Кіріспе

 

Тақырыптың өзектілігі. Маркетингтің туристік индустриясындағы маңыздылығын – туризмнің экономикалық тиімділігінің артуына, туристік ресурстарды тиімді пайдалануды, туристік индустрияның дамуы үшін жағдай жасауды анықтайтын мемлекеттік іс-шаралардың жиынтығынан біліп байқауымызға болады.

Маркетинг – экономикалық дамудың өзекті проблемаларын жан-жақты талдай отырып, бүгінгі таңдауға уақыт талабына сәйкес келетін әрі келешекке бағыт сілтейтін қызмет түрі болып табылады.

Маркетинг концепциясының жаңалығы мен құндылығы сонда, ол экономиканың негізгі құрамы: өндірісті, сауданы және адам тіршілігінің мұқтажын өзара ынталы әрі біртұтас қарым-қатынаста қарастыра алады.

Ал маркетингтің мақсаты: нарықтық экономикада шаруашылық коньюктураны зерттеу, тұтынушылардың нақты сұранысын анықтау мен оларды материалдық тұрғыдан ынталандыру, басқару саласына қатысты қабылданатын шешімдермен қамтамасыз ету, кәсіпорындардың жұмыс бағдарламаларының дұрыстығын дәлелдеу. Маркетинг – тауарға деген тұқтаждықты тауар алмасу арқылы қанағаттандыруға бағытталған қызметтің өмірлік маңызды түрі. Маркетингтің әлеуметтік негізі – халықтың төлеу қабілетіне қарай сұранысын өтеу болғандықтан, оның қалайда адам мүддесіне қатысты екендігі байқалады.

Өндіріс пен тауар сатуды және ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалануды маркетингтік басқару әдісі өндірілген тауарды сатумен ғана шектелмей, сол сатылатын тауарды өндірудің тиімділігіне баса назар аударады. Олай болса, тауар өндірудің өзі жеке дара кәсіп қана емес, ол тағы - өндіріс, сауда, тұтыну шеңберіндегі айналымға қызмет етуге арналған әрекет. Сонымен, тауар өндіру оны сату жағдайын алдын ала ойластыруға, ал сауда өз кезегінде тауарға деген сұраныстың барлығына байланысты туындайды.

Егер біз маркетингті туризмнің жүйесі ретінде қарастыратын болсақ, онда ол анық түрде құрам бөлігі болып табылады.

Туризмдегі маркетинг – түрлі елдердегі кәсіпкерлердің ұжымдық шығармашылығының өнімі. Маркетинг уақытпен де дамиды. Нарықтық қатынастар дамуының әрбір кезеңінде туризмдегі коммерциялық қызметке жеке, ерекше қадам болып қалыптасады.

Маркетингке қатысты қаншама деректер келтіріліп, көлемді сипаттамалар берілгенімен оның шын мәніндегі мазмұны мен мақсаты түгелдей зерттелінді деу ертерек. Өйткені еліміздегі қазіргі экономикалық жағдайдың деңгейіне қоғамдық құрылыстың ерекшеліктеріне байланысты маркетинг те қосымша мәліметтермен байытылып отырылады.

Курстық жұмыстың мақсаты. Туризмдегі маркетингтің мақсаты - тауарлар мен қызмет көрсетулерді танып білу, оларға деген іс-жүзіндегі және жасырын түрдегі сұранысты бағалау, турфирмалардың күш-жігерін сол тауарлар мен қызмет көрсетуді сұранысқа қажетті сапада, санда, бағада ұсына алу қабілеті.

Курстық жұмыстың міндеті.  Маркетингтің  туристік саясаты – туризмнің экономикалық тиімділігін артуына, туристік ресурстарды тиімді пайдалануды, туристік индустрияның дамуы үшін жағдай жасау міндеттері:

• туристік делдалдардың негізгі атқаратын жұмысын анықтау;
• маркетингтің теориясы мен тәжірибесін дамыту жолдарын қарастыру;
• халықаралық туризмдегі коммерциялық іс-әрекеттің концепциясын нақтылау;
• маркетинг деңгейі мен оны координациялау;
• маркетингтің ұлттық деңгейін анықтау;
• туристік қызметтерге сұраныстарды анықтау.

Зерттеу заты: туризмдегі  маркетинг негіздерін зерттеу көзделген. Туризмнің экономикалық мүмкіншіліктері қарастырылған.

 

    1    Маркетингтің туризм индустриясында маңыздылығы

    1.1 Маркетингтің ақпараттық концепциясы, ішкі жүйесі

Маркетинг бойынша жазылған әдебиеттер мен оқулықтар негізінен, тауарлар туралы, кейде сервистің арнайы маркетингтік мәселелері туралы айтады. Қызмет көрсету саласы экономикалық қызмет облысы ретінде көрсетіледі, оған көптеген елдерде 50%  - дық тұтыну шығынын жатқызады. Туризм маркетингі терминалогиясына алғаш тұжырымдаманы 1971 жылы Криппендорф жасады. «Маркетинг» термині алғаш рет АҚШ – та 50  жылдары қолданылады және тек Батыста ғана емес, сондай – ақ бұрынғы КСРО – да да жылдам тарады.

       Туристік кәсіпорын қатынастардың алуан түрлілігімен шарттасатын, сондай – ақ басқа да экономикалық субьектілермен тұрақты ауысып отыратын жағдайларда әрекет етеді. Бұл қатынастардың жиынтығы маркетинг ортасының түсінігін құрайды. Ол көбінесе фирманың қызметінің сипатын анықтайды және міндетті түрде маркетингтік зерттеулерді жүргізу барысында тиянақты қарастырылуы тиіс:

1. туристік кәсіпорынның ішкі ортасы туралы, оның потенциалы мен дамуының басымдылығы туралы.
2. сыртқы орта туралы, олардың ерекшелігі мен кәсіпорынның ондағы орны туралы.

  Ішкі орта (микроорта) – бұл кәсіпорын ішінде орналасқан және кәсіпорын бақылайтын жалпы маркетингтік ортаның бір бөлігі.

  Алайда маркетинг бойынша шолу әдебиеттерінде көрсеткеніндей, көптеген тауарларға, қызмет көрсетулерге деген анықтамалар мен мағыналарды білдіреді, олардың көпшілігі бір – біріне қарама – қайшы келеді. Маркетингтің мақсаты тауарлар мен қызмет көрсетулерді танып білу, оларға деген іс жүзіндегі және жасырын түрдегі сұранысты бағалау, фирмалардың күш – жігерін сол тауарлар мен қызмет көрсетулерді таратуға, сатуға, қозғалтуға жұмсау болып табылады.

  Маркетингтік ұстаным ерікті экономика жағдайында немесе бәсекелестікті реттеп отыру жағдайында сұраныстың ұсынысты анықтайтынын белгіледі. Кәсіпорынның табасы мен кірісі оның өнімді немесе қызмет көрсетуді сұранысқа қажетті сапада, санда және бағада ұсына алу қабілеттілігі анықталады.

  Маркетинг процесі – бұл өзара байланысты қадамдардың сериясы. Ол сұраныспен салмақты тұтынушыларды рыноктық зерттеулер мен келесі жоспарлау арқылы және тауарлар мен қызмет көрсетулерді тұтынушыларға сату мен бөлу арқылы анықтаудан басталады.

  Маркетинг технологиялары – бұл кәсіпорынның сұранысты анықтауы үшін қолданатын қызметі мен басқару әдістері.

  Туризмдегі маркетинг. Бұл жерде екі сұрақ туындайды: туризмдегі және индустриядағы маркетинг мәселелерін айыра білу, оны жеке – жеке зерттеу қажет.

  Индустриядағы табысты қолданатын маркетинг тұжырымдамалар қағидалары, технологиялары мен әдістері туризмде қаншалықты кеңінен қолданылады?  Осы екі сұраққа да жауаптар рыноктар арасындағы тауарлар бір жағынан, екінші жағынан туризм рыногы арасындағы айырмашылықты анықтау жолы арқылы табылады.

Туризм – бұл негізінен қызмет көрсету болып саналады. Тауарларды сату жекеменшік құқығының өзгеруін көрсетеді. Қызмет көрсетуді сатуды айтпағанда, сатушы мен тұтынушының арасындағы қатынас әдетте сатудан кейін тоқтатылады. Керісіеше, сатушы мен тұтынушы арасындағы қызмет көрсету қатынасы – едәуір күрделі, сондықтан сатып алушылар көбінесе тауарлар мен қызмет көрсетулерді пайдалану уақытында сатушыға тәуелді болып келеді. Оған қоса бұл жерде жекеменшік құқығын беру деген болмайды және сатушының қатысуынсыз тауарларды тұтыну мен қолдану қатынасы да мүмкін емес. Сонымен бірге, өнімдерді өндіре мен тұтыну өте тығыз байланысқан. Сатушы мейманхана (отель) немесе мейрамхана, авиаторабы және т.б. болсын олардың адамдары, ұралдары, запастары мен материалдары қызмет көрсетулерге жеткілікті болуы қажет. Егер тіпті қызмет көрсетулер алдын – ала шығарылмаған болса да, оларды көрсету мүмкіндігі алдын – ала жоспарлануы тиіс. Мұндай мүмкіндіктерді жоспарлау мен қамтамасыз ету сұраныстың мерзімдік және ауытқуларына қарамастан нақты болуы тиіс.

Фрагменттік жеткізіп берулер (тауарлар мен қызмет көрсетуді) сұранысты толықтырып отырады. өнімдердің көпшілігі толық түрде сатылады. Туристік қызмет көрсетулер жасалады және бірте – бірте өте жиі сатылады. Транспорттық бірлестік тасымалдаушы транспортпен, мейманхана (қонақ үйлер) орналастыру мен тағамдармен.

Гид – қасиетті орындарды таныстырумен қамтамасыз етеді. Туристердің көзқарасы тұрғысынан алғанда бұлардың бәрі қолайсыз және күрделі, себебі, әртүрлі қызмет көрсету мен тауарларды жеткізіп берушілердің көптеген санымен жұмыс істеу оларға тиімсіз.

Саяхаттардың саны әр түрлі. Салыстырмалы түрде алғанда, адамдар неліктен белгілі бір автокөліктер, нақты белгідегі темекілер немесе қатталған тағамдарды сатып алатынын анықтау оңай. Туристердің белгілі – бір жерге баруы, белгілі қызмет көрсететін орынға тоқтауы, демалыста белгілі нәрсемен шұғылдануы үшін обьективті және субьективті себептер болады. Сонымен бірге туристік қызмет көрсетулерге деген сұраныстың күшті иррационалдық элементі болатыны күмәнсізг. Бұл қосымша пайданың алғашқыға қарағандағы маңыздылығы фактісімен түсіндіріледі.

Туризмдегі маркетинг – түрлі елдердегі кәсіпкерлердің ұжымдық шығармашылығының өнімі. Маркетинг уақытпен де дамидыү Нарықтық қатынастар дамуының әрбәр кезеңінде туризмдегі коммерциялық қызметке жеке, ерекше қадам қалыптасты.

Маркетингтің тамыры тереңде жатыр. Қызметтің жеке саласы жіне ғылым ретінде ол XIX-XX ғасырларлда бөлініп шықты. Маркетингтің пайда болуы нарықтық қатынастардың қалыптасуымен және бәсекелестіктің өрши түсуімен ұштасып жатыр. Бұл факторлар нарықтық қызметті басқарудың қалыптасқан жүйесін жетілдіруді қажет етті. Ең алдымен жекелеген кәсіпкерлік құрылымдардың тұрмыстық қызметін басқарудың жоғары деңгейін қамтамасыз ету болды. Маркетингтің пайда боллуы осы мәселені шешуге бағытталды. Бұл алғашқы кезекте XX ғасырдың басында АҚШ-тың алдыңғы қатарлы университеттерінде лекция курстарын оқуда көрініс тапты. 1910 жылдан 1930 жылға дейін маркетинг мәнін түсіндіруге тырысқан алғашқы еңбектер жарияланды.

Маркетингтің пайда болған теориясын практикалық іске асырудың нәтижесі ірі фирмаларда нарықты зерттеу бөлімшелерін, сондай-ақ маркетингтік қызмет көрсету бойынша коммерциялық ұйымдар құру болды. 1926 жылы АҚШ-та маркетинг пен жарнаманың ұлттық ассоциациясы  ұйымдастырылды. Шамалы кейінірек мұндай ұлттық ұйымдар Батыс Еуропа елдері мен Жапонияда да пайда болды. 1929-1932 жылдардағы экономикалық тоқырау үлкен рөл ойнады. Ол әлемдік экономиканың дамуында маркетингтің бастапқы халі ауыспалы екенін көрсетті. Ол сол уақытта қол жеткізген шаруашылықтың нарықтық жағдайларымен сәйкес келтіруі тиіс. Нәтижесінде маркетинг тауарлар нарығын жасауға және жылжытуға, сондай-ақ олардың сатып алушыларға қолайлы жағдай туғызуына бағытталған басқару қызметінің құрамдас бөлігіне айналады. Мұндай қадам шамамен 60-шы жылдардың ортасына дейін өмір сүрді.

Бұл уақытта өнеркәсібі дамыған елдерде өндірістік-тұрмыстық үдерістерді реттеудің жаңа жүйесі жасалды. Нәтижесінде  маркетингтің теориясы мен практикасында нақты тұтынушыға оның шынайы қажеттіліктерімен акцент жасалды. Бұл маркетинг қазіргі  концепциясымен қалыптастыруға мүмкіндік береді. Маркетинг концепциясына сәйкес фирманың бүкіл қызметі нарық жағдайын үнемі есепке ала отырып іске асырылуы керек және жеке тұтынушыларының қажеттілігін дәл білуге негізделеді.

Олай болса, маркетинг ұғымын тұтыну саласындағы қызмет ретінде баяндаудан басқарудың нарықтық концепциясына дейінгі жолдан өтті. Қазіргі кезде көптеген мамандар маркетингті басқарудың нарықтық бағдарын қамтамасыз ететін қалыптасқан динамикалық жүйе ретінде қарастырылады. Бүгінгі таңда туризм туристңк өнңм, сервис және өндірісті ұйымдастыру сипаттамаларының бірқатар маңызды ерекшеліктерімен айрықшаланады. Сонымен, туризм индустриясының жүйесіне мамандандырылған мәселелер, ұйымдар мен қоғамдар енеді. Олардың барлығы маркетингпен айналысуға мәжбүр. Бұл жерде саяхаттар бюросы, ресторан мен транспорттық мекеме үшін маркетинг мақсаты мен мазмұны бірдей емес. Сонымен, туристік фирма клиенттерінің мұқтаждығын қанағаттандыру есебінен өз кірісін арттыруға ұмтылады. Ұлттың, аймақтың әкімшілік аймаққа туристерді көп тартқысы келеді. Қоғамдық туристік ұйым өз мәнін көтеруді және өз кәсіби қызметінің пайдамын көрсетуді қалайды.

Жоғарыда баяндағандай, туризм саласында маркетингтің келесі деңгейін ерекшелеуге мүмкіндік береді:

• туристік мекемелердің маркетингі (туроператор, турагент);
• туристік қызмет көрсетушілердің маркетингі;
• қоғамдық туристік ұйымдар маркетингі;
• территориялар мен аймақтар маркетингі.

Алғашқы екі деігей коммерциялық маркетинг саласына жатады.

Түрлі деңгейдегі институттардың маркетингтік қызметін бөлу шамамен төмендегідей болады:

• маркетингтік зерттеулер жүргізу;
• стратегиялық ұлттың, аймақтың және жергілікті маркетингтік концепциялар жасау;
• туристік инфрақұрылымды дамытуды қолдау;
• маркетингтік концепцияларды іске асыру мәселелері бойынша кеңес беру қызметі;
• елдің (аймақтың, турорталықтың) тамаша имиджін, образын жасау;
• жарнама саласында шаралар жүргізу.

     Туристік мекемелер өз кезегінде келесі маркетингтік қызметтерді орындауға бағдарлануы тиіс:

• нарықтық мүмкіндіктерді сараптау;
• болашағы бар мақсатты нарықты таңдай;
• туристік өнім жасау;
• турөнімді тарату;
• туризмдегі маркетингті дамытудың ұлттық, аймақтық және жергілікті концепцияларын іске асыруға қатысу.

       Халықаралық туризм нарығы түрлі елдер арасындағы қатаң бәсекелестіктің аренасы. Олардың көпшілігі үшін туризм – ұлттық экспорттың маңызды бабы. Бәсекелестік күрес нәтижелері түрлі елде туристік саясат қалыптасуының нақты күшіне тікелей байланысты.

       Маркетингтің туристік маңыздылығы – туризмнің экономикалық тиімділігінің артуына, туристік ресурстарды тиімді пайдалануды, туристік іс-шаралардың жиынтығынан біліп байқауымызға болады.

       Туристік саясат мемлекеттің жалпы саясатына тән барлық белгіге ие. Алайда ол қалыптасатын бірқатар өзгеше факторлар да бар:

• елдің табиғи жағдайы (рельеф, климат, географиялық жағдай, флора, фауна және т.б.);
• туристік қызығушылық объектілеріне жетуді анықтайтын транспорттық жағдайы;
• туризмді дамытудың әлеуметтік, экономикалық және құқықтық жағдайы.

      Маркетингтік ақпараттың ішкі жүйесі. Туристік өзіндік кәсіпорынның ішінде ішкі хабар жүйесі жоғарылаудың және қажетті мәлімдеулердің ізденуінен мүмкіндік туғызады. Осымен орайлас кәсіпорын қызметінің және әр уақытта нәтижесінде өзгереді. Ішкі хабар жүйесі ағымдағы қызмет толық тойтарысына тиісті бағытталған болу және шапшаң мәләмдеулердің беруін, кәсіпорын істерінің күй жағдайын сипаттайды. Ішкі қайнарлар арасында қажетті ерекшелеу:

• ішкі статистикалық;
• материалдық өткізілген зерттеулер;
• статистикалық есептілік;
• келісім шарттар;
• тексерулердің актілері және тексерулер;
• мәлімет әртүрлі болу есебінің нәтижелері және т.б.

 

1.2 Маркетингтік ақпараттың сыртқы жүйесі

      Маркетингтік ақпараттың сыртқы жүйесі - өзінің жұмысын және нұсқасын маркетингтік ортада ақпараттық болып жатқан жағдайларды ақпараттандырып отырады.

      Сыртқы ақпараттық мәлімдемені жинау төмендегідей жағдайда болады:

• жұмыс істейтін ұйымның нарықтық жағдайда ескеріп болжау;
• нарықтық жағдайдың күшін бағдарлау (бәсекелестердің барлығын, тұтынушылардың аудиториясын білу);
• макро ортаның жағдайы және оның дамуы;

Сыртқы ақпараттық жүйеде қайнар көзінің бөлінуі:

• экономикалық бағыттағы кітаптар;
• статистикалық басылымдар;
• жалпы жарнамалық қызметтер;
• өкіметтің және басқарманың нормативтік және заңдылық актілері;
• көрмелер, конференция, мәжіліс және презинтация;
• мемлекеттік, қоғамдық қызметтеркерлердің, саясаткерлердің баяндамалары.

    Қысқа профильді маркетингтік ақпараттың қайнар көзі болып төмендегідей болып бөлінеді:

• ұжымның финанс және бухгалтерлік есеп;
• туристік ұжымның бастықтарының және мамандарының есебі және интервью;
• газет журнал бюллетендері және коммерциялық басылымдар есебі;
• туризмнің маркетингтік анықтамасы, кітаптар, оқулықтар, оқу құралы;
• туристік экономикалық шолу;
• кәсіпорынның жарнама баспасы (каталогтар, проспектер, буклеттер);
• мамандырылған көрмелер мен жәрменкелер;
• туристік мәлімдеме, фирмалардың туристер жайлы ақпараттық мәлімдемені баспа түрінде және интернетте;
• коммерциялық базасы және банкісі;
• жеке коммуникациялық каналдар (тұтынушылар мен жеке қатынасы, басқа фирмалармен ақпараттық қарым-қатынас, кәсіпорындарда болу, көрмеде және жәрменкеде фирмаларды қадағалау).

       Ресми түрде хабарландыру, барлығына түсінікті болу үшін синдикаттық, көп көрерменге бірдей емес, келісім шарт бойынша. Ақпараттық консультациялық ақпараттық тартудың синдикативтік ақпараттың мүмкіншіліктері өте мол.

       Осы интеграциядан, көп уақыт бойы жақын достықта болатын генералдық мақсатта интеграциялайтын және интеграцияланатын кәсіпорындарға, келесі артықшылықтарды өзіне қосатын ұйымдарда өзара қарым-қатынас болатынын және бәсекелестік шектеулігімен түсіндіріледі.

       Интеграция түсінігінде көбіне бірігу принциптері жатады - өзінділіктік, ресурстар іс-әрекет сферасы. Ұйымдар бірігу формалары әртүрлі, сол және басқа елдің ұлттың спецификациялық басқаруына байланысты. Бірақ барлық әртүрліформадағы бірігулердің басты моментті түрлі бөліктердегі - өзіндік және өндіруші келісім-шарттың кооперациясымен байланысты.

       Соңғы жылдары туризм индустриясы шаруа бірігулерде, стратегиялық альянс тәрізді келесі себептермен түсіндірілетін қысқаша таратылады:

• технологиялық база мен әсер етуші нарықта құжаттар толтырылуы;
• пайда үшін өнімнің жақсы өндірілуіне назар аудару;
• тәуекел мен шығынның төмендеуі, жаңа нарыққа шығатын өніммен байланысты;
• жаңа өнім өндіру басында жаңартулар жасау;
• өнім өндіру масштабында үнемдеулер жасау;
• заңды және сауда бартеріне ыңғайлануы;
• операция диапазонының кеңеюі;
• операцияны шектеуде үстемақылардың төмендеуі.

 

1.3 Маркетинг ақпараттарының классификациясы

 Туризмді тиімді пайдалану үшін, туристік ұйымдарда туристік ақпарат жақсы жұмыс істеуі керек. Сондықтан туристік ақпаратты төмендегідей классификациялау қажет.

Маркетинг ақпараттарының классификациясы

Классификацияның түрі	Маркетинг ақпараттарының түрі
Уақыт түрі және оның мәлімдемесі	Тарихтың Күнделікті Болашақта
Маркетингтің шешімі және оның этапқа қатынасы	Шешім қабылдайтын маркетинг Түсініктеме беретін маркетинг

 

Маркетинг классификациясының жаңалығы мен құндылығы сонда, ол экомиканың негізгі құрамы: өндірісті, сауданы және адам тіршілігінің мұқтажын өзара ынталы әрі біртұтас қарым-қатынаста қарастыруға саяды.

Ал маркетингтің мақсаты: нарықтық экономикалық және шаруашылық коньюктураны зерттеу, тұтынушылардың нақты сұранысын анықтау мен оларды материалдық тұрғыдан ынталандыру, басқару саласына қатысты қабылданатын шешімдерімен қамтамасыз ету, кәсіпорындарындардың жұмыс бағдарламаларының дұрыстығын дәлелдеу. Қысқа айтқанда, маркетинг-тауарға деген мұқтаждықты тауар алмасу арқылы қанағаттандыруға бағытталған қызметтің өмірлік маңызды түрі. Маркетингтің әлеуметтік негізі-халықтың төлеу қабілетіне қарай сұранысын қтеу болғандықтан, оның қалайда адам мүддесіне қатысты екендігі байқалады.

Өндіріс пен тауар сатуды және ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалануды маркетингтің басқару әдісі өндірілген тауарды өндірудің тиімділігіне баса назар аударады. Олай болса, тауар өндірудің өзі жеке-дара кәсіп қана емес, тағы да ол өндіріс сауда тұтыну шеңберіндегі айналымға қызмет етуге арналған әрекет. Сонымен, тауар өндіру оны сату жағдайын алдын-алаойластыруға, ал сауда өз кезегінде- тауарға деген сұраныстың барлығына байланысты туындайды.

 Үздіксіз өзгеріс үстіндегі әрбір саланың (өндіріс, сауда жүйесі, сұраныс) өзіндік ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне және табиғи немесе материялдық жағдайларына қарай олардың даму деңгейлері біркелкі бола бермейді. Міне, сол себепті келешек тенденцияларға да стратегиялық болжаулар мен бағдарламалар жасау маркетинг қызметінің аса мәнді жағы болын табылады.

Техналогиялық жеделдету адам ой-санасы мен еңбек құралдарын үздіксіз жетілдірудің жемісі екені рас. Әйтсе де техналогия қарқынды күшке айналып, материялдық өндірісті жедел дамытуға айрықша атсалысып отырған шақта адамзат өз қолымен жасаған игіліктерден туындаған проблемалардыңқоршауында қалып отырғаны шындық. өйткені тауар өндірудің қарыштап өсуі жекеленген елдердің әкімшілік шеңберінен шығып, тіпті адам табиғатының биологиялық мүмкіндіктерінен де алға озып барады. Дәлірек айтсақ,техналогия мен биологиялық желілердің өзара сәйкессіздігі көрнеу көзге белгі беруде.

 

       2   Туризмдегі маркетинг деңгейі мен координациясы

      2.1 Ұлттық деңгейдегі туризм маркетингі

      Бүгінгі таңдағы туризм туристік өнім сервис және өндірісті ұйымдастыру сипаттамаларының бір қатар маңызды ерекшеліктермен айрықшаланады. Сонымен туризм индустриясының жүйесіне мамандандырылған мәселелер, ұйымидар мен қоғамдар енеді. Олардың барлығы маркетингпен айналысуға мәжбүр. Бұл жерже саяхаттар бюросы, ресторан мен транспорттық мекеме үшін маркетинг мақсаты мен мазмұны бірдей емес. Сонымен туристік фирма клиенттерінің мұқтаждығын қанағаттандыру есебінен өз кірісін арттыруға ұмтылады. Ұлттың аймақтық әкімшілік аймаққа туристерді көп тартқысы келеді. Қоамдық туристік ұйым өз мәнін көтеруді және өз кәсіби қызметінің пайдасын көрсетуді қалайды.

         Жоғарыда баяндағандай туризм саласында маркетингтің келесі деңгейін ерекшелеуге мүмкіндік береді: туристік мекемелердің маркетингі (туроператорлар мен турагенттердің);

 - туристік қызмет көрсетушілердің маркетингі;

 - қоғамдық туристік ұйымдар маркетингі;

 - территориялар мен аймақтар маркетингі;

Алғашқы екі деңгей коммерциялық маркетинг саласына жатады. Түрлі деңгейдегі институттардың маркетингтік қызметін бөлу шамамен төмендегідей болады.

      Мемлекеттік және жергілікті органдардың негізгі маркетингтегі мыналар болады:

 - Маркетингтік зерттеулер жүргізу;

 -Стратегиялық ұлттың, аймақтың және жергілікті маркетингтік концепциялар жасау;

 - Туристік инфрақұрылымды дамытуды қолдау;

 - Маркетингтік концепцияларды іске асыру мәселелері бойынша кеңес беру қызметі;

 - Елдің (аймақтың, турорталықтың) тамаша имиджін, образын жасау;

 - Жарнама саласында шаралар жүргізу.

Туристік мекемелер өз кезегінде келесі маркетингтік қызметтерді орындауға бағдарлануы тиіс:

 - Нарықтық мүмкіндіктерді сараптау;

 - Болашағы бар мақсатты нарықты таңдау;

 - Туристік өнім жасау;

 - Турөнімді тарату;

 - Турөнімді қозғау;

 - Туризмдегі маркетингі дамытудың ұлттық, аймақтық және жергілікті концепцияларын іске асыруға қатысу.

 Маркетингтің түрлі деңгейлерінің арасында тығыз байланыста болу керек. Халықаралық туризм нарығы түрлі елдер арасындағы қатаң бәсекелестіктің аренасы. Олардың көпшілігі үшін туризм – ұлттық экспорттың маңызы бар. Бәсекелестік күрес нәтижелері түрлі елде туристік саясат қалыптасуының нақты күшіне тікелей байланысты.

      Маркетингтің туристік саясаты – туризмнің экономикалық тиімділігінің артуына, туристік ресурстарды тиімді пайдалануды, туристік индустрияның дамуы үш жағдайды жасауды анықтайтын мемлекеттік іс – шаралардың жиынтығы.

      Туристік саясат мемелекеттің жалпы саясатына тән барлық белгіге ие. Алайда ол қалыптасатын бірқатар өзгеше факторлар да бар:

 - Елдің табиғи жағдайы (рельеф, климат, географиялық жағдай, флора, фауна және т.б.);

 - Туристік қызығушылық обьектілеріне жетуді анықтайтын транспорттық жағдай;

 - Туризмді дамытудың әлеуметтік, экономикалық және құқықтық жағдайы.

Туристік саясаттың мақсаты ел дамуының нақты экономикалық және тарихи жағдайлармен байланысты. Бұлардың ішіндегі ең маңыздысы ұлттық туристік өнім жасау және нарыққа шығару болып табылады. Бұл мақсатты іске асыру сәйкес маркетингтік шараларды іске асыруды қажет етеді.

Ұлттық деңгейдегі туризм маркетингінің стратегиясы мемлекеттің туристік имиджін қалыптастыруға және дамытуға бағытталған.

Бүкіл әлемдік туристік ұйымның анықтамасы бойынша, ел имииджі – бұл белгілі образ жасауға ықпал ететін тәжірибелердің эмоционалды және тиімді ұғымдарының жиынтығы.

Ел имджі бірнеше деңгейде тұрмыстық, әлеуметтік – экономикалық іскерлік болады. Ел имиджін айқындау үшін (тұрмыстық психология деңгейінде) бір қатар сипаттамалар;

Символдар, ұлт ментолитетінің, оның мәдениетінің ерекшеліктері пайдаланылады.

Елдің әлеуметтік – экономикалық имиджі оның тиімділігінің кешенді көрсеткішінің көмегімен бағаланады. Ол туризм үшін ерекше маңызды. Елдің іскерлік имиджі оның бәсекелестігіне қабілеттің ұғымымен түсіндіріледі.

 

2.2 Туристік қызметтерге сұраныстарды анықтайтын факторлар

        Туристік тауарлар мен қызметтерге деген сұраныс көптеген өзгерулдерге қатысты болады, олардың кейбіреулері тәуелсіз болып келеді және потенциалды туристтер мен труистік тауар өндірушілер, туристік қызмет көрсетушілер тарапынан бақылаусыз болады, сол кезде олар өзгереді және бір – біріне қатысты болады.

         Туризмге деген сұраныс потенциалды және іс жүзіндегі деп екіге бөлінеді. Туристік тауар мен қызмет көрсетуге деген потенциалды сұраныстың көлемі саяхатқа щыққан ниет білдірген адамдардың санымен анықталады. Іс жүзіндегі сұраныс берілген уақытта іс жүзінде кім саяхатқа шықты және белгіленген орынға кім бағытталды деген сөз. Потенциалды және іс жүзінде сұраныс арасындағы сандық айырмашылық  - бұл туризм бойынша маркетологтардың бар күші неге бағытталғанында.

         Сұраныстың жалпы факторлары.          Берілген теориядағы (ел, қала, аймақ) туристік рыноктың көлемі төмендегі факторалрмен анықталады:

         Сатып алу қабілеті.

      Өмір сүру деңгейі мен саяхат интенсивтілігі арасындағы қатыстылықтың жоғарғы дәрежесі – туризмнің фундаменталды айғағының бірі.

     Туристік қызметке сұраныстың дұрыс созылмалылығы туризмге сұраныстың тез өсуін түсіндіреді.

      Barel  айтқандай, егер біз кіріс деңгейін, оны бөлу мен бөліп берудің туристік сұранысқа белгілі бір әсерін мойындар болсақ, онда бұл біз мұның ұлттық кірісті аса ұлғайтпайтынын ескеруіміз керек, қайта бұл туризмдегі тұтыну қызметін анықтайды. Іс жүзінде, жеке кірістердің өсуі жалпы шығындарды азайтады.

     Демографиялық құрылыммен беталыс.

     Тұрғындардың көлемі мен олардың өсуі туристік сұранысқа онша әсер ете бермейді. Тұрғыны көп, кірісі ортадан төмен елдердің туризмге деген мүкіндігі шектеулі. Жалпы, дамушы елдердің көпшілігінде тұрғындардың өсуі оншалықты үлкен емес. Астық құрылымы едәуір маңызды саналады, өйткені, орта жастың көбеюі  - көптеген адамдардың кіріс деңгейін игеретіндігі, бұл олардың саяхат жасауларына мүмкіндік береді. Зейнеткерлікке шығу жасы төмендеуі мүмкін, сондай  - ақ адамдардың маңызды бөлігінде саяхатқа шығуға бос уақыттары болады.

      Әлеуметтік және мәдени факторлар.

      Индустрияландыру тек кіріс құрылымы мен кірістерді бөліп беріп қана қоймай, сондай – ақ, туризмге деген сұраныстың өсуіне тікелей жіне жанама қысым мен стрессте өз кезегінде ықпал етеді. Қалаларда орташа кіріс ауылды жерге қарағанда жоғары болғандықтан туризмге сұранысты өсіретін орта болып табылмайды.

      Бос уақыттың артуы және әлеуметтік қажеттілік ертінде демалыстарға төлемді мойындау туризмге сұранысты арттыра түседі. Бәрінен бұрын қозғалыстық ерікке және сапарға шыққанда жаңа көңіл  - күйлер мен тәжірибе алуға көбірек көңіл бөлінеді.

       Туризм сарыны және сапарларға қатынас.

       Тығыз байланысқан әлеуметтік және мәдени факторлар сапарларға байланысты негізгі сарын, тілек және күту болып табылады. Туризмнен түсетін пайда көп жағдайда абстрактілі және субъективті болып табылады, бірақ, берілген туристік қызмет көрсетулер немесе тауарлар тұтынушыларды қарама – қайшы және үйлеспейтін қажеттіліктер мен сарындармен тарататыны таң қаларлық жағдай емес. Потенциалды туристтер туризмдік қызмет көрсету мен тауарлар туралы айтатын сын – талдаулар біркелкі және ерекше болады.

      Берілген қызмет көрсетулер, орналасу орындары немесе азық – түлік әр түрлі бағаланады және тұтынушының әр түрлі әсерін, яғни қанағаттану немесе қанағаттанбауды туғызады. Мұның бәрі қозғалыс стратегиясы мен жоспарын жасау барысында назарға алынуы тиіс.

       Сапарға шығу мүмкіндігі мен туризмдегі маркетингтің интенсивтілігі.

       Сұраныс көлемі тек қажеттіліктермен, тілектермен және сатып алу қабілетімен ғана анықталмайды, олар сондай -  ақ, жасалған ұсыныстармен де анықталады. Басқаша айтқанда, белгіленген орын, баға айырмашылығы, орналасу орындарының түрлері көп болған сайын, туризмге деген сұраныс та жоғары болады. Мұның барлығы туристтерге мүмкіндіктердің кең қатарынан таңдау жасауға мүмкіндік береді.

      Бұл факторлар бірлесір берілген рыноктағы туризмге сұраныс көөлемін анықтайды, демек, оларды рыноктық жағдайларды анықтау мен болашақ рынок потенциалын алдын – ала болжау  барысында ескерген жөн. Бұлардың көпшілігі санымекн өлшенеді және оңай анықталады. Осы себепті жалпы сұраныс болжамы ерекше сұранысқа қарағанда едәуір нақтырақ.

      Ерекше сұранысты анықтайтын факторлар.

      Жалпы сұраныс ішінде ерекше орналастыру орындарына деген сұраныс, туристік қызмет көрсету түрлері мен азық – түліктері төмендегі факорлармен анықталады:

      Баға және туристік қызметке сұраныс.

      Өндірістік емес көпетеген салаларда баға ерекше сұранысты анықтайтын қосымша фактор болып саналады, өйткені қызмет көрсетушілер арасында баға айырмашылықтары болмайды, оларды маңыздылығы бойынша қызметті қосымша тұтынушылар деп санайды, бұл жерде едәуір жоғары деңгейдегі қажеттіліктер қосымша тартылады, немесе, берілген қажеттілік ерекше немесе сыналатын болып келеді.

     Туризмдегі баға – бұл сұранысты анықтайтын фактор. Белгіленген орындар туралы, саяхат жасау әдісі мен саяхатқа шығу уақытындағы іс  - шаралар туралы тұру мен қызмет көрсету жағдайлары туралы, сапардың ұзақтығы туралы шешімдер бағалық шешімдермен анықталады. Туристік қызмет көрсетуге қойылатын баға жоғары болады. өйткені: саяхатқа шығу сұранысы дискретті болып табылады және ол әр түрлі жолдармен қанағаттандырылуы мүмкін, олардың әр қайсысы туристтердің бір – бірімен теңдейлігіне қарай ұсынылады.

     Туристік қызмет көрсетулер, белгіленген орындар жоғары дәрежед қаншалықты өзара алмастырылатын (тауарлар - субституттар) болып табылса, онда баға осы қызмет көрсетулерді таңдап алудың маңызды критериі болмақ.

     Туристтердің көпшілігі қызмет көрсетуді маңызды фактор ретінде қарастырады, әсіресе бұл мейманхана, круиздер мен турларға қатысты. Баға, сондай – ақ, туроператорлар арасындағы бәсекелестіктің де маңыздыфакторы болып табылады. Әр түрлі туроператорлардың бағдарламалары бір немесе сол орынды, ауыстыру әдістерін, мейманханаларды, экскурсиялық турларды және т.б. қамтиды. Азық – түліктің қаншалықты аз дәрежеде айырмашылығы болса, баға айырмашылығы маңызды дәрежеде тұтынушыны (сол немесе басқа туроператордың тұтынушысын) таңдауды анықтайды.

Белгіленген орынға тарту әдістері.

      Саяхатқа қатысты шешімдер белгіленген орынды таңдап алу шеңберінде қабылданады. Ең маңызды шешімді потенциалды саяхатшы өзінің қайда барукеректігін шешкен кезде қабылдайды.

      Бұл таңдау туризмге тартудың әр түрлі әдістерін бағалаумен анықталады. Саяхатшының қажеттілігін, тілегін, күткендерін қанағаттандырғанда оны тартудың мүмкіндігі туады. Сондай – ақ, орналасқан жері, оқыиғалар немесе белгілі бір қызмет мүмкіндіктерінің болуы саяхатшыны тартуы мүмкін.

     Орналасқан жері өзнің біркелкі факторларымен немесе жасандылығымен тартуы мүмкін. Сонымен бірге мәдени фестивальдар, спорттық жарыстар, конвенциялар да тартуы мүмкін. Қызмет арқылы тарут гольф ойындарына, паруспен қыдыруға т.б. мүмкіндіктің барын көрсетеді. Бұдан басқа, турлидерлердің, гидтер мен мейманхана қызметкерлерінің кеңестері мен консультацияларының мүмкіндігі мен сапасы тарту факторларының бірінен саналады.

      Отельдер мен басқа да орналастырудың түрлері, жергілікті транспорт, мейманханалар сувенирлік дүкендер, банктер мен валюта алмастыру пункттері, яғни труистке қажетті барлық нәрсе – берілген саяхаттың тартымдылығын анықтайды.

      Қол жеткізулер.      Бұл ең алдымен, турист таңжап алатын қозғалыстың һ, саяхат үшін қажетті бағамен уақыттың, жылдамдық пен үміт комбинациясының әдістеріне қатысты. Бұдан басқа медициналық тексеру, валютаны бақылау, кеден сияқты факторлар да назарға алынады.

     Ақпараттау және басқа да дайындық қызметтері. Потенциалдық туристтерге дайындық қызметтерінің кең көлемін ұсыну қажет. Бұл қызметтің пайдасы мен сапасы турист үшін маңыздылығы соншалық, олар туристті өнімнің элементтері ретінде қосылады.

     Имидж.  Туристтердің қабылдау сезімі табиғатынан субъективті болып келеді. Белгіленген жермен астасатын идеялар мен көзге елестетулер сұраныс көлеміне ықпал ететін маңызды факторға жатады.

 

     2.3 Турситік кәсіпорында маркетингтік ақпарат жүйесі

     Маркетингтік ақпараттың сыртқы жүйесі. Маркетинг ақпаратының классификациясы. Туризмді тиімді пайдалану үшін, туристік ұйымдарда туристік ақпарат жақсы жұмыс істеуі керек. Сондықтан туристік ақпаратты төмендегідей классификациялау қажет:

 - Тарихтық ақпарат ұжымның жұмысын және оның істеген уақытын қамтамассыз етеді;

 - Күнделікті ақпарат – күнделікті ақпарат беріп тұратын бизнес туралы;

 - Болашақтағы қадағалау ақпараты – болашақты қадағалау ақпаратты ұжымды қадағалап келешекте қандай жетістіктерге жеткізуге болатындығын болжайды;

 - Шешім қабылдайтын ақпарат  - ұжымның қалай қызмет ететінін және олардың мақсатын дайындайды;

 - Түсініктеме беретін маркетинг – ақпаратты маркетингте болып жатқан өзгерістерді, олардың себебін түсіндіреді;

 - Жоспарлы маркетингтік ақпарат – ақпараттық маркетингтің программасын, жоспарын стратегиялық анализ жасайды;

 - Санына қарай ақпараттық маркетинг – анализ жасап қайта шығын кететінін есептеп және қанша пайда көретінін есептейді және де қандай инвесторлар керек екенін есептейді;

 - Сапалы ақпарат маркетингі – туристік қызмет көрсетіп жатқан ұжымдарға сапалы баға беріп солардың қызмет көрсететін орнын, қандай қызмет көрсетіп жатыр деген мінездеме береді;

 - Тұрақты ақпарат беру – маркетинг ортасын олардың тұрақты, қызмет беріп жатқанын хабардар етеді;

 - Ауыспалы ақпарат маркетингі – қызмет көрсетудің тұрақты және ауыспалы қызмет көрсетуіне мінездеме береді;

 - Эпизодтық ақпарат – жүре туындайды, мысалы: өзіңмен бәсекелес болған кәсіпорын туралы ақпарат алғың келген жағдайда ғана туындайды немесе олардың қызмет бағасы жағдайында туындайды;

 - Демоскопикалы ақпарат – қажетті жағдайда туристтер жайлы мәлімет жинайды;

 - Экаскопикалық ақпарат – нарықтағы туризмнің жағдайы, оның экономикалық ситуациялары және оның бағалары туралы мәлімет береді.

Бухгалтерлік және статистикалық есептен алынғандар,  арнайы жариялаулардың анықтамалары жүйеленген және аналитикалық жалпылаулардың  ішкілерді (кәсіпорынға көңіл бөлумен) және сыртқылары өзімен қайтара хабар ұсынады.

     Екінішілік хабар:

1. Алу тездігі, алғашқы салыстыру және жинауы.
2. Салыстырмалы алудың мүмкіндігі.
3. Бірліктерді өлшеу мүмкіндігі
4. Әр түрлі анықтамада топтастыру жүйелерін қолдану.
5. Әр түрлі дәрежелі жаңалық.
6. Мүмкіншіліксіз анықтық бағалау.

Сондықтан мұқият іздеу және талдаусыз екінші қайтара тап осылардың алғашқы хабар жинауына кірісуге ұсынылмайды. Арнайы тексерулерден хабар өткізу арқылы бағытталғандардың барысында нақтылы проблема шешіміне қалыптасады.

         Негізгі принциптері мен және маркетинг құру жүйесінде хабар мынадай болып келеді:

 - өзектілік;

 - анықтылық;

 - есестету толықтығы;

 - мақсаттылық;

 - келісушілік және ақпараттық бірлік.

1. өзектілік – маркетингтік хабардың орта күй жағдай уақыттарының әрбір кезеңіне нақты тойтарыс білдіреді.
2. анықтық – тап осылардың объективті күй жағдай елестетуінде және даму жағдайында құралады.
3. елестету толықтығы – барлық факторлардың объективті есебі үшін елестетулер қажетті күй жағдайға ықпалын жасаудың қалыптастырушы және көрсетушілердің және туристік маркетингтік кәсіпорын орта дамуы.
4. Мақсаттылық – тап осылардың нақтылы мақсаттарға жөн сілтейді және мақсаттық хабар жүйелері сөнуші өңдеулер талап етеді.

 

1.  Маркетингтік ақпараттың ішкі жүйесі

Туристік өзіндік кәсіпорынның ішінде ішкі хабар жүйесі жоғарылаудың және қажетті мәлімдеулердің іздеуінен мүмкіндік туғызады. Осымен орайлас кәсіпорын қызметінің және әр уақытта нәтижесінде өзгереді. Ішкі хабар жүйесі ағымдағы қызмет толық тойтарысына тиісті бағытталған болу және шапшаң мәлімдеулердің біреуін кәсіпорын істерінің күй жағдайын сипаттайды. Ішкі қайнарлар арасында қажетті ерекшелеу:

 - Ішкі статистикалық;

 - Материалдық өткізілген зерттеулер;

 - Стаистикалық есептілік;

 - Келісім шарттар;

 - Тексерулердің актілері және тексерулер;

 -Түсетін мәлімдеулер;

Мәлімет әр түрлі болуының есептеу нәтижелері және т.б.

3. Маркетингтік  ақпараттың сыртқы жүйесі.

Cыртқы ақпараттық жүйе өзінің жұмысын және нұсқасын маркетингтік ортада ақпараттық болып жатқан жағдайларды информациялап алады. Сыртқы ақпараттық мәлімдемені жинау төмендегідей болады:

 - Жұмыс істейтін ұйымның нарықтық жағдайда ескеріп болжау;

 - Нарықтық жағдайдың күшін бағдарлау (бәсекелестердің барлығын, тұтынушылардың аудиториясын білу);

 - Макро ортаның жағдайы және оның дамуы;

 - Сыртқы ақпараттық жүйедегі қайнар көзінің бөлінуі;

 - Жалпы ақпараттың маркетингтік ортасы;

 - Қысқа профильді маркетингтік ақпарат;

 - Жалпы маркетингтік ақпараттың қайнар көзі болуы мүмкін;

 - Экономикалық бағыттағы кітаптар;

 - Статистикалық басылымдар;

 - Анықтамалар;

 - Жалпы жаранамалық қызметтер;

 - Өкіметтің және басқарманың нормативтік және заңдылық актілері;

 - Көрмелер, конференциялар, мәжіліс және презентация;

Мемлекеттік ждәне саясаткерлердің, қоамдық қызметкерлердің баяндамалары.

Қысқа профильді маркетингтік ақпараттың қайнар көзі болып төмендегідей атауға болады:

 - Ұжымның финанс және бухгалтерлік есебі;

 - Туристік ұжымның бастықтарының және мамандарының есебі және интервью;

 - Газет журнал бюллетендері және коммерциялық басылымдардың есебі;

 - Туризснің маркетингтік анықтамасы, кітаптар, оқулықтар оқу құралы;

 - Туристік экономикалық шолу;

 - Кәсіпорынның жарнама баспасы (каталогтар, проспектер, буклеттер және т.б.);

 - Мамандандырылған көрмелер мен жәрмеңкелер;

 - Туристік кәсіпорындарда болу;

 - Туристік мәлімдеме фирмалардың туристтер жайлы ақпараттық мәлімдемені баспа түрінде және интернетте;

 - Коммерциялық базасы және банк ісі;

      Жеке коммуникациялық каналдар (тұтынушылар мен жеке қатынасы, басқа фирмалармен ақпараттық қарым – қатынас, кәсіпорындарда болу, көрмеде және жәрмеңкеде фирмаларды қадағалау).

Сыртқы хабарды төмендегідей бөлуге болады:

    - Ресми түрде хабарландыру, барлығына түсінікті болу үшін;

    - Синдикаттық, көп көрерменге бірдей емес, келісім шарт бойынша. Ақпараттық  консультациялық ақпаратты тартудың синдикативтік ақпараттардың мүмкіншіліктері өте мол.

Сұрақтардың формасын құрастыру:

 - Сұрақтар қарапайым және түсінікті болу керек;

 - Сұрақтар тек қана біржақтама болу керек;

 - Сұрақтар орташа нейтральды болу керек;

Анкета толтырудың принциптері:

 -  Сұрақтардың қатарын дұрыс қою керек;

 - Қарапайымнан күрделіге дейін, жалпы сұрақтан мамандандырылған сұрақтар;

 - Әр түрлі инструменттерді қолданбау керек (төрт ступенкалы, одан кейінгі жеті ступенкалы).

Алдын ала анкеталардың сапасын бағалау.

Ойлап табылған анкеталарды алдын ала ойлап талдап, одан кейін сұралатын сұрақтардың жауабын талдайды. (10 – 15 адамдардан анкета жинап соны талдайды.)
     Почта арқылы анкета жинау, және оның процентін асыру:

 - Марапаттау (сұрақтар қойып оған ризашылығын білдіру керек);

 - Қосымша хат жіберу керек. (қызықтырып, оған ешкімге айтпауға гарантия беру керек);

 - Анкетаны телефон арқылы жіберу керек;

 - Қызықты тақырыптарды және көрнекті құралдармен әсемдеуді конверт арқылы жіберу керек.

Бақылау -  ақпараттық маркетингте өзіңнің қарсыласыңның мінез құлқын бірінші ақпараттың маркетингісін бақылау арқылы қадағалау:

 - Бақылау ғылыми мақсатта іске асады;

 - Бақылау жоспарлы түрде және системалы түрде;

 - Бақылау қызықты факиілерді жинаудан басталады;

      Бақылаудың артықшылығы мен қатар кемішлігіде жүреді.

1. Артықшылығы.

- Бақылаудың қарапайым және шығын аз кетеді.

- Жоғары объективті түрде бақылау.

- Жағдайдың шынайылығы.

2. Кемшілігі.

- Презентация жасаған кезде барлығын тегіс қамти алмайсың. Субъективті түрде бақылау.

Тұтынушылардың мінез құлқы оның қызығушылығы бақылаушыларға қызықтырмайды.

 

	Жоспарлау маркетингі
Санына қарап бағалау	Санына қарай маркетинг
	Тұрақты Ауыспалы Эпизодтық
Ақпараттық мінездеме	Демоскопиялық Эпоскопиялық

 

 

3 Маркетингтің негізгі тұжырымдамалары

      Маркетинг нарықтық-экономикалық жүйеде орныбар ойлау стилі, іргетасы қаланған қондырғы немесе басқару философиясы сияқты кәсіпкерліктің де ең негізгі тірегі болмақ. Маркетинг тұжырымдамасы фирма қызметінің басты мұраты – сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және осының негізінде оның өсуі мен мол пайда табу мақсатына қол жеткізуді көздейді.

       Маркетинг теориясы мен тәжірибесінде мынадай тұжырымдамалар белгілі:

• өндірістік;
• тауарлық;
• өткізу немесе саудалық;
• маркетингтік;
• қоғамдық немесе әлеуметтік-этикалық маркетинг тұжырымдамасы.

Маркетинг тұжырымдамалары

Тұжырымдамалар	Қолдану шарттары	Мақсаттар
Өндірістік	Сұраныс ұсыныстан елеулі түрде артық, үлкен және тұрақты нарықтың болуы	Өнімді өндірудің жоғары тиімділігіне жету, бағаларды төмендету
Тауарлық	Тұтынушылардың тауар сапасына қоятын талаптар	Тауарды жетілдіру және оның сапасын арттыру
Өткізушілік немесе саудалық	Монополия және тауар тапшылығы жағдайы, өнімдерді өткізудің шектелген нарығы	Өндірілген тауарды сату, өткізу бойынша жоспарды орындау
Маркетингтік	Тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін білу; мақсатты нарықтың болуы, біріккен маркетинг жүйесін құру.	Бәсекелестермен салыстырғанды тұтырушы мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін неғұрлым жақсырақ қанағаттандыру.
Қоғамдық (әлеуметтік-этикалық маркетинг тұжырымдамасы)	Экология мәселелері; әлеуметтік және этикалық мәселелерді есепке алу қажеттілігі	Фирманың пайда табуы; сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру; қоғам мүддесін ескеру.
Өзара әрекеттесу маркетингі	Тұрақты сатып алушылар мен бизнес-серіктердің бар болуы	Сатып алушылар мен бизнес серіктер арасындағы ұзақ мерзімді өзара қатынастарды орнықтыру мен қолдау

 

       Бұл тұжырымдамалар американдық экономиканың дамуын белгілі бір кезеңдерін, сонымен қатар әлемнің дамыған елдерінде болып жатқан экономикалық және саяси өзгерістерді сипаттайды. Олардың практикалық іс-әрекетке қолдануға фирманың мақсаттары, тауар түрлері бәсекелестік артықщылықтардың шығу көздері, маркетингтің шоғырлану дәрежесі нарықтағы бәсекелестік деңгейі сияқты көптеген факторлар әсер етеді.

       Осылайша, басқа тауарларға қарағанда тұтыну тауарларына дәстүрлі маркетингтік тұжырымдамасын өндіріс құралдарына өзара әрекеттесу

 

Қорытынды

 

     Қорытындылай келгенде халықаралық туризмдегі маркетинг негіздері туралы біраз мағлұматтар қарастырдық. Көптеген салаларда кәсіпорын иелері өнім шығаруда, оған тиісті баға қоюда және оларды бөлуде бақылау жасап отырады. Туризмдегі туроператорлар, турагенттер «отельдерді» брондау сервисі т.б. сияқты делдар жоғары маркетингтік күш салады және екі себепке байланысты «каналды капитандар» болады. Маркетингтік пайда болуы нарықтық қатынастардың қалыптасуымен және бәсекелестіктің өрши түсуімен ұштасып жатыр. Бұл факторлар нарықтық қызметті басқарудың қалыптасқан жүйесін жетілдіру қажет етті. Ең алдымен жекелеген кәсіпкерлік құрылымдардың тұрмыстық қызметін басқарудың жоғары деңгейін қамтамассыз ету керек екендігін білдік. Бүгінгі таңдағы туризм туристік өнім сервисті  және өндірісті ұйымдастыру сипаттамаларының бірқатар маңызды еркешеліктерімен айрықшаланады. Сонымен, туризм индустриясының жүйесіне мамандандырылған мәселелер, ұйымдар мен қоғамдар енеді. Олардың барлығы маркетингпен айналысуға мәжбүр. Бұл жерде саяхаттар бюросы, ресторан мен транспорттық мекеме үшін маркетинг мақсаты мен мазмұны бірдей емес. Сонымен туристік кәсіпорын клиенттерінің мұқтаждығын қанағаттандыру есебінен өз кірісін арттыруға ұмтылады. Ұлттық аймақтық әкімшілік аймаққа туристтерді көп тартқысы келеді. Қоғамдық туристік ұйым өз мәнін көтеруді және өз кәсіби қызметінің пайдасын көрсетуді қалайды. Жоғарыда баяндағандай туризм саласында маркентингтің келесі деңгейін ерекшелеуге мүмкіндік береді:

• туристік қызмет көрсетушілердің маркетингі;
• қоғамдық туристік ұйымдар маркетингі;
• территориялар мен аймақтар маркетингі;

      Алғашқы екі деңгей коммерциялық маркетинг саласына жатады. Халықаралық туризм нарығы түрлі елдер арасындағы қатаң бәсекелестіктің аренасы. Олардың көпшілігі үшін туризм – ұлттық экспорттың маңызды бабы. Бәсекелестік күрес нәтижелері түрлі елде труистік саясат қалыптасуының нақты күшіне тікелей байланысты. Маркетингтің туристік саясаты – туризмнің экономикалық тиімділігінің артуына, туристік ресурстарды тиімді пайдалануды, туристік индустрияның дамуы үшін жағдай жасауды анықтайтын мемлекеттік іс – шаралардың жиынтығы.

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Исмаев Д. К. Маркетинг иностранного триузма в РФ. Теория и практика деятельности турфирм. Учебное пособие. – М.: ВШТГ, НОУ «Луч», 1988;
2. Исмаев Д.К. Маркетинг гостиничных услуг в России – Учебное пособие М.: ВШТГ, НОУ «Луч», 1999;
3. Исмаев Д. К. Основы сратегии и планирования маркетинг иностранном туризме: учебное пособие. – М. ТОО «Луч»  1994
4. М. Горбылевой  - минск: Экономпресс,  Назарбаев Н. Ә. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» Алматы 1992 ж
5. Бабақұлы Б. Тәуелсіздік нарық экономика Алматы «Ақиқат» 1996 ж
6. Мейірбеков А.Қ. Әлімбетов Қ. Ә. Кәсіпорын экономикасы. Алматы. «Экономика» 2003 ж
7. Үмбеталиев А. Керімбек Ғ. Кәсіпорын экономикасы және кіспкерлік  - Алматы: «Бастау» 2002 ж
8.  Нысанбаев С. Н. Маркетинг негіздері  - Алматы. 2003 ж
9.  Садыров Т. Дала мен қала 2006 жыл 14 шілде № 27
10.  Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект Пресс, 2001. – 464 с.
11.  Анискин Ю.П. Общий менеджмент: Учебник по общей теории менеджмента. – М.: РМАТ, 1997. – 120 с.
12.  Байлик С.И. Гостиничное хозяйство. Проблемы, перспективы, сертификация. – Киев.: БИРА -Р-, 2001. – 206 с.
13.  Бизюкова И.В. Кадры. Подбор и оценка. – М.: Московский рабочий, 1989. – 307 с.
14.  Биржаков М.Б. Введение в туризм. – СПБ.: «Герда», 2000. – 192 с.
15.  Браймер Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства. /Пер. с англ. – М.: Аспект Пресс, 1995. – 360 с.
16.  Бугаенко В.С., Каменский И.М. и др. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Киев.: ВыАҚШя школа, 1977. – 285 с.
17.  Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристический бизнес. – Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 200. – 352 с.
18.  Веснин В.Р. Основы менеджмента: Учебник. – М.: Триада Лтд., 1996. – 384 с.
19.  Волков Ю.Ф. Введение в гостиничный и туристический бизнес. – Ростов Н/Д.: «Феникс», 2004. – 352 с.
20.  Волков Ю.Ф. Технология гостиничного обслуживания. Учебное пособие. – Ростов Н/Д., 2003. – 285 с.
21.  Волков Ю.Ф. Интерьер и оборудование гостиниц и ресторанов. – Учебное пособие. – Ростов Н/Д.: Феникс, 2003. – 352 с.
22.  Герчикова И.Н. Менеджмент: Учебник. – М.: Юнити, 1994. – 685 с.
23.  Гостиничный и туристический бизнес. Учебник /Пол ред. проф. Чудновского А.Д. – Экмос, 1998. – 351 с.
24.  Гуляев В.Г. Организация туристической деятельности. – Учебное пособие. – М.: Нолидж, 1996. – 312 с.
25.  Джанджугазова Е.А. Маркетинг в индустрии гостеприимства: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 224 с.
26.  Дурович А. Маркетинговые исследования в туризме: Учебно-практическое пособие / А.Дурович, Л.Анастасова – М.: Новое знание, 2002. – 348 с.
27.  Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учебное пособие 3-е изд., стереотип. – Мн.: Новое знание, 2003. – 496 с.
28.  Ефимова О.П., Ефимова Н.А. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие, 2004. – 392 с.
29.  Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Организационные основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2001. – 352 с.
30.  Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Социально-педагогическое основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2002. – 184 с.