Мазмұны

 

Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Белгілермен қысқыртулар
Кіріспе...................................................................................................................	8
1Негізгі бөлім.......................................................................................................	9
1.1 Жабық механикалық жарақаттыңтүрлері мен белгілері ...........................	9
1.2 Жабық жарақаттың биологиялық процестері.............................................	11
1.3 Мал түлігіне қарай жара биологиясының ерекшеліктері..........................	12
1.4 Гематома……………………………………………………………….........	14
2 Өзіндік зерттеу – Ауру тарихы........................................................................	16
2.1 Proanamnesis...................................................................................................	16
2.2 Anamnesis vitae et morbi................................................................................	16
2.3 Anamnesis morbi ...........................................................................................	16
2.4 Status praesens communoes universalis..........................................................	17
2.5 Status praesens  localis....................................................................................	21
2.6 Diagnosis.........................................................................................................	21
2.7 Decursu morbi et therapia...............................................................................	22
2.8 Epicrisis...........................................................................................................	29
3 Техникалық қауіпсіздік....................................................................................	31
Қорытынды .........................................................................................................	32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................................	33
Қосымша  гематома кезіндегі сурет 1...............................................................	34
Қосымша  гематома кезіндегі сурет 2...............................................................	35

   

Аннотация

   

    Курстық  жұмыстың тақырыбы  «Қойдың жабық жарақатын емдеуге арналған ауру тарихы». Курстық жұмыс мыналарды қамтыды: Жаралардың түрлері мен белгілері (жабық механикалық) жарақат,жараның биологиялық процестері, мал түлігіне қарай жара биологиясының ерекшеліктері, гематома, қорытынды. Бұл курстық жұмыс 36 бетті қамтылады.

 

     Анықтама

    

     Дегидретация – жараның  кезеңде  қабыну процессі бәсеңдейді жараның домбығу қайта бастап, жараның тыртықталуына дейінгі кезең.

     Регенерация – жараның қалпына келуі.

     Атониялық  грануляция – бүршіктері болмайды, түсі ақшыл бос, беті сәл дымқылданып тұрады, кейде құрғақ болады. Бұл ұзаққа созылатын жараларда кездеседі.

     Гидратация – жарада болатын қанның белок бөліктері ұлпаның сыртына сүзіліп шығады, тотығу қалпына келтіру процесі нашарлайды.

     Гематома – қанды ісік, жануарлардың ұлпаларының әртүрлі механикалық факторлардың әсерінен терінің бүтіндігінің бұзылмай бүлінуі.

     Лимфоэкстралазат – қандайда болмасын сыққылардың әсерінен лифа тамырларының бұзылып лимфа сұйығы көрші ұлпаларға қуыс жасауы.

 

Кіріспе

 

 

     Жаралардың түрлері  организмінің ауырсыну түрлеріне байланысты. Жара – терінің кілегей  қабының және терең жатқан ұлпалардың жабық механикалық жарақаттануы. Оның белгілері ауырсыну, қабырғасының ажырауы, қан ағыс және қызметінің бұзылуы. Терінің эпидермисінің жаралануын жырылу, тырналуы дейді. Жараның жиегі, қабырғасы, түбі және қуысы болады.

     Жиегі тері немесе кілегей қабықтан, қаырғасы – борпылдақ дәнекер ұлпадан, шандырдан, бұлшық еттерден тұрады. Анатомиялық табиғи қуысқа енген жараны қуысқа енген жара, ал жара дененің белгілі бір жерін тесіп өтіп, оның кірер және шығар тесігі болса оны тесіліп өткен жара дейді. Жара асқынып бүкіл денеге  әсер еткен жағдайда жара ауруы дамиды.

    Жараның түрлері. Жаралар үш түрге бөлінеді – операциялық, кездейсоқ және соғыс жаралар. Операциялық жаралар малға әр түрлі асептикалық операция  жасағанда пішу, жарыққа операция т.б және абцесс, флегмона тағы сол сияқты инфекциялық процесстерді тіліп өңдегенде пайда болады. Кездейсоқ және соғыс жаралары себептеріне қарай тағы да бөлінеді. Олардың түрлері – түйірілген, шабылған, тілінген, соғылған, жыртылған, тістелген, жаншылған және уланған жаралар. Уланған жара. Жараның беті улы химиялық заттармен, радиоактивтік элементтермен ластанып организмге қосымша зақымын тигізсе олар миксты деп аталады. Уланған жаралар жыланның, қарақұрт, шаянның шаққанынан да болады. Бұл жаралар өте қауіпті, сондықтан бұған жан – жақты хирургиялық және арнайы ем қолдану керек [1,6].

    Жараға тән белгілері: ауырсыну, қан ағыс, қабырғасының ажырауы, қызметінің бұзылуы. Тілінген жара. өткір заттармен жараланғанда болады. Мұндай жараныңаузы ашылып тұрады. Қан ағысы жақсы, тілініп пайда болғандықтан жиектері түзу, жара айналасындағы ұлпалар көп жарақатталмаған. Бұл жаралар көбінесе асқынбай уақытында жазылады.

    Шабылған жара. Себептері – балта, қышқыл, күрек тағы сол сияқты заттардың әсерінен пайда болады. Тілінген жараға қарағанда қан аз ағады, ұлпалар көбірек жарақаттанады, тереңдігі сүйекке дейін жетіп кейде дененің шабылған бөлшегі салбырап тұарды.

     Соғылған жара – жұмыр заттардың әсерімен пайда болады. Мысалы балғаман, таспен, малдың тұяғымен т.б. заттармен. Мұнда жар пайда болумен бірге оның айналасндағы тері, ұлпалар зақымдалады. Сүйек сынуы да мүмкін. Жарадан қанкөп ақпайды, жиектері тегіс емес, көбінесе мұнда тері және шел жараланғандықтан жара өте терең болмай қабырғасының ажырауы шектелулі болады.

 

     1 Негізгі бөлім

     1.1 Жабық механикалық жарақаттың түрлері мен белгілері

 

     Жаралардың түрлері  организмінің ауырсыну түрлеріне байланысты. Жара – терінің кілегей  қабының және терең жатқан ұлпалардың жабық механикалық жарақаттануы. Оның белгілері ауырсыну, қабырғасының ажырауы, қан ағыс және қызметінің бұзылуы. Терінің эпидермисінің жаралануын жырылу, тырналуы дейді. Жараның жиегі, қабырғасы, түбі және қуысы болады.

     Жиегі тері немесе кілегей қабықтан, қаырғасы – борпылдақ дәнекер ұлпадан, шандырдан, бұлшық еттерден тұрады. Анатомиялық табиғи қуысқа енген жараны қуысқа енген жара, ал жара дененің белгілі бір жерін тесіп өтіп, оның кірер және шығар тесігі болса оны тесіліп өткен жара дейді. Жара асқынып бүкіл денеге  әсер еткен жағдайда жара ауруы дамиды.

     Жараның түрлері. Жаралар үш түрге бөлінеді – операциялық, кездейсоқ және соғыс жаралар. Операциялық жаралар малға әр түрлі асептикалық операция  жасағанда пішу, жарыққа операция т.б және абцесс, флегмона тағы сол сияқты инфекциялық процесстерді тіліп өңдегенде пайда болады. Кездейсоқ және соғыс жаралары себептеріне қарай тағы да бөлінеді. Олардың түрлері – түйірілген, шабылған, тілінген, соғылған, жыртылған, тістелген, жаншылған және уланған жаралар [1,6,8].

     Түйілген жара. Ол үшкір заттармен (шеге, ағаш бұтағы, сым темір т.б) жарақатталғанда пайда болады. Бұл заттар денеге ұлпаларды ығыстырып көп жарақаттамай енеді. Мұнда жараның ауызы тар болып, кейде бітеліп тұрады. Көп қан ақпайды, бірақ анаэробты инфекция дамуы мүмкін, терең жатқан ірі қан тамырлар жараланып гематома пайда болып кетеді.

    Тілінген жара. өткір заттармен жараланғанда болады. Мұндай жараныңаузы ашылып тұрады. Қан ағысы жақсы, тілініп пайда болғандықтан жиектері түзу, жара айналасындағы ұлпалар көп жарақатталмаған. Бұл жаралар көбінесе асқынбай уақытында жазылады.

    Шабылған жара. Себептері – балта, қышқыл, күрек тағы сол сияқты заттардың әсерінен пайда болады. Тілінген жараға қарағанда қан аз ағады, ұлпалар көбірек жарақаттанады, тереңдігі сүйекке дейін жетіп кейде дененің шабылған бөлшегі салбырап тұарды.

     Соғылған жара – жұмыр заттардың әсерімен пайда болады. Мысалы балғаман, таспен, малдың тұяғымен т.б. заттармен. Мұнда жар пайда болумен бірге оның айналасндағы тері, ұлпалар зақымдалады. Сүйек сынуы да мүмкін. Жарадан қанкөп ақпайды, жиектері тегіс емес, көбінесе мұнда тері және шел жараланғандықтан жара өте терең болмай қабырғасының ажырауы шектелулі болады.

     Жыртылған жара. Жыртқыштардың тырнағымен, темір ілгек, қармақ, бұтақ-шегелерінің әсерінен пайда болады. Мұндай тері, оның астындағы ұлпалар созылып жыртылады, жұлынады. Сондықтан бұл жаралардың пішіні, тереңдігі бір емес, кейде жыртылған терісі слбырап тұрады. Қан көп ақпайды.

    Тістелген жара. Малдардың тістерінен пайда болуы, мұндай ұлпалардың слғылуы, жаншылуы, жыртылуы да кездеседі. Тіспен жарға микробтар да  енеді, басқа жараларға қарағанда жазылуы ұзаққа созылады және бұл жараларда құтырық вирусынан қауіп бар.

    Уланған жара. Жараның беті улы химиялық заттармен, радиоактивтік элементтермен ластанып организмге қосымша зақымын тигізсе олар миксты деп аталады. Уланған жаралар жыланның, қарақұрт, шаянның шаққанынан да болады. Бұл жаралар өте қауіпті, сондықтан бұған жан – жақты хирургиялық және арнайы ем қолдану керек.

     Жараға тән белгілері: ауырсыну, қан ағыс, қабырғасының ажырауы, қызметінің бұзылуы [2,4].

     Ауырсынуы организмінің табиғи қалыптасқан қажетті қасиетінің бірі. Ауырсанғанын жерін мал қорғанып, сақтанады, ауру процесінің ары қарай дамып асқынуына кедергі болады. әринае қатты және ұзаққа созылған ауырсыну зияндығын да тигізеді. Жарада ауырсыну алғашқы кезеңінде қатты білінеді, кейінірек басылыңқырайды, кейде солқылдап ауырсынады.

    Ауырсынған жараланған жердің жүйкеленуіне байланысты болады, неғұрлым жүйкесі көп жер жараланса соғұрлым ауырсынуы қатты сезіледі. Түлігіне қарай малдың сезімтал реакциясы әр түрлі болады. Ірі қара мал жылқыға қарағанда төзімді болады, ал қойлар, шошқалар, мысықтар, өте сезімді болғандықтан, естен тануы да байқалады.

    Жараның негізгі бір белгісі – қан ағыс. Оның төмендегідей түрлерін айырады: сыртқы және ішкі, жараланған  тамырларына қарай артериалды, венозды, капиллярлы, аралас. Уақытына қрай алғашқы, қайталанған немесе қайта пайда болған қанағыс. Кейде аррозионды қан ағысты бөлек айтады. Мұндай қан тамыры қабырғасынан немесе бір мүшелеодің сыртынан қан шым – шым пайда болып ағып тұрады.сыртқы қан ағыс жараланған сәтте пайда болып айқын білінеді. Ішкі қан ағыс сыртынан білінбейді, қан ұлпаларға дененің табиғи қуыстарына жиналады, сондықтан оларды ұлплардың немесе қуыс қан ағыс дейді. Егер қан буын қуысына жиналса оны гематроз, ал  кеуде қуысына жиналса оны гематоракс деп қуыстың атына сәйкес атай береді. Осындай қан ағыстарда мал әлсірейді, қан тамырының соғысы  жиіленіп, көрінетін кілегей қабықтары бозарыңқы болады. Демікпе байқалады, мал теңселіп айдауға жүргісі келмей, жатуға тырысады.

    Алғашқы қан ағысы – жара пайда болған сәтте болады. Кейде қан бірнеше минуттан әлде сағаттан кейін пайда болуы мүмкін, оны кешігіп болған қан ағысы дейді [2,6].

    Қанталанған қан ағыс. Алғашқы қан ағысының тоқтатқаннан кейін, ол қайталануы мүмкін. Оның себептері –алғашқы қан жөнді тоқтатылмауында, пайда болған тромб қан ағысымен жұлынып кетуі, қосымша жарақаттануы, жараны таңған дәкені өрескел шешу, ауыстыру, жараның ішінде қалып қойған сүйек сынықтары мен және басқада бөгде заттарман жарақаттану, байланған қан тамырларының басқа жерден үзілуі.

     Септикалық қан ағыс. Организм сепсиске ұшыраған жағдайда кездеседі. Оған себеп – қан тамырларының дегенерацияға ұшырауы, вазоконструкторларын жартылай салдануы, организмде тромбокиназ қорытылуының азаюы.

     Қансырау. Қансырау ірі қан тамыр жарқатталғанда кездеседі. Алғашқы кезде малдың қан тамырының қабықтары бозаоып көкшіл тартады. Ол жатып қалып, кейіннен жағдайы ауырлап өліп кетуі де мүмкін. Мал түліктерінің қансырауға төзімділігі  әр түрлі болады. Ірі қара малман қойлар төзімді келеді. Мысалы ірі қара денедегі 50 қаннан айырылғанда ғана өлуі мүмкін, ал жылқы қансырауды ауыр қөтереді, ауру арық малдар қансырауға төзімсіз келеді [2,4,6].

 

     1.2 Жабық жарақатың биологиялық процестері

    

     Пайда болғаннан бастап жарда жазылу процесі басталады. Жараның айналасындағы әр түрлі патологиялық өзгерістер пайда болады. Олар сол жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің өзгерістері, осыған байланысты. Биохимия және биофизикалық өзгерістердің әсерімен жара бірте – бірте өлі еттерден тазарып, қуысы ұлпаларға толып жазылады. Осы жараның басынан аяғына дейін болатын жазылу процесінің биологиясы дейді. Бұл процестің белгілері жараның екіншілік жетілуімен жазылғанда айқын байқалады да, ала жар бірінші жетілуімен немесе қабыршақтанып жазылғанда сыртқа белгісіз өтеді.

     Клиникалық белгілеріне қарай  Н.П.Пирогов жара процесінің үш сатысын айырады. 1) ісіну, 2) тазару, 3) грануляция сатысы. Цитологиялық және патологиялық өзгерістеріне қарай  Н.Ф.Камаев  жара процесінкелесі дәрулерге бөледі.

     1.Ерте пайда болған – мұнда қабынудың алғашқы белгілері біліне бастайды.

     2.Дегенеративтік – қабыну дәуірі.

     3.Регенерация дәуірі.

     И.И.Кузин үш кезеңі, регенерация, тыртықтану және эпителийлену кезеңін ажыратады. Жарадағы биофизика – химиялық өзгерістеріне қарай И.Т. Руфанов жара процесінің екі кезеңге бөледі. Гидротация кезеңі немесе жараның биологиялық өздігінен тазаруы, дегидротация кезеңі немесе регенеративтік қалпына келу кезеңі. Осы соңғы жіктелу ең қолайлы деп саналады [3,5].

     Гидротация. Бұл кезең жарада болатын морфо – биологиялық, биофизикалық-химиялық,  иммунобиологиялық  процестермен  өтеді. Басты өзгерістер қан тамырларының зақымдалуларынан басталады. Капиллярлардың қабы созылып, қанның белок бөліктері ұлпаның сыртына сүзіліп шығадй. Тотығу – қалпына келу процестері нашарлайды. Осы жердегі патологиялық процесстердің үдеуіне жүйке жүйесінің қалыпты қызметінің өзгеруіне байланысты. Осылардың әсерінен жараның, оттегімен қоректенуі төмендейді. Қан тамыры арқылы оттегі зақымдалған жердің торша аралығына қаннан шыққан белоктарман баиланысып торшаның өзіне толық жетпейді, сондықтан зат алмасуы толық тотықпаған заттар көбейеді.

    Көмірсутек алмасуының бұзылуынан сүт, пировиноград тағы басқа қышқылдар, белок алмасуы бұзылуынан – амин қышқылдары кетон заттары, майлар мен липидтер алмасуы бұзылғаннан – май қышқылдары көбейеді. Сөйтіп жараның ұлпаларында қышқыл заттар қөбейіп жергілікті ацитоз пайда болады.

      Егер қалыпты рН 7 – 7.1 болса ацидоз рН 6,8 – 6,9 кейде одан да төмендейді. Осындай ацидоз және микробтар  уыттары  лейкоциттердің фагозитоздық қасиетін төмендетеді, қырылуына себеп созылады. Өлген лейкоциттерден  протеолдық ферменттер бөлініп шығады. Осы ферменттердің және қышқылдардың әсерімен жоғарыдағы өлі еттер ыдырап, езіліп сұйық затқа айналады, осылай ірің пайда болады. Ірің жараның қуысынан жар толық тазарғанша ағады. Жардағы гитологиялық процестер физиологиялық белсенді заттардың жиналуына әсер етеді. Осымен қатар ұлпа сұйығында жараланған торшалардан шыққан К йоны көбейеді. Ол жараның ауырсынуын өршелендіріп, капилялляр қабырғаларының және торша мембраналарының өткізу қабілетін жоғарылатады. Осы жағдай жарға сұйық заттардың жиналуына  қосымша әсерін  тигізеді. Белок, май және көмірсулар ферменттердің әсерімен ыдырап, молекуларлы шоғырланып, жараланған жердің онкотикалық және осмотикалық қысымдары көтеріледі. Осындай  өзгерістер қан  мен лимфа айналасын нашарлатып, ұлпалардың өлі еттенуін үдейтеді. Жараның көлемі үлкейіп, оның қуысы өлі еттен және іріңнен жөнді  тазармаған жағдайда ұлғая түседі. Ұлпалар қосымша өлі еттеніп ірің көбейеді. Жараның іріңнен тазаруы қиындай, организмде іріңді резорбтикалық қызба немесе сепсис пайда болуы мүмкін. Осы айтылған биофизика – химиялық процестерінің әсерімен ол біртіндеп өлі еттерден, іріңнен толық тазарады. Осы уақыттан бастап жараның жазылуының  екінші кезеңі басталады [3,12].

    Дегидратация.Бұл кезең қабыну процесі бәсеңдейді, жараның айналасындағы домбығу қайта бастайды, жараның беті сәл дымқыл болып қызарып бүшіктелген ұлпамен қапталып тұрады. Кейіннен толық жазылғанда жараның беті тыртықталады. Осындай өзгерістеріне қарай бұл кезең екі сатыға бөлінеді. 1 – сатысы – гранулды сатысы, 2 – сатысы – эпидермис және тыртық пайда болу сатысы.

    Дегидратация кезеңінде жарадағы бірінші кезеңдегі патологиялық процестер бәсеңдеп, өлі еттерден тазарып, зат алмасуы қалыпты жағадайда өте бастайды.  Осығант байланысты қышқылдық та азайып, ұлпалардың ыдырауы азаяды Са йоны көбейеді. Ол қан тамырлары және торша мембраналарын тығыздатады. Эксудаттар және ұлпа аралық сұйықтарда регенерация стимуляторлары және нуклеин  қышқылдары көбейеді, олар белок құрастыруына қатысып, жазылу процестерін жеделдетеді. Осы процестердің әсерінен жараның қуысы жас дәнекер ұлпамен тоықтырылады. Кейіннен ол тыртыққа айналып беті эпидермиспен қапталады. Тотығу – қалпына келу процестері нашарлайды. Осы жердегі патологиялық процесстердің үдеуіне жүйке жүйесінің қалыпты қызметінің өзгеруіне байланысты. Осылардың әсерінен жараның, оттегімен қоректенуі төмендейді. Қан тамыры арқылы оттегі зақымдалған жердің торша аралығына қаннан шыққан белоктарман баиланысып торшаның өзіне толық жетпейді, сондықтан зат алмасуы толық тотықпаған заттар көбейеді [3,5,12].

 

     1.3 Мал түлігіне қарай жара биологиясының ерекшеліктері

    

     Малдардың түлігіне қарай жара тазаруының екі түрі бар: 1.іріңді ферментативтік, 2. іріңді – секвестрациялық.

     Жараның іріңді – ферментативтік түрімен тазаруы. Мұнда гидротация айқын білініп, жараның айналасы ісініп тұрады, қолмен сипап басып көргенде ауырсынады. Ферменттердің  әсерімен жарадағы өлі еттер ыдырап – сұйылып, іріңмен бірге исыртқа ағады. Осымен қатар жар аумағында иммунобиологиялық процестер үдейді, ұлпаның кедергісі құрылып микробтардың жан – жағына тарқалуына бөгет жасалынады. Бұл түрдің ерекшелігі – жараның аузы жақсы ажырап, ірің сыртқа тоқтаусыз ағады, жараның аузы тартылып, іріңнің сыртқа ағуы нашарласа, ол денеге тарап  іріңді – резорбтикалық қызба пайда болуы ықтимал. Жараның осындай жолмен тазаруы жылқыларда және қойдарда кездеседі [7,9,11].

    Жараның іріңді – секвестрациялық түрмен тазаруы. Ірі қара мал, ешкі, қой және шошқаларда кездеседі. Алғашқы сағаттардан бастап жараның ішіне фибринді эксудат жиналады, ол өлі еттермен араласып  фибринді – ұлпалық қосапға айналып, организмге  әсерін тигізе алмайды. Көлемді, өлі еттері көп жараларда оған зардапты микробтар көптеп енгенде, фибрин – ұлпалық қоспа жара инфекциясын дамытуына себеп болады. Бірте – бірте қоспа секвестрге айналады, сау ұлпамен бірге шекаралас іріңді  - демокрациялық қабыну  үрдісі пайда болады. Мұндай гидротация бәсең өтеді, тез уақытта тазармайды. Қойларда аз уақыттың ішінде жараның аузы қабыршақтанып бітеліп қатады да, сырттан қарағанда жазылғандай болып көрінеді, бірақ жараның ішінде ыдырау процестері жүріп жатады. Пайда болған ірің сыртқа шықпай іште қалып қояды. Қойларда фибринді – ұлпаның қоспа грануляция ұлпасымен қапталып жараның орнында көпке дейін сақталып қатты болып тұрады.

     Жараның секвестрациялық тазаруы. Мұндай тазару кеміргіштер мен құстарда кездеседі, ал басқа малдарда терінің беткі қабаты жырылып кеткеінде ғана кездеседі. Бұл тазаруға жараның қуысы фибринге толып тығыздалып ұйытқыға айналады. Кейіннен ол фибринді – ұлпалық қоспаға айналады, жараның қуысы тығындалып оны қосымша жарақаттардан, микробтардан қоғап жарның жараның жазылуына әрекет етеді. Жараның болған қоспаны, бірте – бірте итеріп жараның қуысын толық қаптайды. Процестің аяғында жара қоспадан орны сәл тыртықтанып немесе тыртықсыз бітіп кетеді.

     Жараның жазылуы. Жараның  жазылуы үш түрде өтеді.

1.бірінші  жетілуі мен жазылуы

2.екінші  жетілуі мен жазылуы

3.Қабыршақтанып  жазылуы.

     Жарның бірінші жетілуі мен жазылуы өте құнды болып табылады. Мұнда жазылу мерзімі қысқа іріңсіз жазылады. Қабыну  процесі бәсең өтеді. Жараның орнында  білінер – білінбес  тыртық  қалады, немесе мүлде тыртық қалмайды. Жаралардың  осылай  жазылуына төменгі жағдайлар  қажет. Олар микорбтармен ластанбау керек, бөгде заттардың болмауы шарт, жараның жиектері өлі етсіз болып, қаны толық тоқтатылып және жараның  жиектері  беттесіп тігілуі керек. Мұндай жағдай операциялық жараларда және нақтылы хирургиялық өңдеу жасалса, кездейсоқ көбінесе жаңа пайда болған жараларда кездеседі. Мұндай жаралардың жазылуындағы даму процестері өзіне тән болады. Жара тігілгеннен кейін немесе басқа жолмен оның шеттері біріктірілгеннен кейін, оның қуысына қан және сарысулы – фиброзды экссудат жиналады. Ұйыған қанның фибриногені қуысты толтырылып, жараның қабырғалары бір – біріне жабыстырады. Осыны алғашқы жабысу дейді. Бірінші тәуліктің  ішінде сарысулы – фибронозды қабыну процестері дамиды, қан торшалары және фибробластар жиналады. Қабыну процесінің әсерінен қышқылдың көбейіп протеолиз, фагоцитоз дамиды. Осыман қатар капиллярлардың ішкі қабаты ісініп, электропотенциялды айырымның әсерімен беткейлі тартылуының төмендеуімен екі жақтан бір – біріне қарсы өсіп, қосылады, сөйтіп капиллярға айналады. Осылай қан айналысы орнына келеді. Капиллярлардың айналасына лейкоциттер, моноциттер, макрофагтар тағыда басқа торшалар жиналып, олар дами келе фибробластарға айналады. Бұл процестер жараның 3 – 4 тәулігіне өтеді, мұны екінші жабысу дейді. 4 – 5 тәуліктерде фибробластар өсіп ұзарып бір ыңғайлы реттеледі, осылай талшықты дәнекер ұлпа, коллагенді талшықтар пайда болады. Кейіннен қабыну процесі бәсеңдеп, жаңа пайда болған дәнекер ұлпаның  бәсеңдеп, жаңа пайда болған дәнекер ұлпаның үсті терінің мальпигий қабатымен қапталады. Бірте – бірте дәнекер ұлпаның талшықтары ықшамдалады. Ол бас кезінде қызарып бүртиып білініп тұрады. Уақыт өткен сайын қан тамырлары тартылып бозара бастайды, тартылып  кішірейеді. Дәнекер ұлпалы жабысудың жетілуі қойларда 6 тәулігінде, жылқыларда 8-10, ірі қара малда 7-9 тәулікте жетіліп бітеді [7,9,10].

 

     1.4 Гематома

 

     Қанды ісік, жануарлардың ұлпаларының әртүрлі механикалық факторлардың әсерінен терінің бүтіндігінің бұзылмай бүлінуі. Себептері әр түрлі механикалық факторлардың әсерінен пайда болатын ауру. Жануарлардың жалпы жағдайы өзгермейді. Домбығу болады. Ауырсынуда білінеді, жергілікті жердің жұмысының бұзылуы байқалады. Жарақат –патологиялық әсерлердің 70% қандайда бір механикалық, физикалық, химиялық, және биолгиялық әсерлерден ұлпалардың бұзылуын айтады.      Дегидратация. Бұл кезең қабыну процесі бәсеңдейді, жараның айналасындағы домбығу қайта бастайды, жараның беті сәл дымқыл болып қызарып бүшіктелген ұлпамен қапталып тұрады. Кейіннен толық жазылғанда жараның беті тыртықталады. Осындай өзгерістеріне қарай бұл кезең екі сатыға бөлінеді. 1 – сатысы – гранулды сатысы, 2 – сатысы – эпидермис және тыртық пайда болу сатысы.

    Дегидратация кезеңінде жарадағы бірінші кезеңдегі патологиялық процестер бәсеңдеп, өлі еттерден тазарып, зат алмасуы қалыпты жағадайда өте бастайды.  Осығант байланысты қышқылдық та азайып, ұлпалардың ыдырауы азаяды Са йоны көбейеді. Ол қан тамырлары және торша мембраналарын тығыздатады. Эксудаттар және ұлпа аралық сұйықтарда регенерация стимуляторлары және нуклеин  қышқылдары көбейеді, олар белок құрастыруына қатысып, жазылу процестерін жеделдетеді. Осы процестердің әсерінен жараның қуысы жас дәнекер ұлпамен тоықтырылады. Кейіннен ол тыртыққа айналып беті эпидермиспен қапталады. Гидротация. Бұл кезең жарада болатын морфо – биологиялық, биофизикалық – химиялық,  иммунобиологиялық  процестермен  өтеді. Басты өзгерістер қан тамырларының зақымдалуларынан басталады. Капиллярлардың қабы созылып, қанның белок бөліктері ұлпаның сыртына сүзіліп шығадй. Тотығу – қалпына келу процестері нашарлайды. Осы жердегі патологиялық процесстердің үдеуіне жүйке жүйесінің қалыпты қызметінің өзгеруіне байланысты. Осылардың әсерінен жараның, оттегімен қоректенуі төмендейді. Қан тамыры арқылы оттегі зақымдалған жердің торша аралығына қаннан шыққан белоктарман баиланысып торшаның өзіне толық жетпейді, сондықтан зат алмасуы толық тотықпаған заттар көбейеді [11,10,2].

     Көмірсутек алмасуының бұзылуынан сүт, пировиноград тағы басқа қышқылдар, белок алмасуы бұзылуынан – амин қышқылдары кетон заттары, майлар мен липидтер алмасуы бұзылғаннан – май қышқылдары көбейеді. Сөйтіп жараның ұлпаларында қышқыл заттар қөбейіп жергілікті ацитоз пайда болады.    Жараның негізгі бір белгісі – қан ағыс. Оның төмендегідей түрлерін айырады: сыртқы және ішкі, жараланған  тамырларына қарай артериалды, венозды, капиллярлы, аралас. Уақытына қрай алғашқы, қайталанған немесе қайта пайда болған қанағыс. Кейде аррозионды қан ағысты бөлек айтады. Мұндай қан тамыры қабырғасынан немесе бір мүшелеодің сыртынан қан шым – шым пайда болып ағып тұрады.сыртқы қан ағыс жараланған сәтте пайда болып айқын білінеді. Ішкі қан ағыс сыртынан білінбейді, қан ұлпаларға дененің табиғи қуыстарына жиналады, сондықтан оларды ұлплардың немесе қуыс қан ағыс дейді. Егер қан буын қуысына жиналса оны гематроз, ал  кеуде қуысына жиналса оны гематоракс деп қуыстың атына сәйкес атай береді. Осындай қан ағыстарда мал әлсірейді, қан тамырының соғысы  жиіленіп, көрінетін кілегей қабықтары бозарыңқы болады. Демікпе байқалады, мал теңселіп айдауға жүргісі келмей, жатуға тырысады.

    Алғашқы қан ағысы – жара пайда болған сәтте болады. Кейде қан бірнеше минуттан әлде сағаттан кейін пайда болуы мүмкін, оны кешігіп болған қан ағысы дейді [1,12,6].

    Қанталанған қан ағыс. Алғашқы қан ағысының тоқтатқаннан кейін, ол қайталануы мүмкін. Оның себептері –алғашқы қан жөнді тоқтатылмауында, пайда болған тромб қан ағысымен жұлынып кетуі, қосымша жарақаттануы, жараны таңған дәкені өрескел шешу, ауыстыру, жараның ішінде қалып қойған сүйек сынықтары мен және басқада бөгде заттарман жарақаттану, байланған қан тамырларының басқа жерден үзілуі.

     Септикалық қан ағыс. Организм сепсиске ұшыраған жағдайда кездеседі.Оған себеп–қан тамырларының дегенерацияға ұшырауы, вазоконструкторларын жартылай салдануы, организмде тромбокиназ қорытылуының азаюы.

 

  

 

    2 Өзіндік зерттеу

 

    Мен  ОҚМУ – дың ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасының клиникасында зерттеу жұмысын жүгіздім. Өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес қойдың жабық жарақатын зерттеп ем жүгіздім.

 

     2.1 Proanamnesis

 

     Малдың түрі – қой

     Малдың жынысы – ұрғашы

     Малдың жасы – 3

     Малдың тұқымы – қара көл

     Малдың салмағы – 40кг

     Малдың лақап аты – марал

     Малдың иесі – Өтенов Сакен

     Мекен – жайы – ОҚО, Сайрам ауданы, Сатпаев көшесі,145 үй.

 

     2.2 Anamnesis vitae et morbi

 

     Қойдың  иесінің айтуы бойынша қойды өте жақсы қоршалған, үсті жабық қорада ұстайды екен, малдың күтімі өте жақсы, уақытысында әр түрлі дәнді, құнарлы  жем – шөппен  азықтандырып, табиғи суды беруге пайдаланады екен. Ауруға дейін  қойдың  күйі, жағдайы, күтімі, мал өзін - өзі  кеңістікте ұстауы, азыққа тәбеті, жатып тұруы, зәр нәжісі бөлуі жақсы болған. Мал бұрын – соңды осы аурудың  өтуіндей ауырмағанын айтады. Ауруға дейін белгілері жақсы болған.  Мал иесінің  айтуы бойынша  мал ауырғаннан  кейін  малдың азыққа деген тәбеті төмендеп, мал арықтаған, бойында ауырсыну  сезімі  барлығын байқатқан, температурасы  көтерілген, алдыңғы аяғын  сылтып  басқан, тік тұрғанда табанын жерге тигізбейді.

    Мал күндіз мационға қоюға қорадан  шығаруға, кейіннен кіргізуге айдағанда мал енжарлық танытып, аяағын басарда сылтып басады, мұрнынан жалқыаяқтар ағып тұады. Малдың мінез – құлқы  өзгерген, жүруге шамасы жоқ. Малда бұрын  соңды мұндай белгілер байқалмағанын айтады. Бұл белгілер 1 апта алдын, яғни 10.03.2011 күніне байқала бастаған. Малда бұрын ауру белгілері байқалмаған, малды дәрігерге көрсетпеген.

 

    2.3 Anamnesis morbi

 

    Қойдың ауруға  шалдығыуы қойды мазасыздандырып жібереді. Жүрісі өзгерген, шамасы жоқ, тәлтіректеп жүреді. Тәбеті болмай, жүре алмай қалады. Ісік байқаймыз, яғни гематома кезінде, домбығу, қалтыру, жергілікті қызуын көрдім.

 

   

 

     2.4 Status praesens communoes universalis

   

     1.Жүрек – қан тамыр жүйесін зерттеу

   

     Жүрек  саздарының дыбыстылығы - көмескі. Жүрек дүрсілінің ең жақсы байқалатын жері: ұсақ малдарда сол жақ шынтақтан  2-3 см  жоғары  4 –ші қабырға аралығында  5-7 см  көлемінде,  аумағында. Жылқыда сол жақ иық буынымен жауырын жалғасқан тұсының  сызығынан  жүгізілген  түзудің  бойынан  7-8 төмен, 4-5 см  аумағымен  5-ші қабырға аралығында.

     Тамыр соғуы: ырғағы орташа, тамырлардың қанға толу дәрежесі жақсы, тамырлар  қабырғасының  серпімділігі қалыпты, тамыр соғуының күші орташа.Жүрек тұсын сол жақ 3- 4 жақ қабырға арасын тексердім. Жүрек түтісінің күшін және оның білінетін жерлерін фонендоскоппен тексеруге көштім. Жүрек  саздарының дыбыстылығы - көмескі. Жүрек саздарының тазалығы – 1-ші және  2-ші саздардың жарықшақтануы орташа, эндокардиальды және перикардиальды шуылдар байқалмайды.Жүрек шекарасы жоғары және артқы шекарасы өзгеріссіз. Жақсы сақталған.

     Сипау  арқылы жүрек тұсында көкірек жақтауының дүрсілін сеземіз. Жүрек түрткісі дегеніміз жүрек етінің жиырылуымен сәйкестеніп келетін көкірек жақтауының сыртқа керілуі.

  

     2.Тыныстану жүйесін зерттеу

 

     Тыныс алу мүшелерін зерттеген кезде тыныс ырғағына көңіл бөледі – бұл демді ішкі және сыртқа  шығарудың өзара кездесіп алмасып тұруы.

     Ұсақ малдарда саусақтар көмегімен нұқу тәсілі қолданылады. Көіректі нұқу қабырғалар  арасымен  жоғарыдан төмен қарай соғу арқылы іске асады.

     Тыныс алу қозғалысын зерттеу көкіректі анықтап көруден, көргенде оның сыртқы пішінін, көлемін және  көкірек қозғалысын, тыныс алу түрін, санын, жилігін, ырғағын және тыныс алу қозғалысының біргей, бір мезгілде қозғалуын анықтаудан басталады. Тыныс алу түрінің ырғағы аралас, ендікпесі жоқ. Өкпесін тындағанда фонендоскоп қолдандым. Маңдай, жоғарғы жақ қуыстарын, ауа қапшықтарын пальпация және перкуссия жолмен тексергенімде өзгреген. Тыныс алу кезінде сырқа шыққан ауаны зерттеген кезде оның танаудан шыққан екпіннің күшін, қызуын, иісін (жағымсыз исі - өкпе шірігенде), ацетон иісі – кетозда, аммиак иісі – уремияда білінеді.

     Көмей және кеңірдекті тексергенімде пішіні өзгерген, ауырсыну бар, жергілікті қызуы көтерілген, көмей рефлексі орташа.

     Өкпені акскультациялау кезінде – тыныс күшінің шуылдары бар, орны және сапасы өзгерген, бөгде шуылдар – сырыл, қытырлау дыбыстары естіліп тұр.

     Өкпені перкуссиялағанымда – перкуссияның дыбыстық сипаты, естілу орны шекарасы өзгерген, жақсы сақталмаған.

     Дені сау малдардың мұрнынан су ағуы байқалмайды, немесе азғана сулы, сулы – клегейлі сұйық байқалады. Мұрын, өкпе, бронх, қосалқы қуыстар қабынғанда және өкпе ісінгенде танаудан жайылмайтын  немесе әлсін - әлсін бөлініп отыратын су ағу байқалады, ол сұйық, кілегейлі, кілегейлі – іріңді, іріңді – сасық иісті болып келеді.

   Дені сау малдардың өкпе тұсын анық нұқу дыбысы деп аталады. Ал ірі қар малдарда аспаптық нұқу болады. Нұқу кезінде өқпенің шекараларын анықтайды, оны өкпенің ашық нұқу дыбысның сызданған сыбырллы немесе даңғырлаған дыбысқа ауысқандығынан білеміз. Дені сау малдардың көкірегін нұқығанда өкпенің анық  нұқу дыбысын естиміз. Ауру малдарда нұқу дыбыстары өзгеріліп естіледі, оларға мына дыбыстар жатады.

     Шыңқылдаған  (шел, өкпе  қабығы, өкпе қабынғанда).

     Сызданған сыбырлы (эксудатты плевритте, өкпенің фибринді қабынуы,    жылқының плевропнвмониясы, ала өкпе).

     Даңғырлаған (өкпедегі тесік каверна, бронх түтігінің кеңеюі, кеуде қуысына ауа тоғанда пневморакс).

     Шіңкілдеген (өкпенің ішіндегі доп тәрізді қуыс пайда болғанда ішкі қабаты тегіс қабатты болады).

    Түбі тесік қауақ тыңқылындай өкпеде қуыс пайда болып ол бронхы арқылы жіңішке түтікшемен сыртқы ортамен байланысқанда шығады. Өкпенің  артқы нұқу шекарасы көлдееңінен жүргізілген үш түзу арқылы анықталады. 1. Сербек  түзуі; 2. Жамбас сүйегінің төменгі басынан жүгізілген түзуі; 3. Иық буыны түзуеді. Ауру малдың өкпесі таза, артық шулар жоқ.

 

     3. Азық қорыту жүйесін зерттеу

  

    Азық қорыту жүйесін зерттегенде азыққа тәбеті орташа төмендегенін, шөлдемегенін көрдім. Азық пен суды еркін қабылдамайды, шайнау сипаты жақсы жұтынуы төмендеу, кекіру, құсу байқалады.

     Ауыз қуысы мүшелерінің зерттеу кезінде тісі жоқ  жерінен қолды енгізіп, тілді сыртқа шығару арқылы  немесе ауыз кергішті енгізу арқылы аузын ашамыз. Содан соң мыналарға көңіл аудару керек.

    1.Көру арқылы және сипау тәсілдері арқылы шырышты қабықтың күйін білу және зерттеу. Көзбен көру арқылы шырышты қабықтың түсуін,  түсін оның өзгерістерін,жара және бөртпелері бар жағын аықтайды. Ауыздың шырышты қабығын сипап оның қызуын, сезімталдығын және құрзақтығын анықтайды.

    2.Ауыздан шыққан иісті мал сілекейімен сулаған мақтаны иіскеп анықтайды.

    3.Тілді көру арқылы дақтарды және ісікті анықтайды.

    4. Тістің күйін қараған кезде, тістің босауын, желінуін, түсуін, және оның өсіп кетпеуін анықтау керек.

    Азық қорыту жүйесін зерттеу малдың азық қабылдау және су ішу қабілетін тексеруден басталады. Мал азықты қалай қабылдайды және суды қалай ішетінін анықтай отыра мынандай құбылыстарға мұқият зер слып қару қажает.

     а) Тәбет және оның бұзылуы;

     б) Жұту және шайнау, оның өзгерісі;

     в) Құсу, кекіру және күйіс қайтару және олардың бұзылуы;

     Ас қорыту жүйесін зерттегенде тоқ ішекті зерттедім. Зерттеу  тәсілі бойынша тоқ ішектің тұсын нұқу әдісіне пайдалана отырып одан шыққан дыбыстарды (шыңқылданған, даңғырлаған, сызданған) дыбыстардың өзгеруін анықтаймыз, ал тындағанда (пырылдаған, шұрқыраған, күрсілдеу т.б) дыбыстар естіледі.

     Ауырған малдың ас қорыту жүйесі бір қалыпты жағдайда, ешқандай өзгерістер жоқ. Зерттеген кезде ащы ішектің маңайын сипау және нұқу тәсілдерімен оның ауырған жерін білу және сезімталдығын анықтаймыз.

     Фанендоскоп немесе стетоскоп арқылы яғни түтікше аспаптар пайдалана отырып, сау малдың ащы ішекке пайда болатын дыбыстардың естілуі мен естілмеуін анықтаймыз және олардың өзара ерекшеліктері.

 

     4. Жыныс жүйесін зерттеу

   

     Жыныс жүйесін зерттегенде бірінші орында зәр жүйесіне тоқталдым. Бүйрек пен  қуықта сипау кезінде көлемі өзгермеген, пішіні сақталған, консистенциясы жақсы, ауырсынуы жоқ, қуықты тексеру үшін катетор енгізгенімде бөгде заттың болмағанын анықтадым.

     Несептің физикалық қасиетін анықтадым. Несеп түсі. Шыны цилиндрге зерттеуге арналған несепті құйып, сосын оның түсін күдізгі жарықта анықтадым.

     Қойлардың түріне қарай несеп түсі – ақшыл – сарыдан, ашық – қоңыр аралығында болады. Несеп түсінің өзгеруі ондағы басқада заттардың қосылуы салдарынан болады. Несеп құрамында қан, гемоглобин, өт пигменттері және басқада заттардың денедегі ауруды анықтау немесе емдеу мақсатымен жіберілген дәрі – дәрмектің түсіне байланысты.

     Несептің салыстырмалы тығыздығын анықтау.

     Цилиндрге несепті құйып, оған жайлап бөліктергінде 1 – 1,060 санына дейінгі көрсеткіші бар урометрді батырады.  Урометр бір қалыпқа келген соң оның төменгі  шкаладағы бөлігіндегі  көрсеткішін белгілеп анықтайды. Нефритте, нефроз, склерозда несеп тығыздығын төмендеуі байқалады. Несеп тығыздығының көтерілуі диспепсияда, колибактериозда, паратуберкулезде, құсқанда, шаншуда және дене қызуы көтерілгенде кездеседі. Несептің реакциясын индикаторлы қағаздың көмегімен анықтайды. Ол үшін индикаторды несепке батырып алып, содан соң индикаторды түрлі – түсті белгілермен шкаламен салыстырып анықтайды. Ондағы сандармен белгіленген сан бөліктері шкала несептің қандай реакция екенін көрсетеді.

    Циститте, қуық қабынғанда, мал құсқаннан соң несеп негізгі сілтілі болып келеді. Қышқылды несеп бүйрек жұмысының жетіспеушілігінде, мал ұзақ ашыққанда және қызуы көтерілетін кейбір ауруларда кездеседі.

     Ауырған қойдың несеп бөлу жүйесі қалыпты жағдайда, ешқандай өзгерістер жоқ.

     

    5.Жүйке жүйесін зерттеу

 

    Гематома кезінде домбығу, немесе қабыну процесі байқалады. Гематома кезінде аяғын сылтып басу және жатаған болып мазасызданады. Ұстап көргенде ауырсынады, маңына жолатпайды, жергілікті температурасы көтерілген, ісік айқын көрініп тұр. Қабынудың әсерінен барлық ағзаларға әсер еткен. Қабыну процессінің дамуы микроорганизмдердің әсерінен пайда болуы мүмкін деген қорытынға келдім. Буыннан механикалық әсерден болмағанын анықтадым, яғни жүйке жүйесіне әсері мол екнінін байқадым.

  Жүйке жүйесін зерттеу алдын оның бас мойын омыртқаларынан тұратынын білген жөн. Бас сүйекпен омыртқа бағана жотасының жағдайы – пішіні өзгермеген, перкуссиялау кезінде ауырсыну байқалмайды. Мінез  - құлқы орташа, сезім мүшелері жақсы сақталған, көру  сезімі жақсы, лақап атын атағанда оның есту мүшесінің жақсы екенін байқадым. Бел омыртқасын сипап көргенімде бойын тік ұстады, иіс сезу мүшесін зерттегенімде және теріні зерттегенімде өзгеріссіз болды.

    Қойдың бас сүйегінің ми сауыты мен омыртқасын зеттеу кезінде көру арқылы малдың бас сүйегінің ми сауытының мынандай ерекшеліктеріне көңіл аударамыз, көлемі мен пішініне, оның мүмкін болатын өзгерулеріне байланысты.

    Сипау әдісімен бас сүйегінің ми сауытына жақын тұрған терінің ығысуын, жұқпалы індеттің энцефалит ауруында, қой ценурозы, эхиноккоз, мидың ісінуі кезінде және сүйек ұлпасының жұмсаруын анықтау қажет. Бас сүйегінің ми сауытын нұқу дыбыстың өзгерілуі бар ми санын анықтау қажет. Көру, сипау және нұқу тәсілдерімен омыртқаны зерттеп, одан алынған мәліметтерді арнайы дәптерге жазу керек.

    Вегетативтік  жүйке тамыр жүйесін зерттеу. Мал дәрігерлік тәжірбиеде вегетативтік жүйке тамыр жүйесінің ахуалын анықтау үшін қолданылады. Бұл мақсатта көз – жүрек  рефлексі қолданылады. Ол үшін ең алдымен малдардың жүрек соғуының 30 секунд уақыт аралығындағы санын анықтайды. Содан соң  шаптала аспабымен немесе қол саусақтарымен көз шарасын 20 – 30 мм сынап бағанасы шамасындай күшпен басады. Тексерілген ауру малдың жүйке – жүйесі қалыпты жағдайда, ешқандай, өзгерістер байқалмайды.

     Негізгі ауру ошағын зерттегенде қойдың жабық жарақатын яғни гематоманы зерттедім. Гематома кезінде домбығу, немесе қабыну процесі байқалады. Гематома кезінде аяғын сылтып басу және жатаған болып мазасызданады. Ұстап көргенде ауырсынады, маңына жолатпайды, жергілікті температурасы көтерілген, ісік айқын көрініп тұр. Қабынудың әсерінен барлық ағзаларға әсер еткен. Қабыну процессінің дамуы микроорганизмдердің әсерінен пайда болуы мүмкін деген қорытынға келдім. Буыннан механикалық әсерден болмағанын анықтадым.

    Дененің кеңістікте ұстауы және орналасуы амалсыз енжар қимыл. Тері жабындысның жағдайы - кілегей қабықтарын ісіндіріп, қуысына жинағандықтан оның саңлауы тарылып дем алу процесін қиындатады. Егер ауруды тудырған себептерді жоймаса, не тиісті ем қолданбаса, ауаның жеткіліксіздігінен және қабынба қалдықтарымен дененің улануынан малдар тұншығып өліп қалуы мүмкін.Жүннің және тері түгінің жағдайы жатық, түктік беріктігі төмен.Беткейдегі лимфа түйіндерінің жағдайы: жақ асты, иық алды, қызарған, көлемі өзгерген, пішіні  қалыпты, конституциясы  жұмсақ,  ауырсыну аздап бар, қызуы орташа. Көзге көрінетін кілегей қабықтардың  жағдайы:  коньюктивінде, танауында, ауыз қуысының кілегей қабығында өзгерістер айрықша көрінбейді.

 

     2.5 Status praesens  localis

 

     Қойдың  жалпы  жағдайы – күйзеліңкі

     Дене  температурасы t- 38,5С

     Тамыр соғысы  - 70-80

     Тыныс алу – 12-20

     Дене бітімі – орташа

     Қоңдылығы – нашар

     Дененің кеңістікте ұстауы және орналасуы амалсыз енжар қимыл. Тері жабындысның жағдайы - кілегей қабықтарын ісіндіріп, қуысына жалықты жинағандықтан оның саңлауы тарылып дем алу процесін қиындатады. Егер ауруды тудырған себептерді жоймаса, не тиісті ем қолданбаса, ауаның жеткіліксіздігінен және қабынба қалдықтарымен дененің улануынан малдар тұншығып өліп қалуы мүмкін.Жүннің және тері түгінің жағдайы жатық, түктік беріктігі төмен.Беткейдегі лимфа түйіндерінің жағдайы: жақ асты, иық алды, қызарған, көлемі өзгерген, пішіні  қалыпты, конституциясы  жұмсақ,  ауырсыну аздап бар, қызуы орташа. Көзге көрінетін кілегей қабықтардың  жағдайы:  коньюктивінде, танауында, ауыз қуысының кілегей қабығында өзгерістер айрықша көрінбейді.

    Қанды ісік, жануарлардың ұлпаларының әртүрлі механикалық факторлардың әсерінен терінің бүтіндігінің бұзылмай бүлінуі. Себептері әр түрлі механикалық факторлардың әсерінен пайда болатын ауру. Жануарлардың жалпы жағдайы өзгермейді. Домбығу болады. Ауырсынуда білінеді, жергілікті жердің жұмысының бұзылуы байқалады. Жарақат –патологиялық әсерлердің 70% қандайда бір механикалық, физикалық, химиялық, және биолгиялық әсерлерден ұлпалардың бұзылуын айтады. Гематома кезінде қанның ұюы байқалады, қан ұюын жоғарлатуға  қолданылатын  жақсы зат алдын ала сәйкес қан құю керек. Мысалы үшін ірі қара малына 500-1000 мл, ал қойларға  150-200мл.құю қажет. Гематома кезінде қан тамырлары бұзылады, қан сұйықтығы шығады, қан тері астына жиналып қуыс жасайды. Егерде малды дер кезінде емдемесек өлім жітімге ұшырайды. Домбығу, ауырсыну жергілікті қызуы болады. Гематома болған жерді тексергенімде домбығып, қызуы көтеріліп тұр еді. Сол домбыққан жерді функция жасап  көрдім. Ең алдымен қанның ұюып қалғанын байқадым, деру суық қолданып танып тастадым, кейіннен жылу қолданып, идиол 5%, лиголь 5% қолдандым әрі қарай емін жақсарттым.       

    

      2.6 Diagnosis

    

     +Анамнез және  өзіне тән клиникалық белгілеріне және қанды ісік пайда болған жерді функция жасау арқылы диагнозын – жабық механикалық жара деп қойдым.

 

    2.7 Decursu morbi et therapia

 

Күні	Дене қызуы	Тыныс алуы	Тамыр соғысы	Diagnosis morbi	Diagnosis therapia
18.01.2011	38,5С	15	75	Қойдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қой суды көп мөлшерде ішеді. Қой тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Ісік болған жердін қызуы бар тыпыршып бір орында тұралмай кетеді.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Қан тамырының өзегін тарылту үшін су қолдандым, танып тастадым. R.p: Uiodonolii 5; Ligolii 5Glukalidis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: тамыр өзегін кеңейту үшін.
19.01.2011	39,5С	14	72	Қойдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қой суды көп мөлшерде ішеді. Қой тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Ісік болған жердін қызуы бар тыпыршып бір орында тұралмай кетеді.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотиктер бердім R.p: Xezoformii 10 Lonolini Vaselini aa ad 100 Misce ut fiat inguentum D.S: домбығуға қарсы жақтым.
20.01.2011	40,0С	18	76	Қойдың жалпы жағдайы қалыпсыз. Тәбеті жоқ. Қойдың жалпы жағдайы нашар. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қой суды көп мөлшерде ішеді. Қой тынышсыздануда, ауырсынуыда байқалады. Ісік болған жердін қызуы бар тыпыршып бір орында тұралмай кетеді.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотик тер бердім R.p: Penicillini 1000000 ED Olei cacao g.s Misce ut fiat suppositorium rectalium D.t.d.N 10 Novakaiin 0.5 D.S:  гематоманы кетіру үшін және ауырсынуды басу үшін, күніне 2 рет бұлшық етке
21.01.2011	41,0С	18	80	Қойдың жалпы жағдайы қалыпсыз. Азыққа тәбеті жоқ, тек сұйық азық ішіп арықтаған. Қой суды көп мөлшерде ішеді. Қой тынышсыздануда, ауырсынуыда басылған.  суды көп мөлшерде ішеді.. Ісік болған жердің қызуы бар тыпыршып бір орында тұралмай кетеді.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Антибиотик тер бердім R.p: Analgini 0,2gr Demedroli 0,005 gr Talci-ad 0,5gr Misce ut fiat pulvis D.t.d.N10 Glukalidis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr Және карбенициин D.S: ол тамыр өзегіндегі көк іріңнен жақсы тазартатын және жүрек жұмысын жақсартатын препараттар қолдандым.
22.01.2011	38,5С	17	79	Күннен күнге қойдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауыда жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.Бірақ қызуы түспей тұр жалпы жағдайы жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Марал мен теңбіл бұғы мүйізінің препараттарын қолдандым.  Ол  қойдың  гематомасына жақсы әсері бар және көп мөлшерде қан болады.
23.01.2011	38,0С	19	72	Күннен күнге қойдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауыда жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды. Бірақ қызуы түспей тұр жалпы жағдайы жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p: Natrii edetatii 150. Glukalidis 20%150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: жара аумағына салдым.
24.01.2011	37.5С	16	76	Күннен күнге қойдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауыда жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды. Жалпы жағдайы жақсарды. Қойдың жағдайы жақсы, азықты жақсы қабылдауда,  қойдың жарасы жазылды. Тәбеті көтеріліп қондылығы жақсаруда.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. R.p: Kokarbocilaza 10.0 Glukalidis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: жарақаттан -ған ұлпаларды қалпына келтірге арналған.
25.01.2011	37,5С	12	70	Қойдың жағдайы жақсы, азықты жақсы қабылдауда, жарақаты яғни қандағы ісігі жазылды. Күннен күнге қойдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауыда жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.  қызуы түсті жалпы жағдайы жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Домбыққан жеріне функция жасап іріңді механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Naftizinii et galozolinii 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: кілегей қабықтардағы микробтарды жоюға арналған.
26.01.2011	37,5С	12	70	Күннен күнге қойдың жағдайы жақсаруда. Ас қабылдауыда жақсы. Тынышсыздануы байқалмайды.  Қызуы түсті жалпы жағдайы жақсарды. Қойдың жағдайы жақсы, азықты жақсы қабылдауда,  қойдың жарасы жазылды. Тәбеті көтеріліп қондылығы жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. жараны  механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Natrii chloride 50.0Glukalidis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: жара амағына салдым.
27.01.2011	37,5С	12	70	Қойдың жағдайы жақсы, азықты жақсы қабылдауда,жара жазылды. Тәбеті көтеріліп қондылығы жақсарды.	Күтімін жақсатып тұратын жерін жақсартым. Ерітінділер қодандым. Жараны механикалық жолмен тазартып 3% сутегі тотығымен шайдым. R.p:  Hyddrogenii Peroxide dilutae 50.0 Glukalidis 20% 150-200mm Demedroli 0,005 gr D.S: жара амағына салдым.

 

 

  

    2.8 Epicrisis

    Эпикризис – ауру тарихы туралы кеңірек қорытындылау.

    Жаралардың түрлері  организмінің ауырсыну түрлеріне байланысты. Жара – терінің кілегей  қабының және терең жатқан ұлпалардың жабық механикалық жарақаттануы. Оның белгілері ауырсыну, қабырғасының ажырауы, қан ағыс және қызметінің бұзылуы. Терінің эпидермисінің жаралануын жырылу, тырналуы дейді. Жараның жиегі, қабырғасы, түбі және қуысы болады.

Жиегі тері немесе кілегей қабықтан, қаырғасы – борпылдақ дәнекер ұлпадан, шандырдан, бұлшық еттерден тұрады. Анатомиялық табиғи қуысқа енген жараны қуысқа енген жара, ал жара дененің белгілі бір жерін тесіп өтіп, оның кірер және шығар тесігі болса оны тесіліп өткен жара дейді. Жара асқынып бүкіл денеге  әсер еткен жағдайда жара ауруы дамиды.

     Жараның түрлері. Жаралар үш түрге бөлінеді – операциялық, кездейсоқ және соғыс жаралар. Операциялық жаралар малға әр түрлі асептикалық операция  жасағанда пішу, жарыққа операция т.б және абцесс, флегмона тағы сол сияқты инфекциялық процесстерді тіліп өңдегенде пайда болады. Кездейсоқ және соғыс жаралары себептеріне қарай тағы да бөлінеді. Олардың түрлері – түйірілген, шабылған, тілінген, соғылған, жыртылған, тістелген, жаншылған және уланған жаралар.

     Түйілген жара. Ол үшкір заттармен (шеге, ағаш бұтағы, сым темір т.б) жарақатталғанда пайда болады. Бұл заттар денеге ұлпаларды ығыстырып көп жарақаттамай енеді. Мұнда жараның ауызы тар болып, кейде бітеліп тұрады. Көп қан ақпайды, бірақ анаэробты инфекция дамуы мүмкін, терең жатқан ірі қан тамырлар жараланып гематома пайда болып кетеді.

    Тілінген жара. өткір заттармен жараланғанда болады. Мұндай жараныңаузы ашылып тұрады. Қан ағысы жақсы, тілініп пайда болғандықтан жиектері түзу, жара айналасындағы ұлпалар көп жарақатталмаған. Бұл жаралар көбінесе асқынбай уақытында жазылады.

    Шабылған жара. Себептері – балта, қышқыл, күрек тағы сол сияқты заттардың әсерінен пайда болады. Тілінген жараға қарағанда қан аз ағады, ұлпалар көбірек жарақаттанады, тереңдігі сүйекке дейін жетіп кейде дененің шабылған бөлшегі салбырап тұарды.

     Соғылған жара – жұмыр заттардың әсерімен пайда болады. Мысалы балғаман, таспен, малдың тұяғымен т.б. заттармен. Мұнда жар пайда болумен бірге оның айналасндағы тері, ұлпалар зақымдалады. Сүйек сынуы да мүмкін. Жарадан қанкөп ақпайды, жиектері тегіс емес, көбінесе мұнда тері және шел жараланғандықтан жара өте терең болмай қабырғасының ажырауы шектелулі болады.

    Жыртылған жара. Жыртқыштардың тырнағымен, темір ілгек, қармақ, бұтақ –  шегелерінің әсерінен пайда болады. Мұндай тері, оның астындағы ұлпалар созылып жыртылады, жұлынады. Сондықтан бұл жаралардың пішіні, тереңдігі бір емес, кейде жыртылған терісі слбырап тұрады. Қан көп ақпайды.

    Тістелген жара. Малдардың тістерінен пайда болуы, мұндай ұлпалардың слғылуы, жаншылуы, жыртылуы да кездеседі. Тіспен жарға микробтар да  енеді, басқа жараларға қарағанда жазылуы ұзаққа созылады және бұл жараларда құтырық вирусынан қауіп бар.

     Уланған жара. Жараның беті улы химиялық заттармен, радиоактивтік элементтермен ластанып организмге қосымша зақымын тигізсе олар миксты деп аталады. Уланған жаралар жыланның, қарақұрт, шаянның шаққанынан да болады. Бұл жаралар өте қауіпті, сондықтан бұған жан – жақты хирургиялық және арнайы ем қолдану керек.

     Жараға тән белгілері: ауырсыну, қан ағыс, қабырғасының ажырауы, қызметінің бұзылуы.

     Ауырсынуы организмінің табиғи қалыптасқан қажетті қасиетінің бірі. Ауырсанғанын жерін мал қорғанып, сақтанады, ауру процесінің ары қарай дамып асқынуына кедергі болады. әринае қатты және ұзаққа созылған ауырсыну зияндығын да тигізеді. Жарада ауырсыну алғашқы кезеңінде қатты білінеді, кейінірек басылыңқырайды, кейде солқылдап ауырсынады.

    Ауырсынған жараланған жердің жүйкеленуіне байланысты болады, неғұрлым жүйкесі көп жер жараланса соғұрлым ауырсынуы қатты сезіледі. Түлігіне қарай малдың сезімтал реакциясы әр түрлі болады. Ірі қара мал жылқыға қарағанда төзімді болады, ал қойлар, шошқалар, мысықтар, өте сезімді болғандықтан, естен тануы да байқалады.

    Жараның негізгі бір белгісі – қан ағыс. Оның төмендегідей түрлерін айырады: сыртқы және ішкі, жараланған  тамырларына қарай артериалды, венозды, капиллярлы, аралас. Уақытына қрай алғашқы, қайталанған немесе қайта пайда болған қанағыс. Кейде аррозионды қан ағысты бөлек айтады. Мұндай қан тамыры қабырғасынан немесе бір мүшелеодің сыртынан қан шым – шым пайда болып ағып тұрады.сыртқы қан ағыс жараланған сәтте пайда болып айқын білінеді. Ішкі қан ағыс сыртынан білінбейді, қан ұлпаларға дененің табиғи қуыстарына жиналады, сондықтан оларды ұлплардың немесе қуыс қан ағыс дейді. Егер қан буын қуысына жиналса оны гематроз, ал  кеуде қуысына жиналса оны гематоракс деп қуыстың атына сәйкес атай береді. Осындай қан ағыстарда мал әлсірейді, қан тамырының соғысы  жиіленіп, көрінетін кілегей қабықтары бозарыңқы болады. Демікпе байқалады, мал теңселіп айдауға жүргісі келмей, жатуға тырысады.

    Алғашқы қан ағысы – жара пайда болған сәтте болады. Кейде қан бірнеше минуттан әлде сағаттан кейін пайда болуы мүмкін, оны кешігіп болған қан ағысы дейді.

     Қанталанған қан ағыс. Алғашқы қан ағысының тоқтатқаннан кейін, ол қайталануы мүмкін. Оның себептері –алғашқы қан жөнді тоқтатылмауында, пайда болған тромб қан ағысымен жұлынып кетуі, қосымша жарақаттануы, жараны таңған дәкені өрескел шешу, ауыстыру, жараның ішінде қалып қойған сүйек сынықтары мен және басқада бөгде заттарман жарақаттану, байланған қан тамырларының басқа жерден үзілуі.

    Септикалық қан ағыс. Организм сепсиске ұшыраған жағдайда кездеседі. Оған себеп – қан тамырларының дегенерацияға ұшырауы, вазоконструкторларын жартылай салдануы, организмде тромбокиназ қорытылуының азаюы.

 

     3 Техникалық қауіпсіздік

     Қойға ем жасалынып жатқан кезде санитарлар әр түрлі жолмен түскен бөлінген, ластанған нәрселерді алып, орнын ылғалды әдіспен сүртіп, дезинфекция жасайды. Операциядан кейін, келесі операцияға  дейінгі уақыт ішінде бөлмені жинайды, тазалайды және дезинфекция жасайды, арнайы жоспар бойынша операция жасалмайтын күні, бөлмені түгелдей жинап, тазалап және толық дезинфекцияланады, операция жасардын алдында тағыда соңғы рет шаң – тозаңнан сүртіп тазаланады.

     Емдеу бөлмесінде температура 22-25 градус С, 50пайыздық ылғалдылық және жақсы тоңазытқыш болуы шарт.

     Клиника бөлмесін дезинфекциялау үшін бактериялды лампала қолданылады. Бөлмедегі ауа, оның қабырғалары, іші, оның ішіндегі құрал-жабдықтар және т.б. заттар дезинфекцияланады. Бактериоцитті ультракүлгін лампаларда, операция бөлмесінде адамдар бар кездің өзінде де қолдануға болады. Лампаларды қойғанда олар өз айналасына микробтарды өлтіретін 2-3 метірлік алаң жасайды. Сондықтан лампаларды әр екі метр сайын қою немесе жылжыту керек. Операция бөлмесінде адам болған кезде лампаларды 6-8 сағат ұстаса жеткілікті. Ғылыми деректерге жүгінсек  лампаларды бөлмеге 2-3 сағат қойғанда микробтар едәуір азайса  6-8 сағатта 50- 80 пайызға дейін кемиді. Егерде лампалармен бірге операция бөлмесін ауамен тоңазытса онда микробтардың жойылуы 70-90 пайыз артатындығы анықталған.

     Клиникалық практикадан операция бөлмелеріне сапалы дезинфекция жасалса, асептиклық операциялардан соң, іріңдеп асқыну 3-3,5 есе азайғандығы дәлелденген.

     Емдеу бөлмесінің тазалығын, дезинфекция жасап, жиналуын ұйымдастыру және оны бақылау бекітілген  дәрігердің міндеті болып саналады. Асептикаға бөлмеден басқа, хирургтың қолын тазалау, операция жасайтын жерде өңдеу, тігін – таңғыш материалдарын дезинфекциялау жатады.

    Хирургиялық клиникада жұмысқа кіріспес бұрын, студент тек қана қатыспай, өзі кірісіп, тәжірибеге арналған малдарды қабылдап оларға оқулық хирургиялық операцияларды дербес орындайды. Кейіннен клиникада  оқуда өтуі  бағытында  сол  малдар оның пациенттері болады. Оперативтік хирургуяда операциялардың сәтті орындалуы  оның атқарылу техникасының дұрыс қалыптастырылуына байлансты  болатыны сөзсіз екеніне күмән болмайды, бірақ хирургиялық операциялардың тек қана жергілікті құбылыс деп есептеуге болмайды, керісінше ол организмнің барлық жүйелерін терең қозғайды. Осыған байланысты студенттерге анатомия, физиология, фармокология және басқада пәндерден толық білім алу қажеттілігі зор.

 

     Қорытынды

     Қорытындылай келгенде, мен Агроөнеркәсіп институының ветеринарлық медицина және зоотехния кафедрасынның клиникасында өзімнің курстық жұмысымның тақырыбына сәйкес қойдың жабық жарақатын  емдедім.

     Көру арқылы және сипау тәсілдері арқылы функция жасап, қанда гематома бар екенін, шырышты қабықтың күйін білдім және зерттедім. Көзбен көру арқылы шырышты қабықтың түсуін,  түсін оның өзгерістерін, жара және бөртпелері бар жоғын анықтадым. Ауыздың шырышты қабығын сипап оның қызуын, сезімталдығын және құрзақтығын анықтадым.

    Ас қорыту жүйесін зерттеген кезде ащы ішектің маңайын сипау және нұқу тәсілдерімен оның ауырған жерін білу және сезімталдығын анықтаймыз.Фанендоскоп немесе стетоскоп арқылы яғни түтікше аспаптар пайдалана отырып, сау малдың ащы ішекке пайда болатын дыбыстардың естілуі мен естілмеуін анықтаймыз және олардың өзара ерекшеліктері бар екенін байқадым.

    Қанды ісік, жануарлардың ұлпаларының әртүрлі механикалық факторлардың әсерінен терінің бүтіндігінің бұзылмай бүлінуі екенін білдім. Себептері әр түрлі механикалық факторлардың әсерінен пайда болатынын, жануарлардың жалпы жағдайы өзгеретінін, домбығу болатынын, ауырсынуда білінетінін, жергілікті жердің жұмысының бұзылуы болатынын көріп емдедім.

      Нәтижесінде он күннің көлемінде мал ауруынан айығып аяғынан тұрды.

 

  

     Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

     1.Д.Чередков, В.Никаноров, В.Захаров. «Хирургия және ортопедия»  Алматы, 1953 жыл (120)

     2.Орысша – қазақша малдәрігерлік сөздігі. Т. Сайдулдин. Алматы , 1993жыл (55)

     3.Б.К. Ілиясов  «Алғашқы ветеринариялық жәрдем». Алматы 2001жыл.(250)

     4.Б.К. Ілиясов  «Ветеринариялық хирургия». Алматы 2009жыл (230)

     5.К.И.Шакалов, Б.А Баликиров, Б.С.Семенов, А.В Лебедов, А.И.Федеров, «Хирургические болезни сельско – хозяйственных животных».(150)

     6.И.Е.Повоженко, К.И.Шакалов, И.А.Калашник «Частная ветеринарная хирургия». Ленинград, 1981жыл (350)

     7.Абдулла А.А, Наметов А.М, Ильясов Б.К. «Клинико – гемологияческие              показатели гнойных ран у овец при лечений шунгариновой и болезней животных». Алматы 2005г. (170)

     8. «Паразитология және жануарлардың инвазиялық аурулары» Алматы-2006ж (136)

    9.«Мал дәрігерінің анықтамалығы» Қайнар 1986ж (356)

      10.Құрманов   «Адамға малдан жұғатын аурулар» Алматы-Қазақстан 1983ж (145)

      11. «Жануарлар морфологиясы және латын терминологиясы» Алматы 2005ж (256)

      12. Н. Омарқожаұлы  «Мал шаруашылығы» Астана 2007ж (166)