Мазмұны

 

 

Аннотация

Нормативтік сілтемелер

Анықтама

Белгілермен қысқыртулар

Кіріспе...........................................................................................................................8

Негізгі бөлім.................................................................................................................9

1.1 Тыныс ауруларының түрлері мен белгілері......................................................

1.2 Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары...................................................

1.3 Тыныс ауруларының биологиялық процестері................................................

1.4 Аурудан сақтану және одан арылу шаралары......................................................

2 Өзіндік зерттеу .........................................................................................................

2.1 Proanamnesis...........................................................................................................

2.2 Anamnesis vitae et morbi........................................................................................

2.3 Anamnesis morbi.....................................................................................................

2.4 Status praesens universalis......................................................................................

2.5 Status praesens  localis............................................................................................

2.6 Diagnosis.................................................................................................................

2.7 Decursu morbi et therapia.......................................................................................

2.8 Epicrisis...................................................................................................................

3 Техникалық қауіпсіздік............................................................................................

Қорытынды ..................................................................................................................

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...............................................................................

 

      Аннотация

      

      Бұл курстық жұмыс 44 беттен тұрады. Курстық жұмыстың тақырыбы «Ренит,гаймарит,ларингит,фронтит аурулардың емі және профилактикасы» тыныс ауруларының түрлері мен белгілері,созылмалы түрде өтетін танау қабынулары,танау ауруларының биологиялық процестері, аурудан сақтану және одан арылу шаралары қамтылады.

 

      Анықтама

 

 

     Ренит -  танау кілегей қабықтарының қабынулары.

     Гайморит - үстіңгі жақ қуыстарының кілегей қабықтарының қабынуы.

     Фронтит - мандай қуысының қабынулары-сирек кездеседі, ал кездескен                   жағдайда басқа аурулардың зардабынан пайда болады.

    Аэроцистит - Жылқыдағы ауалы қапшықтардың катаральды қабынуы.

    Ларингит - Көмейдің кілегей қабығының қабынуы.

    Трахеит - Кеңірдектің қабынуы көбінесе өздігінен емес, көмейдің не                     бронхының қабынуларының асқынуынан пайда болады.

 

 

     Кіріспе

 

     

     Тыныс алу жүйесінің аурулары төлдердің арасында жиі кездеседі жәнеде жұқпалы емес аурулардың ішінде ас қорыту жүйесінің ауруларынан кейінгі екінші орынды алады. Жалпы кәзіргі кездегі жеке шаруашылықтарда барлық аурулардың 20-30%-ті тыныс алу жүйесінін ауруларының үлесіне тиеді.Тыныс алу жуйесімің ауруларын тудыратын көптеген себептерді негізгі екі топқа бөледі:

         1.Төлдерді күту мен азыктандыру технологиясының  бұзылуларынан организмнің резистентгік қабілетінің төмендеуі;

     2.Микроорганизмдердің өсері.

    Тыныс алу жүйесінің ауруларын дұрыс және дер кезінде анықтап, оларға тиімді ем қолданып, алдын ала сақтандыру шараларын ұйымдастыру үшін тыныс жолдары мен өкпенің атқаратын әр алуан қызметтерінің физиологиялық мәнін анық түсіне білу керек. Тыныс алу ағзалары жүйке жүйесі, қан және лимфа жүйелері арқылы организмдегі барлық жүйелермен өте тығыз байланыста. Сондықтанда тыныс алу жүйесінің аурулары организмнің барлық жүйелерінің қызметінің бұзылуының бірден-бір себепкері болады. Өйткені ол аурулар бірден газ алмасу процесі нашарлатып, төлдерде ентігу процесін тудырады. Өкпенің ауамен қамтамасыз етілуінің бұзылуы тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігінің үш сатысымен анықталады:

      1.Ентігу   құбылысы   төлдер  организміне   тек   қатты   күш түскенде ғана білінеді;

    2.Ентігу құбылысы төлдер организміне аздап қана физикалық салмақ түскенде-ақ байқалады;

    3.Ентігу құбылысы үнемі жәй тұрған төлдерде де, физикалық салмақ түскен төлдерде де үнемі болып тұрады.

    Өкпелердің қызметтерінің жеткілксіздіктері бірінші және екінші сатыларда өткен кезде организмдегі газ алмасуыньщ бұзылғандығы онша сезілмей, кемістікті толтыру (компенсаторлық) механизімінің іске қосылу нетижесінде оттегінің жетіспеушілігі байқалмайды. Ал үшінші сатысында ұлпаларда оттегінің жеткіліксіздігі (гипоксия) пайда болады, ягни қан мен ұлпалардың оттегімен қанығулары төмендейді. Осы құбылыстың белгілері ретінде төлдерде әлсіздік пайда болып, көзге көрінетін кілегей қабықтары көгереді. Бұл жеткіліксіздіктер төлдерді ессіздендіріп (кома) өлім-жітімге ұшыратуы мүмкін.Төлдерде тыныс алу жүйесінің аурулары көбінесе жіті және жітілеу түрлерінде айқын белгілерімен көрініп малдың өлімімен аяқталуы мүмкін.Жалпы тыныс алу жүйесінің аурулары анатомиялық кұрылысы негізінде екі топқа бөлінеді:

    1.Тыныс алу  жолдарының  аурулары   (ринит,   гайморит,фронтит, ларингит, трахеит);

    2.Өкпе   мен   оның   сірілі   қабықтарының  аурулары  (өкпе қабынулары; оның сірі қабығының қабынуы; оған ауаның, сары судың жиналуы және өкпеде ауаның кернеуі).

   

     1 Негізгі бөлім

     1.1Тыныс ауруларының түрлері мен белгілері

    

     Танау қуысының кілегей қабығының қабынуы  (Ренит-rhinitis) Қабыну процесінің сипаттамасы бойынша катаральды, крупозды және   фолликулярлы болып бөлінеді.Өтуіне. байланысты - жіті және созылмалы; пайда болуына байланысты - бастапқы және қосалқы түрлерін ажыратады. Бұл аурумен малдардың барлық түрлері ауырады, әсіресе төлдердің арасында жиі кездеседі. Себептері. Танау қабынулары төлдерді күтіп-бағу мен азыктандырудың технологиясын дүрыс сақтамағандықтан болады. Көбінесе механикалық, физикалық және химиялық қоздырғыштардың әсерінен пайда болады. Олар шаң-тозаң, ыстық-суық, аммиакмен қаныққан ауа, ыстык, ас, химикаттармен өңделген сүрлем, желорай, ылғалдылық және т.б. Танаудың крупозды және фолликулярлы қабынуларында қоздырғыш микроорганизмдер (стрептококктар, стафилококктар, вирустар) мен организмнің сезімталдық қабілетінің күшеюі (аллергия) аса маңызды орын алады. Қабынудың қосалқы түрі індетті, инвазиялык, (кұрт) немесе жұқпалы емес аурулардың асқынуынан пайда болады.Дамуы. Танаудың кілегей қабықтары ісініп, жалқыаяқа толады да, тыныс жолы арқылы ауаның өтуіне кедергі жасап демалу жеткіліксіздігін тудырады. Қабынудың салдарынан бұзылған зат алмасуынын қалдықтары мен өрбіген микробтардың уыттары қан мен лимфаға сіңіп организмді уландырады, дене қызуы көтеріледі. Уақытында ем қолданбаса қабыну процесі асқынып көршілес ағзаларды да қамтуы мүмкін.Белгілері. Төлдер жабырқанқы, дене қызуы аздап көтерілген. Олар пысқырынып, түшкірінеді, мұрындарын тұрған жердегі заттарға үйкелейді. Дем алысы пысылдап, кейде ысқырытып шығады. Танауларынан ақпа ағып, кейде тыныс жолдары қатып қалған жалқыаяқтармен бітеліп қалуы да мүмкін. Жалпы кілегей қабықтары қызарып, домбығады. Жеңіл түрі 5-10 күннің ішінде толық жазылып кетеді. Созылмалы түрі ауық-ауық асқынумен, төлдердің арықтап, кілегей қабықтары бозарып жарақаттануымен сипатталады. Крупозды, фолликулярлы түрлерінде төлдер қатты жабырқайды, азыққа тәбеті жоқ, қызуы көтеріңкі болады. Ентікпе пайда болады, жақ астындағы лимфа бездері ісініп, ауырсынғандық байқалады. Кілегей қабықтарында сұрғылт-сары не қызғылт-сары түсті фибринді заттар шоғырланып, ісіндіреді. Ол заттар сырылған кезде орнында қанталаған жалақ пайда болады. Аурудың бұл түрлері дұрыстап емдегенде 2-3 аптаның ішінде жазылады.Ауру асқынып ұзаққа созылғанда танаудың төңірегіндегі терілер жарақаттанып қабынады (дерматит), лимфа түйіндері қабынады (лимфагаденит), көршілес орналаскдн ағзаларға тарайды (гайморит, ларингит, фарингит жөне т.б.).Анықтау. Ауру туралы жиналған мәліметтер мен ауруға тән сырт белгілеріне сүйене шырып анықталады. Ауруларды саралағанда кейбір індетті және құрт аурулары танаулардың кілегей кабықтарын зақымдайтынын ескерген жөн[2,6,8].

 

    Танау кілегей қабықтарының қабынулары. Танау қабынулары қабынбаның сипаттарына байланысты кілегей қабына бетінің қабынуына  фибриннің кілегей қабына жиналып қабаттануына  және бездердің қабынуына өтуіне байланысты-жіті және созылмалы пайда болуына байланысты-басалқы және қосалқы түрлерге бөлінеді. Бұл аурумен малдың дерлік барлық түрлері ауырады, әсіресе төлдердің арасында жиі кездеседі. Мал көбінесе катаральды қабынумен ауырады: крупозды және фолликулярлы қабынулар сиректеу кездеседі, ал кездескен жағдайларда жылқыларда болады.Себептері. Танаудың қабынуларына малды күту мен азықтандыру тәртібінің бұзулары, көп жағдайларда, механикалық ыстық суықтың немесе химиялық қоздырғыштардың әсер етулерінен пайда болады. Құрғақ азықтарды жегенде көтерілген шаңмен дем алу, аммиакпен қаныққап ауамен не ыстық бумен дем алу, ыстық асты суытпай жегізу, аммиак ерітіндісімен өңделінген сүрлем шөп қабынулары, күннің ыстық кезінде шаң жолдармен топтап айдағаннан пайда болады. Танаудың қабынуларына салқын тию де себепкер болуы мүмкін желорай, ылғалдылық т.б. Танаудың крупозды және фолликулярлы түрлерде қабынуларында қоздырғыш  микроорганизмдер /стрептококктар, стафилококктар, вирустар/ және организмнің сезімталдық қабілетінің күшеюі /аллергия/ аса маңызды орын алады.Танау қабынуларын бейімдейтін жағдайлар - азықтың құнарсыздығы, атап айтқанда, рациондағы карогиннің не ретинолдың аздығы, мал қораларының ластануы ауадағы бактериялардың қалыптан тыс көбейіп кетуі.Танаудың қосалқы түрде қабынулары басқа індетті, құрт немесс жұқпалы емес аурулардың асқынуларынан пайда болады. Дамуы Танаудың кілегей қабықтарының қабынулары мұрын жолдарын ісіндіріп, жалқыаяқа толтырады, сөйтіп ауаның өтулеріне кедергі  жасайды да дем алу кемістіктерін туғызады. Қабынудан бұзылған зат алмасуының қалдықтары мен ербіген микробтар уыттары қан мен лимфаға сіңіп организмді уландырады, жалпы жабырқандырып қызуын көтереді. Себептерін жойып ем қолданбаса қабынулар көршілес орналасқан қосалқы қуыстарға, жұтқыншақ пен көмейге ауысып жайылып кетулері мүмкін. Белгілері. Танаудың кілегей қабықтарының беттерінің қабынулары жіті түрде өтсе, малдарда аздаған ғана жабырқаушылықтық белгілері байқалынады, дене қызуы қалыпты шама төңірегінде болып не 0,5-1"С дейін ғана көтеріледі, азыққа дсген зауқы көп өзгермейді не аздап қана төмендейді. Мал пысқырынады, түшкіреді, кейде мұрындарын аттақырға, қабырғаларға үйкелейді. Дем алысы пысылдайды, кейде ысқырынып шығады, дем алуы мен дем шығару уақыттары ұзарады. Танау кілегей қабықтарын тексергенде алдында ұйымалы сонан-соң ұйымалы -сарысулы  ақпа ағып, кейде мұрын жолдары қатып қалған жалқықтар мен бекітіліп қалады да кілегей қабықтары қызарып, домбығып кетеді. Ауыру қолайлы жағдайда өтсе, малдар 5-10 күннің ішінде толық айығып кетеді. Көмейдің кілегей қабығының қабынуы (Laryngitis - ларингит). Көмейдің қабынуы пайда болу себептеріне байланысты өздігінен және қосымша, барысы бойынша жіті және созылмалы, жалқықтың сипаты бойынша катаральды және крупозды фибринді түрлеріне бөлінеді. Катаральды шырышты қабының қабыну малдардың дерлік барлық түрлерінде де кездесе береді, ал крупозды қабыну сирек кездеседі, кездескен жағдайдың өзінде көбінесе жылқылар арасында ғана байқалынады [1,4,13].

    Себептері. Өздігінен пайда болатын кемей қабынуы малдарды азықтандыру және күту технологиясының бұзылғандығынан болады. Ауруды тікелей тудыратын ссбептер де біршама бар, олар: суыққа шалдықтыру, көмей кілегей қабықтарына тітіркендіргіштердің әсер етуі-ірі қара малды тастай суық сумен суғару, шошқаларды ыстықтай азықтандыру, көп мезгіл тітіркендіргіш газдармен, шаң-тозаңды ауамен дем алдыру. Малдарды спирт-сыра қайнату мекемелерінің қалдықтарымен азықтандыруға организмді бірте-бірте үйретпей, аяқ асты көшіру жаппай ауруға ұшыратады. Көмей қабынуы малдарға дәрілерді аузы арқылы күштеп бергенде не өңешке зонд енгізгенде де пайда болуы мүмкін. Крупозды қабыну көмей кілегей қабықтарына күшті тітіркендіргіштердің әсер етуінен /аммиак, қышқылдар, сілтілер, ыстық түтін, қызып тұрған малдарға суық ауамен дем алдыру т.б./ дамиды.Ауруды тудыруға малдарды бағып-күтуді нәзіктендіру және ретинолдың жеткіліксіздігі бейімдейді.Көмейдің қосымша түрдегі қабынуы басқа аурулардың асқынғандығының белгілері ретінде пайда болады. Крупозды қабынудың дамуына қоздырғыш микроорганизмдер мен дененің түршігушілік күйінің әсері көп. Дамуы қабыну көмейдің кілегей қабықтарын ісіндіріп, қуысына жалықты жинағандықтан оның саңлауы тарылып дем алу процесін қиындатады. Егер ауруды тудырған себептерді жоймаса, не тиісті ем қолданбаса, ауаның жеткіліксіздігінен және қабынба қалдықтарымен дененің улануынан малдар тұншығып өліп қалуы мүмкін[4,3,13].

    Белгілері. Көмей катаральды түрде қабынғанда аурудың жалпы күй-жайы көп өзгермейді не аздаған ғана жабығандық байқалады. азыққа деген тәбеті де көп өзгермейді, аздап төмендеуі мүмкін, дене қызуы қалыпты шама деңгейінде болады не аздап қана көтеріледі / субфебрильная/. Жылқылар мен ірі қаралар мойындарын созып, бастарын еңкейтіңкіреп ұстайды. Көмей тұсын сипағанда, тез қимыл жасағанда аурудың бастапқы күндері құрғақ жөтел пайда болады, кейінірек ол қақырықты күркіл жөтелге айналады. Крупозды қабынғанда жалпы жабыққандықтың белгілері айқын көрінеді, азыққа тәбеті шаппайды, дене қызуы 1-2° С дейін кетеріледі, дем алысы ауырлап ысқырыньш шығады, көмейді қолмен басқанда қатты ауырсынады, көмейдің тұсы ісініп домбығады, жөтелгенде фибрин талшықты қақырық түседі. Көмей крупозды түрде қабынғанда антибиотиктер сульфаниламидтер қолданады, сыртқы тұсына озокерит балшық тартады, диаметрия не УЖЖ-ті ультра жоғарғы жиілікт/ тогымен емдейді. Егер көмей жедел түрде ісініп мал тұншыға бастаса, дереу кеңірдекті тесіп, оған тыныс түтігін трахетубус орнатады. Жиналған жалқықты тарату үшін жылытқан сұйық азықтармен біріп-қақырық түсіретін дәрілер береді. ас содасын, аммоний хлоридін, терпингидрат, ипекакуана, термопсис т.б. Жылқы мен ірі қараны жылы судың буымен дем алдырған /ингаляция/ жақсы нәтиже береді. Көмейдің тұсын тәулігіне 2-3 рет грелкамен, Соллюкс лампасымен не инфрафружбен жылытады.

 

Созылмалы түрде өткен қабынбаны асқындыру мақсатымен ірі қара, жылқы және иттердің көмей қуысына 0,2% күмістің нитратты ерітіндісін 5% протаргол ерітіндісін енгізіп, сыртқы тұсын скипидармен сылайды[1,4,13].

 

 

    Ауруды тудыруға малдарды бағып-күтуді нәзіктендіру және ретинолдың жеткіліксіздігі бейімдейді.

 

     1.2 Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары

 

     Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары- ұзақ уақытқа созылуымен, ауық-ауық асқынуларымен, ауру мал арықтап, жұмысқа қабілеттілігі төмендеуімен бейнеледі. Танаудың кілегей қабықтары бозарып семеді, жалақтанады, кей жерлері жараланады, тыртықтанады.

Танаулар крупозды және фолликулярлы түрде қабынғанда аурулар қатты жабығады, азыққа тәбеті шаппай, қызуы көтеріледі, әртекті ентікпе пайда болады, жақ астындағы лимфа бездері ісініп ауырсынады, көп жағдайларда танау жолдарының кілегей қабықтарымен бірге танау айналасындағы терілер де зақымданады. Қабыну крупозды түрде еткенде басқа да тән белгілер білінеді, қан кернеледі, кілегей қабықтарына сүрғылт сары не қызғылт сары түсті фибринді заттар жиналып ісінеді. Жиналған заттар қабаты құрғап, көтеріліп сырылған кезде орнына қанталаған жалақ пайда болады. Жылқылардың танаулары фолликулярлы түрде қабынғанда қанмен қатты кернелген және ісінген кілегей қабықтарында 2-3 күннен кейін 2-3 мм көлемді ашық-қызыл не бозғылт-сары түсті бір-біріне жақын орналасқан көптеген дөңгелек түйіншектер пайда болады. Кейінірек түйіншектер сарғыштанып, бір-бірімен қосылып, тұтасып кетеді. Тұтасқан қабат сырылып алынғанда кілегей қабықтарының беті жалақтанады.Ауруды тудырған себептері жойып, уақытылы дұрыс ем қолданса, танаулары крупозды және фолликулярлы түрде қабынған ауру малдар 2-3 аптаның ішінде жазылып кетеді [4,5,9].

Анықтау. Ауру туралы жиналған мәліметтер мен анықталынған тән сырт белгілеріне негізделінеді.

Ауруларды саралаганда кейбір індетті және құрт аурулары танаулардағы кілегей қабықтарды зақымдайтынын еске алған жөн.

Емі. Фермада танаулары қабынған ауру малдар пайда бола бастаса оларды тудырған не себепкер болған жағдайларды жоюға әрекет жасайды. Көңілді, әсірсе, қорадағы ыстықтық-ылғалдылық тәртібін сақтауға сақтауға, желорай туғызбауға бөледі, малдардың астын төсемемен қамтамасыз етіп, ауадағы жиналған артық аммиакты /мүсәтір спирті/ және күкіртті сутекті /сероводород/ азайтуға шаралар қолданады. Шаң басқан ие өткір иісті азықтарды бермейді. Азықтарды аммиакты сумен өңдеу ережелерінің қатал сақталуын қадағалайды.Танаулардың кілегей қабықтары талаурана қабынғанда танау қуыстарын 0,25% новокаин ерітіндісімен, 3% бор қышқылы ерітіндісімен, 5% натрийдің биокарбонат ерітіндісімен, 2% цинк сульфаты ерітіндісімен немесе өсімдік майына дайындалған 2% ментол ерітіндісімен жуып-шаяды. Жалқықтың, кепкен қабығын аталынған ерітінділердің біреусімен мақтаны дымқылдап алып тастайды.Танаудың қабынуының бастапқы кезеңінде танау қуыстарына кезекпе-кезек майдаланған стрептоцид, нурсульфазол, сульфадемизин, этазол не висмут нитратының ұнтақтарын үрлеп енгізеді.Қабыну созылмалы түрде өтсе танау жолдарын бір апта бойы тәулігіне бір реттен 1% күміс нитраты ерітіндісімен не хлорлы цинкпен жуып-шайып тұрады.Қабыну крупозды не фолликулярлы түрде өтетін болса танаулардыц өздерін емдеумен қатар бір дүркін антибиотиктер мен сульфаниламидтерді қолданған жөн, екпе қабынуының емін қараңыз.

Сақтандырудың мағынасы малдарды өсіру технологиясың күтім және азықтандырудың  ережелерін қатал сақтауды талап етеді. Көңілді, әсіресе, кілегей қабықтарын тітіркендіретін себептерді шаң-тозаң, ыстық ауа, өткір иісті азықтар, аммиак көп жиналған ауа т.б. азайтуға көбірек бөледі.Ауру ауалы қапшықтардың кілегей қабықтарының талаурана не талаурана-іріңді қабынуымен және қуысына жалқықтың жиналуымен сипатталынады. Себептері. Ауру ылғи да қосалқы ретінде жұтқыншақ және шық-шыт бездері /паротит/ қабынғанда ауру қоздырғыштарының, оларды жалғастырып тұратын, евстахиев өзекшесі арқылы таралғандығынан пайда болады. Аурудың пайда болуына ауалы қапшықтардың тұстарының ұрылып зақымдалуы не өткір заттар мен тесілуі себепкер болады.Белгілері. Ауру жіті және созылмалы түрде өтеді. Жіті түрде өткенде ауру мал жабығады, азыққа тәбеті шаппайды, ауырсынады, ауалы қапшықтардың тұсы домбығып ісінеді, басын көтеріп ұстап мойнын созып тұрады. Созылмалы түрде өткенде ылғи танау тесіктерінің бір жағынан қоймалжың шараналы не қоймалжың-іріңді,көбінесе сасық иісті ақпа ағып тұрады. Басын еңкейткенде не қапшықтар тұсын басқанда ақпа көбейе түседі.Ауалы қапшықтардың қабынуы ылғида сыңар түрде өтеді. Қапшық қуысына жалқық көп жиналған кезде қатты ентікпе пайда болады. Жиналған жалқықты қуыс ине арқылы сыртқа шығарса, ентікпе басылады[4,5,9,10].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Малдарға   суық   тигізбеуге,   тыныс жолдарының  кілегей   қабықтарын  тітіркендіретін  ыстық  ауамен,  шаң-тозаңмен және түтінмен демалдыруға бағытталады.

 

     1.3 Тыныс ауруларының биологиялық процестері

     Тыныс алу — организмнің сыртқы ортадан өзіне оттегін сіңіріп, ол ортаға көмірқышқыл газы мен суды бөліп шығаратын, үздіксіз жүретін, күрделі биохимиялық процесс.Жан-жануарлар өз өмірін сақтау үшін сыртқы ортадан оттегі организм ағзаларына, ұлпалары мен торшаларына үздіксіз жеткізіліп отырылуы қажет. Мәслен, жылқы малы тыныш тұрган жагдайда минутына 4-6л, кой малы 350-400 мл оттегін қажет етеді. Адам жұмыс істемегенде минутына 500-1000 мл-ге дейін, ал жеңіл жұмыста 1,5 л, ауыр жұмыста 5 л-ге дейін оттегін қажетМалдарда кездесетін барлық аурулардың 95%- дан аса мөлшері жұқпайтын аурулар болып келетін болса, оның 25-30%-ы тыныс алу жүйесінің ауруларына жатады. Олардың  25-75 % өлім-жітімге ұшырайды, сойылады.

     Семей    облысы    бойынша    1990   жылғы   статистикалық қарағанда, малдардың барлық түрлерінің ауруларының ішінде, тыныс алу жүйесінің ауруларына 38-62%-ы келеді екен. Оның  18-47%-ы өледі [6,7,14].

    өз  деректеріміз   бойынша   сау   мал   деп   етке   өткізуге ет комбинатына әкелінген малдардың 35%~ы өкпе ауруларының әртүрімен дерттенгендігі анықталды.   1985-86 жылдары Семейдің зоотехникалық-малдәрігерлік институтының тәжербие шаруашылығында алынған барлық қозыларды (8 500бас) флюрография арқылы тексергенде, олардың 24-75%-ына дейінгі ауруларымен ауыратыны анықталды.Ауырған малдың  өнімділігінің  азаятынын  және  емдеуге кететін  күтімге, күтетін кісілерге төленетін шығындарды еске алсақ, онда тыныс алу жүйесінің ауруларынан шаруашылықтарға келетін экономикалық шығынның көп болатынын байқаймыз. Жоғарғы сатыдағы көп клеткалы жануарлардың газ алмасу процесіне міндетті    ағзалардың көбі сыртқы ортамен тиіспейді. Сондықтан   олардың   организміндегі   газ   алмасу   процесі   қан арқылы жүреді де, ол ішкі дем алу процесі деп аталады. Ал қанға сыртқы   ортадан   оттегінің   келуі,   организмнен   кемірқышқыл  газының  шығуы тыныс  алу  жүйесінің  ағзалары  арқылы  іске  асады. Ол сыртқы дем алу процесі деп аталады.

     Сүтқоректілерде тыныс алу жүйесі екіге бөлінеді:

     1.Жоғарғы тыныс алу жолдары(танау,көмей,кеңірдек,ірі
бронхьшар);

     2.Өкпелер.

     Газдың алмасуы өкпе альвеоллаларында жүреді. Малдарда дем алу процесін үш кезеңге бөлуге болады:

     1.Газдың организм мен сыртқы ортада алмасуы (сыртқы дем алу процесі)

     2.Отгегінің қан арқылы тыныс алу ағзаларынан ұлпаларға жеткізіліп,  олардан көмірқышқыл газының тыныс алуағзаларына әкелінуі;

    3.ұлпалардың оттегін сіңіріп, көмірқышқыл газын түзу процесі (ішкі, ұлпалардағы дем алу процесі).

     Осындай   дем   алу   процесі   негізгі   үш   механизмнің  арқасында іске асады

    1.Өкпелерді желдету механизмі;

      2.Газдардың қанға сіңу механизмі (диффузия);

3.Өкпе альвеоллаларында оттегінің ағзаларға таратылып,көмірқышқыл   газының   бөлініп   шығарылу   механизмі (перфузия).

    Осыған байланысты дем алу процесінің үш түрлі бұзылуы байқалады:

     1.Өкпелерді желдетудің бұзылуы, ондағы оттегінің аздығы;

     2.Газ диффузиясыньод бүзылуы;

     3.Газдың   қанмен   айналысының,   немесе   перфузияның бұзылуы.

     Осылардың ішіндегі ең негізгісі - өкпелерді желдетудің бұзылуы, Әсіресе оттегі жеткіліксіз болғанда. Оның себептері әртүрлі болуы мүмкін:

     1.дем алу орталығы қажығанда;

     2.дем алу процесіне қатысатын еттерге тиісті импульстар бармағанда,олардың ауруларында; әртүрлі себептермен кеуде қуысының және өкпелердің қозғалыстары шектелгенде;

      3.тыныс алу жүйелерінің ауруларында;

отегінің альвеолладағы ауадан капилляр қанына отуі үшін қажетті жағдайлар:

    4.Альвеолла мен капиллярдың арасындағы мембрананың қалыңдығы. Қалыпты жағдайда ол 0,004 мкм-ге тең, ал капиллярдың диаметрі 7-8 микрон, одан эритроцитер бір-бірден өтеді.

     1.Альвеолла мен капиллярдың   газ   алмасу   процесіне қатысуға тиісті жалпы көлемі.Ол сау малдарда жылқыда - 500 шаршы метр, қойда 35-40 шаршы метр (адамда - 50 шаршы метр);

     2.Капиллярдағы қан ағысының жылдамдығы қалыпты жағдайда 0,5 мм/сек.

     Жалпы эритроциттердің ұлпалармен тиісу уақыты гемоглобиннің өзіне оттегін сіңіріп, оны беру уақытынан әлдеқайда көп. Әрбір эритроцит ұлпалармен 0,1 секунд тиіседі. Ал гемоглобиннің оттегін сіңіру уақыты 0,006 секунд, беру уақыты ~ 0,076 секунд. Барлығы 0,082 секунд. Эритроциттің 0,1- 0,082 = 0,018 секунд тиісу уақыты артық. Олай болса сау организмде оттегі мен көмірқышқыл газдарының дұрыс тасымалдануына толық мүмкіншілік бар.1грамм гемоглобин 1,31 мл оттегімен байланыса алады. Дем алу процесінде ауадағы оттегінің 5 % -ы сіңіп, дем арқылы 4,4% көмірқышқыл газы организмнен шығарылады.Орталық жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істеуі. Көмірқышқыл газының қалыптан тыс шоғырлануы рефлекс арқылы тыныс алу орталығына әсер етеді. Ол орталықтың қызметі бұзылғанда, немесе оған басқа ағзалардың аурулары әсер еткенде организмде улы заттар шоғырланып, дем алу процесі бұзылады. Оның клиникалық белгілері ретінде тыныс алудың Чейн-Сток, Биота, Куссмауль түрлері пайда болады, Мұндай жағдай организмді тұншығуға дейін апарып соғуы мүмкін. Организмнің осындай қолайсыз жағдайларға қарсы тұратын, өзін қорғайтын мүмкіншіліктері бар. Оларға жататындар:

     1.Танау кеңсірігі  (дем  алатын  ауаны жылытып,не суыту үшін);

     2.Кілегей қабығының бездерінің секреттері (микроорганизмдерді өлтіреді);

     3.Кірпікше-жыпылықтағыш эпителий торшалары;

     4.Жүрек-қан айналу жүйесінің қызметінің үдеуі [6,7,14].

     Организмнің осындай өзін қорғау мүмкіншіліктері қажығанда, немесе жойылғанда тыныс алу жүйесінің қызметінің жеткіліксіздігі пайда болады.

    Тыныс алу жұйесінің қызметінін жеткіліксіздігі дегеніміз тыныс алу процесіне жауапты ағзалардың организмді қажетті мөлшерде оттегімен қамтамасыз етіп, онда түзілген көмірқышқыл газын уақытында бөліп шығара алмау жағдайы. Бұл қандай жағдайда болуы мүмкін?

•        Дем алатын ауадағы оттегінің парциальдық қысымы төмендегенде;

•        екпелердің жұмыстарының жеткіліксіздігінде;

•        жүрек-қан тамырларының функцияларының жеткіліксіздігінде;

•        жүйке жүйесінің реттеушілік қызметі бұзылғанда[6,7,14].

 

 

 

Дем алу жиілеп, оның ырғақтығы бұзылады, ентігу пайда болады,бір минуттағы демнің мөлшері мен дем алу терендіктерінің көрсеткіштері төмендейді,көзге көрінетін кілегей қабықтардың   көгергені байқалады,жүректің өкпе артериясының қақпақшасының р.о де  оның екінші сазының қатты естілетіні анықталады, қан құрамында эригроциттер мен гемоглобиннің мөлшерлері көбейеді (компенсация), қанда толық тотығын үлгермеген қосылыстардың шоғырлануынан оның қышқылдығы жоғарылайды, организмде жалпы зат алмасу процесінің бұзылу белгілері байқалады[6,14,2].

 

     1.4 Аурудан сақтану және одан арылу шаралары

 

     Тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігінің үш кезеңін анықтауға болады. Жасырын кезеңі - жеткіліксіздіктің белгілері ауру малды қатты қинағанда ғана білінеді. Жеңіл кезеңі - белгілері жеңіл жұмыста біліне бастайды. Ауыр өтетін кезеңі - белгілері тыныштықта тұрған малдабілініп тұрады. Тыныс алу жүйесінің ауруларын үш топқа бөлуге болады. Тыныс алу жолдарының аурулары. Өкпелердің аурулары. Өкпе қабының ауруы. Тыныс алу жолдарының ауруларына жататындар,танау қуысыныц қабынуы – риниттер, көмекейдін, қабынуы–ларингиттер, қосалқы қуыстардың,   қабынулары     (гайморнт,фронтит және жылқылардың, ауа қапшықтарының қабынуы), кеңірдектің қабынуы – трахеит, бронхылардың қабынулары - бронхиттер. Өкпелердід ауруларына жататындар, өкпелердің қан кернеп ісінуі.

     Өкпе қабынулары өкпе гангренасы, бронхылар мен  өкпелердің қабаттаса қабынуы,бронхопневмония,аурудың себептер кілегей қабықты тітіркендіру арқылы қабыну процесін тудырады. Кілегей қабықтары ісінеді, онда эксудат жинақталады да ауаның өтуін қиындатады. Ары қарай тыныс алудың жеткіліксіздігі дамиды. Зат алмасу, бірінші кезекте газ алмасу, процесі бұзылады. ІІотогенді микроорганизмдердің өсуі жылдамдайды. Осының салдарынан түзілген улы заттар қанға етіп, дене қызуы көтеріледі. Ауру асқынғанда көршілес танау қуыстарына, жұтқыншақ. Аурудың жіті түрінде ауру мал аздап жабырқаған, дене қызуы көтеріңкі. Мал пысқырып, түішкіріп, кейде танауларын бөгде заттарға үйкелейді. Дем алысы пысылдап, кейде ысқырынып шығады. Дем алу мен дем шығару уақыттары ұзарады. Танау кілегей қабықтары қызарып, домбығып-ісінеді. Алгашқыда ұйымалы, артынан ұйымалы-сарысулы ақпа ағып, кейде мұрын жолдары қатып қалған жалқаяқтармен бітеліп қалады. Ауру қолайлы жағдайда өтсе,ауру мал 5-10 күннің ішінде толық айығып кетуі мүмкін. Созылмалы түрінде ауру мал арықтайды, жұмысқа қабілеттілгі нашарлайды, ауық-ауық асқынып тұрады. Танаудың кілегей қабықтары бозарып семеді, жалақтанады, кей жерлері жараланып, тыртықтанады. Ауру крупозды және фолликулярлы түрде жүргенде мал қатты жабығады, азыққа тәбеті жоқ, қызуы көтеріледі, ентікпе пайда болады. Жақ асты лимфа бездері ісініп ауырсынады.Крупозды   түрінде   қан   кернеледі,   кілегей   қабықтары сұрғылт   сары,   немесе   қызғылт   сары   түсті   фибринді   затта жиналады, ісінеді. Олар сыдырылған кезде орнына қанталаған жалақ пайда болады. Фолликулярлы түрінде, әсіресе жылқыларда, танаудың кілегей қабықтарында ашық-қызыл, не бозғылт-сары түсті, бір-біріне жақын орналасқан көптеген дөңгелек түйіншіктер пайда болады. Кейіннен ол түйіншектер сарғыштанып, бір-бірімен қосылып, тұтасып кетеді. Ол қабат сыдырылғанда орнында жалақ-жара анықталады. Аурудың себептерін жойып, уақытында дұрыс ем қолданғанда ауру малдар 2-3 аптаның ішінде жазылып кетеді. Ауруды анықтауда ауру туралы жиналған мәліметтерге және клиникалық белгілеріне сүйенеді. Ауруларды саралауда кейбір індетті және құрт аурулары танау кілегей қабығының зақымдануымен сипатталатынын еске алған жөн. Дезинсексия, дезинфексия, жасау арқылы алдын - алу шараларын шүргіземіз [8].

 

 

     2 Өзіндік зерттеу

 

     Мен  ОҚМУ – дың ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасының клиникасында зерттеу жұмысын жүгіздім. Өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес тыныс жолдарының ауруларын зерттеп ем жүгіздім.

 

     2.1 Proanamnesis

 

     Малдың түрі – қозы

     Малдың жынысы – ұрғашы

     Малдың жасы – 3 айлық

     Малдың тұқымы – қара көл

     Малдың салмағы – 12кг

     Малдың лақап аты – алма

     Малдың иесі – Нұжанов Сакен

     Мекен – жайы – ОҚО, Сайрам ауданы, Сатпаев көшесі,145 үй.

 

     2.2 Anamnesis vitae

 

     Мал иесінің айтуы бойынша қозыны өте жақсы қоршалған, үсті жабық қорада ұстайды екен, малдың күтімі өте жақсы, уақытысында әр түрлі дәнді, құнарлы  жем – шөппен  азықтандырып, табиғи суды беруге пайдаланады екен. Ауруға дейін  қозының  күйі, жағдайы, күтімі, мал өзін - өзі  кеңістікте ұстауы, азыққа тәбеті, жатып тұруы, зәр нәжісі бөлуі жақсы болған. Мал бұрын – соңды осы аурудың  өтуіндей ауырмағанын айтады. Ауруға дейін белгілері жақсы болған.  Мал иесінің  айтуы бойынша  мал ауырғаннан  кейін  малдың азыққа деген тәбеті төмендеп, мал арықтаған, бойында ауырсыну  сезімі  барлығын байқатқан, температурасы  көтерілген, алдыңғы аяғын  сылтып  басқан, тік тұрғанда табанын жерге тигізбейді.

     Мал күндіз мационға қоюға қорадан  шығаруға, кейіннен кіргізуге айдағанда мал енжарлық танытып, аяағын басарда сылтып басады, мұрнынан жалқыаяқтар ағып тұады. Малдың мінез – құлқы  өзгерген, жүруге шамасы жоқ. Малда бұрын  соңды мұндай белгілер байқалмағанын айтады. Бұл белгілер 1 апта алдын, яғни 10.03.2011 күніне байқала бастаған. Малда бұрын ауру белгілері байқалмаған, малды дәрігерге көрсетпеген.

 

 

     2.3 Anamnesis morbi

 

     Ауруға  шалдыққан мал мазасыздана бастайды. Жүрісі өзгерген, шамасы жоқ, тәлтіректеп жүреді. Тәбеті болмай, жүре алмай қалады. Танаудың кілегей қабықтарында ашық-қызыл, не бозғылт-сары түсті, бір-біріне жақын орналасқан көптеген дөңгелек түйіншіктер пайда болған.

 

    

     2.4 Status praesens communoes universalis

 

     Дене  температурасы t- 38,5С

     Тамыр соғысы  - 44

     Тыныс алу – 15

     Қозының  жалпы  жағдайы – күйзеліңкі

     Дене бітімі – орташа

     Қоңдылығы – нашар

     Дененің кеңістікте ұстауы және орналасуы амалсыз енжар қимыл. Тері жабындысның жағдайы - кілегей қабықтарын ісіндіріп, қуысына жалықты жинағандықтан оның саңлауы тарылып дем алу процесін қиындатады. Егер ауруды тудырған себептерді жоймаса, не тиісті ем қолданбаса, ауаның жеткіліксіздігінен және қабынба қалдықтарымен дененің улануынан малдар тұншығып өліп қалуы мүмкін.

     Жүннің және тері түгінің жағдайы жатық, түктік беріктігі төмен.

     Беткейдегі лимфа түйіндерінің жағдайы: жақ асты, иық алды, қызарған ,көлемі өзгерген, пішіні  қалыпты, конституциясы  жұмсақ,  ауырсыну аздап бар, қызуы орташа.

    Көзге көрінетін кілегей қабықтардың  жағдайы:  коньюктивінде, танауында, ауыз қуысының кілегей қабығында өзгерістер айрықша көрініп тұр.

     1.Жүрек – қан тамыр жүйесін зерттеу.Жүрек дүрсілінің ең жақсы байқалатын жері: ұсақ малдарда сол жақ шынтақтан  2-3 см  жоғары  4 –ші қабырға аралығында  5-7 см  көлемінде,  аумағында. Жылқыда сол жақ иық буынымен жауырын жалғасқан тұсының  сызығынан  жүгізілген  түзудің  бойынан  7-8 төмен, 4-5 см  аумағымен  5-ші қабырға аралығында.

     Тамыр соғуы: ырғағы орташа, тамырлардың қанға толу дәрежесі жақсы, тамырлар  қабырғасының  серпімділігі қалыпты, тамыр соғуының күші орташа.Жүрек тұсын сол жақ 3- 4 жақ қабырға арасын тексердім. Жүрек түтісінің күшін және оның білінетін жерлерін фонендоскоппен тексеруге көштім. Жүрек  саздарының дыбыстылығы - көмескі. Жүрек саздарының тазалығы – 1-ші және 2-ші саздардың жарықшақтануы орташа, эндокардиальды және перикардиальды шуылдар байқалмайды.Жүрек шекарасы жоғары және артқы шекарасы өзгеріссіз. Жақсы сақталған.

     Сипау  арқылы жүрек тұсында көкірек жақтауының дүрсілін сеземіз. Жүрек түрткісі дегеніміз жүрек етінің жиырылуымен сәйкестеніп келетін көкірек жақтауының сыртқа керілуі. Азық қорыту жүйесін зерттеуАзыққа тәбеті орташа төмендеген, шөлдемейді. Азық пен суды еркін қабылдамайды, шайнау сипаты жақсы жұтынуы төмендеу, кекіру, құсу байқалады. Ауыз қуысын ашып тексергенімде жоғарғы таңдайдың, жақтың, қызыл шектің, тілдің, еріннің, кілегей  қабықтарының жағдайы, ауыздан шыққан иіс, сілекей  бөлуі, тістердің жағдайы жақсы сақталмаған, өзгерген. Өңешті пальпациялау  арқылы тексергенімде ауырсыну байқалды.

     Ауыз қуысы мүшелерінің зерттеу кезінде тісі жоқ  жерінен қолды енгізіп, тілді сыртқа шығару арқылы  немесе ауыз кергішті енгізу арқылы аузын ашамыз. Содан соң мыналарға көңіл аудару керек:

     1.Көру арқылы және сипау тәсілдері арқылы шырышты қабықтың күйін білу және зерттеу. Көзбен көру арқылы шырышты қабықтың түсуін,  түсін оның өзгерістерін,жара және бөртпелері бар жағын аықтайды. Ауыздың шырышты қабығын сипап оның қызуын, сезімталдығын және құрзақтығын анықтайды.

     2.Ауыздан шыққан иісті мал сілекейімен сулаған мақтаны иіскеп анықтайды.

     3.Тілді көру арқылы дақтарды және ісікті анықтайды.

     4. Тістің күйін қараған кезде, тістің босауын, желінуін, түсуін, және оның өсіп кетпеуін анықтау керек.

    Азық қорыту жүйесін зерттеу малдың азық қабылдау және су ішу қабілетін тексеруден басталады. Мал азықты қалай қабылдайды және суды қалай ішетінін анықтай отыра мынандай құбылыстарға мұқият зер слып қару қажает.

     а) Тәбет және оның бұзылуы;

     б) Жұту және шайнау, оның өзгерісі;

     в) Құсу, кекіру және күйіс қайтару және олардың бұзылуы;

     Ауыз қуысын, жұтқыншақты, өңешті және құстынң жемсауын зерттеу. Ауыз қуысын зерттеудің негізгі тәсілдері көру, сипау және қосымша иіс сезетін мүшелер арқылы шыққан иісті анықтау. Дұрыстап зерттеу үшін ауыз кергіштер қолданылады. Көзбен көру ауыз қуысының жабылуын және ашылуын, еріндерінің еріксіз қозғалуын, сілекей бөлінуінің және олардың бөтен өзгерістерін анықтаймыз.

    Қатпаршақты  зерттеу: Қатапршақтың көлемі қой мен ешкіде  0,3-0,9 л,   мүйізді  ірі қара малда  7-18 л. Зерттеу  тәсілдері: сипау, нұқу және тыңдау. Қатпаршақтың маңайын жұдырықпен басу тәсілімен ауырған жерін білу; ауру малдың ыңырсуын, мәңіреуін, ыңқылдауын және жұдырық қысымынан денесін алып қашу әрекетән анықтаймыз. Қатпаршақ жиырылуы әлсіресе немесе жиырылмай қалса дыбыс әлсірейді немесе естілмей қалады.

     Ащы ішекті зерттеу: Ащы ішектің маңайын сипау және нұқу тәсілдерімен оның ауырған жерін білу және сезімталдығын анықтаймыз.Фанендоскоп немесе стетоскоп арқылы яғни түтікше аспаптар пайдалана отырып, сау малдың ащы ішекке пайда болатын дыбыстардың естілуі мен естілмеуін анықтаймыз және олардың өзара ерекшеліктері.

 

     2.5 Status praesens  localis

 

     1.Тыныстану жүйесін зерттеу

 

     Тыныс алу түрінің ырғағы аралас, ендікпесі жоқ. Өкпесін тындағанда фонендоскоп қолдандым. Маңдай, жоғарғы жақ қуыстарын, ауа қапшықтарын пальпация және перкуссия жолмен тексергенімде өзгреген. Тыныс алу кезінде сырқа шыққан ауаны зерттеген кезде оның танаудан шыққан екпіннің күшін, қызуын, иісін (жағымсыз исі - өкпе шірігенде), ацетон иісі – кетозда, аммиак иісі – уремияда білінеді.

    Тыныс алу қозғалысын зерттеу көкіректі анықтап көруден, көргенде оның сыртқы пішінін, көлемін және  көкірек қозғалысын, тыныс алу түрін, санын, жилігін, ырғағын және тыныс алу қозғалысының біргей, бір мезгілде қозғалуын анықтаудан басталады. Көкіректің көлемін, қозғалысын және сырт пішінін малдың оң жақ, сол жақ қапталынан және артқы жағынан қараумен анықтайды.

     Тыныс алу санын көкірек клеткасының бұлшық еттерінің жиырылуына, жылқы танауының желбіреуіне, тынысты сыртқа шығару екпінін санаумен анықтайды. Ауру малдарда тыныс алудың жиілеуі кездеседі және тереңнен жеңіл – желпі дем алуы кездеседі.

     Көмей және кеңірдекті тексергенімде пішіні өзгерген, ауырсыну бар, жергілікті қызуы көтерілген, көмей рефлексі орташа.

     Өкпені акскультациялау кезінде – тыныс күшінің шуылдары бар, орны және сапасы өзгерген, бөгде шуылдар – сырыл, қытырлау дыбыстары естіліп тұр.

     Өкпені перкуссиялағанымда – перкуссияның дыбыстық сипаты, естілу орны шекарасы өзгерген, жақсы сақталмаған.

     Дені сау малдардың мұрнынан су ағуы байқалмайды, немесе азғана сулы, сулы – клегейлі сұйық байқалады. Мұрын, өкпе, бронх, қосалқы қуыстар қабынғанда және өкпе ісінгенде танаудан жайылмайтын  немесе әлсін - әлсін бөлініп отыратын су ағу байқалады, ол сұйық, кілегейлі, кілегейлі – іріңді, іріңді – сасық иісті болып келеді.

    Тыныс алу мүшелерін зерттеген кезде тыныс ырғағына көңіл бөледі – бұл демді ішкі және сыртқа  шығарудың өзара кездесіп алмасып тұруы.

     Ұсақ малдарда саусақтар көмегімен нұқу тәсілі қолданылады. Көіректі нұқу қабырғалар  арасымен  жоғарыдан төмен қарай соғу арқылы іске асады.

     Дені сау малдардың өкпе тұсын анық нұқу дыбысы деп аталады. Ал ірі қар малдарда аспаптық нұқу болады. Нұқу кезінде өқпенің шекараларын анықтайды, оны өкпенің ашық нұқу дыбысның сызданған сыбырллы немесе даңғырлаған дыбысқа ауысқандығынан білеміз. Дені сау малдардың көкірегін нұқығанда өкпенің анық  нұқу дыбысын естиміз. Ауру малдарда нұқу дыбыстары өзгеріліп естіледі, оларға мына дыбыстар жатады.

     Шыңқылдаған  (шел, өкпе  қабығы, өкпе қабынғанда).

     Сызданған сыбырлы (эксудатты плевритте, өкпенің фибринді қабынуы,    жылқының плевропнвмониясы, ала өкпе).

      Даңғырлаған (өкпедегі тесік каверна, бронх түтігінің кеңеюі, кеуде қуысына ауа тоғанда пневморакс).

     Шіңкілдеген (өкпенің ішіндегі доп тәрізді қуыс пайда болғанда ішкі қабаты тегіс қабатты болады).

    Түбі тесік қауақ тыңқылындай өкпеде қуыс пайда болып ол бронхы арқылы жіңішке түтікшемен сыртқы ортамен байланысқанда шығады. Өкпенің  артқы нұқу шекарасы көлдееңінен жүргізілген үш түзу арқылы анықталады. 1. Сербек  түзуі; 2. Жамбас сүйегінің төменгі басынан жүгізілген түзуі; 3. Иық буыны түзуеді. Ауру малдың өкпесі таза, артық шулар жоқ.

 

     Жұтқыншақты зерттеу

 

     Жұтқыншақты негізі көру, сипау ларингоскоп тәсілдерімен зерттеледі. Қолмен басып қару арқылы жұтқыншақтың қызуын, ісуін және аурудың жанға батуын анықтайды. Көзбен қарау арқылы көңіл бөлетін нәрсе бас пен мойынның орналасуы және оның өзгеруі. Жұтқыншақ ауырғанда бас пен мойынның қалыпты жағдайдан өзгеруі байқалады.

    

     Өңешті зеттеу

    

     Қозының өңешін зерттеу мойынның сол жағынан бастап көру және сипалау арқылы жүргізіледі. Өңешті  көру және сипалағанда оның жуандығына, қалталанып – кеңеюіне, қатты жұмсақтығына, бөгде заттың бар жоқтығына, ауыршаңдығы мен сезімталдығына көңіл бөлеміз.

 

     Жұмыршақты зерттеу

 

     Жұмыршақтың көлемі қойда 1,5-2л, сиырда 5-10л.

Төс шеміршектің тұсынан жұдырықпен қысым жасау;

Шоқтық терісін жинау;

Кеуденің бүйір жағынан қысым жасау арқылы;

Көк еттің сызығымен кеуде қуысын нұқу арқылы;

Малды биіктікпен ылғида төмен қарай жүргізу арқылы;

Терінің астына тилокартин және басқада дәрәлерді жіберу арқылы тексереді;

Рентген сәулесін, ультрадыбыс, электр тоғын қолдану арқылы және т.б тәсілдер арқылы анықтау.

   

     2.6 Diagnosis

 

     Анамнез және клиникалық белгілеріне қарап диагнозын, атап айтқанда танауынан қоймалжын суықтық ағып, басын көтере алмай, маңдай қуысын пальпация жасап көргенде қоймалжын байқалады. Мазасы жоқ. Азыққа тәбеті болмай арықтап жай күйі болмай тұруына байланысты және лаброториялық тексеру нәтижесінен кейін – ренит, гайморит аурулары деп қойдым.

    

     2.7 Decursu morbi et therapia

 

Күні	Дене қызуы	Тыныс алуы	Тамыр соғысы	Diagnosis morbi	Diagnosis therapia
15.03.2011	39,5С	14	45	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотиктер бердім. R.p: Sol. Ammonii caustici 5.0 Aq.destill 1000; Hloramin hydrochloride 0.2 D.S: танау қуысын жуып – шайдым.
16.03.2011	38,5С	18	46	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотиктер бердім R.p: Xezoformii 10 Lonolini Vaselini aa ad 100 Misce ut fiat inguentum D.S: танау қуысына күніне 3 рет жақтым.
17.03.2011	40,0С	17	47	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотик тер бердім R.p: Penicillini 1000000 ED Olei cacao g.s Misce ut fiat suppositorium rectalium D.t.d.N 10 Glucoziis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға арналған, күніне 3 рет теріге
18.03.2011	40,0С	18	44	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды. Азық мүлдем қабылдамайды. Қоңдылығы өте нашар.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотик тер бердім R.p: Analgini 0,2gr Demedroli 0,005 gr Glucoziis 20% 150-200mm Talci-ad 0,5gr Misce ut fiat pulvis D.t.d.N10 Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин. D.S: танау қуысына жақсартуға арналған, 10күн бойы, күніне 3 рет жеммен қосып бердім.
19.03.2011	39,5С	16	46	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотик тер бердім R.p: Sipuppi fructi Rosae 100 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин D.S: танау қуысына және бауырдын жұмысын жақсартуға арналған,  күніне 3 рет сумен қосып бердім.
20.03.2011	38,0С	16	45	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p:  Natrii choride (0.85%) 200.0 Demedroli 0,005 gr Glucoziis 20% 150-200mm D.S: танау қуысына жақсартуға арналған. Күніне 3 реттен қолдандым.
21.03.2011	39.5С	16	46	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p:  Kalii Permanganats 10.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға арналған. Күніне 3 реттен.
22.03.2011	40,0С	15	47	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 рет.
23.03.2011	38,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды. Қозының жағдайы жақсы, азықты жақсы қабылдауда,танау қуыстары жазылды	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 реттен
24.03.2011	39,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S:  маңдай қуысына, танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 реттен
25.03.2011	38,5С	15	47	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p:  Kalii Permanganats 10.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға арналған. Күніне 3 реттен.
26.03.2011	37,5 С	15	44	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 рет.
27.03.2011	38,5С	16	46	Қозының жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қозы суды көп мөлшерде ішеді. Қозы тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі нашар болып тұр. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 рет.
28.03.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 рет
29.03.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p:  Kalii Permanganats 10.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға арналған. Күніне 3 реттен.
30.03.2011	38,5С	15	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалды.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды. Сәл температурасы көтеріліп мазасынды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p:  Kalii Permanganats 10.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға арналған. Күніне 3 реттен.
31.03.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалмады.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды. Сәл температурасы басылып жақсы болды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық, шаю үшін. Күніне 3 рет
01.04.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалмады.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды. Температурасы басылып жақсы болды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық шаю үшін. Күніне 3 рет
02.04.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалмады.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды. Температурасы басылып жақсы болды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық шаю үшін. Күніне 3 рет
03.04.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарайын деді. Танауынан сұйықтық ағып, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалмады.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды. Температурасы басылып жақсы болды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық шаю үшін. Күніне 3 рет
04.04.2011	37,5С	16	44	Қозының жалпы жағдайы жақсарып. Танауынан сұйықтық ақпа, жалпы күйі жақсарды. Маңдайын көтере алмай, басын салбыратып жатыр. Пальпация жасап көрсем сұйықтық байқалмады.Тәбеті ашылып азық жеусі жақсарды. Басын көтеріп, аулада жөп жеусі жақсарды. Температурасы басылып жақсы болды. Ауруынан айықты.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Маңдай аумағын, танаудың клегей қабықтарын  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Солюкс жылу лампасымен 5күн 10 мин Demedroli 0,005 gr D.S: танау қуысына жақсартуға 1 стақан суға 1 ас қасық шаю үшін. Күніне 3 рет

 

 

    

      2.8 Epicrisis

 

     Эпикризис – ауру тарихы туралы кеңірек қорытындылау.

     Тыныс алу жүйесінің аурулары төлдердің арасында жиі кездеседі жәнеде жұқпалы емес аурулардың ішінде ас қорыту жүйесінің ауруларынан кейінгі екінші орынды алады. Жалпы кәзіргі кездегі жеке шаруашылықтарда барлық аурулардың 20-30%-ті тыныс алу жүйесінін ауруларының үлесіне тиеді.Тыныс алу жуйесімің ауруларын тудыратын көптеген себептерді негізгі екі топқа бөледі:

         1.Төлдерді күту мен азыктандыру технологиясының  бұзылуларынан организмнің резистентгік қабілетінің төмендеуі;

     2.Микроорганизмдердің өсері.

    Тыныс алу жүйесінің ауруларын дұрыс және дер кезінде анықтап, оларға тиімді ем қолданып, алдын ала сақтандыру шараларын ұйымдастыру үшін тыныс жолдары мен өкпенің атқаратын әр алуан қызметтерінің физиологиялық мәнін анық түсіне білу керек. Тыныс алу ағзалары жүйке жүйесі, қан және лимфа жүйелері арқылы организмдегі барлық жүйелермен өте тығыз байланыста. Сондықтанда тыныс алу жүйесінің аурулары организмнің барлық жүйелерінің қызметінің бұзылуының бірден-бір себепкері болады. Өйткені ол аурулар бірден газ алмасу процесі нашарлатып, төлдерде ентігу процесін тудырады. Өкпенің ауамен қамтамасыз етілуінің бұзылуы тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігінің үш сатысымен анықталады:

      1.Ентігу   құбылысы   төлдер  организміне   тек   қатты   күш түскенде ғана білінеді;

    2.Ентігу құбылысы төлдер организміне аздап қана физикалық салмақ түскенде-ақ байқалады;

    3.Ентігу құбылысы үнемі жәй тұрған төлдерде де, физикалық салмақ түскен төлдерде де үнемі болып тұрады.

     Өкпелердің қызметтерінің жеткілксіздіктері бірінші және екінші сатыларда өткен кезде организмдегі газ алмасуыньщ бұзылғандығы онша сезілмей, кемістікті толтыру (компенсаторлық) механизімінің іске қосылу нетижесінде оттегінің жетіспеушілігі байқалмайды. Ал үшінші сатысында ұлпаларда оттегінің жеткіліксіздігі (гипоксия) пайда болады, ягни қан мен ұлпалардың оттегімен қанығулары төмендейді. Осы құбылыстың белгілері ретінде төлдерде әлсіздік пайда болып, көзге көрінетін кілегей қабықтары көгереді. Бұл жеткіліксіздіктер төлдерді ессіздендіріп (кома) өлім-жітімге ұшыратуы мүмкін.Төлдерде тыныс алу жүйесінің аурулары көбінесе жіті және жітілеу түрлерінде айқын белгілерімен көрініп малдың өлімімен аяқталуы мүмкін.Жалпы тыныс алу жүйесінің аурулары анатомиялық кұрылысы негізінде екі топқа бөлінеді:

    1.Тыныс алу  жолдарының  аурулары   (ринит,   гайморит,фронтит, ларингит, трахеит);

    2.Өкпе   мен   оның   сірілі   қабықтарының  аурулары  (өкпе қабынулары; оның сірі қабығының қабынуы; оған ауаның, сары судың жиналуы және өкпеде ауаның кернеуі).

    Өз тәжірибемізде төлдерде жиі кездесетін тыныс алу жолдарының ринит,гайморит,фронтит, ларингит және трахеит ауруларымен жұмыс жасадық. Сол аурулар туралы деректерді бере кетпекпіз.

 

     3 Техникалық қауіпсіздік

 

     Қозыға ем жасалынып жатқан кезде санитарлар әр түрлі жолмен түскен бөлінген, ластанған нәрселерді алып, орнын ылғалды әдіспен сүртіп, дезинфекция жасайды. Операциядан кейін, келесі операцияға  дейінгі уақыт ішінде бөлмені жинайды, тазалайды және дезинфекция жасайды, арнайы жоспар бойынша операция жасалмайтын күні, бөлмені түгелдей жинап, тазалап және толық дезинфекцияланады, операция жасардын алдында тағыда соңғы рет шаң – тозаңнан сүртіп тазаланады.

     Емдеу бөлмесінде температура 22-25 градус С, 50пайыздық ылғалдылық және жақсы тоңазытқыш болуы шарт.

     Клиника бөлмесін дезинфекциялау үшін бактериялды лампала қолданылады. Бөлмедегі ауа, оның қабырғалары, іші, оның ішіндегі құрал-жабдықтар және т.б. заттар дезинфекцияланады. Бактериоцитті ультракүлгін лампаларда, операция бөлмесінде адамдар бар кездің өзінде де қолдануға болады. Лампаларды қойғанда олар өз айналасына микробтарды өлтіретін 2-3 метірлік алаң жасайды. Сондықтан лампаларды әр екі метр сайын қою немесе жылжыту керек. Операция бөлмесінде адам болған кезде лампаларды 6-8 сағат ұстаса жеткілікті. Ғылыми деректерге жүгінсек  лампаларды бөлмеге 2-3 сағат қойғанда микробтар едәуір азайса  6-8 сағатта 50- 80 пайызға дейін кемиді. Егерде лампалармен бірге операция бөлмесін ауамен тоңазытса онда микробтардың жойылуы 70-90 пайыз артатындығы анықталған.

     Клиникалық практикадан операция бөлмелеріне сапалы дезинфекция жасалса, асептиклық операциялардан соң, іріңдеп асқыну 3-3,5 есе азайғандығы дәлелденген.

    Емдеу бөлмесінің тазалығын, дезинфекция жасап, жиналуын ұйымдастыру және оны бақылау бекітілген  дәрігердің міндеті болып саналады. Асептикаға бөлмеден басқа, хирургтың қолын тазалау, операция жасайтын жерде өңдеу, тігін – таңғыш материалдарын дезинфекциялау жатады.

    Хирургиялық клиникада жұмысқа кіріспес бұрын, студент тек қана қатыспай, өзі кірісіп, тәжірибеге арналған малдарды қабылдап оларға оқулық хирургиялық операцияларды дербес орындайды. Кейіннен клиникада  оқуда өтуі  бағытында  сол  малдар оның пациенттері болады. Оперативтік хирургуяда операциялардың сәтті орындалуы  оның атқарылу техникасының дұрыс қалыптастырылуына байлансты  болатыны сөзсіз екеніне күмән болмайды, бірақ хирургиялық операциялардың тек қана жергілікті құбылыс деп есептеуге болмайды, керісінше ол организмнің барлық жүйелерін терең қозғайды. Осыған байланысты студенттерге анатомия, физиология, фармокология және басқада пәндерден толық білім алу қажеттілігі зор.

 

          

    Қорытынды

 

 

     Қорытындылай келгенде, мен Агроөнеркәсіп институының ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасынның клиникасында өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес қозының трахеит, ренитін, ларингитін, гайморитін емдедім.

     Дем алу жиілеп, оның ырғақтығы бұзылады, ентігу пайда болады,бір минуттағы демнің мөлшері мен дем алу терендіктерінің көрсеткіштері төмендейді,көзге көрінетін кілегей қабықтардың   көгергені байқалады,жүректің өкпе артериясының қақпақшасының р.о де  оның екінші сазының қатты естілетіні анықталады, қан құрамында эригроциттер мен гемоглобиннің мөлшерлері көбейеді (компенсация), қанда толық тотығын үлгермеген қосылыстардың шоғырлануынан оның қышқылдығы жоғарылайды, организмде жалпы зат алмасу процесінің бұзылу белгілері байқалады.

     Танаулар крупозды және фолликулярлы түрде қабынғанда аурулар қатты жабығады, азыққа тәбеті шаппай, қызуы көтеріледі, әртекті ентікпе пайда болады, жақ астындағы лимфа бездері ісініп ауырсынады, көп жағдайларда танау жолдарының кілегей қабықтарымен бірге танау айналасындағы терілер де зақымданады. Қабыну крупозды түрде еткенде басқа да тән белгілер білінеді, қан кернеледі, кілегей қабықтарына сүрғылт сары не қызғылт сары түсті фибринді заттар жиналып ісінеді. Жиналған заттар қабаты құрғап, көтеріліп сырылған кезде орнына қанталаған жалақ пайда болады. Жылқылардың танаулары фолликулярлы түрде қабынғанда қанмен қатты кернелген және ісінген кілегей қабықтарында 2-3 күннен кейін 2-3 мм көлемді ашық-қызыл не бозғылт-сары түсті бір-біріне жақын орналасқан көптеген дөңгелек түйіншектер пайда болады. Кейінірек түйіншектер сарғыштанып, бір-бірімен қосылып, тұтасып кетеді. Тұтасқан қабат сырылып алынғанда кілегей қабықтарының беті жалақтанады.Ауруды тудырған себептері жойып, уақытылы дұрыс ем қолданса, танаулары крупозды және фолликулярлы түрде қабынған ауру малдар 2-3 аптаның ішінде жазылып кетеді.

    Нәтижесінде он күннің көлемінде мал ауруынан айығып аяғынан тұрады.

 

     Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

     1.К.Н. Қожанов  «Малдың  ішкі  жұқпалы емес аурулары»  Семей  2005жыл (120)

орысша – қазақша мал дәрігерлік сөздігі . Т.Сайдулдин. Алматы, 1993жыл.(102)

     2.Т.Сайдулдин «Індеттанулық және жануарлардың жұқпалы аурулары»      Алматы-2009ж (150)

     3.Е.И.Қасымов «Індеттану және инфекциялық аурулар вет.санитария негіздерімен»  Алматы-2006ж (355)

     4.З.Қ Қожабаев «Мал аурулары»  Қайнар баспасы, Алматы-1989ж (210)

     5.Ығылманұлы  «Малдың жалпы патологиясы»

     6.Қибасов Мади «Мал аурулары және оларды емдеу» Қайнар, Алматы 2004ж (166)

     7.«Мал дәрігерінің анықтамалығы» Қайнар 1986ж (356)

     8. Құрманов   «Адамға малдан жұғатын аурулар» Алматы-Қазақстан 1983ж (145)

     9.«Паразиталогия және жануарлардың инвазиялық аурулары ветеринариялық санитария негіздерімен»  Алматы 2006ж (225)

    10. «Жануарлар морфологиясы және латын терминологиясы» Алматы 2005ж.

    11. Н. Омарқожаұлы  «Мал шаруашылығы» Астана 2007ж ( 146-286)

    12. «Ішкі жұқпалы емес аурулар және рентгенология» жинағы  Алматы 2007ж (255)

    13. «Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары» Шымкент 2006ж (220-262)

    14.Б.К. Ілиясов  «Алғашқы ветеринариялық жәрдем» Алматы 2001жыл (250)

    15.Б.К. Ілиясов  «Ветеринариялық хирургия». Алматы 2009жыл (230)