіктігімен және көтеру-түсіру операциясының қәуіпсіздігімен байланысты;

-         шкив диаметрімен басқа жүк тасымалдаушы жүйелердің өлшемдері бұрғылау мұнарасының көлденең өлшемдерін ескере отырып таңдайды;

-         жүктемелер мен түсіру–көтеру операцияларының жылдамдығы үлкен диапозонда ұңғыма тереңдігі және құбырлар бағананың ұзындығына байланысты өзгереді.

2. Кронблоктарың, тәл блоктарын, ілмектерін, ілмекблоктарын және роторларын атқаратын қызметі мен конструктивтік ерекшелері

Кронблоктар

Кронблоктарды бұрғылау мұнараларының басында орналастырады. Олар тальдік механизмнің жылжымайтын бөлігі болып табылады. Кронблоктардың құрылымы пайдаланатын мұнараларды түріне байланысты және олардың шкив санына, жүк көтергіштігіне және конструкциялық сұлбасына байланысты айырады.

Кронблок шкивтары жылжымайтын бір өсьті емес орналасқан өстерінде айналады. Бір өсьті емес сұлбада шкив өсі, тальдік арқаннан жүрісті шегінде пайдаланылады, қалған шкивтердің осьтері перпендикуляр орналасады.

Кронблоктардың шкивтері мен подшипниктері біртекті тозбайды. Тәжірибе көрсеткендей жоғары тозуға тальдік канаттың жүрісті иілген шкив ойықшалары мен подшипниктер жатады. Шкивтердің секциялы орналасуы әр секцияның 180⁰ бұрылуымен немесе қайта орналастыру мен біртекті тозуын қамтамасыз етеді. Осыған байланысты кронблоктың қызмет ету мерзімде көбейеді. Шкив секциялары қаптамамен жабылады.

1-сурет - Кронблок

Тәлдік блоктар

Тәлдік блокта шкив саны, кронблокқа қарағанда біреуі кем. Кронблок пен салыстырғанда тальдік блок канаттың жылжымайтын және жүрісті шектерінің тартылуымен пайда болатын жүктемеге түспейді. Сондықтан оның жүк көтергіштігі  кронблокқа қарағанда кемірек. Тальдік блоктың салмағы оның түсуіне қажетті жылдамдықты қамтамасыз ету үшін жеткілікті болуы керек, соған байланысты тальдік блоктың салмағы кронблокқа қарағанда салмақтырақ. Бірақта, кронблоктардың шкив саны мен жүк көтергіштігі жоғарырақ. Тальдік блоктарды бір және екі секциялы етіп дайындайды, екі секциялы тальдік блоктар қажетті жағдайда шамдарды қолмен орнату үшін пайдаланады.

Бірсекциялы тальдік блоктар – болат беттерімен дайындалып пісірілген жапсырмалары бар екі беттен тұрады. Траверса мен болтты тартпамен қосылған беттер тальдік блоктың рамасын құрайды. Траверсамен тартпа арасында беттерде шкив осьтеріне арналған ойықша бар. Ось беттері гайка арқылы бекітіледі. Шкивтер тальдік блоктың осіне сырғанау подшипниктері арқылы орнатылады. Канаттың шкив ойығынан шығып кетпеуі үшін тартпаларын төменгі қаптамамен бекітілген. Сыртқы жағымен шкивтер қаптамалар арқылы жабылады, бұлар канаттың шығуына арналған. Тальдік блоктың қаптамалары беттін блоктан жасалады.

Тәл арқандары

Бұрғы қондығылары тәл жүйелерінде алты жұмыр еспелі болат арқандар қолданылады. Еспелер органикалық немесе болат өзекке өріледі. Еспелердегі сым санын 19-дан 37-ге дейін жеткізіп дайындайды. Арқан өзекшесі ретінде кендір немесе пластмасса қолданылады. Арқан дайындау үшін жоғары көміртекті және жоғары марганецті болат сымдар қолданылады. Тәл арқанын тура немесе айқастыра өріп дайындайды. Тәл жүйесінде айқастыра өрілген сым арқандар қолданылады.

Айқастыра өру тәсілінде сымдар еспеде бір бағытта өрілсе, еспелердің өзі арқанда қарама-қарсы бағытта өріледі. Айқастыра өрілген арқандарды бір өзекшеге оң және сол бағытта орап дайындайды. Оң бағытта сағат тілінің айналу бағытымен, ал сол бағытта керісінше өреді. Бұрғы шығырына бекітілген қозғалмалы шетінің орнына және шығыр барабанында оралу бағытына байланысты тәл арқандары оң өрмелі болуы тиіс. Арқанды тез тозудан сақтау үшін еспелердің сыртқы қабаттарындағы сымдардың диаметрі үлкен, ал ішкі қабаттарындағы сымдар диаметрі арқанды иілімді ету үшін кіші етіліп алынады.

Бұрғы ілмегі мен ілмеблок

Бұрғы ілмектері жеке дара немесе тәл блогымен бірге (ілмеблок) дайындалады. Олар көтеріп-түсіру процесінде бұрғылау құбырлары мен шегендеу құбырлары тізбегін алқамен бұрғы элеваторы арқылы ілу, бұрғылау кезінде ұршықты бұрғылау тізбегімен ілу және монтаж, демонтаж жұмыстарында жүктерді түсіру, тарту үшін қолданылады.

Конструкциялық дайындалуы бойынша ілмектер бір, екі, үш ашалы болып келеді. Қазіргі кезде негізінен үш ашалы бұрғы ілмектері қолданылады. Оның екі бүйірлік ашаларына сырға ілінеді. Дайындалу тәсілдеріне қарай ілмектер соғылған, құйылған және қатпарлы құрылмалы болып келеді. Мысал ретінде көтеру күші 225 тн, көтеру ілмегінің конструкциясын қарастырамыз (2 сурет). Ол білікті (15) оқпанмен (14) жалғастырушы қатпарлы ілмек (16) және білік (11) арқылы тәл блогының ұзартылған мойынына немесе сырғаға ілінетін тұрқыдан (12) тұрады. Тұрық ішіне ұршық тұрқындағы сақиналы ойыққа орналастырылған шарикті полдшипникке (10) тірей стакан (13) орналастырылады. Стакан ішіне жоғарғы шетінде трапециалды тірек бұрандасы бар және гайкаға (8) бұралған, серіппеге (9) тірелген ұршық оқпаны тіреледі. Стаканның сыртында, төменгі шетіне қарай айналдыра тоқтатқыш штогының (5) жартылай қамыттары орналасатын ойықтар жасалған. Тоқтатқыш механизмнің бекіткіші (6), механизмінің ішіне орналасқан серіппенің әсерінен ұршық тұрқындағы тесіктерге кіреді. Тоқтатқыш механизм арқылы ілмек ұршық тұрқына сай белгілі орынға қойылады. Ілмек оқпанын ашылып кетуден сақтандыру үшін тұрық шетіндегі көлденең кертіктерге және гайка (8) мен оқпанға (14) бірге кіретін жұқа тақтайша орнатылған. Стакан жоғарғы жағынан ылғал және балшық кіріп ыластанбау үшін қақпақпен (7) жабылады. Ілмек пластинасы мен ұршық сырғасын зақымданудан сақтау үшін ілмек жұтқыншағына құйма болаттан тұғырлық (1) ұстатылады. Пластинкалы ілмектердің екі бүйіріне бұрғы элеваторының сырғасын ілу үшін білік (18) орнатылған. Сырғаларды шығып кетуден сақтау үшін қайырылмалы скоба (17), ал негізгі ашаны сақтандыру үшін осте (2) айналатын тұрқыдан (3) тұратын тиектеме қолданылады. Тұрық ішіне ілмекте дайындалған тесікке серіппелі тоқтатқыш (4) орналастырылады. Ілмекті көтерген кезде ұршық сырғасы, ілмек тұрқын шеткі жабық орнына бұрушы хвостовикті басады да, тиек өздігінен іске қосылады. Тоқтатқыш серіппе тесігіне енеді.

2-суретте ілме блогының конструкциясы келтірілген. Ол тәл блогы  мен бұрғы ілмегінің біріккен түрі.

Бұрғы сырғалары бұрғылау аспаптары немесе шегендеу құбырлары тізбегін асушы, бұрғы элеваторы мен ілмекті жалғастырушы аспап. Сырғалар жүк көтерімділігіне қарай 25, 50,75,125,200 және 300тн болып келеді. Конструкциялық ерекшеліктеріне қарай бір, екі салалы болып келеді.

Роторлар

Бұрғылаушы ротор, қысқартылып айтылғанда ротор немесе айналдырушы деп айтады.

Ротор бұрғылау тізбегіне бұрғылау кезінде айналым беру, ал көтеріп-түсіру кезінде оны ұстап тұру үшін қолданылады. Ротор тігінен ілінген бұрғылау ќұбырлары тізбегіне трансмиссия білігенен айналым беретін редуктор. Ротор станинасы бұрғылау, көтеріп-түсіру жұмыстары барысында барлық салмақты қабылдап, тұғырға береді. Станинаның ішкі қуысы май ваннасы сияқты. Ротор білігінің сыртќы шетінде шынжырлы дөңгелек немесе кардан білігінің жарты муфтасы орналасуы мүмкін.

Мысал ретінде Р-560 роторының конструкциясын қарастырамыз. Ол стаканға (11) оралған ойығы бар және жетек білік пен тіке станина орналастырылған станинадан (3) тұрады. Станина ішінде тісті шар (19) отырғызылған ротор үстелі (14) тірелетін негізгі тіректік шар тәрізді подшипник (2) отырғызылған.

Станина мен ротор үстелінің май ваннасын, жуу сұйығынан қорғайтын шытырман тығыздауыш құрайтын ойығы (А) бар. Ротор үстелі дискасының ќапталында тоқтату механизмінің бекіткіші (15) кіретін тіке ойығы (Б) бар. Ротор станинасы ротордың негізгі тірегінің май ваннасын құрушы төлке (6) престелініп отырғызылады. Ротор станинасының астына, ротор үстелін центрлеуші және жоғары бағытталған тіке салмаќтарды қабылдаушы қосалқы подшипник (5) орнатылған. Подшипник (5) ротор үстелінің төменгі шетіне болтпен (7) ұстатылған фланецќа (8) тіреледі. Фланец (8) төменгі шар тәрізді тірекке май ваннасын ќұру үшін тіке цилиндрлі ќабырғамен жасалған.

Май ваннасын жуу сұйығынан қорғау үшін оның астына, ротор үстеліне болтпен ұстатылған саќина (4) орнатылған. Фланец пен сақина арасындағы саңылау фланецке жалғанып, ротор үстелімен бірге айналатын шойын ќалќанмен жабылады. Бұл саңылауды жуу сұйығының кіруінен қорғайды, ұстіңгі жағында станинаға болттармен ұстатылған ротор қақпағы (1) орналасқан. Жетек білігіне тісті берілістің конусты шестернясы (10) отырғызылған. Білік шестерня жағынан екі конусты подшипникке (12), қарама-қарсы жағынан стаканға (11) орналастырылған подшипникке (13) тірелді. Стакан (11) шестерня жағынан бұйірлік ќаќпаќпен, ал шарикті подшипник жағынан бұйірлік тығыздауышпен жабылады.

Подшипниктер (12 және 13) арасындағы қуыс олардың май ваннасы болып саналады. Ротор үстелі бекіткіш (15) арқылы тоқтатылады. Бекіткіш стакан (17) ішімен қозғалатын төлкеге (18) пісіріліп ұстатылады. Төлкенің үстіне ротор ќаќпағының ойығына кіріп тұратын пластинкалы тұтқа пісіріліп жалғанады. Пластинкалардың бірінде бекіткіш орнын көрсететін белгі болады. Төлкені (18) жоғары көтеріп, 180⁰ бұрып, стакан (17) ойығына түсіріп, бекіткіш арќылы ротор үстелін бекітуге немесе ашуға болады. Тоқтатқыш төменгі жағынан, оны қажетті бағытта ұстап тұратын серіппеге (16) жалғанады. Ротор үстелінің сыртќы ќапталында пневматикалық сына ұстауышты көтеретін, ротор столына тіке бағанамен орнатылған төлке фланеці кіретін шаршы ойық жасалған.

Шығыр арқылы қозғалтқыштан роторға айналым берген жағдайда, ротордың айналу жиілігін лебедка беріліс механизмдерінің көмегімен немесе шынжыр дөңгелектерді ауыстыру арқылы өзгертеді.

Шығырдың жұмысы мен ротор жұмысын қабаттастырмау үшін роторлық бұрғылау тәсілінде, роторға жеке жетек қолданады.

Құрылымы және жұмыс шарттары

Эксплуатациялық және терең барлау бұрғылау қондырғыларында ұңғыма сағасында қозғалмайтын роторларды орнатады.

Ротор тұрағы көптеген жағдайда құйғылмалы констукциялық легирленген болаттан жасалады. Оның пішіні мен геометриялық шешімдері конструктивті, эксплуатациялық, технологиялық, эстетикалық талаптарға сәйкес анықталады. Тұрақта тез жүрісті білік пен ротор үстелінің орналасуына арналған тік және көлденең айықтары болады. Оның қабырғаларына қалыңдығы 15-30 мм.

Ротор үстелі тұрақтың вертикаль айығын көрсететін сыртқы биіктігі бар болатты құйма. Оның жоғарғы жағында төрт бұрышты төлкеге арналған ойық бар. Өз кезегінде қосылмаларға жетекші құбырдың роликті немесе төртбұрышты қысқыштар орнатылады, ол көтеру-түсіру операцияларында ротор үстінде құбырлар бағанасын ұстайтын қиғаштар орналасқан. Орталық тануырылған үстел бетімен ротор тұрағының соөсті болмауы негізінде шариктер жүгіртпе жолдардың симетриялық өсіне ауытқуы мүмкін. Осының нәтижесінде подшипниктердің дұрыс жұмысы бұзылады. Соөсті болмауын жою үшін подшипниктің бір сазгенасы ортлықтандырылады, ал екінші радиус бойынша өз бетінше қозғалады. Жүктеме әсерінде бос сақинасы өз бетінше орталықтандырылады, осының көмегімен шариктердің беріктігі жүктелуі қамтамасыз етіледі. Көбіне подшипниктің бос сақинасы ротордың тұрағына орнатылады. Тіректі – радиал шарикті подшипниктерді ротор үстелінің өтпелі саңылау диаметріне сәйкес дайындайды. Берілген типті және диаметрлі подшипниктердің жүктемелі мүмкіндігі олардың сериясына байланысты. Ротор үстелінің негізгі тірегінде диаметрі 63,5-101,6мм диаметрлі шариктері бар подшипниктер пайдаланылады, ал қосымша тіректерде – жеңіл сериялы диаметрлі 38,1-47,6мм шарикті подшипниктер пайдаланылады. Конусты роликті подшипниктер, ротор үстелінің тірегінде қолданылады. Бұл оның жоғарғы құндылығымен, жоғары сезімталдығымен, аз мерзімді қызмет көрсетумен байланысты. Негізгі және қосымша ротор тіректерінің салыстырмалы жағдайы басқаша болуы мүмкін. Мысалыға, УР – 760 роторында қосымша тірек негізінің үстінде орналасады.

Роторды монтаждау

Ротор роторлық бұрғылауда бұрғылаушы құралды айналдыру үшін қызмет етеді және көтеру-түсіру жұмыстары кезінде бағаналық құбырларды ұстап тұру қызметін атқарады.

Бұрғылау қондырғыларының типіне байланысты ротордың айналуы бұрғылау шығырынан немесе жеке ротор үшін арналған дербес жетектен (ПИР) жүзеге асырылады.

Роторды шыңыраудың ортасына екі ротор асты балкаларына орнатады, олар металдық негіздерге немесе арнайы іргетастарға қондырылады. Бұрғылау қондырғыларының заманға сай конструкцияларында арнайы ротор асты балкілерде қарастырылған, олар роторды орнату орнын анықтап береді. Роторды сонымен қатар қимасы 36х36см болып келетін ағаш брусьяларда қондыруға болады, мұнда ротордың асты пазінің ені 15 см және тереңдігі 8-10см болуы қажет.

Роторды орнатудың дұрыстығы мұнараның диагоналі бойынша керілі 9 баулар қиылысу нүктесі бойынша тексеріледі. Ротордың вертикальді осі баулар қиылысқан орыннан түсірілген түзу сызыққа сай келуі тиіс. Ротор горизонтальді жазықтықта деңгейі бойынша тексеріледі.

Роторды және шығырларды арнайы салынған іргетастарға орнатқан кез ротор станинасы және шығыр рамасы арасына сақтандырушылар орнатады, олар роторды шығыр тарпына қарай жылжуынан, тізбектің керілуінен сақтап тұрады.

Ұршықбас

Ұршықбас ол ілінген түсірілетін қозғалмалы тәлдік жүйемен айналып тұратын бұрғылау құбырлары және бұрғылау жеңшелерінің арасындағы аралық буын (звено) болып табылады. Ол ұңғымаға түсірілген (ұшықбастың айналмайтын корпусындағы және онымен бұрғылау жеңшелері арқылы және талдық жүйенің қозғалмалы бөлігі арқылы байланысқан), бұрғылау құбырларының еркін айналуын қамтамасыз етуге және оларға шаю ертіндінің 20МПа дейін және одан да жоғары қысымдарда берілуіне арналған. Ұңғымаларды бұрғылау процесінде ұршықбас жетекші құбырмен бірге тік (вертикальді) бағыттарда ауыстырылатын болғандықтан, бұрғылаудың ішінде орнатылған, бағанадан ұршықбас тамақшасына шаю ерітіндінің берілуі негізінен 18м ұзындықтағы иілгішті бұрғылау жңшесі бойынша жүзеге асырылады. Жеңшенің үзілуі кезінде құлауды болдырмау үшін 10-12мм арқанмен бекітіледі.

Кез-келген бұрғылау ұршықбасы (детальдардың) бөлшектердің екі тобынан құралады:

1)      айналмайтын, көтергіштік ілгекпен байланысты;

2)      айналым тұратын, бұрғылау құбырларының бағанамен байланысты.

ШВ-14-160 (”Бакинец”) ұршықбасы. Бұл ұршықбастар 3000-3500м тереңдіктегі ұңғымаларды бұрғылау үшін біршама сенімді болып саналады.

Уралмаш зауыты У6-ШВ-14-160 шифры бойынша ұқсас конструкциядағы ұршықбастарды шығарады, олар 125-130т жүккөтергіштіктегі бұрғылау қондырғыларына арналған. Оларды көп жүккөтергіштіктегі қондырғылар үшін де пайдалануға болады.

ШВ-14-160 ұршықбасы (сурет 3) бармақшалардың 9 көмегі болады, оған штроп 1 бекітілдіруі үшін екі қалташалармен құрыштан құйылған корпустан 7 тұрады. Ұршықбастың бұл түйіндері (буындары) қақпақ 3, шаюшы құбыр 4, бұру 2 және басқа да ұсақ бөлшектермен бірге айналмайтын бөлшектер тобын құрайды.

Корпустың қуыстарының ішкі (төменгі) бөліктерінде негізгі төзімді подшипник 10 орнатылатын сақиналы (дөңгелек) алаңша бар. Корпустағы негізгі тіректің астында күш салуды (күштерді) қабылдайтын, ратордан ұршықбасқа қарай бойлай пайда болатын және ұршықбас бағанының радиальді ролико-подшипник орталықтандыратын тіректік подшипник 11 орнатылған. Осындай подшипник бағанның жоғарғы бөлігінде де орнатылған, бұл арқылы оның жақсы орталықтануына және негізгі тіректің ең жақсы жұмыс жағдайына қол жеткізіледі.

3-сурет - ШВ-14-160 ұршықбасы

 

Ұршықбастың тіректерімен бірге бағана 14, жоғарғы қысымды сальник (шорбы май) 5, жоғарғы майлы сальник 6 және аударғыш ұршықбастың айналып тұратын бөліктерінің тобын құрайды.

Ұршықбастың корпусын жоғарғы жағынан қақпақпен жабылады. Оның төменгі жағына ұршықбастың корпусынан майдың ағын кетуі ескертіліп тұратын майлы сальниктің 12 коробкасы 13 бекітілген.

Корпустың қақпағында ұршықбастың бұрғылау жеңшесіне біріктірілуі үшін бұру 2 (тамақшалар) болттармен отырғызылады. Бұру 2 қақпақтары 3 фланцтарының арасында төменгі аяқ жағы ұршықбастың бағанына кіретін және сальниктік тығыздалулармен 5 V-түріндегі өздігінен тығыздалатын асбест-графиттік сақиналармен герметизацияланатын шаюшы құбырдың бұрты қысылады. Жоғарғы майлы сальник корпустың қақпағымен ұршықбастың бағанының сыртқы бет жағының бөлігі бағанының саңылауды генетизациялайды. Барлық сальниктерді консистенттік майлармен майлау арнайы майжағушылар арқылы жүзеге асырылады.

Ұршықбас бағанының төменгі бөлігінде ұршықбасты жетекші құбырмен біріктіретін аударғыш астылық ішкі бекіткіштік кесікшелер бар. Ұршықбас бағанының және келтірімнің сыртқы диаметрлері бірдей. Бұл қосылдырғыштардың осындай конструкцияы оның бағананың корпустан келтірімнің алдын-ала винтті бұрап босатуларсыз шығарып алуға мүмкіндік бере отырып, ұршықбастың бөлшектенуін жеңілдетеді.

Ұршықбас корпусына май құю үшін, майлы ванна ретінде пайдаланылатын ішкі қуыс, оның қақпағында бұрғылы (қуысты) пробкамен жабылатын тесік бар. Бұрғы (щуп) көмегімен майдың деңгейі бақыланып отырады. Бұл май жұмыс жағдайында тығынмен жабылып тұратын ұршықбастың төменгі тесігі арқылы құйылып отырады.

Егер ұршықбастың негізгі тораптарында мұқият бақылау жүргізілмесе (дер кезінде майланбаса, температуралар бақыланбаса), онда үлкен жүктеулер олардың уақытынан бұрын тозуына әкеліп соқтырады. Жаңа ұршықбаста келесілер тексерілуі тиіс:

1.  Бұрудың қақпаққа және төменегі фланцтың ұршықбас корпусына және барлық қалған болттын біріктірулердің бекітілуі сенімділігі:

2.  Бағана айналуы. Ол көледенеңдік (горизонтальдік) жағдайда кілттің тұтқасына 1м ұзындықта қосылған, бір жұмысшының күшімен еркін айналуы тиіс. Сондай-ақ келтірімнің бекіткіштік кесіктерінің (резьбасының) (жағдайын) күйін тексеру керек.

Бұдан кейін ұршықбасты жетекшгі құбырға бекітеді. Егер бағананы бұрау мүмкін болмай жатса, онда ұршықбас жарамсыз деп (брак) есептеледі.

3.  Тіктілік (вертикальді) жағдайдағы майдың деңгейі (оның сапасын тексеру керек, ол төменгі нығыздалатын сальник арқылы ағып кетпейтіндігіне көз жеткізу қажет).

Егер қажет болса, онда май қосу керек немесе ауыстыру қажет.

4.  Бұрғылау жеңінің ұршықбас бұруының фланецқа қосылу сапасы, оны арнайы құрылысы арқаншалармен бекіту арқылы оның үзілуі немесе штуцерден бөлініп қалуы жағдайында құлауды болдырмау үшін.

Осыдан кейін ұршықбас 1-1,5 сағат аралығында салмақ салынусыз жүргізіп сынауға қойылған болуы керек. Егер оны білмей берген сәтте ұңғыма үлкен тереңдікке бұрғыланған болса, онда жүргізіп сынау кезінде ақырын-ақырын салақ (жүктелу) қосылу арқылы бағаналарды толық салмаққа дейін жеткізуге кеңес беріледі.

Бұрынғы бұрғылауда қолданылған ұршықбас пайдаланымның алдында мұқият түрде жуылуы керек және жаңа маймен жабдықталған болуы керек.

Бұрғылау кезінде қызмет көрсететін қызметкерлер бақылап отырған міндетті:

1)  май сапасының жағдайын және оның талаптарға сай деңгейін;

2)  ұршықбас корпусының температурасын, оның 80⁰С жоғары жылуына мүмкіндік бермей отырып;

3)  шаю ерітінді мен майдың кіруіне мүмкіндік бермей отырып, сальникті нығыздалу жағдайын. Егер сальниктің бекітілуімен ағып кетуді жою мүмкін болмаса, онда олардың барлық комплекттісін ауыстыру қажет.

Ұршықбасты тасымалдау кезінде келітірмінң тесігінен төменірек және бұру тесігінен төменірек бағанның ішкі бөлігіне лай және бөгде заттардың түсіп кетуін болдырмау үшін ағаш тығындармен жабылған болуы керек. Келтірілмнің бекіткіштік резьбасы (қиықтары) механикалық зақымдануынан арнайы сақтандырушы қалпақшалармен қорғалған және майланған болуы керек.

Ұршықбастың майлануы және май ауыстырлуы зауыттық инструкциямен, жергілікті климаттық жағдайларды есепке алумен толық сәйкестікте жасалуы қажет.

 

3. Бұрғы қондырғысының негізгі жабдықтары. 

 

1. Бұрғы қондырғысының негізгі жабдықтары.

Мұнай мен газ ұңғымаларын әр түрлі геологиялық және климаттық жағдайларда бірнеше жүзден бірнеше мың метрге дейінгі тереңдікте бұрғыланады. Бұрғылау қондырғысының бірнеше типтері бар.

Бұрғылау қондырғысының негізгі параметрлері бұрғылау тереңдігі, ол ұңғыманың құрылымын, бұрғылау және энергетикалық жабдықтарды анықтайды.

Барлық бұрғылау қондырғылары бір типті, бірақ өздерінің сипаттамалары бойынша әртүрлі бұрғылау және энергетикалық  құрал-жабдықтар болып табылады.

Бұрғылау қондырғысы мынадай: ротор, белдік жүйесі бар шығыр, сорғыштар және мұнара сияқты негізгі түіндерден тұрады. Шығырды және сорғыштарды іске қосатын іштен жанатын қозғалтқыштар пайдаланылады.

Бұрғылау бағананы – түсіру және көтеру шеген бағананы түсіру, қашауды қосу үшін және бұрғылау мен шеген бағаналарды бұрау және бұрандаларын босату үшін шығыр, кронблок, белдік блок, ілгек және белдік арқаннан тұратын полиспастық жүйе қызмет етеді. Көтеру механизмін орналастыруды және бұрғылау бағанасының шамдарын қондыруды. А – тәрізді құрылымы бар мұнарада жүргізіледі. Бұрғылау бағанасын айналдыру (роторлық бұрғылау) бұрғылау бағанасын  периодты түрде бұрын тұру, түсіру-көтеру жұмыстары кезіңде бұрғылау бағанасын іліп қою және ұңғымаға оны түсіргенде шеген бағананы іліп қою қызметтерін ротор атқарады. Ұңғыманы жуу екі бұрғылау сорғыштарымен жүзеге асады. Шығыр, ротор және сорғыштардың жетектерін қосу екі жұпталған дизельмен жүзеге асады.

Бұрғылау мұнарасы – бұрғылау тізбектерін және шегендеу құбырын ұңғыға көтеріп-түсіру, бұрғылау кезіңде бұрғылау тізбегін ұстап түру үшін, сонымен қатар бұрғылау тізбегіне тәл жүйесі, бұрғылау құбырларын және бұрғылау процесіне қажетті жабдықтарды орнату үшін қолданылады.

Бұрғы шығырыны – бұрғылау құбырлары тізбегін көтеріп-түсіру, ұстап тұру, бұрғылау кезіңде жайлап жіберіп отыру және шегендеу құбырларын түсіру үшін қолданылады. Кейбір жағдайларда шығырды қозғалтқыштар қуатын роторға жеткізу, құбырды бекіту, ашу, ауыр жүктерді сүйреп тарту және де басқа қосалқы жұмыстарда қолданылады.

Тәл жүйесі кронблоктан, тәл блоктан, ілмектен, тәл арқанынан және бағыттаушы роликтен тұрады.

Ротор – бұрғылау тізбегіне бұрғылау кезінде айналым беру, ал көтеріп-түсіру кезінде оны ұстап тұру үшін қолданылады.

Ұршық – тәл жүйесінің бұрғылау тізбегі мен жалғау үшін қолданылады. Ол біріншіден бұрғылау тізбегін айналдырады, екіншіден жуу сұйығын өткізуді қамтамасыз етеді.

 

2. Бұрғы сораптардың, бұрғы шығырлардың, превенторлардың, қарсы шығарып тастау жабдықтардың атқаратын қызметі мен конструктивтік ерекшелері.

 

Бұрғы сораптары

Бұрғы сораптары ұңғыға қысым мен жуу сұйығын айдау үшін қолданылады. Бұрғылау жұмыстарында тек горизонталь, жетекші, поршенді сораптар қолданылады. Екі цилиндірлі бұрғы сорабының жұмыс істеу принципі. Білік айналған кезде шатун кривошипі тербелмелі қозғалыс жасап, крейцкортты және онымен шток арқылы байланысқан поршенді қозғалысқа келтіреді. Поршен астында айдау клапандары орналасқан цилиндр төлке ішімен қозғалады. Сору клапандары сүзгімен қамтамасыз етілген сору құбыры арқылы қабылдау қалбырымен қосылған. Айдау клапондары, айдау компенсаторы және айдау жолымен қосылған поршень оңға қарай жылжыған кезде, цилиндрдің сол жағы сиретіліп, жуу сұйығы атмосфералық қысым әсерінен қабылдау қалбырынан сору құбыры арқылы көтеріліп сору клапанын ашады да, сорап цилиндіріне кіреді. Осы кезде цилиндрдің оң жағындағы қуысында жуу сұйығы айдау клапанына айдау жолы арқылы ығыстырылады. Бұл кезде клапандар жабық болады. поршень кейін жылжыған кезде цилиндірдің оң қуысында сұйық сорылады, ал сол жақ қуысында айдалады. Осылай поршень қозғалған кезде цилиндрдің бір жағында сұйық сорылса, екінші жағында айдалынып отырады, яғни сорап екі жақты істейді.

Соңғы кезде үш цилиндірлі бұрғы сораптары кеңінен қолданылады. Олардың екі цилиндрлі бұрғы сораптардан негізгі ерекшелігі: бір жақты істейтін үш жұп цилиндр поршеньдерінің болуы; поршеньдерінің сызықтық жылдамдығы жоғары; сұйықты қысып айдау дәрежесі бірқалыпты; жетек және гидравликалық біліктерінің сипаттамалары жетілдірілінген.

НБТ – 600 бұрғы сорабы гидравликалық және жетек бөлімінен тұрады. Гидравликалық бөлім өзара сору және айдау коллекторларымен біріктірілген үш клапан қорабынан тұрады. Клапан қорабында сору және айдау клапандары орналастырылған. Оның ішінде сонымен қатар алмалы-салынбалы цилиндр төлкелерде орналасқан. Төлкелер ішінде өздігінен тығыздалынатын резеңке монжетамен поршендар қозғалады.

Поршень өлшемдері төлкенікі сияқты жуу сұйығының қажетті пайдалану мөлшері мен қысымына байланысты алынады. Поршень қозғалысы крейцкопқа жалғанған шток арқылы іске асырылады.

Жетек бөлімі станинада тербелмелі подшипниктерге отырғызылған трансмиссиядан және эксцентрлік біліктерден тұрады. Жетек және гидравликалық бөлімдер бір рамаға отырғызылады. Оның құрамына майлау және салқындату жүйелері де кіреді.

Бұрғылау шығырлары.

Бұрғы шығыры бұрғылау құбырлары тізбегін көтеріп түсіру, ұстап тұру, бұрғылау кезінде жайлап жіберіп отыру және шегендеу құбырларын түсіру үшін қолданылады.  Кейбір жағдайларда шығырды қозғалтқыштар қуатын роторға жеткізу, құбырды бекіту, ашу, ауыр жүктерді сүйреп тарту және де басқа қосалқы жұмыстарды атқаруда қолданылады. Шығыр бұрғы қондырғысының ең негізгі агрегаттарының бірі. Бұрғы шығырларына түсетін салмақ циклділігімен сипатталады. Бұрғы ілмегін көтергенде күш қозғалтқыштардан шығырға көтерілсе, түсіру кезінде керсінше шығырдың тежегіш тесіктері барлық бос энергияны жылуға айналдыруда. Таль блогын көтеру кезінде қуатты дұрыс пайдалану үшін шығыр әртүрлі жылдамдықпен жұмыс істеуі қажет. Бұрғы шығыры білік санына қарай 1,2,3 білікті болып келеді. Біліктер арасындағы кинематикалық байланыс шығыр берілістер арқылы іске асырылады. Көтеру биіктігіне шынжыр берілістен басқа таль арқанын орау үшін барабан тежегіш және электр тежегіш білігін муфта орналастырылады.

Бұрғы шығыры екі түрлі тежегіштермен жабдықталады:

1)таспалы

2) электрлі тежегіштер

Таспалы тежегіштер құбыр тізбектерін көтеріп ұстау, түсіру жылдамдығын реттеу, толық тоқтату бұрғылау кезінде қашауды жіберіп отыру қызметтерін атқарады. Ал электірлі тежегіш бұрғылау және шегендеу тізбектерін түсіру жылдамдықтарын бәсеңдету үшін қолданылады. Шығыр барабанын толық тоқтату таспалы тежегішпен іске асырылады. 

Превенторлардың, қарсы шығарып тастау жабдықтардың атқаратын қызметі мен конструктивтік ерекшелері

Жоғары қысымды қабатты ашуға дейін ұңғыманың сағасында лақтыруға қарсы жабдықтардың комплектін орналастырады, оған екі қабатты және әмбебап превентор кіреді. Ротормен бұрғылағанда, үрлеумен бұрғылағанда, аэросұйықтықпен жуғанда, қайтарыммен жуғанда, және реттелген дифференциалды қысыммен бұрғылағанда (соның ішінде қысымның тепе – теңдігін ұстап) комплектің құрамына айналатын превентор кіреді. Айналу кезінде ұңғыманың аузын қымтау үшін айналатын превенторды пайдаланады немесе аузындағы артық қысым салыстырмалы түрде әлі үлкен болмағанда бұрғылау мұнарасын пайдаланады. Үлкен артық қысымда бұрғылау құбырларының мұнарасын айналдыру немесе қозғауға болмайды, себебі одан тығыздық элементтерінің резинасы тез тозып, қымталу бұзылады.

Жоғары қысымда ұңғыманың аузын қымтау схемасы мынадай. Кондуктордың жоғарғы ұшындағы фланецке (немесе аралық мұнараға) екі жанына айқыш иелікке бекітіледі (11 сурет). Жоғарыдан айқышқа превенторлар бекітеді: алдымен қабаттық, сосын әмбебап. Жоғарғы превентордың үстіне келте құбыр – бағыт орналастырады. Сағада қысым атмосфералық болып тұрған кезде қымтаудың қажеті жоқ, бұрғылау кезінде жуатын сұйықтың ұңғымадан келте құбыр – бағыт бойынша тазаратын жүйеге бағытталады. Осы келте құбырға бұрғылау мұнарасын көтерген кезде ұңғыманы толтыру үшін сыйымдылықтан құбыр өткізгіш жалғайды.

Айқышқа екі құбыр өткізгіш жалғайды: жұмысшы және авариялық. Жұмысшы құбырөткізгішті тез ауысатын және реттелетін штуцерлермен қамтамасыз етеді. Превентор жабылғаннан кейін жуатын сұйықтың ағыны ұңғымадан жұмысшы құбыр өткізгіш бойынша жуатын жүйеге бағытталды, бұл жерде артық қысым штуцермен дұрысталады. Жұмысшы құбыр өткізгішке бұрғылау сорғыларынан қималарды жалғайды, ол жоғары қысым жасауға қабілетті (әдетте бұл үшін үлкен цементті агрегаттың сорғысын пайдаланады). Егер басталып жатқан шығарылымды жою керек болса ағынды сызықтармен ауырлатылған жуатын сұйықтықты береді.

Арнайы амбарға қабаттық сұйықтықты иелік ету үшін авариялық сызық қажет немесе оны сөндіру жүргізіліп жатқанда ұңғыны уақытша тастауға болмайтын болса, шығарылым басталғанға шыраққа авариялық сызық қажет. Жұмысшы және авариялық құбыр өткізгіштерде дистанционды басқаруы бар, сонымен қатар жоғары қысымды крандарды, жоғары қысымды манометрлерді бекітеді.

Егер жоғары қабаттық қысымды объектілер ашылу керек болса, егер қабаттық сұйықтықтарда шығарылым болса және онда көптеген тоттану шақыратын абразивті бөлшектер мен компоненттер болса, онда екінің орнына үш превентор орналастырылады.

Лақтыруға қарсы жабдықтардың барлық комплектісін бұрғылау едені мен жердің үстіне орналастырылады. Жұмысшы және апаттық құбыр өткізгіштерді арнайы тіреулерге қойып соларға бекітеді, өйткені пайдаланған кезде ол қатты вибрацияны жояды. Лақтыруға қарсы жабдықтың жұмыс қысымы ең үлкен қысымға сәйкес келуі керек.

 

4. Бұрғы мұнаралары. Бұрғы мұнараларын атқаратын қызметі мен пайдалану параметрлері. Бұрғы мұнаралардың түрлері. Мұнараға түсетін салмағын анықтау.

 

1. Бұрғы мұнараларын атқаратын қызметі мен пайдалану параметрлері.

Бұрғылау мұнарасы бұрғылау тізбектерін және шегендеу құбырларын ұңғыға көтеріп түсіріу, бұрғылау кезінде бұрғылау тізбегін ұстап тұру үшін, сонымен қатар бұрғылау тізбегіне таль жүйесі, бұрғылау құбырларын және бұрғылау процесіне қажетті жабдықтарды орнату үшін қолданылады. Бұрғылау мұнаралары жүк көтерімділігіне, биіктігіне және конструкциясына байланысты бірнеше түрге бөлінеді.

Бұрғылау мұнаралары ұңғыма сағасында орнатылатын металлдан жасалған құрылыс. Ол тәл механизмін, көтеру-түсіру операцияларын (КТО) механикаландыруға арналған құрылғыларды орнатуға және бұрғылау свечаларын орнатуға арналған. Бұрғылау мұнараларының техникалық жетілгендігінен бұрғылау қондырғыларының монтаж қабілеттілігі және тасымалдануы, сонымен қатар бұрғылау тиімділігі мен қауіпсіздігі тәуелді. Бұрғылау мұнараларының істен шығуы ауыр апаттарға алып кеп соғады, сондықтан сенімділікпен беріктік бұрғылау мұнараларына қойылкатын негізгі талаптар болып табылады. Мұнара конструкциясында кронблок орнатылатын жоғарғы жұмысшы және бұрғылау еденінен кронблокқа дейінгі баспалдақтары мен тепкішектері бар өтпелі алаңдары болуы керек.

Жоғарғы алаңда КТО кезінде бұрғылау свечаларын орнатушы жұмысшы үшін жылжымалы люлькамен жабдықталуы тиіс.

 

2. Бұрғы мұнаралардың түрлері. Мұнараға түсетін салмағын анықтау.

Бұрғы мұнаралардың түрлері

Бұрғылау мұнаралары машталық және мұнаралық (башня) болып екіге бөлінеді.

Башнялық мұнаралар иілгіш (а) және қатаң (б) (15.12 сурет) торлардан дайындалады. Сонымен қатар, башнялы мұнаралар пісірілген төрт жақты фермалардан (в) немесе үлкен диаметрлі құбырлардан (г) дайындалады. Бұл типтегі мұнаралар пилондық деп аталады. Конструктивті схемасына тәуелсіз башнялы мұнаралар үлкен қаттылықпен және таль арқанының қозғалмалы және қозғалмайтын тармақтарының тартылуы кезінде пайда болатын күш моментінің әсерінен бұралуға кедергісімен сипатталады. Бірақ көп мөлшердегі болттық қосылыстар санынан башнялы мұнараларды жинау үлкен қол еңбегін талап етеді.

Машталы мұнаралар (д) А-тәрізді пішімді болады және аяқ секцияларының пісірілген конструкциясынан жеңіл монтаждалады. Мұнара аяқтары үшбұрышты 1 және 2, төртбұрышты 3 немесе сақиналы 4 қималы болады.

Ендері біркелкі өлшемде болғанда төртбұрышты қималы аяқтар үлкен металл сыйымдылығын талап етеді. сақиналы қималы мұнара үлкен диаметрлі құбырлардан дайындалады, бұл оның салмағының ауырлануына себепші болады.

Төрт (е)  немесе екі тіректе (ж) орнатылған алдыңғы жағы ашық және көлденең қимасы П-тәрізді болатын бұрғылау мұнаралары қаттылығы және монтаждалу қабілеттілігі жағынан тиімді болып табылады.

4-сурет. Бұрғылау мұнараларының конструктивтік схемалары.

 

Бұрғылау мұнаралары құбырлардан, бұрыштардан және дөңгелек прокаттардан дайындалады. Құрылғылар ілінетін, асылатын элементтері құбырлы профильдерден дайындалады. Себебі, олар басқа профиль түрлерімен салыстырғанда үлкен инерция радиусына ие және мұнараға түсірілетін жел жүктемелерін төмендететін қолайлы аэродинамикалық қасиеттерге ие.

Башнялы мұнара төрт жақты қиылған пирамидадан тұрады. Пирамида өзара белбеулермен және иілгіш диагональ тартпалармен байланысқан төрт көлбеу орнатылған аяқтардан тұрады. Мұнараның аяғы және белбеуі құбырлардан, ал диагональ тартпалары – дөңгелек болат прокаттан дайындалған.

Қауіпсіздік талаптарына сай бұрғылау мұнарасы алаңдарының ені 750 мм кем болмау керек. Алаң биіктігі 1200 мм болатын перилалармен жабдықталған. Мұнара ені 650 мм кем болмайтын сатылармен жабдықталған.

Мұнара аяқтары болттық фланецтермен түйістірілетін тіректерден жиналады.

 

5. Бұрғы қондырғылары. 

 

2. Дизель жетектеушімен бұрғы қондырғылары

Дизельдік күштік агрегаттар арқылы әрекет ететін негізгі атқарушы механизмдерге – шығырға роторға және сораптар жетектеріне ие қондырғылар дизельді жетекті қондырғыларға жатқызылады.

Бұл қондырғылардағы қосымша механизмдер (ерітіндіні дайындау және тазалау механизмдері компрессорлар, қашаудың берілісін реттеушілер және т.б.) қозғалысқа электроқозғалтқыштар әсерінен келтіріледі. Көмекші механизмдер қозғалтқыштарын энергиямен қоректендіру үшін қондырғылар дизельгенераторлы станциялармен жабдықталады. Дизельді жетектерге қондырғы жабдықтары комплекті (құраушы негізгі тетіктері) 13 кестеде келтірілген.

Дизельді жетектерге ие қондырғылар негізінен барлау бұрғылау жұмыстарында, сонымен қатар энергоқамтамасыз ету көздерінен қашықтағы аудандарда қолданылады.

 

БУ-75 БрД бұрғылау қондырғысы

Бұрғылау қондырғысы (сурет 14) шығырға, ротор және сорап үшін топтық жетекке ие, ол екі күштік агрегаттан тұрады. Әрбір күштік агрегат қуаты 420 л.с. болатын дизельден 1Д12Б және ортақ рамаға орнатылған және ТТК-1 құбыр трансформатордан тұрады. Күштік агрегаттардың құбыр трансформаторының білігі муфта ШПМ-500 арқылы тізбекті редуктормен жалғасады. Редуктордан қуат шығыр беріліс қорапшасына беріліп және сыналыбелдікті беріліс арқылы сорапқа беріледі. Беріліс қорапшасы карданды білік арқылы ротормен жалғасады.

Күштік агрегаттарды редуктормен және трансмиссиямен компоновкалау шығырға айналу берілісін беруді қамтамасыз етеді және сол арқылы бір немесе бірнеше (екі) күштік агрегаттан сораптың жұмыс істеуі жүзеге асырылады.

Шығыр барабанының айналу жылдамдығына қосылуы, пневматикалық цилиндрді басқару және шығыр муфтасын, роторды, беріліс қорапшасын, күштік агрегатты, сораптық трансмиссияны және компрессор жетегін басқару бұрғылаушы пульті арқылы дистанционды жүзеге асырылады. Тізбекті редуктор және беріліс қорапшасы тісті муфталарын іске қосу сәйкес агрегаттардың корпустарында орнатылған, тұтқалар көмегі мен механикалық тәсілмен жүргізіледі. Бұрғылау қондырғысы жиналмалы-шашылмалы ірі блокты негіздермен, мачталы мұнарамен және қабылдағыш көпірмен комплектіленеді. Негіз үш пісіріліп қосылған фермалардан: оң, сол және орталықты құралған, олар бір-бірімен болттар арқылы қосылады. Оң және сол жақ фермаларға мұнара үшін арналған шаршырлы тіректер және ауыр жүктер үшін Т-40 кронштейндер орнатылған.

Негіздің алдыңғы жағында бүйірлік және орталық фермалар арасында шыңырауда фонтанды (атқыламалы) арматура болған жағдай үшін блокты орнатуға бос орын қарастырылады. Аралық бос орынға оң және сол жақ фермаға ротор рамасы және шырақ тұғырлары орнатылады. Төменгі жағынан ферманың орталық бөлігіне тележка астына шарлы тірек орнатылған.

5-сурет. Бұрғылауға арналған бұрғылау қондырғысы

УРБ 4Т бұрғылау қондырғысы-геофизикалық және мұнайды құрылысты барлау жұмыстарын жүргізуге арналған. Бұрғыланған тау жынысын шнек арқылы сыртқа шығаруға арналған. Қондырғының тасымалдау базасы трактор болып, оған мачта, рама, мачта көтергіш цилиндр, бөлгіш қорап, аралық білік,басқару пульті,  гидрожүйе, каретка, шнекке арналған патрон, тәл жүйесі, герметизатор, шлам қорғағыш қондырғы және т.б. тұрады.

Бұл қондырғысының рамасында автономды жетек қозғалтқыш құбырларды тік ұстап тұру үшін ұршықтан бағыттаушысы бар мачтадан және бұрғылау кезінде автомобиль шассиін көтеріп түсіру үшін тіректік винтті домкраттардан, қуатты беру қорабынан, беріліс қорабынан, шығырдан, ротордан, бұрғылау сорабынан, мачтаны көтеру үшін гидравликалық мачтадан, генератордан, компрессордан, гидравликалық және пневматикалық қондырғыдан тұрады

Бұрғылау қондырғысы бұрғылау құбырын бұрап-ажыратуға арналған және қашауды беру механизмімен жабдықталған. Қашау беру механизміне және цилиндрлі механизмді қысу үшін май сорап қондырғысымен қоректенеді.

Қондырғыны басқару пульт арқылы жүргізіледі. Ал бұрғылау процесін бақылау приборы және оперативті басқару органы сол қондырғыда орналасқан. Бұрғылауға арналған бұрғылау қондырғының үлгісі 1 суретте келтірілген.

6-сурет. УРБ 4Т бұрғылау қондырғысы.

 

1-мачта, 2-бөлгіш қорап, 3-рама, 4-мачтаны көтергіш цилиндр, 5-басқару пульті, 6-айналдырғыш, 7-тәль жүйесі.

 

3. Электр жетектеушімен бұрғы қондырғылары. Конструкция мен негізгі элементтері.

Бұл қондырғыларда негізгі және қосалқы механизмдер қозғалысқа дербес электрожетектер әсерінен келтіріледі, мұнда тек БУ-300ДЭ қондырғысы ғана сыртқы электрмен қамтамасыз ету көздерінен қоректенеді. Мұндай бұрғылау қондырғылары негізінен эксплуатациялық бұрғылауда электрмен қамтамасыз етілген, яғни энергия көзіне бай аудандарда ғана қолданылады.

Электрожетекті қондырғы комплектіне кіретін жабдықтар төмендегі кестеде келтірілген.

 

Кесте  Электрожетекті бұрғылау қондырғылары

 

Аталуы	Қондырғылар
	БУ-75БрЭ	Уралмаш-125БЭ-70	Уралмаш-125Э	Уралмаш -4Э-67	Уралмаш-160Э-111	Уралмаш-200Э-Ш	Уралмаш-300ДЭ/Уралмаш-300Э
Кронблок	БУ-75Бр	Уз-125	УКБА-6-250	УЗ-200-2	УКБА-7-320	КБА-У7-400	Уз-300
Ілмеблок, белдеулікблок	БУ-75Бр	У4-125	УТБА-6-250	Ілублогы	УТБА-6-250	ТБА-У6-320	У4-300
Ұршық	БУ-75Бр	У6-ШВ14-160М	У6-ШВ14-160М	У6-ШВ14-160М	У6-ШВ14-160М	У6-ШВ14-160М	У6-ШВ14-160М
Бұрғылау сорабы	12Гр	У8-6М	У8-6М	У8-6М	У8-6М	У8-7М	У8-7М
Ротор	БУ-75Бр	У7-560-6	У7-560-6	У7-560-6	У7-560-6	У7-560-6	У7-560-6
Ротордағы пневматикалық сына	ПКЗ	ПКР-Ш8	ПКР-Ш8	ПКР-Ш8	ПКР-Ш8	ПКР-Ш8	ПКР-Ш8
Бурғылау кілті	ПБК-1Б	АКБ-3М2	АКБ-3М2	АКБ-3М2	АКБ-3М2	АКБ-3М2	АКБ-3М2
Компрессорлық станция	КТ-6	КСЭ-5М	КСЭ-5М	КСЭ-5М	КСЭ-5М	ВШ-6/10	ВШ-6/10
Электроқозғалтқыштар - қалақша жетегі -сораптар жетегі	АК-122-6 СД3-12-46-8А	АКБ-13-628 СДЗБ-13528	СДЗБ-13-528 АКЗ-15418Б	АКБ-114-6 СДЗБ-13528	СДЗБ-13428 АКЗ-15418Б	АКБ-13628 АКЗ-15418Б	П-179-9К П-172-12К
АСП механизмдерінің кешені	-	АСП-3	АСП-3М	-	АСП-4	АСП-4	АСП-5
Дизельгенераторлық станция	ДГС92/4	ДЭА-100Б	ДЭА-100Б	ДЭА-100Б	ДЭБ-100Б	ДЭБ-100	ДГУ-400
Көмекші қалақша	-	1	1	-	1	1	1
Қосу құрылғысы	ПБ6-2	ПБ-6М	ПБ-6М	ПБ-6М	ПБГ-6	ПБГ-6	-
Көпіршелерде жұмысістеу үшін арналған кран	-	8КП-2	8КП-2	12КП-3	12КП-3	12КП-3	Аспалы кран
Циркуляциялау жүйесі	БУ-75Бр	ЦС-125БЭ	ЦС-125Э	-	ЦС-160Э	ЦС-200Э	ЦС-300Э
Жабдық астындағы негіз, комплектісі	1	1	1	-	1	1	1
Бұрғылау ұңғымаларының каркасы, компл	1	1	1	-	1	1	1
Бұрғылау мұнарасы	БУ-75Бр	ВА-41-125	ВМА-44-200	ВБ-53-320	ВБА-53-320	ВБА-54-320	ЭВБ-58-300

 

Электрожетектерге бұрғылау қондырғылары дизельдік жетектерге ие қондырғылармен салыстырғанда келесідей артықшылықтарға ие. Дербес электрожетек кіші салмаққа, кіші беріліс санына, тез тозатын бөлшектерге және анағұрлым жоғары пайдалы әсер коэффициентіне ие. Электрожетектерге ие атқарушы механизмдер іріблокты негіздерде орналастыру үшін қолайлы, яғни қондырғының монтаждалуға қабілетін көтеруге мүмкіндік береді. Электрэнергиясын пайдалану бұрғылау қондырғысын жанар-жағар маймен қамтамасыз ету қажеттігін болдырмайды және өрт көзқарасынан алғанда қауіпсіз болып табылады. Осы қондырғыларды күту қарапайым және қызмет етуші немесе жұмыс істейтін персонал санын азайтуға мүмкіндік береді.

Бірақ бұл қондырғыларды қолдану қашықтықтағы аудандарда электрэнергиясы көзінің жоқ болуына байланысты шектелген.

БУ-75БрЭ бұрғылау қондырғысы

Қалақшалар жетегі қондырғыда асинхронды электроқозғалтқышпен қамтамасыз етіледі, ал сораптар жетектері – қуаты 320 кВт құрайтын синхронды электроқозғалтқыштармен қамтамасыз етіледі.

Қуат электроқозғалтқыштан тізбекті редуктор арқылы және ШПМ-700 муфтасынан өтіп қалақшаға беріледі, ал ал муфта арқылы ШПМ-500 және карданды білікпен роторға өтеді. Сораптарға қуат электроқозғалтқыштан сыналы белдікті беріліс арқылы беріледі.

Бұрғылау блогының негізі конструкциясы бойынша БУ-75БрД қондырғысына ұқсас. Негізге мұнара, ротор, шырақтар тұғырлары, беріліс қорапшасы және қалақша, қалақша электрожетегі, компрессорлық станциялар, электрожабдықтар және ұңғыма бектіледі.

Әрбір бұрғылау сорабы электрожетегімен бірге бір металдық рамаға орнатылады. Циркуляциялық жүйе желобтардан, екі виброелектен және қабылдағыш сыйымдылықтардан тұрады.

Қондырғының комплектіне БУ-75БрД қондырғысының құрамына кіретін агрегаттар және түйіндер кіреді, айырмашылық негізгі атқарушы механизмдер конструкциясында ғана.

Уралмаш -125БЭ-70 бұрғылау қондырғысы

Қалақша электрожетегі екі асинхронды қуаты 500 кВт құрайтын, айналымы 740 айн/мин болатын тізбекті редуктормен жұп құрайтын жалпы рамаға орнатылған және электроқозғалтқыштардан тұрады. Қуат электроқозғалтқыштардан муфта 2ШПМ-500 арқылы редукторға беріледі, одан ары эластикалық муфта арқылы беріліс қорапшасына беріледі, ал ол жерден – тізбекті трансмиссиямен қалақшаға беріледі.

Электроқозғалтқыштарды бұрғылаушы пультымен басқарады, ал жылдамдық қол тұтқа көмегімен реттеледі, қол тұтқа беріліс қорапшасының корпусына бекітілген. Апаттық жетек ретінде қашауды беру үшін арналған реттегіш пайдаланылуы мүмкін.

Сораптың электроқозғалтқышы жалпы ортақ рама қондырылған қуаты 630кВт, айналымы 750 айн/мин құрайтын синхронды электроқозғалтқыштан және диаметрі 610мм болатын Д профильдегі белдік үшін арналған сыналы белдікті беріліс шкивінан тұрады. Бұрғылау қондырғысы 23 суретте көрсетілген.

Қондырғы іріблокты негізбен комплектіленеді, яғни күштік және сораптық блоктардан тұрады. Негіз жеке бір бірімен қосылған фермалардан тұрады және Уралмаш-125БД қондырғысымен салыстырғанда анағұрлым жоғары қуатты конструкцияға ие, яғни мұнда блоктарда ауыр жүктерді тасымалдауға мүмкіндік бар.

Аспалы қалақшалы негізге аспаны, бұрғылау қалақшасын, роторды, шығарқ тұғырларын, бұрғылау кілтін, көпіршелерде жұмыс істеу үшін арналған бұру кранын, көмекші қалақшаны, пневматикалық қырқышты, белдік бөліктің жылжымайтын тетіктерін бекіту механизмдерін орнатады. Монтаждау кезінде негізді арнайы фермаларға орнатады. Негіздің фермамен бірге алғандағы жалпы биіктігі 3,7м құрайды. Аспа тіректері бұрғылау еденінен төмен орналасады.

Күштік блок негізіне қалақшаның берілісі қорапшасымен бірге электрожетегі, қашаудың берілуін реттеуші, екі компрессорлық станция, электрожабдықтар және қаңқа орнатылады. Монтаждау кезінде негізге металдық тіректер орнатылады.

Сораптық блоктың негізіне электрожетектер және екі сорап, коммуникация бөлімі, электрожабдықтар және қаңқа орнатылады.

Жабдық комплектіне ЦС-125БЭ бұрғылау ерітіндісін тазалау, өңдеу және сақтау үшін ЦС-125БД жүйесіне ұқсас жүйе элементтері қосылады; ол тек жабдықтарды компоновкалаумен ғана ерекшеленеді.

6. Ірге тасты тұрғызу. Грунт және оның негізгі қасиеттері. Ірге тастын (фундамент) атқаратын қызметі және оған қойылатын талаптар. Ірге тастын конструкцияға әсер ететін факторлар. Ірге тастын қойылатын тереңдігі.

 

1. Грунт және оның негізгі қасиеттері.

Таулы жыныстар, яғни топырақ беткі қабатын құраушы жыныстар негізінен төмендегі қасиеттерге ие болады:

Кеуектілік - жыныстардың жеке бөлшектерінің арасында бос орынның, кеуектіліктің, жарықшақтар мен каверналардың болуы. Кеуектілік кеуектілік коэффициентімен - кеуектердің жалпы көлемінің топырақ-жыныс қабатының жалпы мөлшеріне қатынасымен өлшенеді.

Тығыздығы - жыныстардың көлем бірлігінің салмағының оның кеуектеріндегі сұйықтықтар мен газдар мөлшерінің жалпы қосынды шамасына қатынасы. Орташа тығыздық деп салмақтың жалпы көлемге қатынасын айтады.

Пластикалылық - жыныстардың күш түскен кезде өзінің тұтастығын бұзбастан көлемін өзгерту қабілеттілігі болып табылады.

Борпылдақтылық - жыныстар көлемінің бұзу кезінде табиғи ену көлемімен салыстырғанда көлемін өзгерту қабілеті болып табылады. Борпылдаушылық уақыт өткен сайын көлемнің шөгуі нәтижесінде төмендейді.

Беріктік - топырақ қабатының сыртқы  күштерге қарсыласу қабілеті болып табылады (кесу, қазу, таптау), олар топырақтарда бұзушы кернеуді туғызады. Топырақ қабатының беріктігі бөлшектер арасындағы ілінісу күштерінің дәрежесімен сипатталады. Тапталмаған топырақ қабатындағы ілінісу дәрежесі оның ылғалдылық шамасына байланысты өзгеріп отырады.

Едәуір тығыздыққа және кіші кеуектілікке ие топырақ қабаты жоғары беріктікке ие болады (тапталған топырақ қабаты). Мұндай топырақ қабатының ерекшелігі болып өзінің құрылымдык байланыстарын бұзылудан кейінгі қалпына келтіру қабілетіне ие болуы есептеледі. Тапталмаған лайды топырақ қабаты тығыздалған соң белгілі бір уақыттан кейін бөлшектер арасындағы байланыстарын қалпына келтіре алады. Жыныстар негізінен сығу күшіне жоғары қарсыласа алады, ал - созу, иію және бұрау күштеріне төзімділігі төмен болып келеді.

Құмды топырақ қабаттары тығыздығы және олардың орналасу тәртібіне байланысты тығызды, орта тығыздықтағы және борпылдақ болып бөлінеді, борпылдақтылығы негізінен кеуектілік коэффициентіне байланысты болады. Құмды қабаттардың орналасу тығыздығы және кеуектілік коэфициенттерінің шамасы төмендегі кестеде келтірілген.

Кесте – Құмды қабаттардың орналасу тығыздығы және кеуектілік коэффициентінің шамасы

Құмдақты топырақ қабаты	Топырақтардың кеуектілік коэффициенттері
	Тығызды қабат	Орташа тығыздықтағы	Борпылдақ
Түйіршікті, ірі және орташа іріліктегі	<0;55	0,55-0,70	>0,70
Ұсақ құмдақты	<0,60	0,60-0,75	>0,75
Шаңды құмдақтар	<0,60	0,60-0,80	>0,80

 

Құрғақ жағдайларда құмды топырақ қабаттары пластикалылық қасиеттеріне ие болмайды, пластикалылық саны құмды топырақтарда 1-ден кем болып келеді.

Пластикалылық лайлы топырақтардың ылғал жағдайда байланысқандығымен сипатталады. Пластикалылық саны деп (W_n) топырақтың екі жағдайына; аққыштық шекарасында (W_τ) және тапталғандық шекарасында (W_р) сай келетін пайыздық түрде өрнектелген салмақтық ылғалдылықтың салмақтың айырымдары болып саналады.

 

2. Ірге тастын (фундамент) атқаратын қызметі және оған қойылатын талаптар.

Іргетастар механизмдер құрылғылар үшін тірек болып саналады. Олар топыраққа статикалық және динамикалық күштерді құрылғылар мен механизмдер жұмыс істеуі кезінде туындаған бойда беріп отырады.

Іргетастар келесі негізгі талаптарды қанағаттандыруы тиіс: іргетас негізіне келіп түсетін меншікті максималды күш берілген топырақ қабаты үшін мүмкін болатын күш шамасынан жоғары болмауы кажет; іргетас материалына түсетін фактілі сығу кернеудің шамасы берілген іргетасты жасау үшін қолданылатын материал үшін анықталған мүмкін болатын сығу кернеуі шамасынан жоғары болмауы қажет; жұмыс істеу кезінде туындайтын дірілді және секірту моменттерін аздап немес толық дәрежеде жоюы қажет; қондырғының жұмыс істеуі кезінде туындайтын динамикалық және статикалық күшті тұрақтылығын және беріктігін сақтай отырып өзіне қабылдауы қажет; іргетас материалы температуралық және басқа да атмосфералық әсерлерге тұрақты болуы қажет; іргетасты дайындауға жұмсалатын материал және еңбек шығындары минимальды болуы тиіс; іргетастар элементтері көп ретті пайдаланыла алатындай болуы қажет, себебі бұрғылау қондырғысы уақытқа байланысты құрылатын құрылғы болып табылады.

Бұрғылау шыңыраулары және жабдыктары астындағы іргетастар негізінен төрт типте тұрғызылады: бетондық немесе жартылай бетонды; дайын бетонды немесе темір бетонды блоктардан құмдақты орындарға немесе осы блоктардың комбинациядан құрыла отырып ағаш ұнтақтарымен жасалатын; ағаш төсемдерін төсеу арқылы және соңғысы свайлар үстіне кондырылатын іргетастар.

Бетондық немесе жартылай бетонды іргетастарды тікелей бұрғылау құрылғыларын іру кезінде негізінен терең шыңырауларды бұрғылауда, яғни бұрғылау уақыты ұзаққа созылатын жағдайларда тұрғызады. Монолитті бетондық іргетастар негіздермен жақсы байланыстарға ие болады, соған байланысты негіздің отыруы аз шамада, және солармен бірге іргетастардың отыруы немесе шөгуі аз шамада орын алады. Конструкцияларына байланысты тіректер тең қабырғалы (бағана тәрізді) немесе таспалы, яғни ені ұзындығынан кіші болатын қалыптарда тұрғызылуы мүмкін.

Бетондық іргетастар үшін сәйкес шұңқырлар немесе қазандықтар қазылып және олардың ішіне бетонды қоспа толтырылады.

 

3. Ірге тастын конструкцияға әсер ететін факторлар.

Бұрғылау мұнаралары және жабдықтар астындағы тірек ретінде қолданылатын іргетастардың конструкциясы келесі негізгі факторларға байланысты болады: тереңдігіне шыңырау конструкциясына және бұрғылау қондырғысының жабдықтарының түйіндерінің ауырлық сипаттамаларына: яғни, тереңдігі неғұрлым жоғары болатын болса, және шыңырау конструкциясы неғұрлым күрделі болатын болса, іргетастарға түсетін күш шамасы солғұрлым ауыр болып табылады; бұрғылау ұзақтығына; топырақтың қабаттарының қасиеттеріне және оның жұмыс істеу кезінде туындайтын жабдықтардан түсетін күштерді өзіне қабылдай алу қабілетіне, қысқы мезгілдерде топырақ қабатының қату тереңдігіне және т.б.

Тіректік іргетастар беттерінің өлшемдеріне түсетін күштерге тікелей байланысты және топыраққа түсетін нормативтік қысымдарға кері тәуелділікте болады. Сондықтан тіректік іргетастардың беттік өлшемдерін есептеу жолымен анықтайды.

Бұрғылау уақытының жалғасу ұзақтығы іргетастардың уақытқа байланысты жұмыс істеу қабілеттілігіне әсер етеді: бұрғылау уақыты неғұрлым ұзақ болатын болса, солғұрлым іргетастардың күштік факторлардың ұзақ уақыт тоқтаусыз әсер етуі және қоршаған ортаның жағымсыз факторларының әсер етуіне қарай бұзылуы ықтималдылығы жоғары болады. Бұл жағдайда іргетастарды анағұрлым берік материалдардан жасайды немесе іргетастардың және негіздің төзімділігін арттыру мақсатында арнайы қорғағыш шараларды қарастырады, атап айтатын болсақ, температуралық әсерлерден, конденсациялық ылғалданудан және лайланудан, судың көтерілуінен сақтау шараларын қарастырады.

Қысқы уақыттарда топырақтардың қату тереңдігі іргетастардың негіздеріне келесі әсерлерді береді: топырақтардың қатуында және одан кейін еруінде олардың механикалық қасиеттері нашарлайды; ылғалдылық шамасына байланысты қатқан топырақтың көлемі ұлғаяды, және ол топырақтардың бұзылып және түйір кеуектерінің түзілуіне алып келеді. Бұл құбылыстар негізінен лайлы топырақтарда байқалады. Негіздердегі топырақ көлемдерінің өзгеруі, іргетастардың төзімділігінің жоғалуына алып келуі мүмкін, ол әсіресе іргетас топырақ қатқан бөлігінде орналасатын болса күшті байқалады. Іргетастарды топырақтарға ендіру тереңдігі мұз алу кезінде топырақтырдың жағдайына байланысты болады, сонымен бірге ол топырак асты денгейлеріне және оның құрылысты жүргізу кезіндегі және бұрғылаушының эксплуатациялау периодында өзгеру дәрежесіне байланысты болады. Іргетастарды қыртысты, ірі блокты және құмдақты топырақтарға салуда іргетастардың ену тереңдігі қату тереңдігіне байланысты анықталады.

 

4. Ірге тастын қойылатын тереңдігі.

Іргетастарды топырақ астына салу тереңдігі топырақты және оның физикалық күйін еске ала отырып анықталады, сонымен бірге оған жер асты суларының деңгейі, мүмкін болатын тербелістері, оның құрылысты жүргізу және бұрғылауды жүргізу периодындағы тербеліс мүмкіндіктеріне, ауданның климаттық ерекшеліктері және жауын жауған кездегі жаңбыр суының тереңдігі әсер етеді. Барлық түрдегі жер топырақ қабаты, егер оның құрамында негізінен тері немесе нольдік температурада мұз болатын болса, онда қатқыш деп аталады.

 

7. Бұрғы қондырғысындағы ірге тастарды жобалау. Ірге тастарды құрудың алдындағы әзірлеу жұмыстары. Бұрғыдағы қабылдау көпірдің бағыттауды тағайындау. Алаңдағы ірге тасты белгілеу және бөлу. Жердегі жұмыстарды өндіру.

 

1. Ірге тастарды құрудың алдындағы әзірлеу жұмыстары.

Іргетастарды салу бұрғылау құрылысын салудың бастапқы циклы болып табылады. Іргетастарды болашақ шыңырау орнына салудан алдын құрылыс алаңын жоспарлау және дайындау жұмыстары жүргізіледі.

Құрылыс алаңшасы болып бекітілген тәртіпте оптимальды өлшемде арнайы бөлінген жер учаскесі есептеледі. Алаңшаны дайындауда рельефті тегістейді, шөптер және ағаштарды аластатады. Осы мақсатта бульдозерлер, грейдерлер, жұмсартушылар, тракторлар және басқа да жер тегістеу немесе өңдеу машиналары пайдаланылады.

Алаңшаны дайындаумен бір мезгілде подъездік жолдар салынады, сонымен қатар байланыс жолдары және электроберіліс жолдары, су құбырлары жүргізіліп және жабдықтар блоктарын тасымалдау үшін трассалар дайындалады.

Егер құрылыс алаңшалары төменгі және су басатын орындарда орналасқан болса, онда су асты және жер беті суларын аластату үшін дренаждарды тұрғызады. Алаңшалар егіс алаңдарына орналасатын жағдайларда бүкіл территория бойынша беткі топырақ қабаты алынып тасталады, беткі қабатты алу тереңдігі 15-20см құрайды. Шыңырауларды бұрғылау аяқталған соң және бұрғылау қондырғысын демонтаждаудан соң топырақтың беткі қабатын қайтадан орнына төсейді.

Құрылыс алаңшаларында бұрғылау қондырығысының қабылдау көпірін таңдап алып, іргетастарды белгілеп және олардың құрылысын салуға кіріседі.

 

2. Бұрғыдағы қабылдау көпірдің бағыттауды тағайындау.

Бұрғылау жабдықтарының жән барлық орналасу қондырғыларының құрылыс алаңшаларында орналасуы қабылдау көпірінің бағытына байланысты таңдалып алынады.

Бұрғылау қондырғысын құрылыс алаңшаларында горизонтальды бетпен немесе еңісті етіп орналастыруға болады.

Қабылдау көпірінің орналасу бағытын жергілікті орынның еңістігіне және көпшілік жағдайда орын алатын желдің бағытына байланысты таңдайды. Бұрғылау қондырғыларын еңісті емес тегіс орындарға салуда желдің бағытын сай етіп және сонымен қатар мұнараның қабылдау дарбазасы желге қарсы болатындай етіп есепке алып орналастырады. Бұл жағдайда сонымен қатар бұрғылаушының жұмысшы орынының орналасуы ескеріледі, атап айтатын болсақ бұрғылаушы бетіне күн сәулесі тікелей түспеуі қажет, сонымен қатар көрсету приборларын бұрғылаушы анық көруі үшін ешқандай кедергілер болмауы тиіс.

Бұрғылау қондырғысын еңісті орындарға салу кезінде қабылдау көпірінің бағытын жергілікті орынның еңістігіне байланысты таңдайды, ол циркуляциялық жүйе бағытына сай болуы қажет. Бұл шарттарды сақтамау жер беті сулары және ерітінділер желобтарды тазалау кезінде бұрғылау жабдықтарының астына кетіп қалуына алып келуі мүмкін.

Қабылдау көпірінің бағытын таңдап алғаннан соң алаңшаға іргетастар салынады.

 

3. Алаңдағы ірге тасты белгілеу және бөлу.

Іргетастарды алаңшаларда бөліп орналастыру кезінде олардың орнын және өлшемдерін жер беті жұмыстары мен іргетастарды салу үшін сызылған сызба – жоспарға сай анықтайды. Ол үшін бастапқыда бұрғылау өсін таңдап алады: көлденең немесе аралықты.

 

4. Жердегі жұмыстарды өндіру.

Жабдықтар астына орналасатын іргетастарды салу құрылыс алаңшасында жүргізіледі. Жер беті жұмыстарының өндірісі және оларды механикаландыру құралдары салынатын іргетастардың өлшемдеріне, жұмыстар көлеміне және топырақ қабатының қасиетіне байланысты анықталады.

Бұрғылау құрылғыларын салуда жер беті жұмыстары үш әдіспен орындалуы мүмкін: қолмен, қол – машинамен және механикаландырылған.

Қолмен орындау жұмыстарында жұмсақ топырақ қабаттарында үлкен емес шұңқырлар қазылады, ол қабылдау көпірінің іргетасының брусьясы үшін жасалады. Мұнда үшкір және топырақ алу күректерін пайдаланады. Қол-машиналы тәсілде жер қазу жұмыстарында негізінен жер қазу машиналарын пайдаланып және кейін қолмен реттеу жүргізіледі. Бұл әдіспен траншеялар мен қатты және жұмсақ қабаттарда жұмсартушылар және пневматикалық теселеу машиналарын пайдалана отырып қазандықтар қазылады. Сонымен қатар трактор немесе автомобиль шассаларында бұрғылау машиналары да пайдаланылуы мүмкін.

Механикаландырылған тәсілімен іргетастар үшін орындарды таңдау, дайындау және шурфтарды бұрғылау, іргетастар астына су құбырларын жүргізу, май құбырлары мен бу құбырларын салу жүргізіледі. Ол үшін көп қазбалы, роторлы және бір шөмішті экскаваторлар қолданылады. Механикаландырылған тәсілмен сонымен қатар салыстырмалы үлкен көлемдегі қазу жұмыстарының барлығы дерлік жүргізіледі: бұрғылау ерітінділері үшін жер амбарларын қазу, шламды амбарларды салу, ГСМ қоймасы үшін қазандықтар салу және т.б. жұмыстары жүргізіледі. Ол үшін бульдозерлер және бір шөмішті экскаваторлар пайдаланылады.

Іргетастар астына орналастырылатын шұңқырлар және қазандықтарда тереңдігі 10-15см жобалық қазу тереңдігіне дейін шұңқырлар жасалып және арқы қарай қолмен тазалау жұмыстары жүргізіледі.

Қысқы уақыттарда жер қазу жұмыстары топырақ қабатының мұздануына байланысты қиындайды. Қатқан топырақ қабатының беріктігі едәуір жоғарылап және оның беріктігінің жоғарылау дәрежесі топырақ қабатының тығыздығы және ылғалдылығы жоғары болған сайын өседі. Осыған байланысты қатқан топырақ қабаттарын бульдозерлер және экскаваторлармен жұмсартады, ал одан соң шұңқырлар мен қазандықтар қазылады. Қатқан топырақтарды жұмсартудың келесі тәсілдері пайдаланылады: қолмен-пневмоқұралдар арқылы, шынжыр табанды тракторлар негізіндегі жұмсартушылар арқылы, экскаватор бағдаршасына асылған сыналар арқылы, жару тәсілдері арқылы.

Жер қазу жұмыстары қысқы уақыттарда ұзақ уақыт үзілістер жасаусыз атқарады, ол қазылған қабаттың одан ары қатуын болдырмау мақсатында жүргізіледі.

 

8. Монтаждық жұмыстар. Вертикаль мен горизонталь ережесін тексеру. Үсті жазықты бақылау. Білік пен тесіктің соосностерді бақылау. Жетектерді центрлеу.

 

1. Вертикаль мен горизонталь ережесін тексеру.

Монтаждалушы жабдықтар және түйіндер қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететіндей жағдайда белгілі бір тәртіпте орнатылуы тиіс. Ол үшін көлденеңдік, тіктік және өстестік немесе бөлшектердің және түйіндердің, тұтас алғанда белгілі бір заңдылықпен орналастыру талаптарын, сонымен қатар қосылыстардағы қуыстардың белгілі бір өлшемдерін сақтау қажет.

Жабдыктардың орналасу кезіндегі теңестірілуі жабдықтарды жалпы монтаждау бойынша жұмсалатын шығындарды 20 пайыз қамтиды. Мұнда бұл операцияның үлесі жабдықтарды монтаждау дәлдігі жоғары болған сайын артады.

Вертикаль ережесін тексеру

Қондырғыны, аппаратты немесе агрегаттар түйіндерінің вертикальділігін тексеру кезінде әртүрлі әдістерді пайдаланады.

Тексерілуші объектінің габариттері вертикальділігі бойынша үлкен болмаған жағдайларда және жақсы жасақталған горизонтальды жазықтықтар болған жағдайларда вертикальділікті тексеру үшін деңгейді (ветерпас) пайдалануға болады, ол горизонтальді жазықтыққа бір-бірінен ерекшеленетін екі жағдайда орнатылады. Аппараттың немесе түйіннің мұндай жағдайына ветерпас екі бағытта нөльдік ауытқу шамасын берген кезде қол жеткізуге болады.

Ветерпастың орнына отвес қолдануға болады. Отвес және аппарат қабырғасы арасындағы қашықтықты өлшей отырып, бірнеше нүктелерде аппарат өсінің вертикаль бойынша ауытқу шамасын анықтауға болады. Өлшенуші - салмақ - 0,7-0,8 кг арасында диамтері 0,3 мм болатын түтікше түрінде болады, оны ішінде май бар ыдысқа салады.

Егер аппарат үлкен биіктікке ие болатын болса, онда оны вертикалі бойынша түзету үшін тиодолит пайдаланылады, сонымен қатар лазерлік визирлер және тағы басқалар қолданылуы мүмкін, тиодолитпен жұмыс істеу кезінде геометриялық өсь бойына бояумен жақсы байқалатын жолақтар салады, және сол жолақтар бойынша аппараттың орналасу дәлдігін аныктайды.

Айнадан шағылысатын лазерлік приборларда, егер олар аппаратта белгілі бір жағдаймен бекітілген болатын болса, онда лазерлік көзден шығатын сәуле екіншілік прибормен бірге қабылданады. Бұл аппараттың орналасқан жағдайы бойынша жоғары дәлдіктегі мәліметтерге жеткізуге мүмкіндік береді. Мұның дәлдігі 150м ұзындықта 1мм жоғары болмайды.

Горизонталь ережесін тексеру

Беттердің горизонтальділігін деңгейлер бойынша анықтайды, мұнда бір градусқа тең бөліну өлшемі 0,1 мм/м сай келеді. Деңгейлерді беттердің бірнеше нүктесіне орнатады, мұнда өлшеулердің дәлдігін тексеру үшін деңгейлерді бір-бірінен ерекшелігі 180⁰ болатын жағдайларда орнатады. Ұзын біліктердің, барабандардың және басқа да ұқсас приборлардың горизонтальды теңестірулерін гидростатикалық деңгейлермен және нивелирлер көмегімен анықтайды.

Горизонтальділікті тексеру үшін арналған гидростатикалық әдісінің артықшылығы, ол әдіс кез-келген жағдайдағы шарттарда жүргізіле алады және объектінің шамасы тіптен ұзын болса да анықтауға мүмкіндік береді. Алып қарайтын болсақ гидростатикалық әдісті үлкен кеңістіктік конструкциялардағы түзу сызықтылықты өлшеу үшін, яғни эстакада типтегі объектілерді тексеру үшін де және технологиялық құбырларды тексеру үшін де қолданылуы мүмкін.

 

2. Үсті жазықты бақылау. Білік пен тесіктің соосностерді бақылау.

Бұл операцияны әдетте жақсы теңестірілген, дәлдігі жоғары сызғыштар көмегімен жүргізетін болған, ол сызғыш және жазықтық арасындағы қашықтықты байқау арқылы жүргізіледі. Сызғыштың 1000 мм ұзындығында ондай қашықтықтың шамасы 0,02-0,04 мм болуына рұқсат етіледі. Түзет бойынша жұмыстар жүргізген кезде сызғышты калибрленген плиткаларға орнатады. Плиткалардың қалыңдықтары бірдей болуы қажет. Себебі өзінің ауырлық күшінің әсерінен сызғыш иіледі және сызғыштың ұзындығы шектен тыс болатын болса, онда сызғыштың өлшеу дәлдігі өзгереді. Мұндағы сызғыштың иілу шамасы өлшеу аралықтарында келесі формуламен есептеледі:

                                     L = 5*q*I⁴ / 384*E*j                          (        )

Мұндағы: q - сызғыштың қума ауырлық күші;

I - сызғыштың ұзындығы;

Е - сызғыш материалының серпімділік модулі;

J - сызғыштың көлденең қимасының инерция моменті.

Егер тірек нүктесіндегі ауытқу шамасы сызғыш ұзындығының шамасының 0,225 тең болатын болса, онда иілу шамасы шамамен 50 есеге төмендейді.

Сондықтан сызғышты тексерілуші бетке екінші тәсілмен бекітуде өлшемдер дәлдігі едәуір жоғарылайды.

Үлкен беттердің түзу сызықтылық шамасын тексеруде, көп жағдайларда шек немесе штихмассты пайдаланады. Диаметрі 0,2мм болатын болаттан жасалған шекті немесе бұралған жібек жіпті тексерілуші беттің бір жағына мықтап бекітіп және блок арқылы екінші жағынан жүкпен кереді, ол шек тексерілуші бетке параллель болатындай етіп жүргізіледі. Жібек жіпті керу болаттан жасалған шекпен салыстырғанда 4 есе кіші болады, бірақ соңғысы механикалық беріктігі жағынан жоғары көрсеткіштерге ие. Керілген сымдағы керілу шамасы беріктік шегінен жоғары болмауы тиіс. Жазықтықтан шекке дейінгі қашықтықты штихмасс көмегімен өлшейді. Өлшеу болса бірнеше нүктелерде жүргізіледі. Өлшеулер дәлдіктерін 0,01мм дейін жоғарылату үшін электроштихмассты пайдаланады.

Қисық сызықты беттерді шаблондармен өлшейді, шаблондар болат табақшалардан жасалады (шаблондар бойынша өлшеу дәлдігінің шамасы 0,5- 1,0 мм құрайды).

Білік пен тесіктің соосностерді бақылау

Тесіктердің остестілігін тексеру компрессорларды жинауда, козғалтқыштардың және сораптардың біліктерін орталықтандыруда, подшипниктерді көп тіректі біліктерге орнатуда, барабанды типтегі кептіргіштер тіректерін тексеруде және т.б. жағдайларда жүргізіледі. Тесіктердің өстестілігін шек бойынша, жарықтық немесе сәулелік әдістермен тексереді.

Шек бойынша орталықтандыруды келесідей түрде орындайды. Орталықтандырылушы тесіктер ос бойынша  шамалап  шек тартады.  Тесіктердің бір-біріне қатысты біржола дәл орнатылуын штихмасспен шектен тесіктер қабырғаларына дейінгі қашықтықты өлшегеннен соң анықтайды.

Мұнда тесіктердің бірін базалық деп қабылдап, ал қалған тесіктерді сол тесікке қатысты орналастыру және түзету арқылы орталықтандырады. Әрбір тесіктерде өлшеулер кемінде екі орыннан жазықтықтардағы шекке перпендикуляр қоя отырып орындайды.

Жарықтық немесе лазерлік сәулелер әдістерін бір-бірінен едәуір қашықтықта жатқан тесіктерді орталықтандыру үшін пайдаланады.  Орталықтандырылушы тесіктерге темірден немесе алюминийден жасалған дискілерді орнатады, олар ортасында 1мм тең болып келетін жылжымалы мишендерге ие болады. Жарық өткізбеушілікті қамтамасыз ету үшін дискілерді периферийі бойынша майлағышпен майлайды. Шеткі дискі экраны артына жарықтың өте күшті көзін орнатады. Әрбір орталықтандырушы тесіктердің жанына мишеньді жылжыта отырып, жарық сәулесі барлық мишендегі тесіктер арқылы өтетіндей жағдайды тауып орнатады. Бөлшектердің орталықтандырылуларын сыналар және төсемдер көмегімен жүргізуден соң машиналардағы тесіктер дискілердегі тесіктермен сай келуі тиіс. Тесіктердің остестілігін қайталап жарық шашырату арқылы жүргізеді.

 

3. Жетектерді центрлеу

Айналу моменті двигательден орындаушы механизмдерге муфта арқылы берілетін сораптар, көп жағдайда ортаға келтірілген (центрлеу) сапасына байланысты болады.

Ортаға келтіру дәлділігі бірге айналатын екі бөлшектің өстерінің сәйкес келуінің дәрежісімен анықталады. Жеткіліксіз ортаға кетіру (центрлеу) жұмыс істеу процесінде дірілді, сонымен қатар тез тозуды радиустік күштердің пайда болуына әкеліп соғады, ал кей жағдайларда аппараттық жағдайға, жартылай муфтаның біріктіруші бөлшектерінің, подшипниктердің, соңыңда машиналар мен жетектердің істен шығуына әкеліп соғады. Әдетте ортаға келтірудің (центрсіздіктің) екі түрі бар - өстердің параллель ауытқуы (1а суретте) және бұрыштың ауытқуы (1б суретте), бірақ іс-жүзінде әдетте бір мезетте бұрыштық және параллель ауытқу кездеседі (1в суретте).

Ортаға келтірудің (центрлеудің) нақты бір әдісін қабылдау, өз кезінде ортаға келтіру (центрлеу) дәлділігіне қойылған талапқа байланысты.

Біршама көп таралған әдістер қатарына жартылай муфталар бойынша центрлеу және сағат типті индикатор көмегімен центрлеу.

Центровкалау алдын келесі операциялар орындалу тиіс: 

-       машиналар мен жетектердің тұғырлық беттерінің ірге тасқа толық жатысуын тексеру қажет;

-       жартылай муфтаның білікке отырғызылу тығыздығын тексереміз;

-       подшипниктерде шамадан тыс саңылаудың болмауы тексеріледі.

Машина станиналарының фундаметке жатысу тығыздығын бақылау үшін фундаменттік болттарды босатамыз,  ал тексеруді 0,3 мм-ге дейінгі қалындықтағы сипауыш көмегімен жүргізеді. Подшипникті саңылау, жылжымайтындай бекітілген подшипникте біліктің өстік және радиустік жылуының шамасын анықтаумен білікті жылжытып көру арқылы тексеріледі. Жартылай муфталар білікке қарағанда жылжымай отырғызылу қажет.

Жартылай муфта бойынша центрлеу біршама қарапайым әдіс болып келеді және де оны деректі ортаға келтіру үшін қолданылады. Бұл әдіспен центрлеу мағынасына келесідегідей:

-        сызғышты жартылай муфтаның бірінің қапталына жанастырып орнатылады және сипауыш немесе штангенциркуль көмегімен радиустік «а» және өстік «в» саңылаулар (2-суретте) өлшенеді;

-        мұндай өлшеулер, екі перпендикуляр орналасқан жартылай муфта диаметрлері ұштарында орналысқан төрт нүкте үшін кезекті жүргізіледі.

Дұрыс ортаға келтіру кезінде, яғни жартылай муфталар диаметрі бірдей болған кезде, радиустік саңылау нөлге тең болу тиіс, ал егерде диаметрлер бірдей болған жағдайда саңылау бірдей болады. Өстік саңылау кез келген жағдайда бірдей болуы қажет.

Біршама дәл центрлеуді радиусті – өстік скоба көмегімен жүргізеді. Бұл  кезде центрлеу дәлдігін анықтау үшін  сипаушы  бар  реттегіш  болт (3а-суретте) немесе сағат типтік индикатор (3б-суретте) колданылуы мүмкін. Сыртқы және ішкі скоба жартылай муфта төлкесінде болт 4 және 3 көмегімен бекітіледі. Центрлеу процессінде сипауышпен радиустік саңылау «а» және өстік саңылау «в» өзара перпендикуляр орналасқан төрт нүктеде өлшенеді.

5 және 6 болттар сипауыш өлшемінің өзгеруі аралығындағы саңылауды реттеу үшін қызмет етеді. Сипауыш пластина саңылауға сезілетін үйкеліспен өзінің ұзындығының 2/3 аз болмайтындай тереңдікке енуі тиіс. Төрт нүктеде өлшеулерді диаметр бойынша жүре отырып орындайды. Соңғы бесінші нүкте біріншісімен сәйкес келеді және бақылаушы нүкте болып есептеледі.

Сипауышпен өлшеулерді жүргізу кезінде қателіктердің болуы анық, өйткені оның мәні орындаушының квалификациясына байланысты, онда олардың нәтижелерін бақылау қажет.  Дұрыс өлшеулер кезінде тақ нүктелерде өлшеулер нәтижелерінің қосындысы, жұп нүктелерде өлшеулер нәтижесінің қосындысына тең болуы қажет, яғни:

А₁ + А₃ = А₂ + А₄                                         (1)

 

В₁ + В₃ = В₂ + В₄                                          (2)

Дұрыс өлшеулер кезінде екі қосындылар арасындағы айырмашылық 0,03 - 0,04 мм-ден аспауы тиіс.  Саңылау сағат типті индикатордың көмегімен өлшеулер кезіндегі өлшеу әдістемесі ұқсас. Өзгешелігі сонда, индикатор датчигі солай етіп орнатылады, бұл кезде шкаладағы тілі нөлдік бағаны көрсетуі тиіс. Бұл жағдайда өлшеу дәлдігі жоғары және де 0,01мм-ді құрайды.

8  сурет  - Центрсіздік түрлері: а-өстердің параллель ауытқуы;

б-өстердің  бұрыштық ауытқуы; в-өстердің паралель және бұрыштық ауытқуы.

9  сурет -  Жартылай муфталар бойынша центрлеу.

1 және 2 – сурет және ішкі скоба; 3 – хомут; 4 – болттар; 5 және 6 – реттегіш болттар.

10 – сурет  Центрлеу дәлдігін радиусті – өстік скоба көмегімен анықтау

Тік жазықтықтағы өстік дәлкелмеулер келесідегідей есептеледі:

Көлбеу жазықтықтағы өстік дәлкелмеулер келесіге тең:

Біліктік қиғаштығын өстік саңылауды өлшеуші сағаттық индикатор мәліметтері бойынша анықталады.  Өстердің қиғаштығы жетек өсінің сорап білігі өсіне қарағандағы еңкею бұрышымен сипатталады. Қиғаштық бұрышының шамасын, индикатор көрсеткішінің айырмасының радиуске қатынасымен (R =  200 мм) анықтауға болады.

Тік жазықтық тағы ауытқу бұрышы: α = 1,05⁰

Көлбеу жазықтықтағы ауытқу бұрышы:

Тік жазықтықтағы ауытқуларды электродвигатель тұғырымен фундаменттік плита арасындағы төсем қалындығын алдын анықталған өстік дәлкемеудің шамасына өзгертумен жоюға болады.  Электродвигательдің көлбеу жазықтықтағы жағдайы болттардың көмегімен реттеледі.

Анықталған дәлкелмеу шамасын төсем қалыңдығымен қалпына келтіру үшін, электродвигательдің қалыңдығын өзгертеміз, бірақ бұл кезде біліктік өстік жылжуынан сақтану қажет. Сондықтанда іс-тәжірибеде алдын өстердің қиғаштығын, сонан соң біліктер өстерінің дәл келмеуін қалпына келтіреді, бұл кезде төсем қалындығын өзгерту шамасын келесі қатынастан анықтаймыз:

Қосымша төсем қалыңдығы берілгеннен соң центрлік дәл келулерді тексеру қажет және де сәйкессіздік шамасын мүмкін шамамен салыстыру қажет.

Іс-тәжірибеде екі ине түріндегі аспапты қолданады – жартылай муфта ступицасында орнатылған және де үшкір ұстарамен бір – біріне 0,5мм шамасында жетпейтіндей етіп бір – біріне бағытталған алюминий сымы. Жартылай муфталарды айналдыра отырып, инелердің жағдайын көзбен бақылаймыз. Бұл кезде остердің дәлкелмеу дәрежесі екі ине арасындағы саңылаудың шамасына байланысты болады.  Бұл әдіспен өлшеу жуық шамамен беріледі және де центрлеудің дәлдігі орындаушы квалификациясына байланысты.

 

9. Бұрғы қондырғыларын жабдықтарын монтаждау. Бұрғы қондырғыларын жабдықтарын монтаждау және демонтаждау тізбегі. Бұрғы шығырды монтаждау. Бұрғы шығырдың жетегі және оны монтаждау.

 

1. Бұрғы қондырғыларын жабдықтарын монтаждау және демонтаждау тізбегі.

Бұрғылау жабдықтарын монтаждаудың технологиялық тізбегі және құрылғыларының құрылысын салудың реттілігі бұрғылау қондырғыларының тибіне және бұрғылау құрылғыларының тәсілдеріне байланысты болады.

Топтық дизельдік жетектері бар, шығырмен, ротормен және сораптармен кинематикалы байланысқан бұрғылау қондырғылары жабдықтарын монтаждау белгілі бір кезектік тәртіппен жүзеге асырылады. Бірінші кезекте аспалы негізде мұнараны, роторды, шығырды немесе аспалы-шығырлы блокты, ірі блоктық, бұрғылау құрылғысымен бірге орнатады, ал одан соң топтық жетек, бұрғылау сораптары, қабылдағыш және қор сыйымдылықтары орнатылады. Осыдан кейін ғана сораптарды және басқа коммуникацияларды байланыстырып, және бұрғылау панажайлары  құрылысын  жүргізеді, циркуляциялық жүйені монтаждайды және бұрғылау ерітіндісін дайындау және тазалау механизмдерін орнатады. Бұрғылау мұнараларын жинау горизонтальды жағдайда бір мезгілде жабдықтарды монтаждаумен жүзеге асырылады. Бұрғылау қондырғысының құрылғыларын блоктық және іріблокты тәсілмен жинауда блоктарды монтаждауда кезекті тәртіппен жүзеге асырылады. Мұндай қондырғыларға Уралмаш-3Д, Уралмаш-125БД, Уралмаш-125ДГ және басқа қондырғылар жатқызылады.

Сораптар және шығырлар үшін дербес электрожетектер қарастырылған бұрғылау қондырғыларын монтаждау жұмыстарды жүргізумен параллельді жүзеге асырылады, яғни мұнараны монтаждаумен, шығырды монтаждауда және олардың жетектерін монтаждауда, бұрғылау сораптары, сыйымдылықтар және ерітіндіні дайындау мен тазалау механизмдері монтаждалуы мүмкін. Құрылғыларды ірі блоктық тәсілдермен монтаждауда мұнаралы-шығырлы блокпен бір мезгілде сораптық блоктар мен жұмысшы, сонымен бірге қор сыйымдылықтарын орнатады. Мұндай тәсілмен Уралмаш-4Э, Уралмаш-125БЭ және т.б. қондырғыларды орнатуға болады.

Бұрғылау қондырғыларын демонтаждауды монтаждауға кері реттілікте жүргізеді. Дизельдік жетектерге ие бұрғылау қондырғыларын демонтаждауда бірінші кезекте бұрғылау панажайын шашып және құбырларды шешеді, ал одан соң қор сыйымдылықтарын байланыстыруды жүргізеді. Одан кейінгі кезекте қор және жұмысшы сыйымдылықтарды ажыратып, циркуляциялық жүйені ажыратып, содан кейін бұрғылау сораптарын және топтық жетекті ажыратады. Соңғы кезекте мұнараны немесе мұнаралы-шығырлы тасымалдауға дайындайды.

Бұрғылау қондырғыларының сораптық жабдықтарында электрлік жетек болатын болса, мұнаралы-шығырлы блокты демонтаждаумен бір жүргізеді, немесе одан кейін жүргізілуі мүмкін.

2. Бұрғы шығырды монтаждау.

Барлық көтеру-түсіру жұмыстары және құралды шыңыраудың бұрғылауы кезінде забойларға беруді реттеу бұрғылау шығырлары (қалақшалары) арқылы жүзеге асырылады. Қалақшаның жетегі тізбектік немесе бұрғылау қондырғысының типіне байланысты карданды беріліспен жүзеге асырылуы мүмкін.

Қалақшалар бүрғылау кезінде арқадан келіп түсетін барлык күштерді өзіне қабылдайды, сонымен бірге көтеру-түсіру жұмыстарында және апаттық жағдайлардағы күштерді қабылдайды. Қалақшаларды әдетте металдық негіздерде орнатады, олар бетондық іргетастарға орнатылады. Негіздерді бетон іргетастарға болттар көмегімен бекітеді. Бұрғылау қондырғыларын ірі блоктық тәсілмен жинау кезінде арнайы қалақшалық рамаларға аспалы негізде орнатады.

Егер қалақша ротордан кейін орнатылатын болса, онда қалақшаның орнатылуы орнын ротор жұлдызшасы арқылы анықтайды, ал орталықтандыруды ротор жұлдызшасы және қалақша арасында керілген шнур көмегімен жүзеге асырады. Қалақшалардың горизонтальділігі деңгейі бойынша тексеріледі. Дербес электрожетектерге ие бұрғылау қондырғыларында роторды монтаждау орнын бұрғылау аралық осі бойынша оның бұрғылау қалақшасы барабаны ортасына тура келетіндей есеппен анықтайды.

Қалақшаларды негіз үстіне КП-25 кранының көмегімен орнатады, мұнда сәйкес жүккөтергіштіктегі және ұзындықтағы строптар пайдаланылады. Қалақшаларды биік негіздерге монтаждау үшін, яғни кранның көтергіштері қажетті көтеруді қамтамасыз ете алмаған жағдайда, бағдаршалар астына қалақшаны көтеру биіктігіне байланысты дөңес жасайды.

Қалақшалар және роторды монтаждаудан соң жұлдызшаларға шынжыр және шынжырлы беріліс орнатылады және металдық роторлық қалқанмен қорғандалады. Қалқанды жартылай бұрғылаушыға, шынжырды жөндеуге тартылатын жағдайда алынатындай етіп бекітеді.

Гидравликалық тежегіштерді орнатқан кезде қалақшалық муфта бойынша тежегіштің қалақша білігімен өстес екендігі тексеріледі. Біліктер өсі арасындағы қарама-қарсы бағытта радиустар және диаметрлер арасындағы қуыстар мүмкін болатын мөлшері 0,5мм аспауы қажет.

 

3. Бұрғы шығырдың жетегі және оны монтаждау.

 

10. Бұрғы құбыр өткізгіш пен сораптарды монтаждау. Бұрғы сораптар және оның жетектерін монтаждау. Сораптағы айдайтын құбыр өткізгішті монтаждау. Компенсатордың құрылысы және монтаждау. Қорғауыш клапаның құрылысы және монтаждау.

 

1. Бұрғылау сораптарын және олардың жетектерін монтаждау

Бұрғылау сораптары негізінен бұрғылау ерітінділерін шыңырауларға забойды тазарту мақсатында, және қашаудың жұмыс істеу шарттарын жақсарту мақсатында және құбырлық бұрғылауларда құбырлық бұрғының айналуын жақсарту мақсатында беруге арналған.

Бұрғылауда негізінен поршенді 12Гр, БРН-1, У8-6М және У8-7М сораптарын пайдаланады. Әрбір бұрғылау қондырғысы негізінен екі сораппен комплектілнеді. Бірақ, бұрғылау шарттарын есепке ала отырып сораптардың санын азайтуға немесе көбейтуге болады. Бұрғылау қондырғыларының типтеріне байланысты және олардың жабдықталғандығына байланысты сораптарды монтаждау үшін негіз болып бұрғылау қондырғыларының негіздері, сонымен қатар іргетастын жасалған тұғырлар немесе құмдақтарда орналасатын ағаш тұғырлар негіз болып саналуы мүмкін.

Бұрғылау сораптары астына орналасатын іргетастар типтері негізінен топырақ жағдайына басланысты құрылады. Іргетастар жердің деңгейінен, сұйықтықтың қабылдау ыдыстарындағы деңгейлері сораптың сорушы клапандарынан жоғары болатындай биіктікке орнатылады. Бұл арқылы сораптың толығу коэффициенті жақсарады және сорап өнімділігі жоғарылайды.

Электрожетектерге ие қондырғыларда сораптар жетектері ретінде әрбір сорапқа біреуден келетіндей етіп электроқозғалтқыштарды пайдаланады. Уралмаш – 3Д типтегі дизельді жетектерге ие қондырғыларда бір сорап жетегі үшін шығыр және сораптарға арналған топтық жетектер пайдаланады, ал екінші сорап үшін – дербес жетек пайдаланылады, дербес жетек негізінен екі жұптасқан күштік агрегаттардан тұрады.

Топтық жетектерде бұрғылау сораптарын іргетастарға жетектерін орнатқаннан соң кран КП-25 көмегімен монтаждалады, монтаждау олардың шкивтеріне белдік кигізуге мүмкін болатындай есеппен жүргізіледі.

Сораптардың горизонтальділігі іргетастарда деңгей бойынша тексеріледі, мұнда горизонтальділігі бойынша ауытқу 1м үшін 3мм шамадан аспауы қажет. Сораптарды іргетастарға орнатып болған соң, жетектер мен сораптар шкивтеріне сыналы белдіктерді кигізеді. Сораптардың жетектері үшін көпшілік жағдайларда ұзындығы 10000мм болатын Д профильдегі белдіктерді пайдаланады. Белдіктер әдетте винттер немесе тракторлар көмегімен сораптарды немесе олардың жетектерін айналдыра отырып кигізіледі. Сораптарды соңғы біржола орталықтандыру белдіктерді шкивтер бойынша бау көмегімен керу арқылы жүзеге асырылады. Сораптар және жетектері арасына екі екіден распоркалар орнатылады. Белдіктердің керілуін салмағы 10кг құрайтын жүкті белдік ортасына ілу арқылы тексереді, мұнда белдіктің иілуі 130-140мм арасында болуы қажет.

БУ-125ДГ және БУ-200ДГ типтегі қондырғыларда сораптар жетектері шығыр және сораптардың ортақ топтық жетектері арқылы жүзеге асырылады, ол негізінен тісті редуктормен қосылады. Сораптарға қуат карданды – тізбекті трансмиссия арқылы беріледі. Сораптарды тісті редуктор орнатылған соң монтаждайды және орталықтандыру редуктордың жетекші білігі арқылы жүргізіледі.

Уралмаш 3Д типтегі қондырғыларда шығырмен бірге топтық жетекке ие бұрғылау сорабы әдетте іргетаста немесе биіктігі 1-1,2м құрайтын негізде орнатылады. Бұл негізінен сораптың жетегі шығырмен бір деңгейде орналасатындықтан жүргізіледі, және жетектің орналасу биіктігі сорапты ұзындығы 10000мм белдікті жетекке ие жұптасқан сораптан төмен орнатуға мүмкіндік бермейді. Сораптарды төмен іргетаста орнату үшін үлкен ұзындықтағы белдіктерді пайдаланады немесе сорап және жетек арасына аралық трансмиссияны орнатады.

Көпшілік жағдайларда сораптарды іргетастарға олардың салмақтарының үлкен болуы салдарынан бекітпейді. Терең шыңырауларды бұрғылау үшін сораптарда үлкен қысымның туындауына байланысты және сораптардың дірілі пайда болатындықтан іргетастарға сораптарды анкерлік болттармен бекіту қажет болады.

Сораптарды монтаждап болған соң және белдіктердің керуді жүзеге асырғаннан кейін трансмиссияға сақтандыру қалқанын іліп және сорушы және шығару құбырлардың байламасын монтаждайды.

 

2. Сораптағы айдайтын құбыр өткізгішті монтаждау.

Қоректендіруші құбырлар бұрғылау ерітінділерін бұрғылау кезінде шыңырауларға беру немесе шыңырауларды жуу үшін беруге арналған.

Қоректендіруші құбыр вертикальды және горизонтальды бөліктен тұрады. Вертикальды бөлік бағана деп аталады. Бағаналар бұрғылау мұнараларының сыртқы қырларына орнатылады. Вертикальды бөлік және мұнара элементтері арасына ағаш төсемдер орнатылады. Жоғарғы жағынан вертикальды бөлікке бұрғылау шлангасын жалғастырады, ол екінші ұшымен ұршықпен жалғастырылады. Төменгі жағынан вертикальды бөлікке бір немесе екі фланцілі түтікшені пісіріп қосады, ол горизонтальды бөлікпен қосылу үшін жасалады. Вертикальды бөліктерді диаметрі 141-168мм болатын және қабырғасының қалыңдығы 8-11мм болатын құбырлардан дайындайды, ол құбырдағы жұмысшы қысым шамасына байланысты. Бұрғылау қондырғысы еденінен 1,5-2м биіктікте вертикальді бөлікке түтікше орнатылады, ол түтікше манометрді орнату үшін жасалады. Бұрғылау қондырғысы еденінен биіктеу етіп жоғары қысымды реттеу құрылғысын орнатады.

Құбырдың горизонтальды (көлденең) бөлігі түзу сызықты немесе минимальды санда еңісті етіп екі нұсқада орнатылады:

-  әрбір сорап тік бөлігімен жеке құбырлармен жалғастырылады;

- тік бөліктен жалпы құбыр орнатылады, оған әрбір сорап жеке қосылады.

Бірінші нұсқа негізінен электрожетекті бұрғылау қондырғылары үшін тән, ал екіншісі негізінен – дизельді жетекті бұрғылау қондырғыларында пайдаланылады. 

Монтаждауды үдету мақсатында қоретендіруші құбырды келесі конструкциядағы тез жиналып шашылатын қосылыстарға монтаждайды; жазық құбыр өсімен қосылмайтын және оспен 15 градус шамасына дейін қосылатын сфералы түрде.

Қоректендіруші құбырларда ерітінділермен толықтыру үшін арналуы бойынша әртүрлі болып келетін сыйымдылықтар орнатылады. Бұл жағдайда әрбір ыдысқа құю бөлігі маңына жоғары қысымды реттеу үшін арналған түтікшелер орнатылады. Қысқы мезгілдерде жұмыстар жасау үшін қоректендіруші құбырдың горизонтальды бөлігі әдетте булы тізбекпен бірге жасалады және термооқшаулағышпен оралады (кошма, шыны, вата және т.б.). шыңырауларды күрделенген геологиялық шарттарда бұрғылауда әдетте көмекші бұрғылау сорабы орнатылады. Осы сораптың қоректендіру құбыры бұрғылау ерітіндісін дайындау және ауырлату механизмімен қосылады, және оның көмегімен ерітіндіні жұмысшы және қор сыйымдылықтарына айдау жүзеге асырылады. Қоректендіруші құбырда компенсаторлар және сақтандырушы клапандар орнатылады. Монтаждау аяқталған соң қоректендіруші құбырлар гидравликалық сынауға тартылады, мұнда жұмысшы қысымнан 50 пайызға жоғары қысым беріледі. Құбырды сынау туралы акт толтырылады.

 

3. Компенсатордың құрылысы және монтаждау.

Компенсаторлар негізінен поршеньді сораптардың жұмыс істеуі кезіндегі гидравликалық сілкіністерін жұмсарту үшін, олардың берілуін теңестіріп және қоректендіруші құбырлардағы дірілді азайту үшін қызмет етеді.

Компенсаторлардың екі типі бар: ерітіндімен және ауаның тікелей жанасуымен жұмыс істейтін және ерітінді мен ауаны жеке жанастыратын немесе эластикалық диафрагмалы болуы мүмкін.

Бірінші типіне тікелей сораптарға орнатылатын ауа қалпақшалары жатқызылады немесе тігіссіз құбырлардан жасалатын компенсаторлар – құбырлық компенсаторлар жатқызылады.

Компенсаторлардың екінші типіне пневматикалық компенсаторлар жатқызылады, себебі мұнда компенсаторлардың жұмысшы бос қуысына алдын ала азот немесе ауа 5 МПа қысымда толтырылып қояды.

Құбырлық компенсаторлар вертикальды жағдайда сораптарға жақын бетондық іргетасқа орнатылады. Мұндай компенсаторлар монтаждауда жұмысты көп қажет етеді. Одан басқа, жуу сұйықтығы компенсаторлар арқылы өтіп, ауаның бір бөлігін өзіне сіңіреді, және сол арқылы компенсаторлардағы ауаның мөлшерінің азаюына алып келіп және олардың пайдалану сапасын нашарлатады.

Заманға сай бұрғылау сораптары негізінен пневматикалық компенсаторлармен жабдықталады, соған байланысты құбырлық компенсаторларды пайдалану артта қалып келеді.

Пневматикалық компенсаторлардың келесі конструкциялары бар: горизонтальды бір камералы ПК-2 (сурет 58), вертикальды үш камералы немесе төрт камералы (ауалы қалпақшалар блогы) және шарлы диафрагмалы ВК-5Б.

Ең кең таралғаны вертикальды үшкамералы және шарлы диафрагмалы компенсаторлар болып табылады.

Үшкамералы пневматикалық компенсатор әрбір сорапта монтаждалады, ол қосымша компенсациялаушы құрылғылар жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бірақ мұндай компенсаторлар шарлы компенсаторлармен бірге қолданылуы мүмкін, ол сораптардың жұмыс шартын жақсартады және қоректендіруші құбырдың жұмыс істеуіне жақсы әрекет етеді.

4. Қорғауыш клапаның құрылысы және монтаждау.

Поршеньді және диафрагмалық сақтандырушы клапандар болады. Поршеньді клапан (сурет 61) поршень 2 корпусына орнатылған корпустан 1, штоктан 3 және сақтандырушы штифттен 4, және оған қосылған корпус қақпағынан 5 тұрады.

Сорапта қысым туындаған жағдайда, егер қысым мүмкін болатын шамадан жоғары болатын болса, сақтандырушы штифт кесіледі, және ерітіндіге корпустың ашық түтікшесіне жол ашады, ал одан ары сыйымдылыққа жол ашылады.

Диафрагмалық сақтандырушы клапан штуцерден, гайкадан және олардың арасына орналасқан бөлекті қыртысталған диафгармадан тұрады.

Диафрагмалық клапандар тез шешілетін штуцерлі болуы мүмкін. Мұндай клапан шешілмелі корпустан 1, оң және сол бұрандадан 2, төлкеден 3 және диафрагмадан 4 тұрады.

Мүмкін болатын шамадан жоғары қысым туындаған жағдайда диафграма кесіліп және ерітінді ыдысқа тасталады.

Сақтандырушы клапандар қоректендіруші құбырға әрбір сораптың маңына орнатылады немесе пневматикалық компенсаторға орнатылуы мүмкін. Клапан корпусы түтікше арқылы сорап қабылдау ыдысына жалғанады. Түтікше түзу сызықты етіп жасалады, ал оның соңы ыдысқа хомутпен бекітіледі. Диафрагмалық клапандарды монтаждауда қоректендіру құбырында олардың орнатылу орындары әдетте құбырдың бұрылу орындарында, ерітінді диафрагманы жуып өтетіндей және оның маңында ерітінді тұнбасы тамшыламайтындай есеппен таңдалады.

2. Модуль. «Негізгі жабдықтарын және бұрғы қондырғысының құрылыстарын монтаждау мен пайдалану»

 

11. Қабылдау мен қосымша ыдыстарды монтаждау. Сіңіру құбыр өткізгішті монтаждау. Айнамалы жұйелері және оларды монтаждау. Құбыр өткізгіш айнамалы жүйе мен ыдыстарды пайдалану.

 

Қабылдаушы және қосымша ыдыстарды монтаждау

Қабылдау ыдыстары бұрғылау ерітінділерін желобтық жүйелерден қабылдап алуға және оларды бұрғылау сораптарының сорушы тізбегіне беруге бағытталған. Қор сыйымдылықтары немесе ыдыстары запас ерітіндіні сақтауға, сонымен қатар химиялық реагенттерді сақтауға арналған.

Көпшілік жағдайларда тік бұрышты көлемі 24 және 14м³ болатын ыдыстар пайдаланылады. Әрбір сорап үшін әдетте екі көлемі 14м³ келетін ыдыстар немесе көлемі 24м³ болатын бір ыдыс қарастырылады.

Қабылдау ыдыстарын көпшілік жағдайларда мүмкіндігінше сораптарға жақын теңестірілген алаңшаларға орнатылады. Ыдыстардың түбіне құмдақты төсемдерді орнатады. Қабылдау ыдыстары биік емес брусьяларға немесе іргетастар орнатылуы мүмкін. Горизонтальды жазықтықтарда ыдыстарды деңгейі бойынша орнатады. Іргетастардың биіктіктері оларға желобтық жүйелерден бұрғылау ерітінділерінің түсуін қамтамасыз етуі қажет. Барлық қабылдау ыдыстары өзара бір бірімен түтікшелер арқылы қосылады, түтікшлер ерітіндінің бір ыдыстан екінші біріне еркін өтуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұрғыланған лайларды немесе топырақтарды аластату үшін ыдыстар арнайы люктермен және шығару желобтарымен жабдықталады.

Заманға сай бұрғылау қондырғылары үшін тікбұрышты қабылдау сыйымдылықтарын немесе ыдыстарын екі тип өлшемде 1ЕР-24 және ЕР-30 немесе сәйкесінше 24 және 30м³ пайдалы көлемге ие түрлерін шығарады. Мұндай ыдыстарда үш тіректік полозалар қарастырылады, сонымен бірге диаметрі 250мм болатын фланцілер бар түтікшелер қарастырылады, олардыңмақсаты ыдыстарды өзара байланыстыру және сонымен бірге сору құбырларымен байланыстыру болып табылады.

Монтаждау қолайлы болуы үшін екі ыдысты бір негізге орнатады, нәтижесінде қор ыдыстарының блоктары БЗЕ түзіледі. Олай болса, мұндай блокпен циркуляциялаушы жүйелер комплектіленеді.

1. Сіңіру құбыр өткізгішті монтаждау.

Сорушы құбырлар бұрғылау сораптарына ерітінділерді немесе химиялық реагенттерді қабылдау және қосымша ыдыстардан беру үшін арналған.

Өзінің арналуы бойынша сорушы құбырлар негізгі және көмекші деп бөлінеді. Сораптардың негізгі құбырларымен қабылдау ыдыстары тікелей жалғасады, ал көмекшілері – ерітінділер және химиялық реагенттерді сақтау үшін арналған қосымша ыдыстармен байланысады.

Гидравликалық кедергілерді төмендету үшін сору құбырларын тікбұрышты және мүмкіндігінше қысқа етіп дайындайды. Құбырдың орнына иілгіш гофрирленген сәйкес диаметрдегі шлангілер қолданылуы мүмкін, ол монтаждауды барынша қарапайым етеді және қосылыстардың ажырап кетуін болдырмайды.

Сораптармен және ыдыстармен сору құбыры фланцілер көмегімен байланысады. Фланцілер арасына резиналық төсемдерді орнатады.

 

2. Айнамалы жұйелері және оларды монтаждау.

Циркуляциялық жүйенің қарапайымдатылған конструкциясы болып желобтық жүйе есептеледі, ол негізінен бұрғылау ерітінділерін бұрғыланған жыныстың ірі бөлшектерінен тазалау, ерітіндіні дегазациялау және оны шыңыраудың аузынан қабылдағыш ыдыстарға беру үшін қызмет етеді.

Бірқатарлы және екі қатарлы желобтық жүйелер пайдаланылады; ең кейнінен таралғаны бір қатарлык жүйе болып табылады.

Желобтық жүйе (сурет 67) желобтан 1, яғни ерітінді қозғалатын тетіктен, жаппадан 2, яғни желобтарды тазалау және жүргізу үшін арналған тетіктен, перилладан 3 және негізден 4 тұрады. Желобтар қалыңдығы 40мм болып келетін ағаш тақталардан және табақтық қалыңдығы 3-4мм болып келетін металдан жасалуы мүмкін. Қозғалып жатқан ерітіндінің құрылымын үлкен шамада бұзу үшін және одан бұрғыланған жыныстың желобтарға интенсивті түсуін қамтамасыз ету үшін желобтарға алмалы-салмалы аралық бөлгіштерді 5 және құламаларды 6 орнатады. Желобтардың түптерінде бұл орындарға клапандары бар люктер орнатылады, олар арқылы жыныстарды аластатады. Желобтар формалары бойынша тік бұрышты немесе жартылай дөңгелек қималы болуы мүмкін.

Желобтың ені 700-800мм, ал биіктігі 400-500мм болуы мүмкін. Тазалау құрылғысы ретіндегі желобтық жүйенің ұзындығы қолданылатын бұрғылау ерітінділерінің параметрлеріне, бұрғылау шартына және технологиясына, сонымен катар ерітіндіні дегазациялау мен тазалау үшін пайдаланылатын механизмдерге байланысты болуы мүмкін. Ол 20 дан 50 метрге дейін жетуі мүмкін. Ерітіндіні дегазациялау мен тазалау механизмдері кешендерін пайдаланғанда желобтық жүйе тек ерітіндіні сораптардан механизмдерге және қабылдау ыдыстарына беру үшін ғана қызмет етеді. Бұл жағдайда  желобтық жүйенің ұзындығы тек механизмдер және қабылдау ыдыстарының орналасқан жағдайына байланысты болады.

Көпшілік жағдайларда желобтық жүйе металдық рамалы негіздерде секциялар бойынша орнатылады, ол негіздің ұзындығы 8-10м және биіктігі 1 метрге дейін жетуі мүмкін. Мұндай секцияларды арнайы телескопиялық бағаналарға орнатады, олар желобтарды орнату биіктігін реттейді. Бұл желобтық жүйенің қысқы мезгілдерде демонтаждалуын жеңілдетеді, себебі, желобтық жүйе астына бұрғылау жыныстары жинақталып және мұз болып  қалған жағдайларда желобтық жүйелер бағаналардан негізбен бірге шешіліп алынуы мүмкін.

Желобтық жүйелерді 1:100-1:150 еңісте ерітіндінің ағу жағына қарай орналастырады. Шыңырау ауызымен желобтық жүйе кіші қимадағы желоб немесе құбыр арқылы қосылады. Желобтық жүйенің айналасына сыртқы жағынан шламды амбар қазылады. Қазіргі замандағы бұрғылау қондырғылары үшін циркуляциялық жүйелер (ЦС) арнайы шығарылуда, олар желобтардан, тазалау құрылғылары блогынан, қабылдаушы, қор және жеке толтыру ыдыстарынан, химиялық реагенттерді сақтау блогынан және көмекші сору және қоректендіру құбырларынан тұрады. Мұндай жүйелерде жартылай дөңгелек пішіндегі люкты және люксыз металдық блоктардың секциялары пайдаланылады. Желобтар қабылдау ыдыстарымен бірге немесе арнайы пісірмелі негіздерде орнатылады. Екі жағдайда да желобтар биіктігі бойынша реттелетін тіректерде орнатады, сол тіректердің көмегімен желобтарға белгілі бір бағытта еңістікті қамтамасыз ету жүргізіледі. Әрбір тіректер екі бағанадан тұрады, ол бағаналарда тесіктер және көлденең қаңқалар жасалады. Желобтар секцияларының қосылуының герметикалылығы резиналық тығыздаушылар арқылы қамтамасыз етіледі.

Желоб қимасының жартылай дөңгелек қимасы бойынша ерітіндінің ағуы үшін жақсы шартты қамтамасыз етеді, желобта тұнбалар түзілмейді. Циркуляциялық жүйе ЦС125БЭ (68 суретте) көрсетілген.

 

3. Құбыр өткізгіш айнамалы жүйе мен ыдыстарды пайдалану.

Гипронефтмашта циркуляциялық жүйенің типтік схемасы жасалынған, ол барлық бұрғылау қондырғыларының циркуляциялау жүйелерін бірыңғайлатылған және типтік қосылыстар арқылы компановка жасауға мүмкіндік береді. Типтік схема екі нұсқада жасалынған. Бірінші нұсқа унификацияланған блоктардың міндетті схемасынан тұрады, ал екінші нұсқада блоктардың саны күрделетілген шарттарда бұрғылау жұмыстарын жүргізу үшін арналған блоктармен арттырылған.

Циркуляциялау жүйесінің негізгі блоктары болып бірінші нұсқада тазалау құрылғыларының блогы, аралық блок, күштік - тіректік блок және ұнтақ тәрізді материалдардан бұрғылау ерітінділерін дайындау үшін арналған механизмдер кешені есептеледі. Екінші нұсқада циркуляциялық жүйе (ауырлатушыларды бұрғылау ерітіндісінен бөліп алушы қондырғымен (ауырлатушыларды регенерациялау), химиялық реагенттерді сақтау үшін арналған дозалау құрылғыларымен, жылжытушы сораптармен және шламдарды тасымалдау үшін арналған вагонеткалармен толықтырылады.

Тазалау құрылғыларының блогы тік бұрышты ыдыстан және оған  орнатылған екілік виброелектен, гидроциклонды топырақ пен құмдарды ажыратушыдан және вакуумдық дегазатордан тұрады. Аралық блокқа тікбұрышты ыдыс, соған жалғастырылған желобтар және сорушы коллектормен бірге кіреді. Тіректік - күштік блокта ортадан тепкіш ВШН-150 типгегі сорап орнатылған.

Шыңыраудың ауызы тазалау құрылғыларының блогымен жылдам шешіп алынатын блоктар арқылы байланысады, олар монтаждаудың бұрыштық және сызықты дәл еместігін компенсациялауға мүмкіндік береді. Әрбір блок екі түтікшемен байланысады. Күштік-тіректік блок иілігіш жеңұштармен бұрғылау сораптарының сорушы құбырларымен байланысады, оларға ерітінділер ортадан тепкіш сораптармен беріледі.

Барлық блоктар өзара көмекші қоректендіруші ерітіндіні ыдыстардағы араластырушы гидравликалық құрылғыларға беру үшін арналған құбырлармен байланысады, сонымен қатар мұнда бір ыдыстан екінші ыдысқа ерітіндіні сорып айдау жүргізіледі.

 

12. Бұрғы ертіндісін әзірлеу үшін жабдықтарды монтаждау. Бұрғы ертіндісін әзірлеу механизмі және оларды монтаждау. Бұрғы ертіндісін тазалау механизмі және оларды монтаждау. Бұрғы ертіндісін әзірлеу үшін жабдықтарды пайдалану.

 

1. Бұрғы ертіндісін әзірлеу механизмі және оларды монтаждау.

Бұрғылау ерітінділерін дайындау, химиялық өңдеу және ауырлату үшін келе механизмдерді пайдаланады: лайараластырушылар, фрезерлі-ағынды диірмендер, гидроараластырғыштар және гидроқосқыштар.

Лайараластырғышта және фрезерлі-ағынды диірмендерге суды түйіршікті немесе ұнтақ лаймен және химиялық реагенттермен араластыру жүзеге асырылады, гидроараластырғыштармен гидроқозғағыштарда - гидравликалық араластыру процесі жүзеге асырылады.

МГ2-4 типтегі лай араластырушы пісіріліп қосылған овалды қимадағы рамаға орнатылған барабаннан тұрады, оның түбінінің бірі алмалы-салмалы болып келеді және қабырғаларымен болттар арқылы қосылады. Барабанның ішіне подшипниктерге параллельді түрде квадраттық қимадағы екі білік орнатылған, оларға қамыттар көмегімен жұмысшы қалақшалар бекітіледі. Біліктердің бір ұшына тісті дөңгелектер отырғызылған, олар өзара бір бірімен іліністе болады. Біліктердің жетегі жазық белдікті беріліспен жетекші  шкив және сонымен бірге бір білікке орналасқан жұлдызша арқылы электроқозғалтқышпен жүзеге асырылады.

Су, лай және басқа да компоненттер барабанға тиеуші люк арқылы беріледі, оның жоғарғы жағында тор орнатылған. Лайараластырғыштың конструкциясы жіберу клапаны арқылы сұйықтықты үздіксіз немесе периодты жіберіп отыруға мүмкіндік береді, ол клапан барабанның төменгі бөлігіне орналасқан. Дайындалып жатқан ерітіндінің параметрлерін барабанға беріп отыратын компоненттердің сәйкес порцияларын құрастыру арқылы реттеуге болады.

Лайараластырушыны әдетте блоктық негізде жетекпен және мұнараның маңына жаппа арқылы орнатылады. Негіздің биіктігі дайын ерітінді қай жаққа құйылатындығына байланысты болады - амбарға немесе металдық ыдыстарға, не болмаса бұрғылаушының желобты жүйесіне. Бұл дайындалған ерітінділерді бөгде қоспалардан немесе ерімеген лай түйіршіктерінен қабылдау ыдыстарына құюдан алдын тазартып, сонымен қатар лай араластырғышта химиялық реагенттер қосамыз.

Ағызу люгінен лайараластырушыда бұрғылау қондырғысының желобтық жүйесіне дейін ерітіндіні ағызу бағытына еңісті етіп желоб орнатылады. Тиеуші люкке ені 2-2,5м және ұзындығы 8-10 болатын еңісті трап орнатады, оның ені мен ұзындығы негізінен лайараластыру қондырғысының биіктігіне байланысты болып келеді.

Лайараластырғыш механикаландырылған түрде босату үшін және химиялық реагенттермен механикаландырылған түрде толтыру үшін арнайы тиеу құрылғыларын орнатады, олар тележкадан және рельстік жолдардан тұрады, рельстік жолдар қойма мен лайараластырушыны байланыстырады. Тележка үшін жетек ретінде жеке орнатылған электроқозғалтқышты пайдаланады, электроқозғалтқыш редуктормен және трос барабанымен жабдықталады немесе лай араластырушының электроқозғалтқышы пайдаланылуы мүмкін. Соңғы жағдайда редуктор ретінде лайараластырушы редукторы қолданылады: яғни жазық белдікті беріліс және тісті жұп пайдаланылады. Ол үшін бір жұмысшы біліктің басына шинно-пневматикалық муфта ШПМ-300 пайдаланылады, оның құрамына сонымен қатар ширатылған арқан үшін арналған барабан кіреді. Барабаннан арқан бағыттаушы айналғыштар арқылы өтіп және тиеуші тележкамен байланысады.

Түсіру люгіне лайараластырушыда су құбыры байланысып және бекітпе тетік орнатылады. Фрезерлі-ағынды диірмен ФСМ-7 типі, ФСМ-3 типті түрлері лайараластырғышпен салыстырғанда үлкен өнімділікке ие және компоненттерді бір мезгілде тией отырып үздіксіз жұмыс істеу мүмкіндігіне ие.

Ол рамаға орнатылған корпустан 1 және айналып тұратын ротор 3 электроқозғалтқышынан, алмалы-салмалы қалақшалардан 4 тұрады, алмалы-салмалы қалақшалар аталған диірменнің негізгі жұмысшы органы болып табылады. Корпус жоғарғы жағынан тиеу бункерімен 9 екі қуысты тұтқамен 8 жабдықталған, оларға диірменге су немесе ерітіндіні беру үшін арналған құбыр қосылады. Диірменнің корпусында шағылыстыру штогы 7 орнатылған, ол ерітіндіні бункерге салу үшін арналған. Корпустың төменгі жағына алмалы-салмалы диспергирлеуші бұдырлы плита орнатылады, ол ротормен үлкен қуыс түзу арқылы қосылады, ол ерітіндінің қатты компоненттерін алауға мүмкіндік береді. Ротормен бір деңгейде ағызу лотогы орнатылады және сонымен қатар дайын ерітіндіні сүзу үшін арналған тор 6 орнатылады.

Тиеу бункерінің бүйірлік қабырғасына шарнирлі түрде сақтандырушы плита 10 қосылған, ол ротордың диірменге тастардың және металдық заттардың түсіп кетуінен сынуын болдырмайды. Плитаны ротормен жақындастыру тіректік штангамен 12 және төлкемен 14 реттеледі, олар өзара сақтандырушы алмалы-салмалы штифтпен қатаң байланысады. Ротор және плита арасына қатты бөлшектер түсіп кеткен жағдайда сақтандырушы штифт кесіледі. Плита шарнирде айналып, корпустың артқы қабырғасына қарай шегінеді, ал бөгде заттар аулағышқа 15 келіп түседі, ол төменгі жағынан ашылмалы қақпақпен 16 және резиналық тығыздаушымен жабылады. Қақпақ затвор 11 көмегімен ашылады.

Фрезерлік - ағынды диірмен 7 әдетте желобты жүйенің маңына орнатылады. Диірмен маңына сыйымдылық 2 қойылады, оның қызметі желобты жүйені желобпен 3 қосу болып табылады. Ыдысқа ортадан тепкіш шламды сорап орнатылады, оның сору тізбегі ыдысқа түсіріліп, ал қоректендіру тізбегі 9 диірменмен және желобты жүйемен байланысады. Қоректендіру тізбегіне екі бекітпен орнатылады, олар ертіндіні желобқа немесе диірменге берілу мөлшерін реттеп отырады. Желобта алмалы-салмалы аралық бөлгіш қарастырылған, ол ерітіндінің қозғалу бағытын өзгертіп отырады. Суды диірменге беру су құбыр 6 арқылы жүзеге асырылады. Диірменге лайды немесе химиялық реагенттерді беру үшін құрылғысын 8 – транспортер, лайтасушыны және т.б. орнатады.

2. Бұрғы ертіндісін тазалау механизмі және оларды монтаждау.

Бұрғылау жылдамдығы жоғары болған жағдайда және бұрғылау сораптарының өнімділігі үлкен болғанда желобтық жүйелерде ерітіндіні бұрғыланған жыныстардан тазалау толық жүзеге асырылмайды. Олардың  ұсақ фракциялары сораптарға қайтадан еніп және шыңырауға сорылады, ол сораптардың гидравликалық бөлігінің уақытысынан тез тозуына және құбырлардың және қашаудың жұмыс істеу шарттарын қиындатады.

Бұрғылау ерітінділерін тазалау үшін келесі механизмдер пайдаланылады: електі конвейерлер, виброелектер, елек гидрциклонды қондырғылар.

Ерітіндіні газсыздандыру үшін, яғни оның меншікті салмағын қалпына келтіру мақсатында вакуумдық дегазаторлар пайдаланылады.

Електі конвейерлер СКР-650 (сурет 71) рамадан 1, екі резиналанған  барабандардан тұрады, ол барабандарға қабылдау желобының 3 шексіз торы 6 ілінеді, сонымен қатар гидравликалық дөңгелек 7 және тор арасына орналасатын тазаланған ерітінді үшін арналған корыта 5 орнатылады.

Гидравликалық дөңгелекте және алдыңғы барабанда шкивтер 8 және 9 орналасқан, олар қиылыспалы түрде сыналы белдік керіледі. Жоғарғы жағынан тор біліктерге 4 иілу арқылы тұрады. Тор винттермен 10 керілген, және винттер өз кезегінде артқы барабанмен байланысады.

Торды жуу үшін төменгі жағында краны 11 суды беру үшін арналған рамаға орнатылған.

Електі конвейердің жұмыс істеу принципі келесіден тұрады: қабылдау желобы бойынша жылжып жатқан ерітінді гидравликалық дөңгелекті  айналысқа келтіреді, ал сонымен бірге алдыңғы барабан және тор қозғалады. Тор арқылы тазартылған ерітінді корытаға түсіп және желобтық жүйеге тасымалданады, ал бұрғыланған жыныстар айналып тұрған тормен шламды  амбарға тасталады.

Електі конвейерді желобты жүйенің бас жағына орнатады, мұнда арнайы негізде жаппа астына орнатылған мұнараға дейінгі қашықтық 5-7 м арасында болуы қажет. Шыңырау ауызы електі конвейер арқылы желобпен қосылады. ал корыто - желобты жүйемен байланысады. Електі конвейер айналасына оны күту үшін настил салынады.

Екіленген дірілді елек СВ-2, СВС-2 (сурет 72) екі секциядан 1 және 2 тұрады, олар ортақ тіректік рамаға 3 орнатылады.

Әрбір секцияда торды қағу үшін вибратор 4 орнатылады, ол сәйкесінше діріл тудырушы рамаға 5 бекітіледі. Секцияны дірілдеуші бөлігі (вибратор, дірілдетуші рама және тор) рессорларда 6 орнатылады, олар рамаға бекітіледі. Тор бір жалпы ортақ қабылдау желобына 7  ие, ол екі секцияға да тармақталады. Желобта екі елек секциясын қосу және ажырату үшін арналған заслонка орнатылған және сонымен қатар екі шибер 8 ерітіндіні елек бойынша бірқалыпты жаю үшін орнатылады.

Жетектердің электроқозғалтқыштары арнайы рамаға 9 және 10 бекітіледі, олар қабылдауыш желоб үстіндегі бағаналарға қондырылады. Електің айналу жиілігінің жылламдығының өзгеруі сатылы шкив 11 көмегімен реттеледі.

Әрбір секция тазартылған ерітінді үшін арналған астауға ие. Астаулар өзара желобпен қосылады.

Електерді шламдардан периодты түрде жуып отыру үшін жуу жүйесі 12 қарастырылған, ол вентильден, шлангадан және сопладан тұрады. Жуу кезінде су шламды амбарға желобты жүйенің заслонкаларын алмастырып орнату жолымен айдалады. Електі бұрғылау қондырғысында теңестірілген алаңшаға желобты жүйе басына орнатады. Електі орнату биіктігі мұнаралық негіз биіктігіне байланысты болады. Шыңыраудың ауыздық желобы електің қабылдаушы желобымен байланысады, ал астаудың ағызу түтікшесі - желобты жүйемен жалғасады.

Жуу құрылғысымен елек су жүретін құбыр арқылы жалғасады.

Елекке қызмет көрсету үшін оның айналасына алаңша салып және желобты жүйеге өту үшін жолдар және өткелдер қарастырылады.

Электроқозғалтқыштарды іске қосқан кезде жетектегі белдіктер жоғарғы қабатының жұмыс істеуін бақылап отырады, ол негізінен вибратор тарапына бағытталуы тиіс.

Елекгидроциклонды қондырғылар 4СГУ-1 және СГУ-2 ауырлатылмаған бұрғылау ерітінділерін тазалау үшін, сонымен қатар ауырлатылған ерітінділерден ауырлатушыларды бөліп алу үшін қызмет етеді. Бұрғыланған жыныстардың ірі фракцияларын ерітіндіден виброелектер көмегімен ажыратады, ал ұсақ фракцияларын және құмдарды – құм ажыратушылар 1ПГ және 1ПГК көмегімен ажыратады.

Елекгидроциклонды қондырғылардың бірнеше типтері бар, олар виброелектер санымен, гидроциклондар және сораптық қондырғылар санымен ерекшеленеді.

 

3. Бұрғы ертіндісін әзірлеу үшін жабдықтарды пайдалану.

Ерітіндіні дайындау үшін диірменге су, лай беріледі, дайын ерітінді ыдысқа беріліп және сораппен желобты жүйеге сорылып беріледі.

Гидроараластырғыштарды іргетасқа бос алаңшаға орнатады. Араластыру камерасы бір бұрғылау сорабының қоректендіру тізбегімен байланысады, ал резервуардың ағызу түтігі – қабылдау ыдысымен байланыстырылады. Бункерге лай немесе ауырлатушымен толтыру үшін олардың астына алаңша тұрғызады, оған еңісті етіп трап орнатылады. Алаңша және трап бір негізге салынуы мүмкін және сол негізге алаңша астына гидроараластырушы орнатылады. Лайды немесе ауырлатушыны бульдозерлер көмегімен толтыруға болады.

 

13. Желдеткішті және жалпы қолдану сораптарды монтаждау. 

 

1. Сораптардың түрлері мен олардың конструктивтік құрылысы.

2. Сораптарды монтаждау. Жалпы мәліметтер.

3. Ортадан тепкіш пен поршнелі сораптар және оларды пайдалану.

  

Бұрғылау сораптары, жоғары қысымды құбырөткізгіштерді құру және оларды  пайдалану

Сораптардың жұмысы кезінде қызметті персонал үшін негізгі қауіптілік жоғары қысыммен түзіледі, бұл сораптың жеке бөліктерінің, айдау желісі, ысырмалар, сақтандыру құрылғылары мен компенсаторлар бұзылуына әкеліп соғады. Қауіптілік айналмалы шкифтер, сыналы белдікті немесе шынжырлы берілістерді де тудыруы мүмкін.

Бұрғылау сораптары мен жоғары қысымды құбырөткізгіштерді құруда ережелерді сақтау қызмет ету мен пайдалану кезінде жарақат  және апаттар тудырудың негізгі жағдайы болып табылады.

Бұрғылау сораптары жұмыс кезінде дірілдеуден сақтау үшін берік іргетастарға құрылады. Барлық айналмалы бөліктер мен берілістер сақтандыру щиттерімен шекараланады. әрбір бұрғылау сораптарында айдау желісінің қысымы 25-30%-ке төмен қысым кезінде жұмыс істейтін зауытта жасалған сақтандыру құрылғысы жасалады. Сақтандыру құрылғылары үнемі жуу сұйығын шайып өтетіндей етіп орнатылады. Мұндай құрылғылар сораптарды байланыстырудан ысырмаларды орнатуға дейін құруы мүмкін. Төгу құбыры түзу сызықты болып жасалады және сыйымдылақтарға қамыттермен бекітіледі.

Сораптарға қызмет ету үшін оның айналасында едендер мен жиналған сулар  ағатын науалар жасалады.

Айдау желілері сәйкесінше құбырға қалыңдықта, болат маркалы, сертификаты бар құбырлардан жасалады.

Құбырлар өзара дәнекерлеу арқылы байланыстырылады, сонымен қатар фланецті немесе тез бөлшектенетін қосылыстармен байланысады. Фланецте қосылған айдау желілерін жинау кезінде олардың арасында тығыздауыш болатты сақиналар орнатылады.

Бұрғылау сораптарының айдау желілерінде монометр арнайы құрылғыда орнатылады, ал жуу сұйықтығымен тұтылудан сақтау, барлық дірілдер мен тербелістерді тоқтатады. Егер екі және үш сораптар жалпы айдау желісіне қосылса, мұндай жағдайда желіге бір монометр орнату жіберіледі. Сұйық шығатын құбырларда ысырма немесе қайтарымды клапандар қойылады.

Жалпы айдау желісі немесе әрбір сораптың жеке желілерін жіберу (қосу) ысырмасымен жабдықталады, ол сораптарды қосу кезінде ашық болуы тиіс. Қосу ысырмалары қашықтықтан басқарумен қамтамасыздандырылған.

Айдау желілері бетондалған металл тіректерде құрылады. Тірекке немесе негізге айдау желілері қамытпен бекітіледі.

Айдау желілері немесе бұрғылау сораптарындағы гидравликалық соққыларды өшіру мақсатында компенсаторлар орнатылады. Паспорт бойынша компенсаторлардың жұмысына қысымы  сораптардың максималды қысымынан кіші болуы қажет.

Компрессорлар зақымдалған, майысқан түрде қолдануға рұқсат етіледі.

Жеке іргетастар немесе сораптарда орналысқан жоғары ауа – гидравикалық компрессорлар қамыттар мен тарқыштамен бекітіледі. Компрессорларға басқа бөлшектерді пісіруге болмайды. Компенсаторлар алдын-ала ауамен толтырудан кейін, қысымды тексеру үшін монометрлермен жабдықталады. Вентильдер сақтандыру қалпақшаларымен  жабылады. Компенсаторларды бөлшектеу алдында толтыруы ауа мен қысым атмосфералық қысымға дейін төмендетіледі.

Жұмысшы қысымы 10 МПа жоғары қысымда бұрғылау сораптары автоматты құрылғылармен жабдықталады, олар жұмысшы қысымынан 10-15% асып кеткенде қосылады.

Айдау желілеріндегі сораптарда барлық ысырмалар «Ашық», «Жабық» көрсеткіштерімен қамсыздандырылады.

Бұрғылауды пайдалануға толтыру алдында сораптар байланысы сумен шайылады. Шаю қысымы максималды жұмысшы қысымынан 1,5 есе жоғары болуы тиіс, ол шыңырауды бұрғылаудың техникалық жобасы бойынша анықталады. Зерттеу нәтижелері актпен рәсімделеді.

 

14. Ауалы компрессорларды монтаждау.

 

1. Ортадан тепкіш пен өсті желдеткіштерді және компрессорды монтаждау.

2. Желдеткіштерді және сораптардың агрегаттарын пайдалану.

 

Компрессорлар мен ауа өткізгіштерді құру және оларды пайдалану

Қазіргі заманғы бұрғылау қондырғылары сораптар мен басқа да бұрғылау агрегаттарын, бұрғылау шығырларын қашықтықтан басқару үшін қызмет ететін компрессорлар мен пневматикалы жүйелер қамтамасыздандырылады. Пневматкалық жүйенің құрамына ауалы құбырөткізгіштер, ауа жинағыштар, реттеуші және бақылау-өлшегіш приборлар, ауаны тазалау және кептіру үшін құрылғылар, басқару пульттері кіреді. Компрессорлар мен пневматикалық жүйелерді пайдалану және құру негізінде техника қауіпсіздік ережелерін сақтау қажет, апат немесе жарақат алу және  жалған жүйенің жеке элементтерін бұзуға әкеліп соғады.

Барлық бұрғылау қондырғылары жекелеген электржетегімен немесе ауа агрегатты механикалық жетекті екі компрессормен қамтамасыз етілген.

Компрессорларды құру оны бұрғылауды құру схемасымен анықталады. Компрессор астында жұмыс уақытында дірілдемеу үшін мықты іргетаспен жабдықталады.

Компрессормен сорылатын ауа құрамында шаң, ылғал және жарылыс қауіпті қоспа болмауы қажет.

Пайдалану кезінде монометрлер, клапандар және барлық құрылғылар дұрыс күйде болуын  қызметті персонал үнемі тексереді. Ауаның шекті қысымы кезінде, егер артық ауа сақтандыру клапаны арқылы шығарылғанда пневматикалық жүйе жұмысы қысымға дейін толған кезінде компрессорларды тоқтату қажет. Компрессорларды автоматикалы түрде өшіру үшін арнайы өшіру құрылғылары орнатылады.

 

19. Отынқондырғы мен отынөткізгішті монтаждау. 

 

1. Отынқондырғы мен отынөткізгішті монтаждау

Жылуқондырғыш (отынқондырғы) бұрғылау кезінде жылуды сақтау үшін қызмет атқарады, ал жылуөткізгіш (отынөткізгіш) – күш беретін агрегаттардың дизельдеріне отын жеткізіп салу қызметін атқарады. Жылуқондырғы (сурет 93) транспортты орталықтан отынды төгетін көлемді төккіштен 1, отын сақтауға арналған көлемді цилиндрлі запаста 2, және қалдық сақтайтын көлемді ыдыстан 6, бұрғылау агрегаттарымен жасалынған жылуөткізгіштен тұрады.

Шаналарда көлемді араластырылған және қорды қондырады 7, ал шығындарды – 4-4,5м биіктіктегі эстакадаға орналастырылады.

Жылуқондырғыларында сорап 3, ол отынды құйылғыш ыдыстан қорға қарай айдау үшін керісінше қордан шығындалушыға қарай айдау үшін қызмет етеді. Сорыпалушы құбырөткізгіш 4 сорабы араластырылған және қорсақтаушы көлемдерімен бекітілген, ал жұтыпалушы құбырөткізгіш 5 шығын ыдысында ағып жатқан жарамсыз сұйықтық ағызып тасталынатын түтікшесі болады 8.

Жұмыстың ұзақ уақытында жеткілікті болуы үшін ұңғымаларды бұрғылау барысында жеке бұрғылау қор көлемі көп мөлшердегі отын қорын тудырады. Кейбір жағдайларда жылуқондырғыларына майға арналған үлкен сыйымдылықтағы ыдыс орналасады.

Жылуқондырғыларды 40-50м арақашықтықта орнатады, ұңғымадан қарама-қарсы беттегі желобты жүйеге қарсы. Шығынсыйымдылығы ыдысының жоғарыда орналасуы түсімді қамтамасыз етіп, одан дизельдерге сұйықотын өзі ағып отырады.

Жылуқондырғыдан ұңғылауға дейін жылуөткізгіш жұқа диаметрі 114мм-лі құбырмен, араластырғыш коллектрмен жалғастырады, осындай құбырдан орындалған. Араластырғыш коллектор ұңғыма еден астында құрастырады және одан әрбір дизельге диаметрі 25мм-ге дейінгі құбырларды орнықтырады және сұйықотынды айдапшығушы сораптармен дизельдерге матадан жасалған шлангілермен және қамыттармен бекітіп қосады.

Сұйықотынөткізгіште жылуотынқондырғы және ұңғыма қозғалмалы етіп бекітіледі. Сұйықотынның ашық траншеяда қазылған жерлерге жайғастырады, зерттеп болған соң қазылған жерлерді көміп бекітеді.

Қыс мезгілінде сыйымдылықты ирелең ыдыс сұйықотын қондырғылары ұңғымалар бойынша барлық жүйелерден жылу бу бөлініп шығады.

Жанармайөткізгіш монтажының жинақтылығы тізбектеліп, тез төсемдермен майға төзілуі резиналармен қосылады. Отын жүйесін құрастырылуы болған соң, оның герметикалық қабілеттілігін сынайды. Бұл үшін барлық жылуөткізгіш және дизельдердегі ауаны шығарып тұратын крандар ашық тұрады. Барлық жанармай жүйелері жанармаймен толтырылады. Құбырлардың біріктірілген жерлерінде пайда болған ақауларды анықтап алады. Өртке қарсы жағдайда жанармайқондырғыларын ОП–1 немесе ОП–3 маркалы өртсөндіргіштермен жабдықтайды, оларды төккіш ыдысқа бекітіп қояды.

 

2. Бу жіберетін қазандар орнатылған орынды (котельная) мен бу құбырды монтаждау.

Қысқы мерзімдерде бұрғылауды қамтамасыз ету үшін бұрғылауда бу құбырлы жүйесі бар қазандық қондырғылар қолданылады, оларды құру және пайдалану техника қауіпсіздігі ережелеріне  сәйкес орындалады.

Қазандық және бу жүйесіне қызмет көрсету және құру дұрыс болмаған жағдайда бақытсыз жағдайлар орын алуы мүмкін: бумен күйдіру, ыстық су мен жалынмен күю, сонымен бірге жарылыс толқынынан механикалық зақымданулар.

Бу жүйесі мен қазандықтар жарылуы оларды пайдалану және техникалық ережелерін бұзған жағдайда төмендегі кемшіліктер орын алуы мүмкін: сақтандырғыш клапан дұрыс істемеу салдарынан бу қысымы кезінде, қазандықтағы су деңгейі мүмкіндіктен төмен кезінде, жеке бөлшектердің әлсіреуі мен тозуынан, бақылау мен сақтандыру құрылдарының жұмысы дұрыс болмауынан.

Қазандықтардың қауіпсіз жұмысы негізгі механика қауіпсіздігі ережелерін сақтау арқылы іске асады. Қазандықтар тұратын орындарды кең және биік етіп құрайды, өйткені қызметші адамдар барлық бақылау және сақтау құралдарын көретіндей болуы керек. Қазандықтардың арақашықтығы бір – бірінен 4м-ге дейін болуы керек, өлшегіш құралдағы жарықтандыру 50лк төмен болуы керек. Қазандықтарға арналған ғимараттар тембур мен желдеткіштермен жабдықталады.

Бұрғылаудан қазандыққа дейінгі арақашықтығы мұнара биіктігінен 10 м-ден астам болуы тиіс.

Бу қазандықтарды пайдалануда сенімді және қауіпсіз болуы үшін бақылау - өлшеу құрадарын орнатады. Оларға төмендегілер жатады: сақтандыру клапандары, монометрлер, су көрсеткіш құралдар және барлық құбырөткізгіштерде сенімді тығымды арматуралар. Сақтандыру клапандары автоматты түрде ашылады да, қазандықта мүмкіндік шегінен қысым көтерілгенде атмосфераға бу шығарады. Олар қазандықтарда, бу қыздырғыштарда және экономайзерлерде орнатылады. Клапандар қажетті қысымға реттеліп, қорғаушы қабықшаға орнатылып, пломбаланады.

Қазандықта қысымға бақылау үшін мәндерді көрсететін немесе өзі жазатын монометрлер қолданылады. Қазандықтағы шекті – мүмкіндік қысым монометр шкаласында анық қызыл сызықпен белгіленеді. Су көрсеткіш құралдары үрлеу арқылы тексеріледі.

Қазандықтарды пайдалану кезіндегі ең жауапты операцияларға жағу, жұмысқа қосу, күл шығару, үрлеу, сумен қамсыздандыру және тоқтату жатады. Бұл операцияларды дұрыс орындамау апаттар мен жарақат алулар себебі болуы мүмкін.

Қазандықты сумен толтыру алдында және жағудан бұрын барлық құралдар мен арматуралардың дұрыстығын тексереді. Қазандықтарды жағу судың мөлшері жеткілікті болғанда және әлсіз болғанда, бу желдеткіші жабық және сақтандыру клапаны ашық немесе ауаны жіберу үшін арналған вентиль ашық жағдайда ғана орын алады. Бу өткізгішке қазандық бу өткізгішті үрлеу және жақсылап қыздырудан кейін жайлап қосылады. Бу өткізгішке қазандықты қосу кезінде арматура дұрыстығы, бу өткізгіш пен су деңгейі дұрыстығы арқылы тексеріледі.

Жұмыстың берілген режиміне электроқазандықты келтіру қысым мен су беру реттегішіндегі реттеуші гайка арқылы іске асырылады. Мұнымен бір мезгілде сақтандыру клапаны реттеледі. Бу алу бойынша электроқазандық қуаты бу өткізгіштің әртүрлі диаметрлі ауысымды штуцерлерімен орнатылады.

Қазандықты бұрғылауға дейін құбырөткізгіш, сонымен қатар барлық өндірістік объектілерге құбырды сәйкесінше жылу оқшаулау арқылы сынаудан өткен немесе сертификат, паспорты бар болатты құбырлардан төсейді. Оларды қосу фланецтік немесе дәнекерлеу арқылы іске асырылады. Құбырөткізгіштегі тығымды арматура дұрыс жұмыс жағдайында болуы тиіс.

Қазандықта қызмет етуге 18 жастан кіші адамдар жіберілмейді, олар арнайы бағдарламамен оқытылған куәлігі бар, медициналық көрсетулерден өткен адамдар жіберіледі. Электроқазандықтарда қызмет етуге құқығы бар екендігін куәландыратын куәлігі бар және арнайы бағдарламамен білім алған бұрғылау бригадасының жұмысшылары ғана жіберіледі. Электроқазандықты іске қосу үшін қазандықты қамсыздандырғыш желісінің қосылу автоматы мен күшті өшіргіштерді қосу арқылы кернеулік беріледі, сонымен бірге қамсыздандыру винтилі ашылады. Электрод аралық кеңістікті жабу нәтижесінде қазандықты сумен толтыру мөлшері бойынша қазандықтағы қысым мен ток күші жоғарылайды. Қазандық берілген режимге 25-30 минутта автоматты түрде шығады.

Қазандықты тоқтату үшін сумен қамсыздандыру құбырының вентилін жабады, үрлеу вентилі ашылады да, электр желі жабылады.

Электроэнергия кезінде су беруді тоқтату кезінде үрлеу краны ашылып, су шығады. Су шығарылған соң кран жабылады. Су құбырында су пайда болған кезде қазандық жұмыстың берілген режиміне автоматты түрде шығады.

Электроэнергияны беру тоқтатылған кезде су құбырын қамсыздандыру вентилі жабылады, қосқыш автомат өшіріледі, үрлеу вентилі ашылады және су шығарылады, вентиль жабылады. Электроэнергиясын беруден кейін қосқыш автомат өшіріледі, қамсыздандыру вентилі ашылады, қазандық жұмыс істей бастайды.

Электр қазандығының жұмысы кезінде оған шламдар мен тұздар түседі. Сонымен бірге корпус қабырғасында қақтар тұрып қалады, олар 3-5мм қалыңдыққа жеткенде көшіп түсіп, ірі-ірі кесектер түрінде түбіне шөгеді. Сондықтан 10-12 күннен кейін қазандық жұмысы тоқтатылып, тазалау люгі ашылады да, шламдар мен қақтар шығарылып тасталады. Қазандықты жөндеу арнайы бригадамен іске асырылады.

Серіппелі сақтандыру клапаны ауысым кезінде кемінде бір рет тексеріледі.

Бу қазандықтарын жергілікті тексеру органдарының рұқсаты мен тіркеуінен кейін ғана жұмысқа жібереді.

Майқұбырларының монтажы

Майқұбырларының қызметі жүйеге майды жеткізу, дизельдерді майлау немесе коробка шынжырларына беріледі және шынжырлы редуктор, циркуляциялық қажеттілікке сұйықмаймен майланып қолданылады.

Майлы күшті агрегаттың құрылымы май багынан, майлы радиатордан, қолменен айдайтын сораптан, майөткізгіштен, сорап фильтрінен, қатайтқыш винтильден, бақылап өлшегіш құралдан – термометр мен манометр.

Күшті агрегат дизелі 102-450 түрлі майлыбактар дизельдің төңірегінде құрылады, әдетте радиатордың алдында еденге бекітіледі. Құрылымның басқа бөлшектері дизельмен оның рамасында жайғасады.

3. Су құбырларды монтаждау.

Суөткізгіш құбырлар – бұрғылау қондырғыларын сумен қамтамасыз ету қызметін атқарады. Мұндай сулар – бұрғылаудың технологиялық процесіне, агрегаттарды салқындатуға және жұмыс процесінің механизміне қажет етіледі.

Бұрғылау қондырғыларын – магистральды суөткізгіш құбырларының сумен қамсыздандырады. Оларды – бұрғының жанында орналасқан бұрғыланған аумақтарға немесе жекеленген қайнар көздеріне (арнайы бұрғыланған су ұңғымаларында немесе суқоймаларында) орнатады.

Магистральды суқұбырларын және сорап станцияларды пайдалану алаңдарда аумақтарды бұрғыландыруға дайындау барысында жаздың мезгілдерінде қамсыздандырады. Ұңғыларды қыс мезгілінде бұрғылау үшін суөткізгіш құбырды – топырақтың қату тереңдігінен көбірек етіп, жерастында траншеяларда қазып қояды. Суды тұтынатын объектілерге суқұбырын жалғау құдықтар арқылы іске асады және құдықтарға арнайы жылыжытқыш орнатып қояды. Құдықтардың қабырғаларын тақтаймен қаптап қояды және қақпағын жылжытып отырады. Құдықтың жылжытқыштарын арнайы үгінділермен немесе басқа да жылуоқшаулағыш материалмен жылытады.

Негізінде әрбір бұрғыларда үш құдық орнатады: мұнара жанында, бұрғылау ерітінділерін дайындау механизмдеріне және қазандық қондырғыда. Агрегаттар жұмысы үшін қажет етілетін су әрі суқұбырынан, әрі қор сыйымдылығынан берілуі мүмкін. Негізінде бұрғылау сораптарының құрылымын салқындату үшін, елегіш конвейердің електерін шаю үшін, күштік агрегаттардың дизельдерін қосымша салқындату және т.б. үшін су өздігінен суөткізгіш құбыр арқылы үнемі толтырылып тұратын сорап сыйымдылығынан келіп тұрады.

Сорап сыйымдылығына – судың қаншалықты толғанын анықтайтын бақылау құбыршасын орнатады.

Агрегаттарға – диаметрі 19-25мм болатын суөткізгіш құбырын құрастырады, сонымен бірге әрбір агрегатта вентильдерді орнатады. Сораптан науалы (желобный) жүйелерге қарай – сорап жұмыстары кезіндегі оның құрамындағы ағызындыларды шаятын сулар шығатын құбырөткізгіш орнатылады.

Бұрғылау ішіндегі суқұбырларын буқұбырларымен қатарластырып жанына қояды. Суөткізгіш құбырларды жылдам ажыратылатын қосылыстарда орнатуға болады.

Қабылдағыш көпір және стеллаждарды орнату

Қабылдағыш көпір арқылы құбырдың, құрылғының және құрал – жабдықтың қызметі – бұрғылау және басқа да құбырларды салу мен сақтауды қамтамасыз ету болып табылады. Қабылдағыш көпірлерді екі түрде жасап шығарады: көлбеулі және жазық екі көлбеулі трапы бар (94–сурет). Заманауи бұрғылау қондырғылары екі трапты жазық қабылдағыш көпірмен кешендірілген. Қабылдағыш көпірлер түбегейлі жанастырылған құрысты немесе жекелеген секциялы болуы мүмкін. Көпірлердің жалпы ұзындығы – 16-18м, ал ені – 2,2-2,5м құрайды. Көлденең көпірдің биіктігі – 1, 2м болады.

Қабылдауыш көпірдің металдық құрылысына және көлбеу траптарына – қалыңдығы 70мм болатын еден төсейді. Көпірдің дәл ортасынан барлық ұзындығына дейін екі қабаттың ені – 0,7м болатын тақтай төсеніш немесе жүкарба үшін екі рельс (яғни олардың көмегімен құбырды тасымалдау) жасайды.

Қабылдағыш көпірдің астына және стеллажға терең емес биіктікте орнатылатын қатты іргетас қамтамасыз етіледі. Іргетасқа қабылдағыш көпірді трактормен әкеліп, оны мұнараның негізі бойынша орталықтандырады. Көпірдің өсі бұрғының жартылай үлестік өсімен сәйкес келуі тиіс.

Қабылдауыш көпірді орнатып болғаннан кейін көлбеулі трапты және стеллажды соғу (құру) басталады. Трап төсеніштеріне екі жағынан да қызмет етуші құрамды тасымалдау үшін деңгейшелер орнатылады. Көлбеулі көпірде деңгейшелерді ұзындығы бойынша қояды. Негізінде көпірдің бір жағынан, яғни оның төсеніші орналасқан жерден стеллаждарды үш қатармен құрастырады. Ең шетіндегі стеллаждардың домалап кетпеу үшін арнайы тіректері болады.

8 – сурет

а – жазық екі  көлбеулі трапы бар;  

б – көлбеулі.

 

20. Арнайы жабдықтарды монтаждау мен пайдалану. 

 

1. Арнайы жабдықтарды монтаждау мен пайдалану.

Тастандыларға қарсы қондырғыларды орнату

Жоғары қысылуы қысымы болатын (гидростатикалық қысымнан жоғары) газдық, мұнайлы және суарқаулы жазықтықтарды ашу үшін, сонымен қатар барлық тінтілген ұңғымалардың қуысын бұрғылау мақсатында, оларға – превентерлерді орнатып қояды. Осы превенторлар тізбек басы арқылы кондукторға немесе бағаналарды цементтеуден кейінгі аралық қондырмалы мұнараларда орналастырылады. Превенторларды орнатудан алдын оларды шеберханаларда үлгілік қысым кезінде тығыздау жүргізіледі.

Бірінші мұнараға бағаналы фланецтерді құрастырады және оларды мұнараларға бұрандалардың немесе сыртқы және ішкі жағынан күйдіру арқылы мұнараға күйдіреді. Фланецтің ішкі жағы – бүкіл бағананы сыналы (клиновой) түрде ілінетін конустық бетті болып келеді. Фланецтерге қадағыштар арқылы қысқыштарды бекітеді. Фланец және қысқыштар араларына азкөміртекті болаттан нығыздалып жасалған дөңгелекшелерді қояды. Осындай қысқыштарға превенторлар ілінеді. Превентордің үстіңгі бөлігіне – қосымша превенттерді орнатуға арналған екі фланецті катушка және ұңғыманың қуыстарын циркуляциялық жүйемен жыра арқылы байланыстыратын сүзгісі қойылады.

Келесі бағаналарды – дөңгелек кеңістіктерін герметизацияға түсіру үшін герметтеуші пакерлі құрылғылар және сыналы ілмекшелердің бағаналық басы қолданылады. Бағанылық бастар – корпустан, катушкадан, сыналардан және пакерден тұрады. Сынаның қызметі – бағаналарды қуыстарға, яғни алдыңғысы мен кейінгісін жалғастырып отырады, ал пакерлер болса – құбыраралық дөңгелек кеңістіктерді герметизациялау (оқшаулау) үшін қолданылады. Бастың корпусы және катушкасын қадағыштар арқылы жалғап, металдық жүзік арқылы нығыздап қояды. Катушканың үстіңгі бөлігіне қысқыштарды орнатып, содан соң бірінші бағанадағыдай тәртіппен превенторлар қойылады. Бірінші мұнарадағы бастың қызметін – кондукторда бағаналық фланец және катушка атқарады.

Әмбебап превенторларды – кәдімгі превенторларды үстіне орнатып, олардың арнайы сырғашалары арқылы корпусқа қадағышпен бекітіп қояды.

Превенторларды орнатқаннан кейін езгінді сызықтар жиналады. Әрбір сызықтарға жоғарғы қысымдағы екі жылжытқыш қойылады: қысқыштың жанында 15м қашықтықта (мұнараның негізінен) апаттық және жұмысшы жағдайдағы  жылжытқыштар. Қысқыштар және апаттық жылжытқыштар арасында қиғыштарды, ал жұмысшы жылжытқыштардың жанында – үшсатылы кран манометр және вентиль орналасады.

Жыраға еңгізгенде шегенді түсіргеннен кейін және бұрғылауды сораппен шегенді жалғау үшін – үшінші жылжытқыш орнатылады. Шығын – ұңғыма қуысына азғана иілген тұзу сызықты етіп құрастырылады және металдық тіректермен бекітіледі. Сонымен қатар тіректер 0,6х0,6х1,0м болатын котловандарға әрбір 7-8м сайын орнатылады және беттондалады. Езгінділердің ұзындығы – 30м, кем болмауы, ал егер газдық жазықтықтарды ашу барысында болса – 100м кем болмауы керек.

Превенторларды басқарудың негізгі құралы – қолжетімді орындарда ұңғыманың қуысынан 10м қашықтықта қойылады. Басқару құралдарын және қалдық штурвалдарды жылжымалы металдық қорапшада орнатады және олардың жанында қалыңдығы 50мм–ден кем болмайтын тақтайлық қалқан (щит) қойып қояды. Қалқанның қабырғасының әрбір қалдық штурвалымен суға тұрақты бояумен айналманың бағытына байланысты бағытша жағады. Қосымша басқару құралдарының дубликаты – күзетте тұрған бұрғылаушыда орналасады.

Жинау аяқталғаннан кейін превенторды және байланыстарды қысым арқылы сумен нығыздайды. Мұндай жұмыстар превентор паспортында көрсетілген талаптарға сай жүргізіледі. Жинау және нығыздауға арнайы акт құралады. Тастандыларға қарсы қондырғыларды – мұнайгаздық игеру бірлестігі растаған немесе қандай да бір нақты талаптағы Мемтехбақылау округінің келісілген түрлі сызбаларына сәйкес орнату қажет.

 

2. Бұрғы жабдықтарды тексеру және пайдалануға тапсыру.

Бұрғылау қондырғыларын пайдалануға беру алдында оның дұрыстығын тексеріп, оны жүксіз сынаудан өткізеді. Бірінші жекелеген агрегаттарды тексеріп, одан соң барлық қондырғыны тексеруден өткізеді. Ол үшін күштік агрегаттар қозғалтқышы, компрессорларды қосып, муфтаны қосады және ротор мен сораптар, шығыр, редукторларды бос жүрісті жұмысқа түсіріп сынайды. Іштен жану қозғалтқыштарын сынап, дайындау кезінде олардың жұмысын келтіріп, дәлдігін тексереді, сонымен қатар отынның шығыны мен берілуін, май жүйесінде температура мен қысымды, қозғалтқышпен басқару жүйесін, барлық байланысулар саңылаусыздығын және құралдар көрсеткіштерін де тексеріп шығады.

Сақтандыру құрылғылар жұмысы, кронблок астындағы тәл жүйесінің тарту механизмінің жұмысына және оны жалған басқарудың жалпы схемасына қосудың дұрыстығына үлкен көңіл бөлінеді. Соңғы өшіру жұмысы іске асқаннан соң тәл жүйесінің инерциялық жүру шамасын анықтайды. Бұл үшін қарсылыққа тарту арқанның кронблок рамасынан 20-25м қашықтыққа орналастырады және тәл блогының көтерудің максималды жылдамдығына оның инерциялық жүруін толық тоқтатуға дейін анықтайды. Тежеу жолы 5-6м шегінде болуы қажет. Сынау нәтижелерін тежеу жолының шамасын көрсету арқылы акт түзеді.

Құрылған бұрғылау қондырғысын бұрғылау жұмыстарын басқару басшылығымен ұсынылған комиссия шешімінен кейін ғана пайдалануға беріледі. Комиссия құрамына төмендегі қызметкерлер кіреді: РИТС басшысы, бас механик, бас энергетик, мұнара құру цехының басшысы, мұнара-монтаждау бригадасының бригадасы және прораб, бұрғылау шебері және техника қауіпсіздігі бойынша инженер. Комиссияға сонымен қатар өрт қорғау және аудандық тау – техникалық инспекциясының өкілдері де болады.

Бұрғылау қондырғысын қабылдау жоба тереңдігіне дейін шыңырауды бұрғылау үшін қондырғыны құру дұрыстығы мен жарамдылығын анықтайтын актпен бекітеді, актқа бұрғылауды электр желісіне қосуға электр бақылаушының рұқсатын және бұрғылау сорабын айдау желісінде сынауға актты қосады.

Қабылдау комиссиясы төмендегілерді тексереді:

-     бұрғылау айналасындағы аумағы мен подъезді жолдардың күйін;

-     қабылдау көпірі, стеллаж, бұрғылау жері, бұрғылау жабуы, іргетастар, мұнара және басқа да қондырғылардың күйін;

-     баспалдақтар мен аудан-аймақтар, қоршаулар, бақылау-өлшеу құралдарын және қосу аппаратураларының дұрыстығын;

-     барлық айналмалы және қозғалмалы бөлшек механизмдерін қоршау ережесін сақтау және щиттер дұрыстығы мен болуын;

-     бұрғылауды жарықтандыру және жермен байланыстыру, қарсы көтергіш дұрыстығын;

-     су үшін ағымдар болуын;

-     алғашқы көмекке медикаменттер мен аптечка болуын, сонымен қатар өрт қауіпсіздігі үшін құрылғылар болуын;

Барлық бұрғылауды қабылдау және тексеру мерзімінде табылған кемшіліктер оны пайдалануға беруге дейін жойылуы қажет.

 

21. Судағы бұрғы қондырғыларын монтаждаудың ерекшелері.  

 

1. Судағы мұнай мен газ өндіру үшін жабдықтарды монтаждаудың ерекшеліктері.

Қазіргі уақытта теңіздегі мұнайды, газды өндіріп алудың тиімді жолдары дамып келеді. Теңіздегі мұнай кен орындарын игеру жалпы өңдірілетін мұнайдың 18% құрап отыр. Әлемде шамамен 70 мемлекет теңізден мұнай өндіріп келеді. Жалпы жер бетіндегі континентальді аймақтағы мұнай қоры теңіз шельфтерінде орналасқан. Көптеген тиімді бұрғылау жұмыстары Каспий теңізінде, Мексика шығанағында және Кариб теңізінде іске асады. Теңізден мұнай мен газды өндіру өз кезегінде мұнай газ өнеркәсібінде ерекше маңызға ие.

Кейбір жағдайда теңізде бұрғылау техникасының заманға сай жабдықталуы мен конструкциясында да өзгешеліктер болып жатады. Мұнда ең басты мәселе бұрғылау қондырғысының конструкциясының жетілдіруі, бұрғылау әдісі мен оларды монтаждау ерекше роль атқарады. Анықталған аймақтардағы тереңдік пен ауа райы жағдайы да бұрғылау жұмыстарына кері әсер етеді. Теңізде мұнайгаз кен орнын бұрғылау мынадай негізгі үш категорияға бөлінеді:

1)      Стационарлық

2)      Жартылай стационарлық

3)      Қозғалмалы

Стационарлы режимде жұмыс жасағанда эстакадалар жұмыс жайында ұзақ уақыт қозғалыссыз тұрады да ұңғымаларды барлап болған соң соңынан пайдаланады.

Теңіздегі стационарлық жағдайда жұмыс жүргізгенде қондырғылар қозғалыссыз судан жоғары орналасып, теңіз түбіне қатаң бекітіледі. Олар әдетте кешенді платформаларға қондырылады. Ал стационарлы режимнің өзі де автономды және автономды емес болып екіге бөлінеді.

1)     Автономды режимде жалпы бұрғылау қондырғылары дизельді жетекпен жүргізіледі. Олар қордағы құралдар мен материалдар (бұрғылау құбырлары, арматуралар)

2)     Автономды емес режимде бұрғылау тек роторлы әдіспен іске асады. Онда әдетте бұрғылау мұнарасы қолданылады, шығыр мен күш жетегі, қордағы құбыр мен материалдар  пайдаланылады.

Мұнай мен газды өндіру құрылғыларын монтаждаудың негіздемелері

Мұнай мен газ өндіру құрылғыларын монтаждау келесі ретте жүргізіледі:

1) Мұнай мен газ өндіру құрылғыларын монтаждау мен пайдалану әдісіне тәуелсіз әр түрлі формада өлшемі мен салмағына байланысты жүргізіледі.

2) Бір ретпен мұнай өндіру методына құрылғылардың өнімділігіне қарай әр түрлісі тағайындалады. Олардың өлшемі мен түрі назарға алынады. Әр түрлі құрылғыларды пайдаланғанда олардың технологилық біртектілігі мен өнімділігі және пайдалану режимі назарға алынады.

3) Мұнай мен газды өндіру құрылғыларына капиталды жұмыс жасау мерзімі олардың ерекшеліктеріне қарай бекітіледі. Сондықтан мәселені жеңілдетуде демонтаждаудың тездігі маңызды емес. Кейбір мұнай өндіруші кешендерде құрылғыларды монтаждауда газ фактор жағдайы кездеседі. Сондықтан әдеттегідей арнайы өртке қарсы алдын ала сақтандыру жұмыстары қолға алынады.

4) Мұнай мен газ өндіру қондырғыларының көп бөлігі ашық ауада жұмыс істейді. Сондықтан монтаждауда оларға қатаң талаптар мен алдын-ала қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары, жоғары сенімділік, қондырғылармен ұңғымаларды пайдалануда климаттық жағдайды да ескереді.

5) Монтаждауға арналған техникалық құжаттар - қондырғы жабдығының монтаждық схемасынан, жоба іргетасынан, монтаждау жұмыстарының жобасынан және орындалу графигінен тұрады.

Орындалу графигі жұмыс жағдайының монтаждауды әдетте материалдарды, механизм мен құрылғыларды, монтаж жұмыстарының тәртібімен орындалуын қамтамасыз етеді.

Мұнай өндіруші құрылғыларды монтаждау келесі кешенді жұмыстардан тұрады: алаңшаларды дайындау мен іргетастарды отырғызу, құрылғыларды есеп бойынша реттестіру мен тасымалдау, оларды іргетасқа қатысты дәлдікпен орнату, бекіту, түзету, т.с.с.

 

2. Теңіздік бұрғы мұнараға негіздің түрлері. Теңіздік эстакаданың тағайындау және конструкциясы. Теңіздік жүзбелі бұрғы қондырғысының схемасы.

Стационарлы негіздегі қондырғылар теңізде жұмыс жасаудың ең арзан әрі тиімді түрі болып табылады. Олардың кемшілігі жұмыс барысында мобилдері мен тереңдікке байланысты сипатталады. Стационарлы негіздегі қондырғылар су бетінен алғанда 60м дейінгі тереңдікте теңіз астында жұмыс жасауға арналған.

Каспий теңізінде жер асты мұнайын өндіруде және тасымалдауда теңіз эстакадалары қолданылады. Теңіз эстакадалары өндірілген мұнай өнімдерін мұнай өңдеуші кешендерге жеткізу қызметін атқарады. Оның конструкциясы 14-20м мостты пролеттен, беттік тіректен, 15м тереңдіктегі екі құбырлы тіректен және беттік тіректен тұрады. Теңіз эстакадаларының жүк көтергіштігі 100-250т дейін жетеді.

Жартылай стационарлы негіздегі қондырғылар барлауда ғана қолданылады. Бұл құрылғы буксир көмегімен тасымалданады. Конструкциясының ерекшелігі: жазық алаңдар негізінде , өздігінен көтеру негізінде, жартылай жүктелу негізінде жасалған.

Өздігінен көтеру негізіндегі құрылғылар жүзетін платформадан, жиналатын металды тіректен, қозғалмалы вертикаль беттен тұратын 90м тереңдікте ашық бұрғылауда жұмыс жасауға арналған.

Жүзетін платформалар жиналатын қозғалмалы табаннан, кешенді бұрғылау жабдықтарынан тұрады. Бұрғылау платформаларында әдетте қуаты күшті жіберуші домкраттар қойылады. Олар жыныс қабатына енеді. Соңында домкраттардың көмегімен судан арылып, табан бойлай биіктейді. Арнайы құралдар арқылы платформаға мұнара орнатылады және табанға блок кондуктор бекітіледі. Соңында бұрғылау аяқталғаннан кейін платформа судан тазартылып келесі орынға көшіріледі. Белгіленген жұмыс кейіннен бір орында блок-кондуктормен жүргізіледі.

Кеңес одағы тұсында жүзетін, өздігінен көтерілетін бұрғылау қондырғысы (ПБУ) қолданылған. 1966 жылдан бастап пайдалануға “Апшерон”енгізілді. Ол төрт цилиндрлі тіректен тұратын 1800м тереңдікке дейін теңіз астында бұрғылауға арналған. Ал ПБУ “Азербайжан” теңізден 20м тереңдікке орнатылады да 3000м тереңдіккті бұрғылауға арналған. Ал ПБУ “Хазар” ұзындығы 94м дейінгі төрт тіректен тұратын барлауға, бұрғылауға арналған. Ол 6000м тереңдікке дейінгі ұңғымаларды бұрғылайды. Әдеттегі тәжірибеде ұңғыма тереңдігі практикада 200-300м құрайды. Платформа арнайы винттермен жабдықталған динамикалық жүйедегі құрылғыларды ұстап тұрады. Жартылай жүктемелі негіздегі құрылғылардың негізгі артықшылығы – олардың теңіз толқынына төзімділігі. Платформаның негізгі бөлігін понтон құрайды. Олар теңіздегі кез келген тереңдікте, суға толыққанда да таза ауа көмегімен жұмыс істейді.

Теңіздегі қозғалмалы бұрғылау қондырғыларын  бұрғылау кемелер, баржалар мен жүзетін құрылғылар құрайды. Бұрғылау судаларының ең негізгі артықшылығы олардың жоғары мобильдігі мен автономдығы, сонымен қатар тереңдікті ендеп 300м дейін игеруі. Олардың кемшілігі – дауыл мен ауа райына төтеп бермеуі. Бұрғылау кемелеріне қойылатын негізгі талап олардың бойлық кедергіге, қатты жел астында ағын мен ағысқа жауап беруі. Қазіргі заманғы бұрғы судалары скважинаны 6000м тереңдікке дейін игеріп 3000т жүктемеге артады. Бұрғы кемесі бір орынға бекітіліп сегіз якормен бірігіп теңіз астында 180м дейін бұрғылайды. Динамикалық тұрақтылықты сақтау кез келген теңіз ұңғымасы үшін тиімді. Бұрғылау орнындағы судың тереңдігі ең маңызды әрі бұрғылау жүйесін таңдауда, құрылғыларды монтаждауды анықтауда жетекші фактор болып табылады.

 

3. Жылжымалы теңіздік қондырғылары. Бұрғы кемелерін негізгі түрлері.

Дүние жүзі мұхиттардың минералды ресурстарын меңгерудің бастамасына 1872-1876 жж. жатқызуға болады, «Челенджер» кемесі түгел Мұхит пен теңіз түбін алдыменен бір реттік кейіннен жүйелік зерттеуді бастады. Пайдалы қазбалар табылған бірінші мухит түпкі аймақтары 1896 жылдан бастап АҚШ – қа сатыла бастады. Осы жылдардан бастап Каспийдің мұнай газ аймақтарың игеру басталды. Бірінші рет мұнайды шельфті кең орындарынан игеру Жапониямен 1888 жылы игеріле бастады. ХХ ғасырдың басында мұнайды мұхиттан өңдіру АҚШ-пен (1903) жылы басталды, ал Аргентинада (1907), Тринидате (1908), Канада (1913), Венесуэлла (1914), СССР (1925), кеіннен басқа да елдерде.

Осындай теңіз мұнай кең орындарын меңгеру жылдық теңіз мұнай өңімін өңдіруді 1000-1200 млн.т, ал газды 400-500млрд.м³ жеткізуге мүмкіндік береді, ол дегеніміз бүкіл дүниежүзілік көлемнің 40% құрайды. 90-шы жылдардың басында теңіз мұнай кен орындары мен оны пайдалану жұмыстарымен 100  мемлекет айналысты.

Дүниежүзілік мұхиттың минералдық ресурстарын меңгеру мәселелері екі негізгі себептермен байланыстырылған. Біріншісі, қазіргі замандық минералдық шикізат қоры мен су асты кең орындарды (соның ішінде, суалқаптары құмдауыттар) өңдіру мен өңдеудің техникасы мен технологиясы, экономикалық тұрғеыдан өте үнемді болуы мүмкін, өйткені технологиялық бұрғылаулардың кейбір бөліктерін қолданбау, ұнтағыш және т.б. операциялар минералды шикізаттың өзіндік құнын түсіреді. Бұл қатты пайдалы қазбалар өндірісі сынақтарында дүние жүзінің 40 мемлекеттерінде дәлелденген. Екінші себеп – кейбір елдердің материктік бөліктеріндегі пайдалы қазбалар санының жетіспеушілігі мен осы елдерге жанасып тұрған  бірқатар қорлы су алқаптары.

 

Стационарлық платформалар

Металдан жасалынған стационарлы платформалар. Оларды келесідей  түрде классификациялауға болады:

        қада негізіндегі бірнеше тіреуіш блоктар мен тіреуіш моноблоктар;

        қалқымалы батырмалар немесе мұнайды сақтайтын қалқымалы темір аяқты ыдыстар мен темірбетонды қалқыма мен қада-қабаттары;

        діңгек түрдегі тірегіш кешіктіру мен немесе тіреуішсіз.

10-сурет. 40 м (а) және 100 м (б) тереңдік үшін көпблокты тірегіш негіздегі стационарлық платформалар

 

Суреттеліп отырған құрылымдардың ерекшелігі – оның формалық бөлігінде болатты құрылымынның болуы, ол теңіз дауылдары мен толқындарға қарсы тұруды жақсартып құрылымға түсетін ауырлықты жеңілдетеді.

Көмірсутек кең орынды суалқаптарын пайдалану барысында қазіргі уақыттағы кең таралғандардың бірі болып тірегіш негіздегі платформалар болып табылады. Қазіргі кезде олар 10 мыңға жуық. Мұндай платформаларды қолдану 30 дан 300 м ге дейін тереңдікте жүргізіледі.

Бірнеше тірегіш блокты платформалар үшін (призматикалық формалар 40 м тереңдікте және пирамидалы үлкен тереңдіктерде) олардың тереңдігінің ұлғайуына байланысты блоктардын санының азаюы алты-төрттіктен екеуге дейін терең болған сайын, олардың бірлік салмағының ұлғаюы (6 сурет). 100м тереңдікте блок массасы 4 мың.т дейін жетуі мүмкін.

Барлық 300м тереңдікте пайдаланылатын қада негізіндегі моноблокты тіреуіш платфомалар (11 сурет). 

Қалқанды батырылған платформаның немесе Итальяндық “Technologie Marine” фирмасының мысалы ретінде алайық. Мұнда тірегіш блоктың шыдамдылығы  тірегіштік қызмет атқармайды, ал оны цилиндрлік балласты цистерналарға бекітілуі, диаметрі 47м 51 мың.т, теңіз түбінде орнатылған балласты кеңейтіліп ауырлатылған аяқшаларға бекітіледі (8 сурет). Мұндай типтес платформалар 95м тереңдік үшін  диаметрі сыйымдылығы 100 мың.м³диаметрі 25,7м мұнай сақтау цистерна. Платформаны салу құрылымы үшін 41,7 мың.т болат қажет.

Мачта тәрізді тірегіш блокты өтпелі платформа теңіз түбінің 200-ден 700м тереңдікте қолданылады (9.сурет). Тірегіш блок болат құбырлардан жасалынған, олардың ішінде бұрғылау бағаналарын түсіру үшін кондукторлар орналасқан.

Ол тік жағдайында түбінде жатқан гирляндты массивтерге бекітілген қадалар, арқандар көмегімен бекітіліп тұрады. Бірінші жағдайда қадам негізі платформаның жоғарғы жағынан түсен ауырлықты жер асты түбіне береді, ал басқа бөлігі мачтаны айналдырудан ұстап тұрады. Екінші жағдайда негіз қолданбайды.

Мачтаның соңына дөнес тәрізді қалып беріледі. Тірек блогы материал түбіне өз ауырлығымен батырылады 15м дейін, сонымен қатар балласта таразысы тартылыстың тік келуінен. Осындай типтегі платформа 305м тереңдікте орнатылған, 27 мың.т салмағында тірегіш блогы бар. 500м қадамдар 170м жер астына қағылады, 550м массалы жалпы салмағы 200т 20 қада гирляндтармен бекітіледі.

 

22. Бұрғы жабдықтарды тасымалдау. 

 

1. Бұрғылардың шоғырды (блок) тасымалдауға дайындық жұмыстары. Жолдарды жобалау.

 

Бұрғылардың шоғырды (блок) тасымалдауға дайындық жұмыстары.

Практикада бұрғылау мұнараларын тасымалдауда келесідей әдістер қабылданады:

- көп жағдайда бұрғы мұнараларын вертикаль түрде орнатады;

- су транспорт баржалары түрінде;

- мұнараларды жеке бөлшектерге бөлу кезінде автотракторлы тасымалдау;

- жинақталған түрде тік жағдайда арнайы шаналарда немесе шана типтес қондырғымен тасымалдау;

- ауа көмбесінде жұмыс жасайтын;

- үлкен жүккөтергішті мұнаралар тікұшақпен тұрғызылады;

- вертикальді түрдегі мұнаралар бұрғылауда басты роль атқарады.

Осы әрбір тасымалдаудың өзі келесі жағдайларды қамтиды:

- бұрғылау әдісін жетілдіру;

- мұнара типін таңдау;

- мұнара астының конструкциясын негіздеу;

- жер асты рельефін зерттеу;

- қайта базалауда құрылғылардың қашықтығын анықтау.

Жылдам орнату мақсатымен бұрғылау мұнараларын тасымалдау негізінен вертикаль жағдайда жүзеге асады. Көп жағдайда мұндай тәсіл экономикалық жағынан тиімсіз болуы да мүмкін. Себебі осындай құрылымда көліктердің қызметіне, трассаларды орнатуда үлкен шығындарды құрайды.

Бұрғы мұнарасын тасымалдауда вертикальді әдіс ең жауапты операцияларды қажет ете отырып, әдетте қауіпсіздік ережелеріне сай талаптарды да күшейтеді.

Бұрғылау мұнаралары мен қондырғы блоктарын тасымалдау

Мұнаралар мен бұрғылау қондырғы блоктарын тасымалдауға жоба құралады, және тасымалдау жұмысының барлығы орындалады: трассаны дайындау, трактор блогы немесе мұнараға байланыстыру, мұнараларды немесе блоктарды дайындау және т.б.

Буксирлі тракторларды орнату кезінде олар мұнара немесе блоктарға дейінгі қашықтық жергілікті жағдайда есепке ала отырып жобамен анықталады. Мұнарадан тракторға дейінгі қашықтық мұнара биіктігінен 10м-дей артық болуы тиіс.

Мұнаралар мен қондырғы блоктарын тасымалдау бойынша жұмыстар техника қауіпсіздігін жақсы білетін бригадир немесе прораб жетекшілігімен орындалады.

Тасымалдауға дейін жұмыстар жетекшісі трасса дайындығын тексереді, тасымалдауға қатысатын тракторшылар мен бригаданың барлық мүшелерімен инструктаж жүргізіледі, сонымен бірге процесс жүруі кезінде берілетін шартты дабылдар беріп жұмысшыларды ескертеді.

Мұнараларды және блоктарды іргетастан шығарып алу электроэнергияны өшіру, ысырмаларды жабу және шыңыраудың саға арматурасынан сұйық шығатын құбыр желісінен ажырату жұмыстарынан кейін ғана орын алады.

Мұнараны орыннан шығару кезінде және оны трассаға шығаруға дейін тасымалдау басында мұнара тракторға бекітілген үш тартқыш арқылы көмек беріледі. Мұнара тасымалдауға толық дайын болғанда, қажетті жұмысшылар мен тракторлар мөлшері жеткілікті болғанда, сонымен бірге трассаның дайындығын тексеруден кейін мұнараны шығаруға болады.

Мұнаралар мен блоктарды домкратпен көтеру және орнатудан кейін олар 15 минуттан кем емес уақытта салмағын ұстап тұруы қажет, және одан кейін ғана мұнара іргетастан шығарылады. Блоктар ауыртасығыштарға арнайы қамыттармен бекітіледі.

Тасымалдау алдында барлық болттық қосылыстар бекітіледі, тартқыштар бекітілуі тексеріледі, тракторлар дұрыстығы мен олардың жанар және жағар майлармен қамтамасыз етілуі тексеріледі. Қысқы уақытта, сонымен бірге трассалар көлбеуі трактор шынжырына 15° жоғары кезде тікенектер (шипы) бекітіледі.

Мұнаралар тасымалдау уақытында айналасында бұл жұмысқа тікелей қатысы жоқ адамдар жүруіне рұқсат етілмейді. Тасымалдауға қатысатын бригаданың барлық мүшелері каскалар мен екі қабат брезентті немесе тері қолғаптармен қамтамасыз етіледі.

Мұнараларды тасымалдау бойынша жұмыс кезіндегі үзілісте мұнара үш тартқыш арқылы бекітіледі. Осы мақсатта тасымалдау уақытында тұрақты немесе сүйемелдеуші (көмекші) тартқыштар қолдануы мүмкін. Якорлар ретінде тракторлар қолданылады, олар мұнарадан оның биіктігінен 10 метр асық жерде орналастырылады.

Мұнараларды электроберілістердің ауалы желісіне жақын жерде тасымалдауға, сонымен тоқтатуға болмайды. Мұнараға дейін электрлік желілердің арақашықтығы сүйемелдеуші тартқыштардың екі еселенген ұзындығынан кем болмауы қажет. Электрлік желілер мен мұнаралардың минимальді арақашықтығы мұнараның ұзындығынан 10м көп болуы тиіс. Егер жергілікті жағдайға байланысты сақталмаса, мұнараларды тасымалдау кезінде электр желілері өшіріледі.

Процесс жүруі кезінде мұнаралар мен іргетастардың негізідерінің барлық болтты қосылыстары мен дәнекерлеу тігістері мерзімді тексеруден өтуі қажет. Осы мақсатта мерзімді қысқа тоқтатулар болып тұрады.

Мұнаралар немесе блоктарды артынан тежеу үшін тракторлар орнатылады. Мұнаралар қозғалуы кезінде сүйемелдеуші тракторлар дөңге шығуы кезінде алдынан, ал төменге түсетін кезінде артынан көмек береді. Мұндай жағдайда сүйемелдеуші тракторлар трассаның екі жағынан 25м- ден кем емес қашықтықта болулары қажет.

 

Мұнараларды және блок құрылғыларды тасымалдаудағы негіздемелері

Бұл тасымалдау әдістеменің мінездемесі көп блокты құрылғыларды орнату және олардың экономикалық тиімділіктерін салыстыру болып табылады. Мұнда ең ірі құрылғы блогы тасымалданып ХЛ типті лафеткаға шығарылады. Ол жоғарыда балкадағы екі домкратпен қосылады. Бұл тасымалдаудың негізін ұсынған Б.А. Рагинский болды. Мұндай негіздеме төрт тірекке немесе лафеткаға тасымалданады. Оларға 41м бұрғылау мұнараны электржетегімен жабдықталған бұрғылау қондырғыларын жатқызыуға болады. Бұл қондырғы екі ірі блокты негізде монтаждалған. Олар мұнаралы-күшті және сорапты болып бөлінеді.

Бұл әдістеменің негізгі артықшылығы төрт тіректі жүйелі қатты конструкциядан жасалған. Қазіргі уақытта блоктарды рельефке көлбеу тірек арқылытасымалданады. Өйткені оларды құру барысында алдын ала деформациялануын тексереді. Көптеген жүккөтеру Т-40-машиналарын жасақтауда олардың рамасының ішіне домкраттар орнатады. Олар резиналы доңғалақтармен жүреді. Құрылғыларды, блоктарды тасымалдауда Гипронефтемаш жүккөтергіш конструкциясының бүйір бетіне тірек арқылы бекітеді.

ТК-40 жүккөтергішінің домкраты рама үстіндегі шарнирлі тірекке орнатылады. Сондықтан құрылғы тірек астында лафетада өнімділігін арттыруға мүмкіндік алады. Жүккөтергішті тасымалдау алдында блок құрылғыларды дайындап, оларды тележкаларға жалғайды. Жүккөтергіш тележка мен блокты домкраттар арқылы көтеріп фундаментке отырғызады. Қондырғылар ретімен отырғызылып болғаннан кейін блок құрылғыны орналастыру оңай болады. Блокты үш немесе бес тросты трактормен тасымалдайды. Олар былайша орындалады: екі трактор бірігіп буксирдің әрбір жүгін троспен тартып кейінгі трактор троспен тележканы суға түсіреді.

Тасымалдаудың алдында мұнара мен блокты тірек астына жүккөтергіш көмегімен орнатады. Ал блок домкратпен көтеріледі. Домкрат кейіннен түсіріліп жүккөтергішке бекітіліп тірекке қатырылады. Блок төрт трактормен сүйретіліп, жүккөтергішке жалғанады. Ал екі трактор шынжырмен жүккөтергішке жақындатылады. Блокты тасымалдауда жүккөтергіш орнынан қозғалмай сәл ауытқиды да блокты ұстап тұрып артқы екі тракторға орнатады.

Жолдарды жобалау

Трассаны жобалау есеп бойынша таңдалып алынып үлкен масштабпен 1:2500; 1:5000; 1:10000 ретпен қабылданады. Белгіленген орынға жеткізілгеннен соң тасымалдау жұмысы қабылданған есеппен жүзеге асып, жұмыс көлемі үшін оның минималдылығы анықталады. Трасса тіке сызықты болып салынғаны дұрыс. Бүйірі және екі беттік көлбеулігі мен қатар жоғарыдан төменге қарай, төменнен жоғары қарай көлбеу болуы керек. Бүйір бет көлбеулігі 10⁰ аспау керек. Бір беттік көлбеулікте мұнараны жүккөтергіштен босатып 30⁰ асырмау керек. Трассада трактор еркін жүру жағдайы алдын-ала қарастырылады.

 

2. Тасымалдау жобасын құрастыру. Жолды дайындау. Шоғырларды және мұнараларды тасымалдауға дайындау. Тасымалдау кезінде жұмыстарды ұйымдастыру және сигналдау.

 

Тасымалдау жобасын құрастыру.

Трассаны жобалау мұнара мен блокты тасымалдаудағы таңдалған және келісілген құрам болып табылады. Жобаны жасау келесі мәселелерді қарастырады: мұнара мен блокты тасымалдау, пайдаланылатын мұнара және блок тракторлардың саны мен сапасы, көмекші құралдар, мұнараны қозғалту арқылы бекіту, мұнара мен блоктан трактордың қашықтығын анықтау,  тростың мұнараға бекітілуі, олардың ұзындығы мен жалпы қолданылуы, механизмдерді ұзақ қолданудағы дайындық жұмыстарының көлемі, беріліс командалары үшін сигнализация.

Тасымалдауда тракторлар саны оларды есептеу жолымен алынады. Мұнара мен блоктан трактордың қашықтығы есептеледі. Жоба мекеменің бас инженерінің келісуімен және мақұлдауымен жүзеге асады.

Жолды дайындау.

Мекеме мақұлдаған жоба мұнара мен блокты тасымалдауда өз орнында трассадан 5м қашықтықта жасалады. Мұнара трассаның жақсы түрін керек етеді. Ол басқасына қарағанда 100м кем емес қашықтықта орналасуы керек. Ал бұрылысқа бекіту олардың түрлілігін көрсетеді. Түзу және ашық бетке трасса төсеу міндетті болып табыламайды. Трассаны дайындау жұмыстарының барлығы мұнара мен блокты тасымалдауға дейін жасалып бітеді. Кейіннен екі бульдозер жағалауды тегістейді. Ал көтеру-түсіру құрылғылары кейін ретпен орнатылады. Қысқы күндері трасса бойы қардан тазартылып, тасымалдау жүмыстарына жүргізіле береді.

Шоғырларды және мұнараларды тасымалдауға дайындау.

Мұнара мен блокты тасымалдау профилактикалық негізде жүзеге асады. Кронблокты крюкблокқа жалғау және барлық болтты қосылыстарды қосу және олардың сенімділігі де негізгі назарға алынады. Бекіту әдетте блокты қосылыспен жүзеге асады. Кейіннен буксирлі тракторды, жүккөтергішті іргетасқа отырғызады. Мұнара мен блокты негізге ретпен орналастырса қысқы күндері оларға онша әсер болмайды. Мұның көбісі домкрат көмегімен жүзеге асырылып, болат троспен қамсыздандырылады. Тасымалдауда 12КП-30 кранымен мұнараға тәл блогымен крюкблокты троспен көтеріп екінші белбеуіне отырғызады.

Мұнараға қондырғыларды отырғызып оларды әдеттегідей жан-жағынан троспен қатаң бекітіп қояды.

Тасымалдау кезінде жұмыстарды ұйымдастыру және сигналдау.

Мұнараны вертикаль жағдайда монтаждауда 3-6 адам қатысады. Барлық жұмыс жетекші маман көмегімен жүзеге асады. Онда әдетте жұмыс әдісін жатқа меңгеріліп, техника қауіпсіздігі сақталады. Бұл ретте тәжірибелі инженер мен мұнара монтаждаушы бригада болуы керек.

Мұнараны тасымалдауды 6 адам жұмыс жасайды. Олардың жұмыс орнындағы міндеттері әр типке бөлінеді. Жауапты тасымалдаушы буксирлі трактор олардан 30-50м қашықтық алда жүреді. Екі жұмысшы оңнан солға қарай тракторды бақылауға алады. Мұнда тракторды жүргізушілер өздеріне тиісті тәртіпті қатаң сақтауы керек. Екі жұмысшы мұнараның қандай негізде құрылып жатқанын бақылайды. Ал бір жұмысшы мұнара артынан қандай көлбеулікте қисайғаны жайында команда береді. Ол 30-40м қашықтықта орналасады. Ал блокты тасымалдауда 3-4 адам қатысады. Мұнда да мұнараны тасымалдау сияқты буксирлі тракторларға жұмыс процесінде  команда беріледі. Екі жұмысшы бір беттен буксирлі тросспен блокты орналасу жағдайын бақылайды.

Блокты тасымалдауға қатысқан тракторлар жұмысын бір адам бақылауға алады. Ол кеткен кемшіліктер жайлы команда береді. Мұнара мен блокты тасымалдау алдында жұмыс жетекшісі жұмысшылар мен тракторларды өзі қабылдайды. Олар өз жұмыстарының міндеттемелерін жақсы түсінуі қажет. Олай болмағанда жұмыс барысында төтенше жағдай әлбетте туындайды.

 

3. Бұрғы шоғырды тасымалдауға трактордың саның есептеу. Сүйрегіш арқандардың беріктікке есептеу.

 

Бұрғы шоғырды тасымалдауға трактордың саның есептеу.

Мұнара мен ауыр блок құрылғыларды тасымалдауда әр түрлі тракторлар талап етіледі. Олар келесі факторлардан тұрады: жынысты қалыпты, мұнара мен блок салмағы, тасымалдаудағы орнынан ауытқу шамасының мәні.

Трактор саны мен кедергілік жағдай нәтижесінде максимал мәні былайша анықталады:

N= -jkk_u

Мұнда R-күш  блок пен мұнараны трасса бойында тасымалдауда максимал ауытқуы, Кгс.

Р - бір трактордың қуат күші

К - толық кедергілік жағдайындағы сәйкестік коэффициент

Бұл коэффициент грунт тығыздығынан және оның қалпы бойынша 1,3-1,4 қабылдайды.

Мұнараны тасымалдауда доңғалақ орта коэффициенттерді қабылдайды.

К - трактор жұмысының теңсіздік коэффициенті. Ол 1,2-1,3 мәнін қабылдайды.

Мұнара мен блокты тасымалдауда негізгі екі параметр алынады. Олар Q₁ және Q₂. Вертикаль жағдайда Q₁ күші перпендикуляр сызықты болып табылады. Олар грунтқа мынадай қысым береді:

Q₁=Qcosa

Ал горизонталь жағдайда Q₂ күші қозғалмалы ауытқуға қарсы бетте бағытталады.

Q₂=Qsina

Мұнда: R - күші Q₂ ден туады. Олар вертикаль бағыттағы Q₁ күшін де құраушы болып табылады.

 

Лекция 24. Бұрғы қондырғысындағы жабдықтардың сенімділігі. 

 

Сенімділікті анықтаудың негізгі түсініктері мен анықтамалары

Өнеркәсіп өнімін тұтынушылар үшін ең бастысы бұл, жабдық сапасының оған берілген көрсеткіштерді қамтамасыз ете отырып қалыпты және ұзақ мерзімді жұмыс істей алуы тұрғысынан қарағандығы құндылығы. Жабдықтың мұндай көрсеткіші бұл оның сенімділігі мен ұзақ мерзімділігі. Бұрғылау жабдықтың сенімділігі – белгілі жұмысқа пайдалану жағдайында берілген уақыт аралығында немесе талап етілген өнімді шығарудағы, өзіндік жұмысқа пайдалану көрсеткіштерін орнатылған аралықта сақтай отырып берілген функциясын орындау қасиеті. Бұрғылау жабдықтың сенімділігі оның істен шығусыздығымен, жөндеу жарамдылығымен, сондай-ақ бөлшектері мен түйіндерінің ұзақ мерзімділігімен сипатталады.

Сенімділік анықтау кезінде тек қалпына келтіру үшін жөндеулер талап етілетін жарамсыздықтар ескеріледі. Жұмыс параметрлерін тиімді деңгейде ұстап тұратын бұрғылау жабдықты жасап дайындау, сенімді жабдық екендігін білдірмейді. Сенімділікті бағалаудың басты критерийі, бұл оның тиімді жұмысын сипаттаушы көрсеткіштері.

Сенімділіктің негізгі анықтамалары:

- жұмыс қабілеттілігі – оның берілген параметрлерін нормативті-техникалық құжаттармен орнатылған шекте сақтай отырып өзіндік функциясын орындай алу жағдайы;

- жұмыс қабілетсіздігі – бұл бұрғылау жабдықтың өзіндік функциясын орындау қабілеттілігін сипаттайтын бір параметрі;

- техникалық құжаттар мен орнатылған талаптарға сай келмеуін сипаттауші күші;

- істен шығусыздығы – бұрғылау жабдықтың үздіксіз жұмыс қабілеттілігін бір шама уақыт аралығында немесе бір шама өнімділікте сақтай алу қасиеті;

- істен шығу – бұрғылау жабдықтың жұмыс қабілеттілігін бұзылуын сипаттайтын уақиға;

- шекті күйі – бұл объектаның, онан әрі қарапайым жұмысқа пайдаланылуы қалпына келмейтіндей қауіпсіздік техникасының бұзылуының, берілген параметрлердің орнатылған шектен шығып кетуінің, процесс тиімділігінің мүмкін шектен төмендеп кетуінің салдарынан тоқтатылу кездегі күйі.

Техникалық ресурсы – объектаның жұмысы басталғаннан не болмаса оның күрделі жөнделуінен кейінгі қайта қалпына келтірілгенен бастап шектік жағдайы орын алғанға дейінгі жұмыс көлемі.

Ұзақ мерзімділігі – объектаның қабылданылған техникалық қызмет көрсету және жөндеу жүйесіндегі шектік жағдайының қалыптасқанына дейінгі жұмыс қабілеттігін сақтай алу қасиеті.

Жөнделінуші объект – бұл объектаның жарамдылығы мен жұмыс қабілеттілігі істен шығу туған жағдайда жөндеумен қалпына келтірілуі.

Жөнделінбейтін объект – бұл жарамдылығы мен жұмыс қабілеттілігі, ол істен шыққан жағдайда жөндеулер көмегімен қалпына келтірілмейтін объект.

Бұрғылау жабдықтың істен шығуының түрлері

Істен шығуды сипаттаушы шамалық көрсеткіші, бұл істен шығу интенсивтілік ұғымы. Істен шығу интенсивтілігі ретінде бұрғылау жабдықтың жұмысы барысындағы уақыт бірлігіне келетін істен шығулар санын түсінуге болады. Бұрғылау жабдықты жұмысқа пайдаланудың үш аймағы бар. Әрбір аймақ үшін істен шығулар интенсивтілігінің жабдықты жұмысқа пайдалану уақытына тән тәуілділік заңдылығы бар.

Бастапқы кезең үшін, бұл істен шығу интенсивтілігі бұрғылау жабдықты жұмысқа пайдалану уақытының өсуіне байланысты төмендеуі. Жұмыстық үйренісуші істен шығулар бөлшекті дайындау технологиясының жетілдірілмеуінің немесе сапасыз құрастырылуы мен тексеруден өткендігінің салдары болып табылады. Мұндай істен шығулар интенсивтілігін алдын-ала жұмыстық үйреністеру жолымен төмендетуге болады.

Бұрғылау жабдықтың тозуымен болатын істен шығулар, оның техникалық ресурсының таусылуының салдары болып табылады. Оларды жарым-жартылай дер кезіндегі және сапалы орындалатын техникалық күтім көрсетулер мен жөндеу қарастырылған бойынша іс-шараларды қолдану көмегімен алдын-алуға болады.

Жабдықтың тоқтамай жұмыс істеудің мүмкінділігін есептеу

Агрегат сенімділігі, істен шығулар интенсивтілігі ұғымын және де ықтималдылық теориясы әдісін қолдану негізінде анықталады. Кездейсоқ істен шығулар үшін сенімділік төмендегі жұмысқа пайдалану заңдылығымен сипатталады:

 

25. Бұрғы және мұнайгаз өндеу жабдықтардың бөлшектерінің бұзылу түрлері. 

 

1. Тозу параметр туралы жалпы мәліметтер. Механикалық тозу және оның түрлері.

 

Тозу параметр туралы жалпы мәліметтер

Бұрғылау жабдықтың сенімді жұмысының төмендеуі, оның жұмысының негізгі көрсеткіштерінің нашарлауы физикалық және моральді тозуымен түсіндіріледі.

Физикалық тозуы ретінде түйіндер мен бөлшектердің пішінінің, өлшемдерінің, физико-механикалық қасиеттерінің өзгеруін түсінуге болады, және де бұл өзгерістерді органолептикалық әдістермен не болмаса өлшеулердің көмегімен анықтауға болады. Жабдықтың моральдық тозуы оның сыртқы көрінісі мен технико-экономикалық көрсеткіштерінің (төмен өнімділігі, шығарылатын өнімінің төмен сапасы, үлкен энергиялық шығыны, жеткіліксіз сенімділігі және т.б.) заман талабына сәйкес келмеуінен жүреді. Физикалық тозу үшін шектік-мүмкін шама орнатылады да, оның сырт көзбен бағалауға және де шамасын құралдық әдіспен анықтауға болады.

Негізінен келесі физикалық тозу түрлері кездеседі: механикалық, эрозиялық, коррозиялық және жылулық .

Механикалық тозу және оның түрлері

Механикалық тозу біршама көп таралған тозу түрі және де ол бөлшектердің сынуы (шартты күйреу), беттік желіну (қажалау), деформациялану және үгетілу мен (микрокүйреу) байқалады.

Сыну. Бөлшектің толық сынуы немесе ондағы жарғыншақтың пайда болуы мүмкін жүктемеден асып кеткен жүктеме әсерінің нәтижесінде орын алады. Сонымен қатар бөлшек материалының іштей орналасқан ақауларының нәтижесінде сынулардың орын алатындығында байқауға болады. Бөлшектің сынуы және осының салдарынан жабдықтың апатқа ұшырауын алдын-алу іс-шараларын қолдану қажет. Сондықтан да конструктивті сипаттағы іс-шараларды қолданады. Сонымен қатар жауапты бөлшектерді жұмысқа пайдаланудың барлық кезеңдерінде үнемі тексеріп отыруымыз қажет.

Беттік тозу. Іс жүзінде жанасқан бөлшектердің беттерінің арасында әсерлесудің болмауы мүмкін емес. Олар бір-біріне қарасты қозғалысы барысында механикалық тозу жүреді. Механикалық тозудің сипаты мен жылдамдығы көптеген факторларға тәуелді. Ең алдымен тозу интенсивтілігіне, жанасқан жүктеулері, салыстырмалы қозғалу жылдамдығы және бөлшектің жанасуші беттерінің адырлығы әсерін тигізеді. Беттік тозудың негізгі төрт түрін қарастыруға болады – қажалу, молекулалы-механикалық тозу, жарақаттану және шаршаушы үгетілу.

Беттік тозу шамасына әсер етуші болаттың негізгі параметрлері, бұл оның қаттылығы мен тұтқырлығы. Қаттылық пен тозу тұрақтылық арасында сызықтық байланыс бар: қаттылығы жоғары болған сайын тозу тұрақтылық жоғары. Тұтқырлықтың жоғарлауы тозуды төмендетеді, себебі бұл кезде беттен болат түйіршіктерінің ажырауы қиындайды.

Сонымен қатар жазғылау мен соққылау тозу тұрақтылықты үлкейтеді, себебі өндеуден соң болаттың беттік қабаты майда дәнді құрылымға ие болады да қиындайды.

Молекулярлық-механикалық тозу. Бұл тозу түрінің механизмін қаралған механикалық теорияны қолдана отырып ашу мүмкін емес. Бөлшек ішіндегі және де оның бетіндегі молекулалар бірдей күйде болмайды. Алғаш, қоршаған ортамен молекулалар өзара әсерлесе отырып тепетеңгеріледі. Беттегі молекулалар, бір жағынан бөлшек ішіндегі молекулармен өзара әсерлеседі де, соның бетінде артық энергияға ие болады және де магнит өрісін түзеді. Мұндай тозу елеусіз салыстырмалды қозғалыс жылдамдығында, майлау майының жанасу аймағында болмағанда және де жоғары меншікті қысымында жүреді.

Жарақаттану. Жанасушы бөлшектің бірінің бетінен елеулі мөлшердегі болаттың сыдырылып әкетілуімен сипатталады. Жарақаттанудың нәтижесінде бөлшектің бірінің бетінде терең ақаулар қалыптасады, бұл өзкезінде интенсивті қажалуға себеп болып қызмет етеді.

Жарақаттанудың негізгі екі себебі болуы мүмкін – үйкелісуші беттердің жергілікті берік ілігісуі және де екі бөлшектің әсерлесу аймағына ірі абразивті түйіршіктің келіп түсуі, бірдей материалдан жасалған жанасушы бөлшектерде жиі жарақаттанудың орын алуын байқалған.

2. Эрозиялық, жылулық және қажуылық тозудың себептері. Тоттану тозулық.

Эрозиялық тозу

Эрозиялық тозу әдетте құрамы қатты түйіршіктерден тұратын (тұз, құм және т.б.) қозғалмалы ортаның әсерімен жүреді. Мұнда бөлшектерге қарасты қозғалушы қатты түйіршіктер, бетпен соқтығыса отырып оны қажап байқайды.

Сонымен қатар эрозиялық тозу құрамында қатты тұйіршіктері жоқ сұйық немесе будың толасы бетке ұзақ әсер етуі барысында да байқалады, онда эрозиялық тозу үйкелісу мен соққының әсерінен болатындығына көз жеткізуге болады. Эрозиялық тозу шамасы бөлшек беті мен ортаның физика-механикалық қасиетіне, тоғысу бетіне әсер етуші меншікті қысым мен соққы күшіне, ортаның және бөлшек бетінің салыстырмалы жылдамдығына, сондай-ақ түйіршіктердің өлшемі мен салмағына байланысты болады.

Бөлшек беті мен ағын толасының бір сәтте тоғысуы кезінде, бөлшектің температурасының жылдам жоғарлауын тудыратын энергияның бөлінуі жүреді. Мұның салдарынан беттік қабат тек деформацияланып қоймайды, сонымен қатар елеулі структуралық және фазалық түрленуге ұшырайды. Эрозиялық тозу технологиялық құбырлардың сүйірлену жерлерінде, газ немесе сұйық толасының бағытының өзгеруі кезінде пайда болады.

Жылулық тозу

Көбінесе бұрғылау жабдықтары жоғары температурада жұмыс істейді№ мұндай жағдайлардағы жабдық жұмысы конструктивті материалдардың (релаксация, аққыштыққа), сондай-ақ оның құрылысының өзгеруіне алып келуі мүмкін. Егерде бөлшектегі кернеу елеусіз болатын болса, онда деформация шамасының өсуі тежеледі. Үлкен жүктемелер барысында деформация, конструкция күйреуге ұшырағанға дейін өседі, өздігінде материалдардың аққыштық шегі нақты материал үшін температуралық шекпен анықталады, онда көміртекті материал үшін бұл шама 375⁰С-ді құрайтын болса, ал қоспалық болат үшін 420⁰С аспауы керек.

Релаксация ретінде, бөлшектегі кернеу оның деформациясының шамасы өзгеріссіз болғандағы өз бетінше деформациясының шамасы өзгеріссіз болғандағы өз бетінше түсінуге болады. Бұл кездегі жүретін процестің физикалық мағынасы сонда, жоғары температурада бастапқы кезеңдегі бөлшектегі пайда болған серпімді деформация, бірте-бірте пластикалық деформацияға үйлеседі. Жиі релаксация үлкен кернеу әсеріндегі бөлшектерде байқалады (болаттар, шпилкалар, гайкалар, серіппелер және т.б.). Осының салдарынан релаксация жабдықтың герметикалығының бұзылуына және апатқа ұшырауына алып келеді.

Шойындық, көміртектік болаттарда және де молибдендік болаттарда 500⁰С температурадан жоғары температурада графиттелу байқалады. Графиттелу барысында карбиттің күйреуі жүреді де еркін карбид түзеледі, мұның нәтижесінде болатын соққылы тұтқырлығы төмендейді. Бұл процесс пісіру жіктері мен бу құбырларында интенсивті жүреді.

Қажуылық тозу

Абразивті кажалу. Үйкелісуші беттерге шаң, құм және басқада үлкен мөлшердегі майда түйіршіктердің келіп түсуімен жүреді. Көпшілік жағдайда бұл түйіршіктер майлау майымсн бірге қоршаған ортадан келіп түседі не болмаса жұмыска пайдалану барысында қалыптасады. Егерде түйіршіктердің өлшемдері елеусіз болса (май қабатының қалыңдығынан аз болса) олардың әсері елеусіз. Кері жағдайда бөлшектердің тозу тұрақтылығы бірдей болмауынан беттердің бірінің интенсивті тозу жүреді, немесе екі бөлшекте тозуға ұшырайды. Абразивті түйіршік қысымның әсерінен бір шама жұмсақ бөлшекке енеді де онда үсталып қалады, ал бұл кезде біршама жұмсақ болат қажалады.

Абразивті қажашу, майлау майының құрамында коррозияны тудырушы зат толған жағдайда үдете түседі. Әдетте, бұл кезде интенсивті тозу жоғары температурада жүреді.

Әсерлесуші шаршау тозуы. Бұл жағдайда бөлшектің күйреу процессі жоғары, циклді өзгеретін жүктеменің әсер етуімен жүреді.

Шаршау тозуына тән белгілер, бұл елеулі қалдықы деформацияның болмауы және қиылу орнында тегіс беті бар жарғыншақтың болуы. Шаршаушы күйреу мүмкін кернеуге қарағанда аз кернеулік жағдайда жүреді. Шаршау беріктігін төмендеуші негізгі себептер: бір диаметрден екінші диаметрге өтер жерде доғалдану радиусінің болмауы. Келесі басты бір себептері, бұл беттің өңделеуі және де кеуек, көпіршік түріндегі құрылымының ақауы.

Тоғысу шаршау тозуы үйкелісу бетіне әсер ететін жүктеменің бағыты мен шамасының өзгеруімен сипатталушы бірнеше рет кернеулілік жағдайға ұшырауының нәтижесінде жүреді де, нәтижесінде жеке түйіршектері ажырай бастайды. Мұндай тозу түрін шаршаушы ұғатылу деп атайды.

Тоттану (коррозиялық) тозулық

Коррозия ретінде бөлшек бетінің химиялық және электрохимиялық процестердің жүру нәтижесінде күйреуін түсінуге болады. Бұл процестің физикалық мағынасы, жүру жылдамдығы және нәтижесі болаттың қоршаған ортамен өзара әсерлесу сипатына байланысты.

Коррозияны болаттың бір қатар қышқылдарда ерітіндіге түсуімен жүретін процестерден айыра білген жөн. Бетте таралу сипатына байланысты – тұтас, жергілікті, кристал аралық және селективті коррозия. Тұтас коррозиябарысында бөлшек беті біркелкі тұтас және жергілікті тұтас болып түрленеді. Жергілікті коррозия кезінде бөлшектің тек қана жеке учаскелері бөлінеді. Жергілікті коррозияның түрлері, бұл саңылаулы коррозия және де дақ түріндегі коррозия. Кристал аралық коррозия, болаттың дән шекарасы бойынша күйреумен сипатталады. Кристал аралық коррозияның механизмі келесідегідей – болаттың дәндерінің шекарасы бойынша 400-500⁰С температурада хром карбиді жойылады, және де бұл жерлерде хромның жетіспеуінің салдарынан коррозияға тұрақтылығы жойылады. Бір қатар жағдайларда дәндердің жалпы салмақтан ажырап қалуы байқалады. Бұл құбылыс пісіру аймағында болу ықтимал. Коррозияның бұл түрі кезінде коррозия өнімдері болат ішінде орналасқан және де, болаттың сырт көрінісі өзгермейді, ал оның беріктік қасиеті күрт төмендей бастайды.

Коррозияның бұл түрімен күресудің кең таралған әдісінің бірі – бұл 1050-1150⁰С температураға дейін қыздырып сонан соң оны шынықтыру.

 

26. Бұрғы қондырғыларды жөндеудің меңгеру мен жоспарлау. 

 

1. Жөндеу аралық циклдің құрылымы, жабдықты жөндеуге адамдардың саны.

 

Негізгі түсініктер мен нормативтер

Жөндеулерді жоспарлау, жөндеудің көлемін, құнын және де жөндеудің барлық түрін орындау мерзімі мен техникалық қызмет көрсетулердің мерзімділігін анықтау мақсатында орындалады. Сонымен қатар, мұнда жөндеу персоналдар тізімін, оның профессионалдық және квалификациялық құрамын және де материалды-техникалық ресурстар мұқтаждығын анықтау қарастырылады.

Жөндеулерді жоспарлау барысында жөндеулердің сапасы мен орындалу мерзімдерінің, кәсіпорындарынның өндірістік техника-экономикалық көрсеткіштеріне әсерін талдау мүмкіндігі пайда болады.

Жөндеулерді жоспарлау келесі құжаттарды қолдана отырып жүзеге асырылады:

-    анықталған жөндеу нормативтерін;

-    сметалық техникалық құжаттар;

-    жабдықтарды жоспарлы-мерзімділік жөндеудің жылдық кестесі;

-    жабдықты жөндеудің ай сайынғы жоспар-кесте есебі;

-    жөндеулердің күнтізбектік мерзімін анықтауға (өзгеруге) жасалынған акт;

ЖСЖ графигі келесі жағдайларды қарастыруы қажет:

-    жөндеуге кететін уақыт шығындары;

-    жөндеуге кететін жұмыс күшінің шығындарын;

-    қосалқы бөлшектер мен жөндеу аспаптарының қажетті мөлшерін;

-    жөндеуге тұрған уақытта жабдықты жаңаландырудың орындалуын.

Қазіргі таңда әрбір саласы үшін, «Жоспарлы-сақтық жөндеулер жүйесі жайында ережелер» дайындалған. Мұнда жөндеу бойынша құжаттар мазмұны мен оларды түзу түрлері келтірілген. Сонымен қатар жөндеулерді жоспарлауға қажетті нормативтер келтіреді.

 

28. Еңбек қорғау және өртке қауіпсіздік. 

 

1. Құралды және жабдықтарды пайдалану. Көтеру-түсіру, жүктерді ауыстыру және тасымалдау жұмыстарды орындау кезінде қауіпсіздік талаптары.

 

Жұмыстың қауіпсіз жүргізілуі үшін бұрғылауды бастар алдында мұнарадан тексерулерді бұрғылау кезінде де мерзімді жүргізіп отыру қажет, бұл әсіресе ауыр шегендеу бағаналарды түсірер алдында және апаттық жұмыстарда өте маңызды.

Барлық көтергішті құрал-жабдықтардың жағдайын мұқият тексермейінше және бірінші кезекте мұнара мен кронблок астылық блокты мұқият тексермейінше ілгекке қосымша жоғарылатылған салмақты ешқандай жағдайда жіберуге болмайды. Бұл негізгі ереженің орындалмауы ауыр бақытсыз жағдайларға (кронблоктың роторға құлауы, мұнараның құлауы) әкеліп соқтырады.

Тексеру кезінде мұнара бөлшектерін өзара, іргетаспен және кронблокпен бекітетін, барлық блоктардың гайка тартпаларына, мұнара орталықтарының ұңғыма өсіне және аяқ туралықтарына қатысты, кронблок астылық арқалықтардың жағдайына, бастапқы баспалдақтар мен қоршауларға тарпалардың керілуі мен жағдайына назар аудару қажет.

Мұнараны түсіру кезіндегідей, мұнараның көтерілуі мен жоғарылатуы кезінде де, осы операцияларға қатысы жоқ барлық тұлғаларды қондырғыдан алыстату керек. Сондай-ақ осы операциялардың дұрыс орындалуын қадағалау керек және осы ережелердің кез-келгені бұзылған жағдайда маневрді тоқтату керек.

Тиісті орындарда орнатылуға тиісті қалқандары (щиттері) мен сүйеніштері жетіспейтін қондырғыны қосуға тыйым салынады. Қондырғы жобасын жасауда еңбекті қорғауға байланысты бір қатар шарлар қабылданған.

Мысалы:

-         Мұнара биіктігі құбырларды түсіру-көтеруде арқан мен кронблоктың арасы жеткілікті дәрежеде қауіпсіз орын қалдырылатындай етіп ашылған;

-         Ілгек штроптардің шығуына мүмкіндік бермейтін сақтандырғыш құлақшалармен, сондай-ақ айналуға қарсы блокировкалуы саусақшалармен алдын-ала ескерілген.

-         Арқан формасы маневрлерді орындауда оның ілініп қалуынан аулақ болатындай етіп ойластырылған.

-         Айналу үстінде болатын бөлшектердің барлық бекітпелері үшін олардың босап кетуі мен қысылып қалуын болдырмайтын сақтандырғыштар қарастырылған.

-         Барабанға арқанды бекіту үшін шплинттелінген бұрандамен бекітілген қамыт қарастырылған.

-         Барабан тежегіштерінде олардың жеңіл реттелуін қамтамасыз ететін реттеуші құралдар қарастырылған.

-         Тәлдік арқан конструкциясы 3-тен көп мықтылық қосымшаларын қамтамасыз етеді.

-         Гидравликалық қондырғыда сақтандырғыш клапандері қарастырылған.

-         Қозғалыста болатын барлық шынжырлар мен бөлшектер футлярлармен ескерілген.

-         Көмекші жұмыстардың механизациясы үшін ұңғыма сағасында гидравликалық жүк арба ескерілген.

-         Жоғарылатылған негіздемелерге сүйеніштер қарастырылған.

-        Жүк арба тежегіштері таспалардың бірі үзілген жағдайда, бір тежегішпен тоқтатылуға болатындай етіліп жобаланған.

-         Ілгек блоктың (крюкблок) жүруін шектеу үшін шектегіш қарастырылған.

2. Бұрғылауға арналған мачталарды және мұнараны пайдалану кезінде қауіпсіздік талаптары. Өртке қарсы қорғаныс.

Бұрғылау мұнараларын бөлшектеу және жинақтау мұнайгаз өндіру кәсібінде техника қауіпсіздік ережесі мен жұмыстарда жүргізу тәртібін жақсы білетін бригадир немесе прораб басшылығымен іске асады.

Мұнара аяқтарын шешу немесе байланыстыру бойынша жоғарыда жұмыс істейтін жұмысшылар сақтандыру белдіктерімен қамтамасыз етілуі қажет. Жоғарыдағы жұмысқа тек тәжірибелі, арнайы оқытылған монтаждаушылар ғана жіберіледі.

Жоғарыдағы жұмыстардың орындалуын қамтамасыз ететін барлық құралдар қолға ілінетін ілгіштермен сақтандырылған және жәшіктер немесе сөмкелерде сақталады. Мұнарааға ауыр затты көтеру кезінде тікелей қолымен ұстау және бағыттау рұқсат етілмейді. Осы мақсатта арқандар қолдану ұсынылған. Бөлшектерді тартушы жұмысшылар мұнара шетінен 10м кем емес қашықтықта болуы тиіс.

Мұнараның жинақталған бөлігіне көтерілу бастырмалы  немесе жалғаушы баспалдақтар көмегімен ғана рұқсат етіледі, және олар тұрақтығын қамтамасыз ететін құрылғылармен жабдықталуы тиіс.

Арнайы шығырлары жоқ трактор көмегімен көтерілгіштер мен мұнараларды жинақтау кезінде трактор қозғалысы үшін орын дайындалады. Орындар көлденең болуы керек, тракторлар бір бағытта қозғалуы тиіс.

Көтергіштің жабдықталуының жүріс соңында жылжымайтын таңбалар жасалады, трактор жүретін орындарда арнайы құрылғы орнатылады, олар мұнараның жинақталған бөлігін көтерудің соңы жақындағаны туралы тракторшы мен жұмыс басшысына хабар береді. Мұнараны көтеруден кейін трактор шынжыры астына 40х40см қимадағы ағаштар тасталады.

Екі трактормен жұмыс жасағанда оларды 25мм кем емес диаметрлі арқанмен бір-бірімен жалғайды. Ол үшін арқанды алдыңғы трактордың прицепті сырғасына бекітеді, ал содан соң соңғы трактордың алдыңғы ілгегімен жалғайды да, оның шынжырлары арасында тартып, артқы трактордың прицепті сырғасына жақсылап бекітеді.

Келесі секцияны көтеру алдында траверсаның және көтергіш құбырының көлденең екендігін және оларды бір мезгілде көтеруілін қадағалау қажет. Көтергіш траверсасы сақтандыру құрылғысымен жабдықталуы тиіс. Бекітілмеген заттар мен құралдар мұнарадан алынып тасталады. Мұнараның жинақталған бөлігін көтеру немесе оны бөлшектеу кезінде бригаданың барлық жұмысшылары 15м кем емес қашықтықта болулары қажет. Дабыл беруші тракторшыларға жақсы көрінетін және мұнараны көтеру немесе түсіру процессінің бүкіл өтуі көрінетіндей жерде болуы қажет. Дабылдар алдын-ала тракторшылармен келісіп, жалаулар арқылы беріледі.

Жұмыс кезіндегі үзілісте мұнараның жинақталған бөлігі түсіріледі, орнатып, бекітіледі. Мұнараларды жинақтау бойынша жұмыс өндірісі төмендегі жағдайларда рұқсат етілмейді: түнгі уақытта, тұманда, қар түсуі, көк тайғақта, бес балдан жоғары күштегі желде, сонымен қатар минимумнан төмен температурада.

Әрбір компрессор жанында ауа жинағышқа келетін айдау желісіне тік жағдайда қайтарымды клапан орнатылуы қажет. Осы бөлікте резеңкелі шлангілерді қолдану рұқсат етілмейді. Компрессордан ауа жинағышқа дейінгі желіге, әсіресе қыс мезгіліндегі жұмыста жалған жүйеге ылғал түсуден сақтандыру, ауаны кептіру үшін құрылғы орнатылады.

Ауа жинағыш қысым астында жұмыс істеуші ыдысқа жатады. Ол манометр, май бөлгіш, түсіруші кран мен сақтандырушы клапанмен жабдықталады.

Ауалы құбырөткізгіштер үшін сертификаты мен паспорты бар болатты құбырлар қолданылады. Ауалы өткізгіштер газды дәнекерлеу немесе фланецті қосылыстармен жалғанады. Фланецті қосылыстар үшін төсеуші материал ретінде паранит, асбест немесе басқа да жылу, ылғал және май әсеріне тұрақты материалдар қолданылады.

Ауалы құбырөткізгіштер қызметті персоналдың жұмыс жасауына кедергі келтірмейтіндей, сонымен қатар жөндеу және қауіпсіз, ыңғайлы етіп арматуралар орнатылады. Зақымдалған құбырөткізгіштердің сол жері сенімді етіп қорғалады. Құбырөткізгіштерде ешқандай ылғал жиналатын жерлер болмауы тиіс. Құбырөткізгіштердің клапандар, басқару клапандарымен арнайы қысқыш қамыттармен бекітілетін резеңкелі шлангалар көмегімен жалғанады.

Бұрғылау қондырғыларының пневматикалық жүйесін жөндеу немесе құрудан кейін ауамен айдалады. Айдау қысымы жұмысшы қысымынан 25%-ке жоғары болуы керек, ал жұмысшы қысымы мен айдау қысымы арасындағы айырмашылық 0,3 МПа төмен болмауы қажет.

 

Өртсөндіруге қарсы техника қауіпсізідігі техникасы бойынша негізгі талаптар мен іс-шаралар

1.     Ұңғыма салу бойынша жұмыс өндірісі ”Қазақстан Республикасы мұнай және газ өнеркәсібіндегі қауіпсіздік ережелеріне” және ”Мұнай өнеркәсібіндегі өрт сөндіру қауіпсізідігі ережелеріне сай жүргізіледі.

Берілген ауданың климаттық, мерзімдік және аумақтық ерекшеліктерін есепке ала отырып, жұмыс қауіпсіздігі бойынша іс-шаралардың тізімі;

2.     а) ашық фонтандардың пайда болуы мен таратылуы (жабылуы) бойынша жұмысшы бригадаларында оқыту өткізу бойынша әдістемелік нұсқау (”Лақтыру” сигналы бойынша);

б) бұрғылау жұмыстарын қауіпсіз жүргізу бойынша жоспар;

в) қоршаған ортаның өртенуден күрес;

г) бұрғылау жұмыстарынан бұрын және соның кезінде жұмыстың қауіпсіздігі бойынша әдістемелік білім беру мен арнайы тәсілдерге жаттықтыру. Алғашқы медициналық көмек, өртті сөндіру адам өмірін сақтауды ендіре отырып;

д) алғашқы медициналық көмек, көлік және медициналық қызмет көрсету;

е) оңай тұтанғыш және қауіпті жарылғыш заттарды және т.б. сақтау бұрғылау қондырғысы мен вахталық поселкасын өртсөндіруге қарсы құрал-саймандармен және өртсөндірудің алғашқы құралдарымен қамтамасыз етілуі керек және оларға кез-келген уақытта еркін рұқсат беру қамтамасыз етілетіндей етіп орналастырылуы керек.

3.     Барлық жұмысшылар мен жетекшілер өртсөндіру құралдарын пайдалана білуі керек.

4.     Әрбір сменада өртсөндіру қауіпсізідігіне жауап беруші болу керек. Ол адам сменаның барлық мүшелеріне ағымды (инструктажына) нұсқау берілуіне және өртсөндіру құралдарына жауап береді.

 

29. Монтаждық жұмыстарды орындалу барысында жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғау

 

2. Химиялық реагенттермен, мұнай өнімдермен және мұнаймен қоршаған ортаны былғану. Қоршаған ортаны алдын-ала сақтандыру шаралары.

 

Су, мұнай, газдың шығарылымының алдын алу және олармен күрес

Газ, мұнай және су шығарылымы. Бұрғылау қабаттарында газ, су және мұнай болуы мүмкін. Газ жарықшақ арқылы ұңғымаларға өтеді. Егер қабаттық қысым ұңғыны толтыратын жуатын сұйықтықтан қысымы жоғары болса, газ үлкен күшпен ұңғымадан сұйықтықты шығарады – одан газдық, кейде мұнайлық фонтан болады. Бұл құбылыс бұрғылаудың қалыпты процессін бұзады, жабдықтың бұзылуына әкеледі, кейде өрт болады. Су немесе мұнай үлкен қабаттық қысыммен ұңғымаға өтуі мүмкін. Нәтижесінде жуатын сұйықтықты шығарып тастайды, сосын су немесе мұнайды шығарады. Су немесе мұнай фонтаны болады.

Лақтырымдылар жоғары қабаттық қысыммен ұңғымаға газдың өтуі нәтижесіде ғана болмайды. Газ майда көпіршек түрінде ұңғыманың нашар батпақтанған қабырғалары арқылы жайлап ерітіндіге өтуі мүмкін немесе бұрғыланған жыныспен бірге. Әсіресе бұрғылауда ұзақ үзілістер кезінде ерітінді қатты газбен толады.

Ұңғыма забойында газ көпіршіктері үлкен қысымның астында болады, одан газ қатты езіледі, ал көпіршіктердің өте аз. Циркуляция кезінде батпақты ерітінді жоғары көтеріліп өзімен бірге газ көпіршіктерін шығарады, олар неғұрлым жоғары көтерілген сайын, соғұрлым оларға деген қысым азаяды және соғұрлым олардың көлемі үлкейеді. Соңында көпіршіктердің үлкейгендігі сонша, олар ерітіндіде көп көлемді алады және оның тығыздығы азаяды. Діңгек салмағы газ қысымына төтеп бере алмайды да лақтыру болады.

Жайлап ұңғымаға еніп су мен мұнай да ерітінді тығыздығын азайтады, бұл да лақтыруға әкеледі. Лақтырулар ұңғымада жуатын сұйықтықтың деңгейі төмендегенде, ол циркуляцияның жоғалуынан болады немесе ұңғыма толтырылмаған жағдайда құбырдың көтерілуі кезеңінде болады.

Газ шығарылымының бастапқы белгілері мынадай:

а) газбен толтырылған батпақты ерітінділер қорапшаларының циркуляциялануының қайта орнауы кезінде бетіне шығуы;

б) газ қабаттарынан түсудің шектелуінде ұңғымадағы қайнау, олар батпақты ерітінді кернеуінің қозғалысы мен тұтқырлықтың көлемі аз болғанда байқалады;

в) ұңғымадан ерітіндінің әлсіз құйылуы;

г) бұрғылау сораптарының қабылдау сыйымдылығындағы сұйықтықтың деңгейінің көтерілуі ( циркуляциялық жүйеге сұйықтықты қоспағанда);

д) газ коротажды станциялардың көрсеткіші бойынша газдың пайда болуы;

Бұл жағдайларда ұңғыманы жууды күшейту керек, бұрғылауды тоқтату немесе түсіріп көтеруді ерекше жағдайға дейін және ерітіндіні қайтадан газдауға бір уақытта шаралар қабылдауы керек.

Лақтырудың бетін қайтарудың алдын алу үшін ұңғымадағы қысым қабаттағы қысымнан шамамен 21-25 бар көп болуы керек. Артық қысымның көлемі ұңғыманың тереңдігіне, айқындалған қабат жынысының өткізгіштігіне байланысты. Қабаттағы артық қысым ауырланған батпақ ерітіндіні пайдаланудан болады. Батпақты ерітінді ауырланған кезде оның барынша аздығын сақтай отырып тұтқырлығына көңіл бөледі.

Бірақ газ, мұнай немесе қарқынды су ағысымен күрес ретінде тек батпақты ерітіндіні ауырлатумен шектелуге болмайды, себебі лақтыру кездейсоқ болуы мүмкін немесе аз уақытта қатты буырқануы мүмкін, ал ерітіндінің ауырлауы – ұзақ операция.

Басталған лақтырудың бетін қайтару үшін дереу ұңғыманы жабу керек, оны жабу оңай болады, егер оның аузы арнайы лақтыруға қарсы жабдықпен қымталған болса. Ұңғыманың аузын қымтау үшін лақтыруға қарсы жабдық кондуктордың мұнара фланцында бекітіледі және ол превенторлардан, өтуші фланцылық катушкалардан, ысырмалардан, мұнаралық бастан және басқа арнайы арматуралардан тұрады.

Бірнеше типті превенторлар дайындалады. Қабаттық превенторларды пайдаланған жағдайда ұңғыма орталыққа қозғалатын плашкамен жабылады, олар арнайы металдық арматурасымен бірге резиналардан дайындалады. Әдетте ұңғыманың аузында плашкамен қымталған екі превентор бекітеді, олар ұңғымадағы құбырдың сыртқы диаметріне сәйкес келеді. Бітеу плашкалар превенторларда ұңғыманың қимасын жабу үшін бекітіледі. Плашкаларды штурвалдың көмегімен қолмен жабуға болады және гидравликалық немесе электрлік жетектің көмегімен жабуға болады. Плашкалардың конструкциясы былай орындалған, ұңғыманың ішіндегі қысым есебінен оны одан да қатты тығыздайтын қосымша күш пайда болады.

Әмбебап превенторларда (121 сурет) ұңғыманың оқпаны корпуспен бірге арнайы резиналық тығыздықпен жабылады. Ашық жағдайда тығыздық қашаудың өтуін қамтамасыз етеді. Әмбебап превенторларды түрлі көлем мен түрдегі құбырлада жабуға болады (бұрғылау, УБТ және т.б.).

Айналатын автоматты превенторлар бұрғылау процесінде ұңғыманың аузын қымтауды автоматтауға арналған. Олар жабық превенторда бұрғылау мұнарасын айналуға көмек береді. Жұмыстық қысым 7,5 және 20 МПа шығарады.

Бұрғылау кезінде қысымды қадағалау қажет болған жағдайда бұрғылау бастарын пайдаланады. Бұрғылау басының корпусты балшықты ерітіндісінің ағысы мен қайтару циркуляциясы үшін екі құбыршасы болады.

Превенторлардың шартты белгілерден, әріптер мен сандардан тұрады, олардың мынадай маңызы бар: біріншісі әріп - превенторлар дегенді білдіреді; екіншісі – оның конструкциясын. Әріптерден соң тиреден соң сандар қойылады, бірінші тобы превентор корпусының орталық өтуші тесігінің диаметрін көрсетеді (мм); екінші- превентор үшін жұмыс қысымының көлемі (МПа).

Соңғы жылдардың маңызды жетістіктері аккумулятор қысымы арқылы превенторларды гидравликалық басқаруды меңгеру болып табылады, олар езілген газ қысымы астындағы артық ерітіндісі бар қымталған ыдыс. Сұйықтықты аккумуляторға итерген кезде газ қысылады. Осылай сақталған қуат сорғы істен шыққанда превентордың бір – екі ашылуы мен жабылуының өндірісін қамтамасыз етеді. Бекітілген превенторлардың саны мен орналасуы жекелеген жағдайларға байланысты өзгереді, превенторларды орналастырудың  жобаланған схемасы 122 суретте берілген.

Бұрғылаудың әрбір ауданы үшін және лақтырудың алдын-алу үшін ұңғыма аузы жабдығының типтік схемасын жасайды. Превенторларды байлау артық қысым астында бұрғылау сорғыларының ұңғымаларын жууға мүмкіндік береді. Сонымен бірге бұрғылау мұнараларымен шегендеу құбырлар арасында сақиналы кеңістікте сұйықтықтарды қозғау және бұрғылау сорғыларымен цементті агрегаттар және арнайы қима арқылы қайтарып жуу мүмкіндігі болуы қарастырылуы қажет. Монтаждан соң міндетті түрде превенторды арнайы қондырғы арқылы сумен, қысыммен керек, ол шегендеу мұнараның беріктік сипаттамасына сәйкес болуы керек. Тәжірибеден белгілі, көптеген газ, мұнай және су айқындықтары бұрғылау құбырының көтеру кезетіне ыңғайланады және бұрғылау мұнарасын жібергеннен кейін ұңғыма алғашқы жуған мезетіне келтіріледі.

Бұрғылау процессінде газ, мұнай және су айқындықтарының алдын алу үшін ұңғыманың аузын қымтау және батпақты ерітіндіні ауырлатудан басқа келесі негізгі шарттарды орындау керек.

1.    ГТН бойынша қарастырылған шегендеу құбырлардың мұнарасын алдын-ала түсірусіз шығаратын қабаттарды ашпау керек.

2.    Бұрғылау мұнарасын көтерген кезде ұңғыманы толтыру кезеңді емес үзіліссіз сипатта болуы керек, ол үшін итеру қимасында шлангты қосу үшін иелік немесе сұйықтықты жуатын арнайы сыйымдылық болуы керек немесе дозаторды пайдалануы қажет.

3.    Кондуктордың артындағы цементті ұңғыманың аузына дейін көтеру, бұл газ, мұнай, судың шығуымен күресте аузын жақсылап қымтауды қамтамасыз етеді.

4.    Балшықты ерітіндінің тығыздығын 20кг/м³ (0,02г/см³) түсірген кезде, оны қайтадан орнатуға тез шаралар қолдану керек.

5.    ГТН-ді регламенттейтін ұңғыма параметрлерімен көлемі 1,5-нан 3-ке дейінгі артық ерітінді болуы керек.

6.    Түсіру-көтеру операциясы кезінде қысымның қозғалуы бұрғылау мұнарасы мен ұңғыма қабырғаларының арасындағы тесікке байланысты болғасын аз тесігі бар бұрғылау бағанасының төменгі бөлігінің жинастрыруының пайдаланудан қашу керек.

7.    Бұрғылау құбырларының мұнарасын ГТН қондырғысына сәйкес балшықты ерітінділер параметрлеріндегі ұңғыманың жуғаннан кейін көтеру керек. Ұңғымаларды сораптардың жоғарғы өнімділігін және бұрғылау мұнарасының айналуының жағдайын жасаған кезде жуу керек.

8.    Егер бұрғылау құбырын көтерген кезде балшықты ерітіндінің құбырасты кеңістігі азаймаса, онда бұл поршендеу әсерінің болғанын көрсетеді. Бұндай жағдайда бұрғылау мұнарасын шығу интервалынан төмен түсіру керек, ұңғыманы жуып сонан соң құралды көтеру қажет.

9.    Шығу мүмкін болатын жоғары қабаттық қысымды объектілерді ашудың алдында бұрғылау құбырының астына қайтару клапанын орнатады.

Ұңғыманың аузы нашар қымталған жағдайда лақтыру қаупі болса, бұрғылау бригадасы дереу шаралар қолдану керек.

10. Бұрғылау процессінде немесе ұңғыманы жуған кезде:

а) жууды тоқтатпай бұрғылаушы жүргізуші құбырға дейін мұнараны көтереді және ротордан жоғары бұрғылау құбырының муфтасын көтереді, сосын шығырдың тежегішін сенімді бекітіп ауада ұстаймыз, одан соң превенторды жабу бойынша бұрғылау вахтасының басқа мүшелерінің жұмысына басшылық жасайды: жоғары шамаға дейін қысымның өсуі кезінде бұрғылаушы ұңғымадан шыққан сұйықтық ағынын үлкен көлемді штуцерлі отводқа ауыстырады;

б) мұнара құбырын көтергеннен кейін бұрғылаушының көмекшілері жоғарғы превенторды жабады, ал ол дұрыс жұмыс істемеген жағдайда – төменгі превенторды жабады; аузын қымтап жапқаннан кейін сұйықтық ұңғымадан превентордың қимасы мен штуцер арқылы желобты жүйеге бағытталады;

в) превентор жабылғаннан кейін превентордың басының тығыздығы бекітіледі, одан кейін превентор ашылады, сонан соң бұрғылаушы бұрғылау мұнарасын қарап тұрады;

г) превентор жабылғаннан кейін жуу сұйықтығының тығыздығы үздіксіз өлшенеді және бұрғылау сораптарының қабылдау сыйымдылығында сұйықтықтың деңгейін өлшеуге қадағалау жүргізіледі, керек болған жағдайда ерітінді ауырлатылады;

д) қысымға қарсы жуылған кезде бұрғылау сораптарының қабылдау сыйымдылығындағы сұйықтықтардың жоғары деңгейлі жағдайында штуцерлердің диаметрін азайту керек, қабатты ашып қысымға қарсылықты көбейту үшін. Сонымен бірге сақиналы кеністікте қысым рұқсат етілген көлемнен аспау керек;

е) қысым көбейген кезде рұқсат етілген көлемнен асқан кезде сұйықтықты алу тоқтатылады, ысырмалар жабылып ұңғымадағы қысым қадағаланады, әрі қарай қысым көбейгенде ысырманы ашып оны азайту керек, және  бір мезгілде бұрғылау құбырларында ерітіндіні алу керек;

ж) егер қысымды мәжбүрлеп азайту превенторлардың отводтары арқылы ұңғыма фонтандау үшін соңғы ысырманы түгел ашу қажеттілігін туғызса, газ ағымын бұрғылау жақтан қима бойынша бағыттау керек және газ немесе мұнайдың жануына алдын ала шаралар қолдану керек;

к) фонтандануды жою бойынша әрі қарай жұмыстар арнайы жоспар бойынша жүргізіледі;

2. Ұңғымадан толық шығарылған мұнарада бұрғылау вахтасы превенторды жабады және қысым астындағы құбыр үшін қымтау қондырғысын бекітеді. Бір мезетте ұңғыманың аузындағы қысымға бақылау жүргізіледі, газ мұнай шығарымдары арнайы жоспар бойынша жойылады.

3. Бұрғылау мұнарасын көтеру немесе түсіру кезінде егер шығарылымдар аз болса:

а) жоғарыдағы жұмысшы мұнарадан түседі;

б) бұрғылаушы бұрғылау мұнарасын роторға бекітеді және көмекшісімен бірге жүргізуші құбырды қайтару немесе шар клапанымен қосады, одан соң мұнараны көтеріп шығыр тежегішін бекітеді;

в) жүргізуші құбырды қосып болғаннан кейін бұрғылау бригадасы ұңғыманың аузын қымтайды, себебі ол 1 пункте айтылған;

4. Егер газ шығарылымы аяқ астынан болса, лақтырыстар мен бірге, жүргізуші құбырларды қосуға мүмкіндік бермесе:

а) жоғарыдағы жұмысшы мұнарадан түсуі керек;

б) элеватор роторға жеткенше бұрғылаушы бұрғылау мұнарасын түсіреді және оны ауада салбыратып қалдырады;

в) бұрғылау бригадасы ұңғыманың сағасын превентормен қымтайды. 1 пунктке сәйкес, одан кейін оны ашу үшін жоғарғы шарлы муфтаны бекітеді, соңынан клапан мен ысырманы превентордан шығарда жабады;

г) бұрғылау бригадасы жүргізуші құбырды бұрғылау мұнарасына қосады;

д) бұрғылау мұнарасын жібереді және сұйықтық ағымын мұнараға бағыттайды, бір мезгілде бұрғылаушы көмекшілерімен бірге желобтық жүйе мен превентордан қимаға ысырманы ашады (штуцер арқылы), бұл операция сорғылардың өнімділігін жайлап көтерумен жүреді, ұңғымадан шыққан сұйықтық көлемі оның сорғымен бөлуіне сәйкес келуі керек, бақылау сорғы сыйымдылығы қабылдауларында сұйықтық деңгейінің өзгерілуі бойынша жүргізіледі және превентор астындағы қысым рұқсат етілген көлемнен аспауы керек;

е) әрі қарай жұмыстар 1 пунктке сәйкес жүргізіледі;

Кейде бұрғылау қысыммен жасалады. Бұл кезде ұңғыманың аузын қымтаудан басқа қосымша жабдықтар керек – бұрғылау немесе шегендеу құбырларды итеру үшін механизмдер, циркуляцияның жабық схемасы және міндетті түрде штуцерлік батареяның болуы керек. Қысыммен бұрғылау кезінде қабаттағы қысымға қарсылық батпақты ерітіндімен және штуцердегі қарсылықпен болады.

Кейбір жағдайларда қабылданған шараларға қарамастан мұнай немесе газды ашық фонтандау кезінде өрттер болады. Ұңғыманың аузында өрт болған жағдайда жабдықтан босату қажет және су ағынының көмегімен өртті сөндіруге шаралар қолдану керек. Егер фонтанды айтылған әдістермен  басуға болмайтын болса, онда қисық  ұңғымаларды газ, мұнай, су ағынына қарай бұрғылайды, фонтанды ұңғыма оқпанына қарай және қысымның күшімен қисық оқпандардан ауыр батпақты ерітінді шығарады. Аса ауыр жағдайларда ашық мұнай немесе газ фонтандарын жою үшін ядролық жарылыстарға барады.

Грифондар және мұнарааралық шығарылымдар. Бұрғылау процессінде, ұңғымаларды пайдалану мен игеруде болатын грифондар деп ашық қабаттардың газ, мұнай және су фонтанды шығарылымдарын айтады, олар жоғары өткіш қабаттармен жарықшақтармен жер бетіне шығады, немесе цемент – жыныс контактысы бойынша ұңғыма аузының сыртына шығады. Пайдаланатын және техникалық мұнаралардың арасында сақиналық кеңістікте фонтанды мұнай, газ, су шығарылымдары және аралық мұнарамен кондукторың арасын мұнарааралық шығарылымдар деп атайды. Грифондар мен мұнарааралық шығарылымдар бір – бірімен байланысты.

Пайда болу себептеріне байланысты Н.А. Сидоров және Г.А. Ковтунов грифон құрылатын жағдайларды үш топқа бөледі (123 сурет).

1.    Грифондар сапасыз жоғары қысымды қабат цемент ерітінділерімен жабылған.

2.    Бұрғылау процессінде, әсіресе ұңғыманың аузы толық қымталғанда, ашық фонтандармен газ, мұнай, су шығарылымдары болған кездегі грифондар.

3.    Газ және мұнайдың қозғалысынан болған мұнараладың дұрыс қымталмау себебінен кесінді қосындыларынан өтетін немесе бұрғылау процессінде болатын мұнаралар арасындағы бұзылулардан болатын грифондар.

Барлық айтылған жағдайларға грифонның күндізгі бетке шығуының шарты каналдардың болуы, жоғары напорлы пласты немесе ұңғыманың беті мен оқпанын қабарлайды (тектондық жарықшақтар, жоғары өтуші жыныстар, цементті таспен жыныстың арасындағы жеткіліксіз контакт).

Грифондардың пайда болуы мен мұнарааралық шығарылымдардың пайда болуының алдын-алу үшін қажет:

1.     Ұңғымалардың конструкциясын жасаған кезде қабаттарды жабуды ескеріп кондуктордың түсуін қарастыру қажет, олар міндетті түрде цементтің аузына дейін көтеріліп грифонның пайда болуына негіз болады;

2.     Мұнараны жіберудің алдында ұңғыманы 35-45м/с жылдамдықпен жұмыс істету керек, цементтеу алдында батпақты ерітіндінің сапасы ГТН – ге қатаң сәйкес болуы керек;

3.     Пайдалану мұнарасының артында цементті ерітіндінің биіктігін көтеру, ал газдық ұңғыма үшін цементті ерітіндіні көтеру аралық мұнараны жабумен есептеліп жүргізіледі;

4.     Пайдалану мұнараларында цементті ерітінділерді көтеру аумағында цементті серіппелі шырақтарды бекіту;

5.     Құбыр кеңістігінде цемент ерітінділерді жылдамдығы 1,5-1,8м/с төмен болмауы керек;

6.     Пайдалану мұнараларын спайдерлерді пайдаланумен түсіру керек; бұл кесінді қосындысында муфталардың бекітілуін қамтамасыз етеді.

7.     Пайдалану кезінде жоғары қысымды болатын ұңғымаларды (200 бардан жоғары) 15с төмен емес жоғары рұқсат етілген қысыммен алдын ала тығыздалған құбырлармен  бекітеді;

8.     Стандартты емес муфталарды пісіруде жүргізбеу; ұңғыманың сағасын байлаудағы барлық жұмыстарды жоғары сапалы етіп жүргізу;

9.     Аузының сәйкес жабдықтары болғанда ғана ұңғыманы меңгеру.

Грифондардың пайда болуы мен мұнарааралық шығарылымдар соңының ауыр болуына әкеледі. Грифондарды жою үшін көп уақыт кен қаржы кетеді. Бір қатар жағдайларда грифондарды жою жұмыстары ұңғыманың құруына әкеледі. Сонымен бірге бұрғылау процессінде барлық талаптарды орындағанда бұл асқынулардан құтылуға болады.

Ұңғымалардың өтуі кезінде болған істегі грифондармен  күресу үшін, көрші ұңғымалардан газ бен сұйықтықтарды таңдап қалыптастыру керек.

Егер грифонның әсерінің нәтижесінде бұрғылау ұңғымасының аузына баруға болмаса, онда фонтанды (грифонды) жою үшін ыңғайлы бағытталған ұңғымаларды бұрғылайды.