UF

      Аннотация

 

      Курстық  жұмыста  гидрофобты қоспалар қосу арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату жолдары туралы жалпы мағлұматтар қарастырылды. 

     Жер үсті конструкцияларын гидрофотау үшін қолданылатын шикізат көздері және олардың қасиеттеріне толық анықтама берілді.

     Бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлатудың маңыздылығы, экономикалық тиімділігі туралы мәселелер қаралды.

      Курстық жұмыста жалпы -   бет, пайдаланылған әдебиеттер –  ,

кесте саны –

 

 

 

        НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

     

       ГОСТ 12.1.004-91 ЕЗСЖ. Өрт қауiпсiздiгi. Жалпы талаптар.

        ГОСТ 12.1.014-88 ЕЗСЖ. Жұмыс аумағындағы ауаға санитарлық-тазалыктың жалпы талаптары.

      ГОСТ 12717007-76 ЕЗСЖ. Зиянды заттар. Қауiпсiздiк топтары және жалпы талаптар.

      ГОСТ 18321-73 Статистикалық сапа бақылауы. Даналық өнiмнiң кездейсоқ аралай iрiктеу әдiсi.

      ГОСТ 22524-77 Шыны пикнометрлер. Техникалық жағдайлары.

      ГОСТ   23732-79   Бетондар   мен   ерiтiндiлерге   арналған   су.   Техникалық жағдайлары.

 

 

       аНЫҚТАулар

 

       Коррозия – бетонның әртүрлі сыртқы факторлар әсерінен бетонның деформациялық беріктігінің нашарлауы.

       Бетонның көп жылдылығы – сыртқы ортадағы агрессиялық заттармен әрекеттесе отырып, өзінің көп жылдылығын сақтау қабілеті.

      Бетонның беріктігі дегеніміз 15х15х15 бетон үлгісінің қалыпты жағдайда (28 тәулік мерзімде) сынақта көрсеткен беріктік.

      Нүктелiк сынама - өнімінің партиясының нормативтi құжаттармен белгiленген жерлерiнен алынған, материалдар сынамасы.    

Нағыз тығыздық – абсолюттік тығыз жағдайындағы бірлік көлемінің

салмағы.

Орташа тығыздық – табиғи жағдайдағы бірлік көлемінің салмағы.

      Кеуіктілік – материалдың көлемінде бос қуыстарын мөлшерін көрсететін

өлшем.

Су сіңгіштік – материалдың өз бойына су сіңіру, ұстау қасиеті.

Суға төзімділік – материалдың өз қасиеттерін суда сақтау.

 Ылғалдылық – материалдың құрамындағы судың мөлшері.

 

       ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР

 

МеСт – Мемлекеттік Стандарт талаптары

m – материалдың салмағы

v – материалдың көлемі

Q – жылудың мөлшері

C- су сіңіргіштік (салмақтық)

Cv- су сіңіргіштік (көлемдік)

R – шектік қысу беріктік

P – бұзушы күш, салмақ (кг)

F – үлгінің ауданы (см2)

см – сантиметр

мм - миллиметр

МПа – Мега Паскаль

кг – киллограмм

г – грамм

м – метр

 

мазмұны

 

      Аннотация

           Нормативтік сілтеме

           Анықтамалар

           Негізгі белгілеулер мен қысқартулар

           Кіріспе.................................................................................................................

1         Негізгі бөлім .......................................................................................................

1.1.     Әдеби шолу..........................................................................................................

1.1.1   Тақырыпқа байланысты теориялық мәселелер................................................       

1.2      Экспреименттік бөлім.........................................................................................

1.2.1   Бетонның аязға төзімділгі және оны жоғарлату жолдары..............................

2         Жер үсті конструкцияларын қорғау тәсілін таңдау.........................................         

3         Бетон конструкцияларының ұзақ тұрақтлығын жоғарлату ...........................

3.1      Гидрофобты қоспаладың енгізудің маңыздылығы..........................................      

4         Гидрофобтаушы қоспалардың құрамына жалпы сипаттама..........................

4.1      Сұйық гидроизоляциялық материалдар және олардаларың түрлері.............

4.1.1    Лактардың негізгі компаненттері......................................................................

4.1.2    Жасанды қабыршықтандырушылар.................................................................

4.1.3    Лак,бояулардың агрессивті факторлар әсеріне тұрақтылығы........................

4.1.4    Бояулар, олардың  негізгі құрамдары мен қасиеттері.....................................

5          Техника қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау........................................  

            Қорытынды.........................................................................................................                                                                                                    

            Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.....................................................................

 

 

КІРІСПЕ

 

      Соңғы жылдары құрылыста бетондарға гидрофобты қоспаларды ендіру арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату әдістері көптеп қолдануда.

      Жалпы материалдың гидрофобтылығы дегеніміз –материалдың суды тебу қабілеті. Яғни материал қаншалықты өзіне суды жұққызбайтын болса, соншалықты біз конструкциялық материалдың   көп жылдығына әсер ететін факторлардан яғни су сіңіргіштік, гигроскопиялық және т.б. факторлардан  келетін қауіптен арылуымыз мүмкін. Мұндай су жұқтырмайтын немесе нашар су жұқтыратын материалдың беткі  қабатында суоқшаулағыш қабат түзетін материал алу оңай емес. Су жұқтыру қабілеті материалдың беттік қабатына тән екені белгілі. Себебі    материалдың беттік қабаты бос энергиямен сипатталады және ол материалмен әрекетке түсетін заттың полярлығына байланысты. Қаншалықты олардың арасында ұқсастық жоғары болатын болса, материалдың беткі қабатындағы бос энергия мен оған жұғатын сұйықтық арасындағы байланыс қарқынды жүреді. Фазалар шекарасындағы беттік кернеулік төмендеп,соның есебінен материалдың ерігіштік қабілеті артады. Бұның салдарынан бетон құрамында коррозия процесі жүреді. Ол бетонның түбегейлі қирауына әкеп соқтырады. Сонымен қатар бетон, темірбетон конструкциялары салыстырмалы алғанда коррозиялық бұзылулар әсерінен тез істен шығатын жайлар да болады. Коррозияны қоршаған ортада (ауада, суда) болатын және цемент тасы үшін зиянды болып табылатын түрлі заттар туғызады. Қазіргі кезде барлық өнеркәсіптік құрылыстың 50%-ке жуығы бетон үшін агрессивті ортаның әрекетіне азды-көпті мөлшерде ұшырауда деп саналады. Мұндай құрылыстар  саны химиялық  және оған  туыстас  өндірістің  дамуына  байланысты  үздіксіз өсуде. Бірақ, бетон коррозиясы өндірістік құрылыс конструкцияларында ғана пайда болып қана қоймайды. Бетон үшін көп жағдайда өзен, теңіз, жер асты, құбырлық және тағы басқа да бірқатар сулар, сондай-ақ ауадағы қышқыл газдар да агрессивті болады.

     Ал егер біз гидрофобты қоспаларды қолданатын болсақ, сонда ғана  өте  ұзаққа  шыдас беретін және үйлер мен құрылыстарда  ондаған  жылдар,  тіпті  ғасырлар  бойы қызмет ететін бетон алумызға мүмкіндік бар.

      Сол себептен бұл жоғарда көрсетілген құбылыстарды болдырмас үшін бетонның құрамына гидрофобты қоспаларды ендіреміз.

      Сондай-ақ бетон құрамына гидрофобты қоспаларды ендіру экономикалық жағынан да өте тиімді болып келеді.

      Бұл курстық жұмыстың мақсаты гидрофобты қоспаларды ендіру арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату жолдары. Осы технологияны одан әрі дамыту. Болашақта осы әдіс бойынша сапалы бетондарды алуға жұмылдырылып отыр.

     Портландцементті  тас коррозиясы  негізінен бетон  коррозиясына  қатысты қаралады. Бетон мен  темірбетон оларды дұрыс дайындап, осы конструкциядағы  қызмет  жағдайына  сай  қолданғанда  ғана  өте  ұзаққа  шыдас береді және үйлер мен құрылыстарда  ондаған  жылдар,  тіпті  ғасырлар  бойы қызмет етеді. Бірақ бетон, темірбетон конструкциялары салыстырмалы алғанда коррозиялық бұзылулар әсерінен тез істен шығатын жайлар да болады. Коррозияны қоршаған ортада (ауада, суда) болатын және цемент тасы үшін зиянды болып табылатын түрлі заттар туғызады. Қазіргі кезде барлық өнеркәсіптік құрылыстың 50%-ке жуығы бетон үшін агрессивті ортаның әрекетіне азды-көпті мөлшерде ұшырауда деп саналады. Мұндай құрылыстар  саны химиялық  және оған  көршілес  өндірістің  дамуына  байланысты  үздіксіз  өсуде. Бірақ, бетон коррозиясы өндірістік құрылыс конструкцияларында ғана пайда болып қана қоймайды. Бетон үшін көп жағдайда өзен, теңіз, жер асты, құбырлық және тағы басқа да бірқатар сулар, сондай-ақ ауадағы қышқыл газдар да агрессивті болады.

Коррозия процесі өте күрделі, өйткені олар қоршаған ортадағы агрессивті агенттердің химиялық табиғатында ғана емес, цемент тасының физика-химиялық ерекшеліктеріне де тәуелді. Бұл процестер заттардың өздері тиісіп жылжитын материалмен сіңісу (диффузия) әрекеті арқылы жалғасады. Егер конструкцияда, шөгінді, температуралық, механикалық қысым әсерінен жарықшақтар пайда болса, сондай-ақ бетонда ірі ашық бос қуыстар, тесіктермен қуыстар бар болса коррозиялық кұбылыс қашанда өседі. Мұндайда агрессивті заттардың бетон қабатына енуі жылдамдап, олар мен қоршаған көлем ортасындағы масса ауысымы күшейеді, жиі-жиі суланып, құрғауы, алма-кезек мұздап еруі, егер бұл процестер бетонда агрессивті  заттар бар болғанда жүрсе, олар да коррозиялық бұзылуды күшейтеді.

Агрессивті факторлардың алуан түрлігіне қарамастан цемент тасы коррозиясының негізгі себептерін келесі  үш топ төңірегіне топтастыруға болады (профессор В.М.Москвиннің болжамы бойынша):

1. Цемент тасының құрамдас бөлігінің таза сумен,  яғни іс жүзінде елеулі мөлшерде органикалық емес және органикалық қоспалары жоқ сумен ыдырауы. Бұл әдетте жауын-шашынның,  кей жағдайда өзен, көл, жер асты сулары. Бұл жағдайда ылғал әсерімен түзілген және бұрыннан бар кальций тотығы гидратының еруі және шайылуы (сілтіленуі) жүреді (коррозияның бірінші түрі).

2. Цемент тасы мен қоршаған ортадағы бірқатар заттардың  өзара арасындағы  реакция  нәтижесінде тез еритін  тұздардың түзілуі және бұл  тұздардың  шайылуы (шығару), (коррозияның екінші түрі).

Цемент тасының оған енетін  заттардың әсерімен  реакцияның  бастапқы өніміне  қарағанда  аумағы  үлкен  қосындылардың  түзілуіне,  олар бетонның  ішкі қысымының  пайда болуына,  оның ішкі  құрылымдарының босансуына және бетонда әр түрлі жарықшақтар  пайда болуына соқтырады (коррозияның үшінші түрі).

 Келтірілген жүйелер шартты түрде ғана, өйткені кейде ара жігін, мәселен коррозияның бірінші және екінші түрлері арасындағы ерекшелік құбылыстары, дәл ажырату өте қиын. Іс жүзінде цементті материалдар бір емес, бірнеше түрдегі коррозия әсеріне бірдей ұшырайды. Оның үстіне  химиялық жеке тұлға болып табылмайтын цемент тасының өзі әр түрлі құрамға, түрлі құрылымға ие болуы мүмкін. Цемент тасының құрамында  цементтің қатуы процесінде түзілген кристалды қосындылармен  ұлпа  түріндегі  массамен қатар, әдетте оның гидратталмаған түйіршіктерінің  болуы мүмкін. Цементтің барынша ірі бөлшектері бетінен бастап терең қайнауына дейін баяу жүретіндіктен, іс жүзінде, кейде бірнеше немесе ондаған жылдардан кейін де аяқталмауы мүмкін екендігінен болады. Цементтің гидратталмаған бөлшектерінің пайда болуы да мүмкін, өйткені цемент тасында жарықшақ пайда болғанда (ол көбінесе қоршаған ортаның агрессивті әсеріне себепші болады) оларға енген су әлі де байланыспаған  клинкерлік минералдардың гидролизі мен гидратталуын туғызады. Осының нәтижесінде жарықшақтың "тартылуы" (өздігінен емделуі) жүреді де бетонның беріктігінің артуына игі ықпал етеді.

 

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 

  1. Әдеби шолу

 

      1.1.1 Тақырыпқа байланысты теориялық мәселелер

 

 

Жалпы құрылыста бетонды конструкциялы бұйымдарды қорғау бағыты бойынша бірнеше топтарға бөлінеді. Жер үстінде орналасқан конструкцияларды, жер астында орналасқан конструкцияларды қорғау тәсілдері және т.б. топтарға бөлінеді. Курстық жұмыста жер үстінде орналасқан констркуцияларды қорғау үшін гидрофобты қоспаларды ендіру арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату тақырыбы таңдалды. Сол себептен тақырыпқа тереңірек тоқталу үшін жер үсті конструкцияларының коррозиясы және одан қорғау жолдарын қарастыратын боламыз.

Коррозияның жекелеген түрлерін қарастыралық.

Коррозияның бірінші түрі. Бұл әдетте портландцементті тас құрамында азды-көпті мөлшерде болатын еркін кальций гидрототығының еруінен басталатын физикалық процесс.

Кальций тотығы гидратының суда ерігіштігі температураға (ол көтерілген  сайын азаяды), бірақта негізінен судағы қоспа мөлшеріне  байланысты.

Біртекті иондардың болуы өзге де иондар сияқты кальций тотығы гидратының ерігіштігін әлсіретеді, ал әртекті иондардың болуын күшейтеді.  Мәселен, натрий сульфатын қосу кальций тотығының ерігіштігін арттырады. Бірақ, мәселен елеулі қаттылығымен ерекшеленетін, кальций мен магний иондарына бай тұщы су кальций гидрототығының ерігіштігін төмендетеді. Сондықтан бұл затпен цемент тасы жанасқанда, олардың әрекеттесуі  жұмсақ тұшы судың  әсері кезіндегіден аз дәрежеде жүреді.

Коррозияның екінші түрі. Бұл түрлі процестердің ішінен айрықша практикалық маңызы бар, магнезиалдық коррозияны атап көрсетуге болады,  оны теңіз суының, сондай-ақ бір қатар жер асты суының құрамындағы тұздар ( және ) тудырады. Олардың цемент тасының кальций гидратына әсері  кезінде келесі реакция жүреді:

 

Түзілген магний тотығының гидраты аз ериді және борпылдақ түзілім (пленка) түрінде су өтетін шөгінді болып тұнады. Бетонға магнезиалдық тұздар одан әрі енген кезде, олар магний гидрототығының жұқа қабыршығы  арқылы сіңіліп, цемент тасының одан әрі бұзылуын туғыза отырып, енді кальций силикатымен әрекетке түседі.

Келтірілген реакция теңдігінен магнезиалдық тұздар әсері кезінде магний гидрототығымен қатар кальций сульфаты және хлориді түзілетінін көруге болады. Кальций сульфатының цемент тасына зияндылығы коррозияның үшінші түрін сипаттау кезінде түсіндірілетін болады. Ал хлорлы кальций болса, бетонға агрессивті әрекеті жағдайында, кальций гидрототығының ерігіштігін арттырады, яғни бірінші түрдің коррозиялық процестерін жылдамдатада.

Коррозияның үшінші түрі. Коррозияның бұл түрінің негізгі белгісі ретінде, бетонның бос қуыстары мен ұяларында көлемдік реакцияның бас-тапқы өнімімен салыстырғанда ұлғаюмен түзілген, құрамалардың  шоғырлануы қызмет етеді. Бұл процестердің ішінде сульфаттық коррозияның маңызы зор.

Сульфаттар теңіздің және көптеген өзендердің суында, тұзды аудандардың жер асты суларында салыстырмалы алғанда үлкен шоғырлы болады. Сульфаттар табиғи жағдайда емес, өндірістік суларда да жиі кездеседі.

Цементті таспен алмасу реакциясы нәтижесінде құрамында, мәселен, магний, натрий немесе алюминий сульфаты бар, су біртіндеп күкіртқыш-қылды кальциймен байиды. Мұнда CaSO4 * 2H20аумағы біршама ұлғайып кристалданады, ал ол цемент тасында ішкі қысым  туғызып, оның құрылы-мын бұзады ("гипсті коррозия"). Кальций сульфаты мүнан әрі үшкальцийлі алюминаттың гидратталуы кезінде де, төрткальцийлі алюмофериттің гидролиттік ыдырауы кезінде де (клинкерлік минералдардың сумен реак-циясын қарастырғанда бұған назар аударған болатынбыз) түзілген кальций гидроалюминатымен байланысқа түсе алады. Мұнда кешенді тұз-кальций гидросульфоалюминат (эттрингит) түзіледі.

Эттрингит көп мөлшердегі сумен кристалданатындықтан оның түзілуі аумағының елеулі ұлғаюымен бірге жүреді, қатты фаза аумағы 2,6 есе ұлғаяды. Бұл кезде цемент тасында күшті ішкі қысым пайда болатыны тү-сінікті. Алдымен бетонда бұзылудың алғашқы белгілері пайда болады: уатыла бастауы, шағын жарықшақтардың кездесуі, ал мұнан әрі бұзылу процесі күшейе береді, цемент тасы басы бірікпейтін ақ массаға айналуы мүмкін. Бұл   гидросульфоалюминаттық коррозияның ең соңғы сатысы.

Кальций гидросульфоалюминатының кристалдары микроскоп астында майда ине, кейде жұлдызша түрінде (друздар) біріктірілген ине тектес пішінде болады. Микроскоп астындағы бірқатар бактериялармен сырттай ұқсастығына және цемент тасына зиянды әсеріне байланысты  кальций  гидросульфоалюминатын көбінесе «цемент бацилласы» деп атаған. Үдемелі коррозия кезінде жоғарыда айтылғандай басы бірікпейтін ақ масса түзілетіндіктен, ал бетон конструкциясы апатты жағдайға кететіндіктен (қирайды) кальций гидросульфоалюминатының басқа бейнелі аты пайда болған «бетонның ақ ажалы». Біз бұл ғылыми термин болмаса да, өте бейнелі атауларды, бетонның сульфаттық коррозиясының айрықша қауіптілігін атап көрсету үшін келтіріп отырмыз.

Бетонды коррозиядан қорғау. Үйлер мен құрылыстарды тұрғызғанда бетон коррозиясы мүмкіндігін ескеріп, одан қорғау шараларын ойластыру қажет. Бірқатар жағдайда бетонды және темірбетонды конструкцияларды жасау және пайдаланудың тиісті жағдайы үшін, тиімді тәсілдерді іздестіру мақсатымен, арнайы зерттеу жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Бірақ алғашқы жақындауда және өте шартты түрде бұл тәсілдерді келесі топтарға жүйелеуге болады: I) тиісті цементті таңдап алу; 2) бетон араласына гидрофобтандырғыш түрдегі қоспа енгізу; 3) өте тығыз бетон жасау; 4)арнайы сіңірілетін заттар мен бүркемелі жамылғыларды қолдану. Бетон және темірбетон конструкцияларының қызмет мерзімін ұзарта отырып, бетонның коррозиясына жол бермейтін немесе елеулі түрде коррозияны әлсірететін шаралар, құрылысқа жұмсалған қаржының пәрменділігін арттыруга елеулі ықпал етеді, сондықтан да бұл мәселенің халық шаруашылық мәні өте зор.

     

1.2 Экспериментті бөлім

 

1.2.1 Бетонның аязға төзімділігі және оны Жоғарлату жолдары

 

 

      Жалпы бетонның ұзақ тұрақтылығына әсер ететін негізгі  факторға тоқталып кететін болсақ, ол бетонның - аязға төзімділігі. Аязға төзімділік – бетонның мәңгілігін сипаттайтын фактор болып саналады.

      Аязға төзімділік– суға әбден қаныққан материалдың алма –кезек аязға қатырып, тек қайта еріту кезінде өзінің қасиетін сақтап қалу қасиетін айтады. Аязға төзімділікті сипаттау үшін, материалды суға қанықтырады, сосын 170С аязға қояды. Кеуіктердің ішіндегі су аязға айналады, сонда су қатқаннан кейін өз  көлемін 9%-ға ұлғайтады. Бетон қаңқасы мұзға айналып, мұз кеуіктерінің қабырғаларымен 2500 кг/см2 күшпен қысады. Кейін материалды ерітеді, сөйтіп материалды бұзылуы бастайды. Материалды қандыру мен еріту – бір цикл деп алынады. Материал қанша циклдан беріктігін 15-25%-ке төмендетсе, сонымен қатар өз салмағын азайтып 5% аспаған жағдайда сол циклдің саны материалдың аязға төзімділік маркасы деп есептеледі. Бетонның аязға тұрақтылығын 28 тәулік шағында мықтылығын 15%-дан артық төмендетпей, дүркін-дүркін температура -15°С мұздату және температура +15+20°С еріту циклының ең көп санына түзеуімен сипаттайды. Материлды кезекті еріту мен мұздатуға, сыналатын бұйымның өлшемі, мұзату мен еріту циклының жалғасу ұзақтығы, оны қатыру температурасы, материалдың суға қанығу шарттары, бетонның аязға төзімділік көрсеткіштеріне әсер етеді.Бетонды мұздату температурасын төмендетумен, әсіресе мұздату су немесе тұз ерітінділерінде жүргізілетін болса, бетонның қирауы өте тез жүреді.

      Бетоның аязқа төзімділігінің басты критериясы, оның мұзату мен еріту циклдарының саны болып келеді. Сынау барысында үлгі өз көлемінің 5% жоғалтатын болса, ал оның беріктігі 25% - ға төмендейді. Бұдан шығатын қорытынды, егер бетонды кезекті мұздату мен еріту кезінде бетон 25% - ға беріктігін төмендететін болса, оның өмір сүру уақыты өте қысқа болғаны яғни  бетонның ұзақ жылға тұрақтылығына кері әсер ететін фактор бұл бетонның аязға төзімділігі болғаны. Сондықтан да бетон өндірісінде оның аязға төзімділігін төмендету керек.

Ауыр бетон аязга тұрақтылығы бойынша мынандай маркаларға жіктеледі: F50; F75; F100; F150; F200; F300; F400; F500; F600; F800 және F1000.

       Аязға тұрақтылығы бойынша бетонның жобалық маркасын конструкцияны пайдалану жағдайын ескере тағайындайды. Нығыздалына салынған бетонның аязға тұрақтылығы, ең алдымен оған қолданылған материалдардың сапасына және оның капиллярлық-кеуектік структура ерекшелігіне тікелей байланысты. Сондықтан, аязға тұрақтылығын нығайту үшін мүмкіндігінше сапалы материалдарды қолдануға, мүмкіндігінше суцемент қатынаеын және су шығынын төмендетуге (С/Ц 0,5-тен, ал су шығыны 160 л/м3 асырмауға), цементтің көбірек гидратациялануына жағдай жасауға тырысады.

Бетондық араласпаны даярларда ауа ілестіргіш (қостырғыш) қоспаларын қосу бетонның аязға тұрақтылығын жоғарылатудың ең тиімді жолы. Олар суцемент қатынасын темендетуімен қатар, майда ауакөбіктерінің құрылуына себепкер болады. Осы майда шар тэрізді кеуектерге капиллярлардағы мұздаушы су ығысады да, бетонда онша үлкен кернеуші күш пайда болмайды. Ілестірілген ауаның оптималдық көлемі әдетте 4-6% құрайды және цемент, су, ірі толтырғыш шығындарымен анықталады. Толтырғыш ірілігі төмендеген сайын және цемент шығыны жоғарылауымен, майда ауалық кебіктер көлемі көбейе түседі. Минералдық құрамында ЗСаО'А1гОз(СзА) 5+8 % аспайтын портландцементті қолдану арқылы, бетонның аязға тұрақтылығын едәуір көтеруге болады.

Бетонның жылылық-физикалық қасиеті. Жылу өткізгіштігі -үйдің қоршалау конструкцияларыңда қолданатын бетондардың ең маңызды жылылық физикалық сипаттамасы. Бетонның жылу өткізгіштігі кең аралықта өзгереді. Ауалық құрғақ күйіндегі кәдімгі ауыр бетон үшін жылу өткізгіштігі 1,3-4,7 Вт/(м-°С), жеңіл бетон үшін - 0,2+0,7 Вт/(м-°С). Жеңіл бетондардың жылу өткізгіштігінің төмендігі олардың құрьшысының кеуектігімен түсіндіріледі: кеуектеріндегі ауаның жылуөткізгіштігі 0,023 Вт/(м-°С). Осы себепте, жеңіл. бетондарды басым көпшілігінде үйдің қоршалаушы конструкцияларына пайдаланады. Ауыр бетондардан сыртқы қабырға панельдерін іш жағынан жылуқоршағыш жылытқыш қабат орнатып жасайды.

Температуральщ деформациясы. Температуралық ұлғаюдың сызықтық коэффициенті ауалық құрғақтай күйіндегі ауыр бетонның температуралық ұлгаюының сызықтық коэффициенті (10 • 12) • 10 К , ал болатта - 12 • 10 К , бетон мен арматураның термиялық деформациясы олардың қосыла тұтасталуына кедергі болмайды. Бірақ, ұзындығы үлкен ғимараттардың қызғанда, жайылып кетпеуі үшін температуралық-шөгерлік жіктермен бөлектейді. Бетондағы толтырғыш пен ерітіндінің жылудан ұлғаюлары эртүрлі шамада болатындығынан, температура ауытқуы үлкен болғанда бетон ішінен жарықтанып кетуі мүмкін. Мұндай қолайсыз жағдай болып қалады-ау деген қауіптікте бетонның құрамына температуралық ұлғаю коэффициенті жақын материалдарды қолданады.

 

       Бетон және темірбетон конструкцияларын пайдалану ерекшеліктеріне байланысты аяздың төмендегідей әсер етуі болады:

  1. Кеуектіктердің және қуыстардың сумен толық толмауы, аяз тұрақты;
  2. Кеуектер мен қуыстар толық сумен толтырылған, аяздың тұрақты әсер етуі;
  3. Кеуектер мен қуыстар сумен толық толтырылмаған, аяз мезгіл – мезгіл әсер етеді;
  4. Кеуектер мен қуыстар сумен толық толған, аяздың кезекті циклімен әсер етеді;

     Бетоның аязға төзімлігін анықтайтын ең басты фактор бетонның тығыздығы. Бетонның тығыздығына яғни бетонның аязға төзімлігіне әсер ететін факторлар:

  1. Бетонның қату жағдайы
  2. Температуралы және шөгу деформациялары;
  3. Бетонның жайғасымдылығы;
  4. Ауажинақтағыш қоспалар;
  5. Пластификаторлық қоспалар;
  6. Су – цемент қатынасы;
  7. Толтырғыштың ерекшеліктері;
  8. Әртүрлі агрессиялық факторлар.

     

     Бетон кезекті қату мен еру нәтижесінде бетон структурасының бұзылу құбылысы жүреді. Бірінші бетонның беткі шекарасы, одна кейін беткі қабаттары бұзыла бастайды. Бұзылу бұдан кейін бетонның ішкі бөліктеріне дейін жетіп. Бетонның толық қирауына әкеп соқтырады.

      Жалпы бетонның аязға төзімділігі оның құрылысына, әсіресе оның кеуектілігіне тәуелді болып келеді. Қаншалықты бетон кеуекті болған сайын ол өз бойына су және ылғал сіңіргіштігі артады, сәйкесінше ол бетонның тез қирауына алып келеді.

      Бетонның микрокеуектерінде 10-5см әдетте байланысқан су болады, олар ең төменгі температурада да мұзға айналмайды (-700С-қа дейін), сол үшін микропоралар бетонның аязға төзімділігіне кері әсерін тигізбейді. Сонымен бетонның макрокеуектерінің көлеміне және олардың орналасу ретіне тәуелді болып келеді.

      Бетонның аязға төзімділігін төмендетудің екі жолы бар: 1) бетонның тығыздығын жоғарлату, макрокеуектердің көлемін кішірейту, оның есебінен материалдың су өткізгіштігін төмендету; 2) ауажинақтағыш қоспалардың көмегімен бетон көлемінде ауалы кеуектерді жинақтау (бетон көлемінде қатқан судан 20% көбірек). Бұл қоспаның көмегімен  әдеттегі суға қанықтыру кезінде суды өз бойына толтырмайтын, бірақ бетонның қату кезінде суды өз бойына қысыммен өткізуне қолайлы жағдай жасай аламыз.

      Жүргізілген эксперимент барысында бетонның аязға төзімділігінің  су – цемент қатынасының тәуелділігі 1.2.1 – суретінде көрсетілген. Аязға төзімді бетон алу үшін, оның су – цемент қатынасы 0,5 – тен төмен болумауы тиіс.

     Едәуір бетонның аязға төзімділігін жақсартудың бірден – бір оңай және салыстырмалы түрде қарапайым жолы ауажинақтағыш қоспаларды қолдану. Ауа жинақтағыш қоспалар бетон көлемінде өте майда кеуетер алуға мүмкіндік береді. Бұл арқылы аязға төзімді, берік бетон алудың бірден – бір жолы.

       Жүргізілген эксперименттер бойынша бетон көлемінде ауаның жинақталуы 4-6% - ке тең болды және ол цементтің, судың және ірі толтырғыштың шығыны бойынша анықталды.  

 

    

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      2 Жер үсті конструкцияларын қорғау тәсілін таңдау

 

      Қорғағыш конструкцияларды таңдау барысында, бетон түріне, оның беріктігіне оған қолданылатын байланыстырғыштың, толтырғыштың түріне және конструкцияны құрастыру ерекшеліктерне назар аударған жөн.  

       Жер үсті темірбетондарына антикоррозиялық қорғау шараларын жүргізу үшін олардың сыртқы қабатын оқшаулау:

  • лак – бояғыштар (сызатқа төзімді және сызатқа төзімсіз). Бұл оқшаулағыштарды қолдану барысында, ең алдымен бетонның жоғарғы қабатына мән берген жөн;
  • полимерлі материалдар негізінде өндірілетін штукатуралар;
  • орама түрінде өндірілетін жабыстырмалы және химиялық төзімді материалдар;

 

       Көп қабатты ғимараттарды сұйық агрессиялық факторлардың әсерінен оқшаулау үшін химиялық тұрақты изоляцияларды және едендерді әртүрлі оқшаулағыштармен оқшаулау.

        Газды агрессиялық ортада қолдануға арналған темірбетон бұйымдарын оқшаулау жұмыстары СНиП 2.03.11 бойынша жасалуы тиіс.

        Бетон конструкцияларын гидрофобтау барысында, бетон бойында бірде – бір ашық жер қалмауын ескерген жөн. Себебі егер бір иненін ұшындай ашық жер қалатын болса, бетонның қирау процесі өте қарқынды жүреді. 

       Гидрофобтау жұмыстарын жүргізу.

Практикалық жағдайларда маңызды көрсеткіш көрсеткен гидрофобты қоспалар қатарына битумды жатқызуға болады. Битумның басты көрсеткіші оның молекулаларының өзара тез уақыт аралығындағы асимметриясы оның дифильдігінің төмендуімен ерекшеленеді.

         Гидрофобтаушы қоспалар ретінде битумдарды оларды бетоннның құрамына эмульсия секілді қосады яғни «суға май» қосқандай қосады және  кремнилі-органикалық  сұйықтықтар, ең маңыздысы болып саналатын «полиэтилгидросилоксандар» және олардың модификациялары, сонымен қатар бұларда бетон құрамына эмульсия түрінде енгізіледі және эмульсия ретінде бетон құрамына ендірілетін метил және  натрий этилсиликонатттары (басқаша атаулары ГКЖ-10 және ГКЖ-11), шайырлар және т.б. химиялық өңдеуден өткен қоспалар.

 

 

3 Бетон конструкцияларының ұзақ тұрақтылығын   

жоғарлату

 

3.1  Гидрофобты  қоспаларды енгізудің маңыздылығы

 

 

      Гидрофобты қоспаларды материалдың құрамына енгізу, өте маңызды практикалық жағдайларда  оң көрстекіштер көрсеткен.  Гидрофобты беттік белсенді заттардың (ББЗ) негізгі көрсеткіші болып, олардың ретпен орналасу қасиеті бетонның дефильдік көрсеткішіне бірден кері әсерін тигізетінін байқауға болады.

      Гидрофобты  беттік белсенді заттардың бетонға әсер ету кезінде жүретін физикалық адсорбция құбылысы бұл әсер етудің бірінші сатысы болып табылады. Бұдан кейін бетон көлемінде негізгі процестер хемосорбция немесе тіпті химиялық реакциялар байқалады. Бұл бетон денесінде жүретін негізгі процесс деп қарастырумызға болады. Яғни бұл кезде гидрофобтаушы полярсыз көміртек молекулалары қатты фазаның беткі қабатында берік гидрофобты қабат түзеді.

     Қазіргі кезде жоғарыда айтылған гидрофобты қоспаларды ендіру арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату мүмкіншіліктерін пайдалануда. Оларға жеке-жеке сипаттама беретін болсақ.

     Битум - жоғары молекулалық көмірсутектер мен олардың бейметалдық туындыларынан тұратын күрделі органикалық қоспа.  Битумдар табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді.

      Табиғи битум геологиялық және климатологиялық факторлардың әсерінен мұнайдың тотығуы және полимерленуі нәтижесінде пайда болады. Ал жасанды битумдар негізінен мұнайдан және мұнай өнімдерінен алынады.

Битумның басқа гидрофобтаушы қоспалардан ерекшелігі, оның – полярлығы. Полярлық – битумның қорғаушы бетке адгезиясын әртүрлі еріткіштердегі еріткіштігін сипаттайды.

     Шайырлар (смола). Тұйық және гетератұйық көмірсутектерден тұратын тығыздығы 1г/см3 күрделі органикалық қоспалар. Құрамында оттекті, азотты полярлы топтар көп болғандықтан, оны битумға қосу арқылы битумның беттік кернеулігін жоғаралатып, оның табиғи тас маетриалдарға адгезиясын арттырады.

     Шайырлар битумға серпімділі және суға төзімділік қасиет береді. Шайырлар  - бензинде, бензолда және хлорофолда жақсы ериді. Мөлшері 20-40%.

 

     4 гидрофобтаушы материалдардың құрамына жалпы 

     сипаттама

 

      Гидрофобты қоспаларды материалдың құрамына енгізу, өте маңызды практикалық жағдайларда  оң көрстекіштер көрсеткен.  Гидрофобты беттік белсенді заттардың (ББЗ) негізгі көрсеткіші болып, олардың ретпен орналасу қасиеті бетонның дефильдік көрсеткішіне бірден кері әсерін тигізетінін байқауға болады.

      Гидрофобты  беттік белсенді заттардың бетонға әсер ету кезінде жүретін физикалық адсорбция құбылысы бұл әсер етудің бірінші сатысы болып табылады. Бұдан кейін бетон көлемінде негізгі процестер хемосорбция немесе тіпті химиялық реакциялар байқалады. Бұл бетон денесінде жүретін негізгі процесс деп қарастырумызға болады. Яғни бұл кезде гидрофобтаушы полярсыз көміртек молекулалары қатты фазаның беткі қабатында берік гидрофобты қабат түзеді.

      Практикалық жағдайларда маңызды көрсеткіш көрсеткен гидрофобты қоспалар қатарына битумды жатқызуға болады. Битум    басты көрсеткіші оның молекулаларының өзара тез уақыт аралығындағы асимметриясы оның дифильдігінің төмендуімен ерекшеленеді.

       Гидрофобтаушы қоспалар ретінде битумдарды оларды бетоннның құрамына эмульсия секілді қосады яғни «суға май» қосқандай қосады және  кремнилі-органикалық  сұйықтықтар, ең маңыздысы болып саналатын «полиэтилгидросилоксандар» және олардың модификациялары, сонымен қатар бұларда бетон құрамына эмульсия түрінде енгізіледі және эмульсия ретінде бетон құрамына ендірілетін метил және  натрий этилсиликонатттары (басқаша атаулары ГКЖ-10 және ГКЖ-11), шайырлар және т.б. химиялық өңдеуден өткен қоспалар.

       Қазіргі кезде жоғарыда айтылған гидрофобты қоспаларды ендіру арқылы бетонның ұзақ тұрақтылығын жоғарлату мүмкіншіліктерін пайдалануда. Оларға жеке-жеке сипаттама беретін болсақ.

       Битум - жоғары молекулалық көмірсутектер мен олардың бейметалдық туындыларынан тұратын күрделі органикалық қоспа.  Битумдар табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді.

       Табиғи битум геологиялық және климатологиялық факторлардың әсерінен мұнайдың тотығуы және полимерленуі нәтижесінде пайда болады. Ал жасанды битумдар негізінен мұнайдан және мұнай өнімдерінен алынады.

Битумның басқа гидрофобтаушы қоспалардан ерекшелігі, оның – полярлығы. Полярлық – битумның қорғаушы бетке адгезиясын әртүрлі еріткіштердегі еріткіштігін сипаттайды.

     Шайырлар (смола). Тұйық және гетератұйық көмірсутектерден тұратын тығыздығы 1г/см3 күрделі органикалық қоспалар. Құрамында оттекті, азотты полярлы топтар көп болғандықтан, оны битумға қосу арқылы битумның беттік кернеулігін жоғаралатып, оның табиғи тас маетриалдарға адгезиясын арттырады.

       Шайырлар битумға серпімділі және суға төзімділік қасиет береді. Шайырлар  - бензинде, бензолда және хлорофолда жақсы ериді. Мөлшері 20-40%.

Жалпы бетонның ұзақ тұрақтылығына әсер ететін факторға тоқталып кететін болсақ, ол бетонның - аязға төзімділігі.

      Гироизоляциялық материалар деп басқа барлық талаптарды қанағаттандыра отырып, суы өткізбеу қабілеті бар заттарды айтады.

      Гидроизоляциялық материалдардың түрлі физикалық қатынасын анықтайтын қасиеттер келесі  топтарға жіктеледі:

а)  бу тәріздес  және тамшылы-сұйық су әсеріне қатынасы (гигроскоптылық, су сіңіргіштік, су өткізгіштік, жібу коэффициенті);

б) температура  әсеріне қатынасы (температуралық кеңею, жылу  сыйымдылық, жылу өткізгіштік, аязға төзімділік, отқа  төзімділік, отқа беріктік т.б.);

в) өзге қасиеттері (бу және  газ енушілік, электр өткізгіштік және т.б.).

      Қасиеттердің  көпшілігін жалпы мәндерден шығатын сандық сипаттамамен беру тиімді, оның қорытындысы төменде келтіріледі.

      Материалдарда  су буының, судың, жылу ағымының, электр қуатының әсерімен жүретін кез-келген физикалық процестің жылдамдығы екі фактор  арасындағы  қатынаспен анықталады: процестің «қозғаушы күші» (мәселен, жылу өту кезіндегі  температураның айырмашылығы) мен  процесс жүруіне  материалдардың  қарсылығы. Тиісінше,  физикалық процестің жылдамдығы

 

 

мұнда, V - жылдамдық;

             - процестің «қозғаушы күші»;

            R - қарсыласу (кедергі).

     Мұнда процестің «қозғаушы күші» () дегеніміз  мәселен,  гигроскоптық ылғалдану процесін алғанда  су буы  қысымының әр түрлілігі  (), материалдардың  жылу өткізгіштігі туралы  айтқанда  температураның  әр түрлілігі  (), электр тогы  өткенде  потенциал  айырмашылығы ().

      Қарсыласу  материал  үлгісінің ұзындығы  мен көлденең  кесіндісіне , сондай-ақ осы материалға  тән тиісті  коэффициент мәніне  (мәселен, жылу өткізгіштік, электр  өткізгіштік, бу өткізгіштігі) байланысты болады. Сонымен

Ендеше,

      Процесс жылдамдығы , мұнда A - сыйымдылық факторы, мәселен, жылу, су буы, электр көлемі, ал Z- процесс  өтетін уақыт. Сонымен осылайша  теңдік алынады.

 

      Теңдік барынша жалпы сипаттама. Оның физикалық диффузиясы  теңдігімен, Ом заңы мәнімен сыртқы  ұқсастығына  көз жеткізу  қиын емес.  Бұл теңдікті  пайдалана отырып, құрылыс  материалтануындағы  бірқатар практикалық  міндеттерді  шешуге және  жекелеген  белгілі  дәйектерді  түсіндіруге болады. Мәселен,  майда ұсатылған цемент  ірі ұсатылғанына қарағанда  неліктен ылғалды  көп соратын  болады, ылғалды  тез сіңіреді, сондай-ақ  ауадан  алынған көміртегі  қос тотығын  да тез  сіңіреді де  бұзылады. Өйткені  F ұлғайып, L кішірейгенде A ұлғаяды, яғни  сіңірілген  ылғал мен  көміртегінің қос тотығы  өскен кезде.

      Теңдіктен (1.1) табамыз:

      Осы бейнелеуді пайдалана отырып тиісті коэффициенттің гигроскоптық  ылғалдану,  ылғал сіңіру, су өткізгіштік (фильтрлеу), жылу өткізгіштік - өлшемділігін анықтауға болады.

      Егер A орнына Q (жылу мөлшері, ккал), () орнына () температура  сиымдылығы, град, L-ды метрмен, F-ті м2-пен, Z-ны сағатпен бейнелесек жылу өткізгіштік коэффициентінің өлшемділігі  төмендегідей болады:                             

      Атап кеткен жөн, осы жерде және мұнан кейін  осы параграфта өлшемдік жүйелері (СИ) физикалық көрсеткіш бірліктерімен  қатар  құрылыс материалдары  туралы нормативтік, анықтамалық және патенттік әдебиеттерде  орнығып қалған, бұрындары  қабылданған бірқатар  өлшемділіктер де  келтіріледі. Бұл студенттердің  тиісті құралдарды  оқулықпен қатар  пайдалануын жеңілдету үшін жасалып отыр.

      Құрылыс конструкциясындағы  (сондай-ақ  тасымалдау және  сақтау  процесінде) материалдар  әдетте  бу немесе  сұйық  түріндегі  судың әсеріне  ұшырайды.

        

 

      4.1 Сұйық гидроизолияциялық материалдар және

      олардың түрлері

 

      Жер үсті бетонды конструкцияларын  гидрофобтау барысында қолданылатын гидроизолияциялық материалдар және олардың түрлеріне тоқталып кетелік:

      Лакты бояулы материалдар деп, әдетте әрленетін бетке тұтқырлы сұйық күйінде жұқа қабат ретінда жайылып, байланыс күштерімен ағашқа, металға, сылаққа, бетонға мықты жабысып қатты қабыршық пайда болатын  материалдарды айтады. Қатып қалыптасқан қабыршықты лакбояуды немесе сырланған жабылым деп атайды.

       Құрылыста лакбояулы материалдарды, ғимараттар мен үй іштеріне, сондай-ақ конструкцияларды қоршаған ортаның қауыпты әсерлерінен сақтау үшін, мысалға болатты тотығудан қорғау және оларға ұнамды әсем көрініс беру үшін кеңінен қолданады.

      Кейбір лакбояулы материалдар арнаулы пайдалануға тағайындалады.  Мысалға, ағаш үшін оттан қорғайтын және антисептикалық  бояулар, электрдоғарылайтын және қызуға төзгіш лактар, май мен бензинге шыдамды  бояулар. 

      Лак пен бояуға келесі  материалдар  жатады: 1. Беттерді  майлап әрлеуге  дайындау үшін пайдаланатын құрамдар, алғашқы  бояу  қабаттары, тығындау (олар  боялатын бетке  біртектілік  пен тегістік  беру үшін  керек). 2. Байланыстыратын материалдар мен түрлі  түсті  ұнтақтар (пигменттер); осы заттарды  араластыра отырып бояуды  дайындайды. 3. Бояулар (немесе, дәлірек боялатын құрамдар) – дегеніміз  паста  сияқты  немесе  пайдалануға  дайын  тұтқырлы  сұйық масса. 4. Қабыршық пайда болатын лактар, әдетте, тегістігі мен жылтырауы  жағынан ерекшеленеді. 5. Эмалдарда – дақ пен бояудың кейбір қасиеттері қосарланып кеткен десе  болады. 6. Әтүрлі  еріткіштер, бояу мен лактық сұйылтқыштар.

      Құрылысшылар лакбояулы  материалдардың басым көпшілігін химия  өндірісінің мекемелерінен алады. Бұл материалдардың санына  енетін негізгі  продукталармен қатар, бастапқы  майлауға  керекті  қосымша (мысалға сылау, жұғыштар, қатырғыштар) заттардың саны өте үлкен. Олардың саны жүздеп саналады. Әрбір материалдарға  өздерінің ГОСТ-ы  мен техникалық шарттары  болуына  байланысты, лакбояулы продукталарды  белгілі бір жағдайға  таңдалып пайдалану жеңілденеді. ГОСТ пен техникалық шарттарда  продуктаның аты, түрі, тағайындалуы, техникалық талаптар, сапасын бақылау, қабылдау ережелері, сондай-ақ  материалдардың буып-түйіп оралуы, тасымалдау мен сақтау жөніндегі  кеңесте  көрсетіледі.

      Жеке жағдайларда  бояуларды, үлкен құрылыс мекемесінің жүйесіне  енетін заводтарда  да өндіреді.

      Табиғи шикізатты жасанды  материалдармен алмастыру. Осы күнге дейін лак, бояу және эмалдардың және қымбат қабыршық түзейтін негізгі  шикізаттың түрі болып табиғи  шайырлар мен өсімдік майлары болды.

     Табиғи шайырлар Азия мен Африка  континенттеріндегі кейбір өсімдіктерден алынатын. Осы шайырлар алыстан тасылатында лактарды дайындау  мен пайдалану қымбатқа  түсетін. Ұзақ уақыт  бойына  олиф пен майлы  бояулардың қабыршық түзейтін  ең басты және таптырмайтын шикізат түрі  болып зығыр мен сора және басқада, тағам  продукталары болып табылатын өсімдік  майлары болып келді. Соңғы бір он жылдың ішінде лак пен бояу  өнеркәсібінің  шикізат қоры кілт өзгерді, көп  мөлшерде әртүрлі полимерлерді  қолдана бастады.

     Жасанды шайыр материалдарды пайдалану  арқасында  табиғи  шайырларды  сырттан алдырудан бас тартты және тамақ өнеркәсібінде пайдалануға  көп мөлшерде  өсімдік майы  босады. Сонымен қатар, тиімді,  ұзақ пайдаланатын лакты бояулы  материалдардың, жоғарғы сапалы жаңа  түрлерін көптеп өндіруге мүмкіндік туды. Осындай жағдайға  қарамастан лакты бояу өндірісінде  табиғи шикізатты пайдалану әліде сирек емес. Оларды жасанды продукталармен алмастыру жүріп жатыр.

 

       4.1.1 Лактардың негізгі компоненттері

 

       Лак дегеніміз ұшатын еріткіштерде ерітілген шайырлар (көбінше жасанды) мен кейбір полимерлер, сондай-ақ битумдар немесе шайыр мен майдың араласы. Лактың жұқа қабатын қандай бір бетке жаққан кезде еріткіш буланып ұшып кетеді де лактың қабыршығы пайда болады. Сонымен лактың компоненты болып  қабыршықтанатын зат, басқаша айтқанда лактың негізі мен еріткіші құрайды. Еріткіштің  тағайындалуындағы  мақсат лактың негізін коллоидты  ерітіндіге айналдырып, лакқа жұқа  біртегіс қабатпен жағылу  қаблетін беру.

      Әдетте лактардың өз аттары қабыршақтанатын заттың түріне сай  келеді. Мысалға перхлорвинилды, меламинді, полиуретанды, эпоксидті, кремнийорганикалы, канифолды, битумды және басқалар.

      Қабыршықтанатын заттар. Байланыстырғыш (қабыршықтанатын) заттың қасиетіне, лак пен бояудың қолайлы  жағылуы, олардың қатаю  жылдамдығы, әрленетін қырларға жабысуы, пайда болған қабыршық  беріктігі мен ұзақ тұруы көптен байланысты. Яғни айтып отырғанымызда да, анорганикалық тұтқырлардың бетон мен құрылыс лайларындағы маңыздылығындай белгілі  ұқсастық бар. Бетон мен құрылыс лайлар араласының жайғасымдығы, тұтқырдың қатаю  жылдамдығына, беріктігі мен алынған материалдардың тұрақтылығына, көп дәрежеде  тұтқырдың қасиеттеріне байланыстылығы біздерге белгілі. Дәл осындай  байланыстырғыш (қабыршықтанатын) заттың түріне  технологиялық және пайдалану  кезіндегі  қасиеттері тәуелді. Лакты бояулы  материалдарда  байланыстырғыш  болып негізінен табиғи  материалдар, мысалға өңделген өсімдік майлары – олифтер және жасанды  материалдар шайырлар, каучуктар, целлюлозаның  туындылары және басқа  полимерлі  материалдар табылады. Полимерлер  эмаль  мен лактар үшін маңызды қабыршықтанатын құрастырушы  болып отыр.

     Қабыршақтанатын материалдардың арасында  бәрінен бұрын олифты  қарастырайық.

     Олифтер дегеніміз өсімдік майлары мен алкид шайырын өңдеу арқылы алынатын, жұқа қабатта «кебуге» және жұқа қабыршық құруға қабілетті сұйық зат. Олардың «кебуі» оның сұйықтан қатты күйіне  ауысқанын сипаттағанда пайдаланатын шартты сөз. Олиф қабыршығының кебуі  (қатаюы), оның ауа  оттегісімен тотығуымен, сондай-ақ полимеризациялық және  басқа да процесстердің  салдарынан болады. Олифтерді  заводта  дайындау  кезеңінде, олардың қатаюын  жылдамдату  үшін  сиккатив  деп аталатын (латынның сикко-кептіру, құрғау деген сөзінен) қатуын  жылдамдатқышты араластырудың арқасында, олифтің  бойында осындай  пайдалы  химиялық өзгеру  қаблеті  пайда болады. Сиккативтер  болып  кобальттық, марганецтық және кейбір  майлы  нафтенді  және шайырлы  қышқылдардың тұздары  іске асады. Егер олифтің  құрамына органикалық ерітінділер кіретін жағдайда, олар  өз кезегінде  құрамнан үшуына  орай, қатты  қабыршықтың қалыптасуына  себепкер болады.

      Лак пен бояу заводтарында  олифты  қою езгілеген  және пайдалануға  дайын  алкидты  және майлы  бояуларды  дайындауға, ал құрылыста  бояуларды  сұйылтып, оларды  сырлау  жағдайына  келтіру үшін  пайдаланады. Олифтер төмендегідей  болады.

      Табиғи олифтер. Оларды дайындау үшін  сора мен  зығыр және басқа  өсімдік  майларын пайдаланады. Қазіргі уақытта  табиғи  олифтерді  өте аз мөлшерде  өндіреді.

       Оксоль олифы. Бұл олифтың бірнеше түрі (маркасы) бар. Оларды дайындау үшін  кәдімгі  табиғи  олифты  өндіруге жарамсыз майсана мен  бұршақтан өндірілген және басқа майларды  пайдаланады.

       Арнайы өңдеу  арқылы  майды қою тұтқырлы  затқа  айналдыруға  қол жетеді. Заводта, осындай массаға, өзінің  салмағына тең еріткішті  (уайт-спирит) қосып олифтің  аталған  түрін  алады. Бұл ретте  майдың көлемі 50%-ке дейін үнемделеді.

     Түйдекдескен олифтер. Олардың көптеген түрлері бар, осыған  қарамай оларға  сиккатив  қосылған әртүрлі  майлардың уайт-спириттегі  70%-тік  ерітіндісі  болып табылады.

     Глифталды олифтер. Дайындау үшін өсімдік майы, глицерин және фталды  ангидрид, сиккатив және органикалық ерітінділер (50%) керек. Глицерин мен фталды  ангидридтен  глифталды  шайыр пайда  болады. Глифталды  олифтің, атмосфера  әсеріне тұрақтылығы, құрамында  майдың  мөлшері екі есе аз болуына  қарамастан, табиғи зығыр  олифінен қалыспайды.

      Пентафталды олифтерді, сиккатив пен ерітінді  ретінде  уайт-спирит қосылған және өсімдік майымен түрленген, пентафталды шайырдан алады. Қасиеттері  глифталды олифке ұқсас.

      Олиф  сапасының бастапқы көрсеткіші  болып мыналар қабылданған: түсті, мөлдірлігі, қабыршықтың жұмсақ майысқақтығы мен ұзақ уақыт  бұзылмай  пайдалануы.

     

     4.1.2 Жасанды  қабыршықтандырушылар

 

      Мұндай қабыршықтанушы-лардың құрамында  өсімдік майы жоқ. Бұлардың түрлері сан  алуан  және жылдан жылға  ұлғайып келеді. Пайдаланған полимердің  түріне орай  тек лактар, бояулар және эмалдар ғана емес, сондай-ақ  алғашқы  бояу  қабаттарында  және сылақтарда  іске асып аттарын анықтайды.

     1. Алкидты  материалдар. Оларды  алкидты немесе  полиэфирлі  шайырлардың  негізінде  өндіреді. Айтылып отырған шайырлар  көпатомды  спирттерді  көпнегізді  қышқылдармен поликонденсациялау  арқылы  алынған продукталар.  Дайындалған  құрамдарға  бірнегізді  майлы  қышқылдарда  енеді.

       2. Алкидті –стиролды  материалдар. Оларға ішінде  алкидты  шайырдың стиролмен  әрекеттесуінен  шыққан продукталар енеді. Лакты  бояулы  материалдарға әртүрлі  эпоксидті  шайыр топтары енуі мүмкін, бірақта  көбінше оларды  ортада  эпихлоргидрин мен фенолдан  синтездейді.

      3. Полиуретанды. Осындай  аталатын  шайырларды  полиспирттер  мен полиизоцианаттан  алады.

      4. Кремнийорганикалық (силиконды). Бұларға сай  келетін шайырлар құрамында  кремний  мен оттегінің атомдары алма-кезек ауысып келіп тұрады.

      5. Акрилды. Мұндай атты  шайырларды  акрилды,  метакрилды қышқылдар мен олардың  туындыларын полимеризациялау арқылы алады. Кейбір  полимерлерді  тек бояуда, лакта, эмалда  қабыршақтанатын зат есебінде  ғана емес, сонымен қатар басқа да  мақсатқа  жұмсалады. Олардың арасындағы  ең қызықтысы  силикондар. Оларды  дымқылсыздандыратын  қанықтырғыш сұйықтар есебінде  қолданады.

      Қашан силиконның жұқа қабатын бетонның,  гипстің, мәрмәрдің  және басқа кейбір  материалдардың бетіне жаққанда, силиконның молекулалары  қатаң тәртібпен орналасады – заңды бағытталған, яғни  молекуланың «бас» жағы  өңделген қатты  денеге жабысады да, ал көмірсутегті  радикалдары  сыртқа қарай  бұрылған болады. Өңделген соң материалдың үсті майда, керек десеңіз микроскоппенде  көрінбейтін  органикалық тармақтармен түксиіп тұрған сияқты. Шуғаның, бархыттың, фанельдің және басқа да  материалдың  түгімен салыстыру, силиконды  қабыршық үстінің құрылысы туралы біраз түсінік береді. Силикондар  молекуласының органикалық сандарынан пайда болған «молекулярлық түк» -ке  су жұқпайтын, керек десеңіз үстіне тамған суды  тебетін тамаша  қасиеті бар. Сондықтан силиконды  жабылымның, қалыңдығының  бар болғаны бірнеше  ғана микрон  бола тұра, жұқа қабаттың жоғарғы гидрофобтығы бар.

       Қаптамалы  және басқа  материалдарды  кремний органикалық қосындылармен өңдегенде, олардың атмосфералық әсерлерге  тұрақтылығы анау  айтқан өседі. Ғимараттың сыртқы  қабырғаларын, желді  жаңбырдың әсерінен (қисық жаңбыр), осы әдіспен қорғайды, атмосфералық жауын шашын әсерін жұқа қабырғалардың ылғалдануы, көбінше үй ішіндегі  микроклиматты  нашарлатады. Кремнийорганикалық қосындылармен өңделген беттің  түсі мен реңі  бұзылмайды. Силикондармен қанықтыру, 6-10 жыл бойына, қорғау әсерін сақтайды, айтқан уақыт  өткен соң, өңдеуді  қайталау керек. Құрылыс бұйымдары мен дайын  конструкциялардың қырлы беттерін қанықтырып өңдеуде қолданылатын кремнийорганикалық қосындыларды, химия өнеркәсібінің мекемелері  ГКЖ (су жұқпайтын кремнийорганикалық сұйық) деген атпен шығарады.

      Пигменттер – бұлар майдадисперслі түсті ұнтақтар. Олардан тек  түсті ғана емес, сонымен қатар белгілі  дәрежеде  болған жабылымның ұзақ қызмет істеуіне байланысты, себебі  пигменттер, толтырғыштардың бетон мен құрылыс  лайларындағы сияқты бояулы  қабаттың қату мен  қоршаған орта ылғалдылығының өзгеруі кезіндегі байқалатын көлемдік  деформацияны азайтады. Сонымен қатар пигменттер, бетон мен  лайлардағыға ұқсас, бояулы  құрамды  арзандатып, экономикасына  әсер етеді.

      Лак пен бояу заводтарының шығаратын продукталарында, сондай-ақ құрылысшылардың жұмыс орнында өндіретін бояулы құрамдарында, бәрінен көбі анорганикалық пигменттерді  қолданады. Кейде кебу бояу  деп аталатын осы пигменттерді  түсті цемент  пен сәнді  бетондарды  дайындауда қолданады, сондықтан кейбір  жеке  пигменттердің  қасиеттерін сипаттау  төменде  келтірілген.

       Көп жағдайларда, анорганикалық пигменттер негізінен тұздар  мен метал тотықтарынан тұрады, ал кейде  түгелдей  дерлік  толығымен тұздар мен тотықтардан  құрылады. Мысалға,  қарапайым  ақ пигмент деп  саналатын бор-кальцийдің  көмір қышқылды тұзы болып табылады. Басқа ақ пигмент – мырышты ақ сыр – бұл мырыштың тотығы.

       Табиғи материалдардан және жасанды  күйінде  алынатын белгілі  пигменттер бар, мысалға темір жосасы, охра, мумия – табиғи  пигментке, ал ақшыл түсті көк пен  темір  көкшілін  жасанды  пигментке жатқызады.

      Органикалық пигменттер  анорганикалық  пигменттерге қарағанда  әлдеқайда аз. Мысал ретінде органикалық пигменттерге бояулық күйе мен «жарыққа төзімді сары пигмент», «ал-қызыл пигмент», «қызыл пигмент» деп аталып жүрген кейбір органикалық қосылыстарды жатқызуға  болады.

      Ақ пигменттер. Желімдейтін  құрамдарда  ғимараттардың ішін бояу үшін борды  жиі қолданады. Майлы бояуларда мырштың, титанның қосындылары болуы мүмкін. Олар титанның қос тотығымен тұндырылған күкіртті мырыш пен күкірт  қышқылды барииден тұратын литопонды ақ ұнтақтан құрастырылған мырш пен титанның қоспалары.

      Ақ пигментке алюминий ұнтағында жатқызады. Оларды бейтарапты  байланыстырғыштарда  дайындалған бояулар мен эмалдарда  қолданады. Мұнан суда  өте төзімді және ұзақ бұзылмай  тұратын бояу қабыршығы пайда болады. Аталған пайдалы  қасиеттерді  алюминий  ұнтағының  күннің ультракүлгін сәулелерін өткізбеуінен және оның қатпарлы  тілік құрылымды  болуының арқасында, тығыз қабықты  бояу  қабатын түзейтіндігімен түсіндіруге болады. Металл конструкцияларын коррозиядан  сақтау  мақсатымен, оларды алдын ала  мырштың қос тотығы және жосамен майлап, сонан соң ғана алюминий  бояуымен боялады. Алюминий  ұнтағының  коррозияға  қарсы қасиеттерін түсіндіру жөніндегі  әңгіме төменде  айтылатын болады.

      Сары пигменттер. Охра әртүсті  бояуы мүмкін – ашық сарыдан  қоңырға дейін. Ол дегеніміз  табиғи жағдайда  темір тотығымен боялған ұнтақталған балшық. Мырш кроны (мыршты сары) құрамы  жөнінен хромқышқылды мырш (крон-хром деген сөздің  бұзылып айтылуы). Ең басты  қолданатын жері  металды коррозиядан қорғау үшін пайдаланатын құрамдардың ішіне енеді.

     Қоңыр пигменттер. Умбра  әртүсті  болып келеді – ашық көкшіл қоңырдан қаныққан қара қоңырға дейін. Умбраның өзі табиғи  жағдайда, марганецтің  қатысуымен темірдің тотығы және сулы  тотығымен боялған, майда  ұнтақталған балшық. Марганецті  қоңыр деп аталатын басқа қоңыр пигментті  марганецті  рудалардан  алады.

      Қызыл пигменттер. Темір жосасының түсі  кірпішқызыл болады да негізінен темір тотығы массасынан тұрады. Табиғи  мумия  дегеніміз табиғи  жағдайда  темір  тотығымен боялып ластанған, әртүрлі  қызыл  реңді  майда  ұнтақталған балшық. Жасанды  мумияның көптеген түсті, күкірт қышқылды кальций мен теміртотығынан тұрады. Қорғасын жосасы  қызыл, қызылсары түсті, негізінен қорғасын тотығынан тұрады.

      Жасыл көк пигменттер. Сірке суы  мен  мыс қосындысынан тұратын тұз-жасанды минералды  ұнтақ немесе кристалл  күйіндегі  әртүрлі  көк  және көк жасыл түсті бояу, құрамы  сіркеқышқылды мыстың тұзы. Ішіне аталған  пигмент  кіретін арнаулы майлы  бояулар жарық пен  атмосфера  әсерлеріне - өте жоғары  беріктігімен ерекшеленеді. Осы бояумен боялған болат  қаңылтырлы шатырлар 15-20 жыл бойына  жөндеусіз  тұра алады.

      Хром тотығы  - сапалы жасыл көк пигмент. Сілті мен қышқыл әсерлеріне шыдамды, жоғары температура әсерінеде  тұрақты.

      Көк пигменттер. Ультрамарин негізінен натрийдің алюминді силикаты, әктің әсеріне тұрақсыз, себебі  натрийдің  алюминді  силикаты кальцийдің  сулы тотығымен әрекеттесуге  қаблетті. Темір лазурь (көкшіл сүр) атмосфера  әсеріне тұрақты, бірақта сілті  әсеріне тұрақсыз (түсін қоңырға ауыстырады). Тіпті қоршаған ортада өте аз мөлшерде аммоний  буының болуы  бояудың түсін өзгертеді.

      Қара пигмент. Бұл топтан, тек таза дерлік, көміртегтен тұратын қара, ұнтақталған, күйені  айтуға болады. Мысал ретінде әртүсті  кейбір  пигменттерді  көрсетейік. Жеке пигменттер мен түсті  лакты  бояулы  материалдарды  таңдағанда  пигменттердің  жалпы қасиетін ескеру керек.

      Пигменттердің кейбір жалпы  қасиеттері. Әртүрлі жағдайларда пайдаланатын лакты бояулы қабаттардың  ішінде  енетін пигменттердің  пайдалану  мүмкіндігін, келесі жалпы  қасиеттері алдын ала  анықтайды.

      Жарыққа  тұрақтылығы  дегеніміз күннің  ультракүлгін сәулелерінің  әсерінен түсін  өзгертпеу қаблеті. Мысалға, кейбір пигменттер, охра, темір жосасы және басқада табиғи  пигменттер жарыққа  өте төзімді. Литопонды  ақ пигменттер жарық әсерінен сарғаяды, ал қорғасын кроны және кейбір  басқа анорганикалық пигменттер күңгірттенеді, жеке  бір органикалық пигменттер кейде өте аз уақытта түсін жойып оңып кетеді.

     

      4.1.3 Лак-бояулардың агрессиялық факторлар әсеріне

      тұрақтылығы

 

      Көптеген пигменттер әк, цементпен жанаса тұрып, яғни сілтілі  тотықтардың барлығынан, өзінің түсін  өзгертеді. Мысалға темір лазуры сілтілі  ортада  оңып кетеді, қорғасынның сары кроны – қызарады, ал қорғасын көгі (лазурь мен крон  араласы) сарғаяды. Кальцийдің  сулы  тотығының әсеріне мырштың ақ пигментіде  тұрақсыз. Пигменттің  сілтіге  жеткіліксіз  тұрақтылығы, жаңа төселген сылақ пен бетонға жағылған бояудың бұзылуына, тағыда  сілтіге  шыдамсыз пигменттерді  әк және  цементпен араластырғанда түрінің өзгеруіне  әкеп соғады. Табиғи  пигменттердің  көбісі (охра, мумия, темір жосасы, умбра, марганецты  қара), тағы да көптеген  жасанды  пигменттер (титанның ақ пигменті, хром тотығы, органикалық қызыл-сары, алқызыл) сілтіге шыдамды.

      Хромның тотығы және титанның ақ ұнтағы сияқты  пигменттер қышқылға төзімді сондықтан арнайы  қышқылға  төзімді бояулар өндіруге жарайды.

      Пигменттердің  судағы жеткіліксіз тұрақтылығы олардан алынған  бояуды  әлсіретеді, бояу  беттерінде  дақ оңып кеткен жерлері  пайда  болуына  себепкер  болады. Пигменттерде  суда жеңіл еритін  заттардың барлығы, бояулы  қабаттың атмосфера әсеріне қарсылығын азайтады, ал осы заттардың кейбіреулері  боялатын болатты беттерді  коррозияға  ұшыратады.

     Атмосфераға  шыдамдылық дегеніміз қирамай  және түсін  өзгертпей көп рет  ауыспалы  ылғалдану мен кебінуді, мұздану мен еруді, сондай-ақ оттегі  мен басқа  кейбір (кейде атмосфераның төменгі  қабаттарын ыластайтын, егер  бөлінген газдарды  атмосфералық қондырғыларда  жеткіліксіз тазаланбаса) газдардың, мысалға күкірттің әсеріне берілмеу қаблеттілігі.

     Аталған қасиеттер өте маңызды, әсіресе конструкцияның сыртқы бояуға пайдаланатын пигменттері үшін.

     Коррозияға қарсы (енжарлау) қасиеттері пигменттердің  болат беттерді тотығудан берік сақтайтын, қосылғанда  сай келетін байланыстырғыштармен бірге жабылым беру қабілеті арқылы білінеді. Кейбір пигменттер болат конструкцияларды  өңдеуге  жұмсалатын бояуларға жарамайды. Құрамында  бос көміртегі бар пигменттер (мысалға күйе) темірмен  гальваникалық жұп түзеді, бұл ретте  сол электродты  потенциалы көбірек темір, электрохимиялық коррозия салдарынан қирауға дұшар болып бұзылады.

     Құрамында күкіртті, күкіртқышқылды қосындылары бар жеке  пигменттер, темірмен химиялық әрекеттесіп, оны істен шығаруы мүмкін (мысалға литопонды ақ ұнтақ пен жасанды  мумияның кейбір түрлері).

      Болат  конструкцияларды  бояғанда  коррозияға  қарсы тұратын пигменттерді  пайдаланған жөн. Ондай пигменттерге, мысалға алюминий ұнтағы, мырштың ақ ұнтағы, мырштың және қорғасынның кроны, темір мен  қорғасынның  жосасы. Металдардың кернеу  қатарында  алюминий  темірден  жоғары тұр. Гальваникалық жұп пайда болғанда, алюминий  анод болады да ионды жағдайға  ауысуға  ұмтылады, ал темір болса катод болады да өзгеріске берілмейді, пайда болған  алюминийдің  сулы тотығы  болат  конструкциясының  бетін  қорғайды. Саналған  пигментттердің  басқалары, мысалға қорғасын жосасы, олифтың  майымен араласып майлы  қышқылдардың  ерімейтін, тағыда металды  коррозиядан сақтайтын тұздарын береді.

      Тағыда пигменттерге  келесідей  жалпы тілектер қойылады, үлкен ұнтақтылығы, яғни бөлшектің  майдалығы, 1м2 (граммен) ауданды  бояуға  кететін  пигментпен  қосқанда, араласқан пигментке өз түсін бере алатындығымен  анықталатын  бояушылық қаблеті; жарыққа  шыдамдылығы, уландырмайтындығы. Құрамдарында  қорғасын немесе мыстың қосындылары бар пигменттерді  жұмысқа  пайдаланғанда еңбек қорғаудың  шараларын ерекше  сақтау керек.

       Еріткіштер мен сұйылтқыштар. Еріткіштерді  лак пен эмалдарды, кейбір бояуларды дайындау кезінде, сондай-ақ жеке лакты  бояулы материалдардың тұтқырлығын кеңіту үшін, яғни оларға керекті «Сылақтық» қоюлық беру үшін қолданылады. Еріткіштер болып  қабыршықтың қалыптасуы  кезінде, жеңіл  бөлініп ұшатын органикалық сұйықтар саналады. Қабыршықтанатын заттарды  ерітпейтін, тек олардың тұтқырлығын төмендететін сұйықтарды сұйылқыштар деп атайды. Еріткіштер – бұлар көбінше  көмірсутекті продукталар, мысалға скипидар, уайт-спирит, сольвент, бензол, толуол, дихлорэтан және басқалар. Кейбір  еріткіштердің  бұлары адам  организміне зиянды  әсер етеді. Оның үстіне, мұндай лакты  бояулы  материалдармен жұмыс істегенде, еңбек қорғау мен өрттің техникалық қауіпсіздігі шараларында, соңғы аталған қасиеттерді  ескеру қажет.

       Шайырлы лактар. Лактың құрамына енетін шайырдың түрі мен қасиеттеріне байланысты, әртүрлі  пайдаланады. Мысалға,  мочевиноформальдегидты және полиэфирлы лактарды паркетті және тақтайлы едендерді, фанераларды, ағаштың қатты  түрлерінен жасалған ағаш бұйымдарын өңдеуге болады. Перхлорвинилды лактар, кейбір құрылыс  материалдарын коррозиядан қорғауға  тағайындалған.

       Алкидты лактар ағаш пен түсті  металдарды  лактауға жұмсалады. Майлы-шайырлы лактар - өсімдік майларымен жақсартылған жасанды  шайырлардың коллоидты ерітінділері. Осы лактардың кейбіреулері тек ағаш едендер мен  жиһаздарды лактауға, ал басқалары сыртқы әрлеу жұмыстарына қолданады.

      Канифолды лактарды көбінше алдын ала  боялған металл мен ағаш беттерін әсемдеп әрлеуге пайдаланады.

      Целлюлоза туындыларының негізіндегі  лактармен, әдетте метал мен ағаш беттерін бүркемелейді. Битумды  лактар дегеніміз битумның (май мен жасанды шайырларды қосып немесе оларсызда) органикалық еріткіштердегі  коллоидты  ерітінділері. Лактар қара  түсті суға  төзімді қабыршық береді. Аталған  лактарды  қапсырма  шегелі  бұйымдарды, каналды және газды  құбырларды үй ішінде орналасқан сондай-ақ  жер мен су астында  жататын  санитарлы-техникалық жабдықтардың болат пен  шойын  бөлшектерін коррозиядан сақтауға  пайдаланады. Майсыз битумды  лактар  күн жарығы әсерімен  тез қартаяды, күннің  ультракүлгін  сәулелері түскенде,  олардың пайдалы  қасиеттері  нашарлайды. Бірақта  дайындалатын лакқа майлар мен шайырлар қосылатын болса,олар металды қоршауларды, торларды, үй басқыштарының сүйенішін бояуға және басқа да сыртқы жұмыстарға жұмсалады.

        Эмалдар тағыда эмалды бояулар деп аталатындар негізінде, лак пен пигменттен тұрады. әдетте эмалдың тез жүретін кебуінен кейін біртекті және жылтырауық немесе жартылай жылтырауық, ақпа белгісі жоқ, әжімсіз, дақсыз қабыршық пайда болады. кейбір майлы бояулардан эмалдар осы қасиеттерімен бөлекшелінеді. Бірақта пайда болған қабыршық түрлі түсті және реңі әрқалай болуы мүмкін, осы себепті эмалдар бояулардан ерекшелінеді. Айтылған ерекшеліктері бар эмалдарды тек май қосылған қабыршақтанғыш пен пайдаланған жағдайда ғана алуға болады.

      Эмалдарда байланыстырғыш болып, әсіресе полимерлі материалдар- грифталды, хлорвинилді және басқа шайырлар және целлюлозаның туындылары іске асады. Эмалды бояуларды, бояу жаққыш немесе бояу шашыратқышпен бояуға, дайын күйінде шығарады. Егер бояудың тұтқырлығын /қоюлығын/ азайту керек болса онда органикалық еріткіш қосады, мысалға уайт-спирит.

 Алкилстиролды және грифталды шайырлардың дайындалған құрылыс эмалдары көп тараған. Бұл эмалдар үй ішіндегі сылақ пен ағашты бояйтын ішкі жұмыстарға және қатты ағаш талшықты плиталар мен асбестцементті бұйымдарды, заводтың жағдайында әрлеуге тағайындалған. Перхлорьинилді эмалдар кепкеннен соң су мен атмосфера әсеріне тұрақты, бірақта ұзақ уақыт жағымсыз иіс сақтайды, сондықтан мұндай эмалдарды тұрғын үй ішін әрлеуге пайдаланбау керек.

        Нитроцеллюлоза кейбір жасанды шайырлармен қосылғанда, мысалға жоғары сапалы нитроглифталды эмалдарды алады. Сондай-ақ ішкі және сыртқы әрлеу жұмыстарына қолданылатын пентафталды э малдар бар. Олардан басқа перхлорвинилді, мочевиноформальдегидты полимерлердің және басқа негізінде эмалдар белгілі. Эмалды бояудан алынған жабылымдар, әдетте судың әсеріне шыдамды, боялған беттерді оқтын- оқтын жууға болады.

 

      4.1.4 Бояулар, олардың негізгі құрамдары мен    

      қасиеттері

 

      Бояулар. Мұндай атпен майлы бояулар, органды және су  дисперсиялы  полимерлі  бояулар, сондай-ақ  анорганикалық тұтқыр заттар мен органикалық желімді  құрамдағы  бояулар бірігіп топталады.

      Майлы бояулар. Майлы бояуларды  завод жағдайында  арнайлы бояу  езетін машиналарда олиф пен пигментті  ұқыпты түрде езу арқылы алады.

      Олиф пен пигментті  езген кезде, пигменттің немесе  толтырғыштың  әрбір  бөлшегінің үстіне адсорбцияланып, байланыстырғышпен бүркемеленіп тұратын біртекті суспензия алынуы керек. Пигменттің  құрамында  бар кейбір  металдардың тұздары мен тотықтары, жоғарыда  көрсетілгендей, олифтің  майлы  қышқылдарымен  әрекеттесіп, металдық сабын  түзеді. Мысалға, қорғасын жосасы суда ерімейтін және бояуға  беріктік пен су  әсеріне төзімділік беретін қорғасын сабынын түзеді. Мұндай қосындылар  бояулы  жабылымның  коррозияға  қарсы қасиеттерін өсіреді.

      Қою және сұйық езілген майлы  бояулар болып бөлінеді. Қою езілген  бояулар дегеніміз – олар пасталар. Жұмысшы  тұтқырлығы бар, яғни майлау  жұмысына  керекті  қоюлықтағы (консистенция), жұмыс орнында  олиф қосып алынатын құрам.

      Сұйық езілген бояулар дегеніміз сұйылту үшін олиф  қосуды  керек етпейтін, яғни  пайдалануға  дайын  құрамдағы  сұйық масса. Мұндай бояуларға, мысалға құрамында  40-50% олифты бар, мырштың ақ ұнтағы, 50% олифы  бар литопонды  ақ ұнтақ ж.б.

      Өндірісте әртүрлі түсі мен қасиеттері бар майлы бояулардың мол ассортиментін шығарады. Майлы бояуларды  таңдау мен пайдалану кездерінде  бояудың құрамына  енетін пигменттің  түсі және   ерекшеліктерімен қатар (ол жөнінен жоғарыда  айтылды) бояудың келесі  қасиеттерінің  маңызы бар: бояйтын консистенция  алу үшін олифтың ысырабы (қою езілген бояулар үшін); бүркемелеуі, қабыршықтың кебу мерзімі. Осы  қасиеттерінің  көрсеткіштері  өндірістен шығарылған майлы бояудың әртүріне анықталған және өздеріне сай  ГОСТ пен техникалық шарттарда көрсетілген.

       Берілген бояудың тұтқырлығына орай, бояуды  жұмыс  консистенциясына  жеткізу үшін қолданылатын керекті  олифтің  мөлшері 17-40% көлеміндегі шекте. Мысалға мырштың ақ ұнтағын сұйылту үшін жұмсалған олифтің мөлшері, сатылатын қою езілген  паста массасының 17-28% шамасында. Қою езілген умбраны  сұйылтуға 35-40%, ал темір жосасына 50-70% олиф қосу керек.

      Бүркемелігі, төменгі  жатқан қабаттың жарық болып бөлінбеуіне дейінгі, 1м2 бетті жабуға  керекті, пайдалануға дайын бояудың өте аз  мөлшерімен білінетін шама. Сонымен пайдалануға  дайын охраның бүркемелігі 180 г/м2, ал темір  жосасының бар болғаны – 35г/м2. Демек  темір жосасының  бүркемелі  қасиеті  жоғары; боялатын беттің  бір өлшеміне  ысырабы, охра  ысырабына  қарағанда аз. Мырш пен  литопонды ақ ұнтақтардың бүркемелігі шамамен 150-200г/м2 шегінде (бояудың түріне  байланысты). Пайдалану  жағдайларын анықтау үшін  берілген майлы  бояудың  атмосфера  әсеріне  шыдамдылығы, сондай-ақ  коррозияға  қарсы тұру қасиеттерін бағалау, олиф пен пигмент  және басқада бояудың, құрамына енетін заттардың түрлерін еске ала отырып іске асырылады.

      Майлы бояуларды  көбінше  болат конструкцияларын коррозиядан сақтау, терезе  жақтауларын  және басқа  ағаштан жасалған  элементтерді  ылғалданудан сақтау, сонымен қатар сумен жиі  жуылатын және  үйкеліске жиі  тап болатын беттерді  бояу үшін (еден, қоғамдық ғимараттардағы  коридор  қабырғасының төменгі  жағы)  пайдаланады. Жарқырауық  майлы бояулар әсемдігі жөнінен  күңгірт жүзділерден төмен тұруына  орай,  арнаулы  талап  қойылатын беттерді  бояу үшін (суға жоғарғы  төзімділік көрсететін, үйкеліске аз берілетін қабыршық)  арзан және  жақсы әсемдік  әсер беретін сулы  эмульсиялы және басқада  құрамдағы  бояуларды  қолданады.

      Органикалық және сулы-дисперсиялық полимерлі  бояулар. Бұлар ең бастысы  жасанды  шайырлардан (немесе целлюлозаның туындылары мен каучуктен) пигменттен және ұшатын  органикалық  еріткіштерден тұрады. Бояу қабыршығының  қатаюы ұшатын  еріткіштердің  булануынан болады.

      Сулы дисперсиялы (эмульсионды) бояулардың құрамына, өте жеңіл табылатын, арзан және зиянсыз сұйылтатын сұйық – су енеді. Сумен сұйытылған бояуларды  сумен эмульсия  түзетін полимерлер негізінде  дайындайды. Бояитын құрамды өндіру үшін  су мен  полимерден басқа  эмульгатор, пигмент, тағыда  бояудың қасиеттерін жақсартатын кейбір заттар енеді. Бұлардың арасында  ең көп тарағаны  поливинилацетатты, бутадиенстиролды және полиметилметакрилатты (акрилатты) эмульсиялық бояулар.

      Поливинилацетатты бояулар тегіс, күңгірт, үлкен механикалық беріктігі мен жарыққа, суға төзімді жабылым береді. 1-2 сағатта тез кебеді. Бутадиенстиролды  бояуларда  тегіс күңгірт, жоғарғы механикалық беріктігі мен  суға төзімділігі  бар жабылым береді. Бұл бояуларды  ғимараттар ішіндегі ағаш пен сылақ беттерін жоғарғы  сапалы  бояу жұмыстарымен өңдеуге ұсынылады. Акрилатты  бояуларда  берік, жақсы жабысатын, атмосфера әсеріне  төзімді бояу қабатын береді. Бірнеше минут ішінде өте тез кебеді. Әсіресе ғимараттардың қасбетін және үй ішіндегі жоғарғы ылғалдылығы бар беттерді осы бояулармен өңдеу өте  орынды.

      Сулыдисперсиялы бояуларды  жұмыс орнында керекті  қоюлыққа дейін сумен сұйылтып қолданатын, көбінше ұқыпты езілген сұйық паста  күйінде шығарады. Сулыдисперсиялы (эмульсионды) бояулармен тек бетонның, тастың, ағаштың, сылақтың беттерін ғана емес, сондай-ақ қуысты  табандарға, мысалға, гипсті және ағаш-талшықты плиталарды бояп өңдеуге болады. Жағылған бояу қабатынан, судың біразы  материалдың табанымен сорылады, ал біршамасы буланып кетеді. Бұл ретте  эмульсия бөлінеді, біраз  қуыстылығына қарамастан үлкен беріктігі мен суға  төзімділігі бар қабыршық құрайды.

      Пайда болған қабыршықтың жүйе құрылысы қуысты болуына орай  ол ауа мен буды өткізеді, сондықтан эмульсионды  бояулардың көбісін кеппеген беттерді  бояуға  пайдалана береді. Табандағы  сулар бояу арқылы  буланады, бояу қабыршығы мен боялған беттің  арасындағы байланыс  нашарланбайды.

 

5 Техника  қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау

  

       Қазіргі іс жүзіндегі ережелер бойынша қауіпсіздік техникасы жөніндегі  жұмыстарды ұйымдастыруға  басшылық ету және жауапкершілік  әкімшілікке жүктеледі 

     Қауіпсіздік техникасына жауапты адам өндірістік учаскелердің жетекшілері және кәсіподақ ұйымдарымен бірлесе отырып еңбек жағдайын  жақсарту, өндірістік жарақат алу және кәсіби ауруға шалдығу себептерін алдын- алу жөніндегі күнделікті  және перспективалық шараларды іске асырумен шұғылданады, жұмысшылар мен инженер-техникалық жұмысшылардың  еңбек қорғау және қауіпсіздік  техникасы мәселесі бойынша  оқуын ұйымдастырады, өндірістік жарақат алу мен кәсіби ауруға шалдығуды есепке алады, әрі талдайды, жаңадан қызметке алынған қызметкерлерге нұсқау береді, және т.б.

       Ережелер бойынша жұмысшылар жұмыс істеу ережесін белгілейтін еңбек қорғау жөніндегі  насқауларды, сонымен бірге машиналар мен және механизмдермен  жұмыс істеудің белгіленген  жеке қорғану құралдарымен пайдалану талаптарын орындауға міндетті.                                                                               

      Еңбек жағдайы зиянды жұмыстарды, сондай-ақ ерекше температура жағдайында  немесе лас жұмыстарда істейтін  жұмысшылар мен қызметкерлерге  белгіленген норма бойынша тегін арнайы киім, арнаулы аяқ киім және басқа жеке қорғану құралдары  беріледі.

     Жұмысшылар өздерінің  еңбек міндетін атқаруына  байланысты мертіккенде немесе денсаулығына басқадай залал келгенде  Ережелер бойынша кәсіпорындарға, мекемелер мен ұйымдарға материалдық жауапкершілік жүктеледі.

      Құрылыс бұйымдары мен материалдарын өндіретін бірлестік ұйымдарында техникалық қауіпсіздік ережелірінің орындалуы және құрылыс материалдарын өндіру жұмыстарындағы  санитарлық өндірістікті  қарап, қамтамасыз ету  инженерлі-техникалық жұмысшыларға жүктеледі.

       Көрсетілген инженерлі-техникалық жұмысшылар адамның өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін жағдай туындағанда  құрылыстық-өндірістік  жұмысты тоқтатып, арнайы жұмыс өндіру журналына  сәйкес жазбаны тіркеп қоюы тиіс

Дыбыс қысымы шу  өлшейтін арнайы құрал көмегімен өлшенеді. Ол вибростаноктан 1 метр ара қашықтықта және еденнен 1,5 метр биіктікте орналасады. Мұны өлшейтін құрал АШ – 2М арнайы дыбыс спекторын өлшеуіш болып табылады. Ал 0,05 – 1,5 мм 15 – 200 Гц диапазонда болатын ауытқуды амплитудаларды өлшейтін құрал ВИП – 4 виброметрі болып табылады.

     Жұмыс орындарының дыбыс деңгейі рұқсат етілген шамалардан аспау керек, егер ол деңгейден асып кетсе өндіріс орындарында, жұмыс орындарында және станоктарға  оқшаулағыш қондырғылар орнатылу қажет. Жұмысшылар қалың табанды, кеуекті резинадан жасалған аяқ – киім , дыбыс оқшаулағыш антифондар, пенопластты жабынды қолғаптар кию керек.

      Шаң – тозаң мөлшері жұмыс аумағындағы ауадағы кремнезем мөлшеріне байланысты. әсіресе цемент, әк т.б. орналасатын бөлмелердегі ауа тазалығына көңіл бөліну керек. Шикізат  қоймаларында және қоспа ретінде қолданылатын цехтарда материалдарды араластыратын НИИОГАЗ шаң сорғыштары және ФР – 30, ФР – 90 фильтрлары қолданылады. Олар ауаны 97 – 99 %  тазартады.

      Жұмысшылардың жеке басын шаң – тозаңнан қорғайтын құрал ретінде Ф – 45 немесе ПРБ – 1 респираторлары және ауа өткізбейтін көзілдіріктер мен арнайы киім кию керек.

      Қоршаған ортаны қорғау көптеген ғылымдардың күш жігерін талап ететін жүйелі проблемалардың бірі. Қоршаған ортаның ластануы экологиялық мәселелер – қоғамдық еңбек өнімділігін арттырудан басқа әлеуметтік, экономикалық мәселелер кіреді. Олар жұмыс жағдайын жақсарту, адам өмірі мен оның денсаулығын сақтау. Тиімділік түсінігі ол тек қана технико-экономикалық тиімділік емес, ол осы адамның және бүкіл мемлекет бойынша халық шаруашылық масштабындағы экологиялық салдар.

      Жаңа өнеркәсіптерді жобалағанда атмосфералық тазалықты қамтамасыз ету үшін атмосфераны атмосфераны ластайтын көздердің әрбірінің орнатылған тектік рұқсат етілген шығару және қоршаған ортаға экономикалық шығынның үлкен маңызы бар.

     Қоршаған ортаны ластау көзі болып технологиялық процестер жүргізілетін өнеркәсіптер мен жеке құрылыстар табылады Жоғары температураға төзімді бетон шығаратын зауыттар санитарлы – гигиеналық талаптарды және қауіпсіздік ережелерін сақтауды талап ететін өндіріс орындарының қатарына жатады. Өйткені бұл еңбек өнімділігін арттырумен қатар әр жұмысшының денсаулығын сақтауды қамтамасыз етеді.

      Санитарлы – гигиеналық талаптарды қамтамасыз ететін жағдайлар кірпіш  өндірісі зауыттарының проектісі жасалғанда ескеріледі және зауыт қызмет ете бастағаннан бастап қатаң орындалады.

      Техникалық жағдайға сай қақпалардың ашық болу уақыты ұзақ болатын (қырық минуттан жоғары) цехтарда немесе температура 20оС – ден төмен аудандарда ауалық аспалар болу керек. Қалған өндірістік немесе көмекші ғимараттарда табиғи немесе жасанды желднту системаларын қарастыру керек.

      Зиян қоспалар бөлінетін цехтарда ауаны ластаудан сақтау үшін:

  а) құрылғылар, приборлар және өзге де жылу бөлетін құралдар оқшаулану керек

  ә) қолдану кезінде ылғал бөлетін құрал жабдықтар арнайы жабынмен жабылу немесе оқшаулану керек

  б) шаң – тозаң болу арқылы өтетін техникалық процестер адамдардың қатысуынсыз өтетіндей болып оқшаулану керек, ал техникалық процестерден бөлінетін тозаң, бу, зиянды газдар атмосфераға бөлінер алдында залалсыздандырылу керек.

 

 

     Бұл ережелерде толық зауытқа қойылатын талаптар ғана емес, сонымен қатар әр цехқа, технологиялық процеске, тасымалдау құрылғыларына, вибрациялық құралдарға, цехтарды табиғи және жасанды жарықтандаыру құралдарына, жылыту және желдету құралдарына қойылатын талаптар көрсетілген.

      Техникалық жағдайға сай қақпалардың ашық болу уақыты ұзақ болатын (қырық минуттан жоғары) цехтарда немесе температура 20оС – ден төмен аудандарда ауалық аспалар болу керек. Қалған өндірістік немесе көмекші ғимараттарда табиғи немесе жасанды желдету системаларын қарастыру керек.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Гидрофобты қоспалар ендіру арқылы   бетонның ұзақ тұрақтылығын арттыруға болатындығы эксперименттік бөлімде көрсетілді.  Бетонның ұзақ тұрақтылығына әсер ететін басты фактор  - бетонның аязға төзімділігі. Аязға төзімділік – бетонның мәңгілігін сипаттайтын фактор. Сол себептен эксперименттік бөлімде оны жоғарлату жолдарын қарастырдық. Бетонның аязға төзімлігін арттыру үшін оған ауажинақтағыш қоспаларды қолданудың маңыздылығы жоғары екенін эксперименттік бөлім нәтижелері дәлелдеді. Сонымен қатар жер үсті бетон конструкцияларын гидрофобтау үшін қолданылатын материалдардың бір – бірінен ерекшелігіне, олардың құрамына толық сипаттама берілді.   

 

 

      Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. А.М. Әбдіров, Ғ.Қ.сейфуллина Қауіпсіздік техникасы – Астана.: Фолиант, 2007

2. А.Кулибаев, У.Бишімбаев, Е.Қасымов, Қ.Бисенов Сәулеттік материалтану – А.: ИздатМаркет,2006

 3. Наназашвили.И.Х. Строительные материалы, изделия и конструкций.Справочник. М.Высшая школа, 2004

 4. Волкова.Ф.Н. Общая технология керамических изделий. М. Стройиздат. 1989

 5. Кошляк.Л.Л, Калиновский.В.В. Производство изделий строительной керпмики. М. Высшая школа. 1985

  6. К.В. Чаус, Ю.Д. Чистов, Ю.В. Лабзина Технология производства строительных материалов, изделий и конструкций – М.: Стройиздат, 1988

  7. Г.С. Бурлаков Основы технологии керамики и искусственных пористых заполнителей – М.: Высшая школа, 1972

 

Мәлімет сізге көмек берді ма

  Жарияланған-2013-12-30 21:21:19     Қаралды-3950

20 ҒАСЫРДЫҢ НЕГІЗГІ ӨНЕРТАБЫСТАРЫ

...

20 ғасырдың негізгі өнертабыстары, оларсыз қазіргі адам өмір сүре алмайды

ТОЛЫҒЫРАҚ »

САМАУЫРДЫҢ ІШІНЕ ҚАҚ ТҰРСА

...

Cамауырдың ішіне қақ тұрса

ТОЛЫҒЫРАҚ »

ШАШ КҮТІМІ

...

Адамның шашы бірде түсіп, бірде шығып дегендей, ұдайы алмасып отырады.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

БІЗДІҢ ӘЛЕМ ТУРАЛЫ СІЗ БІЛМЕГЕН 15 КЕРЕМЕТ ФАКТ

...

Біздің әлем - шексіз жұмбақ. Күн сайын сіз ол туралы көптеген жаңа нәрселерді біле аласыз!

ТОЛЫҒЫРАҚ »

АНТАРКТИДА ТУРАЛЫ ҚЫЗЫҚТЫ ДЕРЕКТЕР

...

Мұз құрлығының ресми ашылған күні 1820 жылдың 28 қаңтары болып есептеледі.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

ЖЫЛҚЫ АТЫМЕН АТАЛАҒАН SNICKERS ШОКОЛАД БАТОНЧИК

...

Snickers - жастар арасында ең танымал батончик

ТОЛЫҒЫРАҚ »

ЖЕР ТУРАЛЫ ҚЫЗЫҚТЫ ДЕРЕКТЕР

...

Бұл мақалада біздің жер туралы қызықты деректер талқыланады

ТОЛЫҒЫРАҚ »

АЯҚ КИІМГЕ ДЕ КҮТІМ КЕРЕК

...

Әдетте, адамның екі аяғы бірдей бола бермейді. Көбіне оң аяқ сол аяқтан гөрі үлкенірек келеді.

ТОЛЫҒЫРАҚ »

КҮДЕРІ БҰЙЫМДАРДЫ ТАЗАЛАУ

...

Күдерден тігілген бұйымдарды қалай тазалауға болатын тәсіл.

ТОЛЫҒЫРАҚ »